ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Πανεπιστημιακό Κέντρο Επιμόρφωσης (ΠΑ.Κ.Ε) Θεσσαλίας Εκπαιδευτικό λογισμικό «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα» Σενάριο μαθήματος: Οι άθλοι του Ηρακλή: Το λιοντάρι της Νεμέας Εργασία του Τριανταφύλλου Ηλία ΠΕ70 Οκτώβριος 2008 Υπεύθυνος καθηγητής: Τασσιός Αθανάσιος
1 Ταυτότητα Τίτλος: Οι άθλοι του Ηρακλή: Το λιοντάρι της Νεμέας Κοινό: Μαθητές Γ τάξης Δημοτικού Γνωστικά αντικείμενα: Ιστορία, Γλώσσα και στην επέκταση Γεωγραφία, εικαστικά, θεατρικό παιχνίδι. Σύνδεση με το Αναλυτικό Πρόγραμμα: Ιστορία Γ δημοτικού, ενότητα Ηρακλής, 2. Το λιοντάρι της Νεμέας, σελ. 26 Λογισμικό: «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα». 2.Περίληψη και Σκεπτικό Το σενάριο διαπραγματεύεται τη διδασκαλία των άθλων του Ηρακλή με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού λογισμικού «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα». Διαφοροποιείται από την παραδοσιακή διδασκαλία διότι η διδασκαλία δεν μπορεί να συνεχίσει να πορεύεται στις γενικές συντεταγμένες του παραδοσιακού γνωσιοκεντρικού χαρακτήρα του σχολείου, της αποσπασµατικότητας και της παθητικής απόκτησης των γνώσεων. Η χρήση του λογισμικού «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα» παρέχει τη δυνατότητα ενεργού εμπλοκής του μαθητή στη διδακτική διαδικασία, μέσα από γνωσιακές συγκρούσεις και μαθητικές συνεργασίες για να επιλύονται τα τυχόν προβλήματα που προκύπτουν. 3..Γνωστικό αντικείμενο Οι μύθοι, προϊόντα της συμβολιστικής ικανότητας του ανθρώπου, αποτελούν τα πρώτα δημιουργήματα της φαντασίας του. Λόγοι κυρίως ψυχολογικοί, που πηγάζουν από το δέος προς το άγνωστο, ώθησαν τον άνθρωπο στη δημιουργία των μύθων, στην προσπάθειά του να εξηγήσει και να κατανοήσει αυτό το άγνωστο. Για πολλούς αιώνες η μυθολογία στη συνείδηση των Ελλήνων είχε ταυτιστεί με την πραγματική ιστορία των προγόνων τους. Με τον καιρό, όμως,
άρχισαν να αμφισβητούν την ιστορικότητα των μύθων, γι αυτό άρχισαν να τους μετασχηματίζουν. Άλλοι υποστήριξαν ότι ο μύθος είναι πηγή της ιστορίας και άλλοι ότι δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική ιστορία. Γενικά, οι επιστήμονες είναι επιφυλακτικοί για το αν οι μύθοι παρέχουν στοιχεία που οδηγούν σε ιστορικά συμπεράσματα. Είναι προφανές, ότι, με βάση αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω, ο εκπαιδευτικός πρέπει να χειρίζεται με ιδιαίτερη λεπτότητα το πρόβλημα της απομυθοποίησης, αναλογιζόμενος ότι τα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν έχουν αναπτυγμένη την αφαιρετική σκέψη, που αποτελεί βασική προϋπόθεση για την κατανόηση του συμβολικού περιεχομένου των μύθων και ότι η μεγάλη έμφαση στην απομυθοποίηση υπονομεύει την ομορφιά και τη μαγεία των μύθων, κάτι που δεν πρέπει να συμβεί ακόμη στην ηλικία αυτή. Με τη διδασκαλία της ιστορίας επιδιώκεται οι μαθητές να έρθουν σε επαφή με τους σημαντικότερους ελληνικούς μύθους και ειδικότερα με αυτούς που έχουν παγκόσμια απήχηση. Να γνωρίσουν σημαντικά γεγονότα και εξελίξεις της ελληνικής Ιστορίας από την αρχαιότητα ως σήμερα, καθώς και στοιχεία της Ιστορίας των άλλων πολιτισμών και λαών και να τα συσχετίζουν. Να βιώσουν την αλλαγή που συντελείται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε διάστημα μακρών χρονικών περιόδων. Να ενημερωθούν για τις κοινωνικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές και εθνικές διαφοροποιήσεις των κοινωνιών τις οποίες μελετούν και να κατανοούν και να αποδέχονται τις πολιτισμικές, θρησκευτικές ή άλλες διαφοροποιήσεις Να γνωρίσουν τις ιδέες, τις πεποιθήσεις και τις στάσεις των ανθρώπων στην ιστορική πορεία τους. Οι στόχοι Να γνωρίσουν τους μύθους που αναφέρονται στη ζωή και τα σημαντικότερα κατορθώματά του Ηρακλή. Να κατανοήσουν σχετικές με την ενότητα έννοιες, όπως: άθλος, ήρωας κ. ά. Να θαυμάσουν την παλικαριά την καλοσύνη, το ήθος και την ανωτερότητα του Ηρακλή.
Να εκτιμήσουν το γεγονός ότι, ενώ έχουν περάσει τόσοι αιώνες από τότε που δημιουργήθηκε ο μύθος του Ηρακλή, όλοι οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναφέρουν το όνομά του και τις πράξεις του. Να χαρούν την ομορφιά των μύθων και να αντιληφθούν σ ένα βαθμό το συμβολισμό τους. 4 Παιδαγωγική στήριξη Οι δύο θεωρίες που συναντάμε στο λογισμικό είναι ο συμπεριφορισμός και ο εποικοδομητισμός. Σύμφωνα με το συμπεριφορισμό η μάθηση είναι ζήτημα δημιουργίας συνδέσεων μεταξύ των ερεθισμάτων και των αντιδράσεων ενώ για να αντιληφθούμε την πολυπλοκότητα των συμπεριφορών πρέπει να τις κατατμήσουμε σε στοιχειώδεις μονάδες. Ο συμπεριφορισμός έδρασε καταλυτικά τα πρώτα χρόνια στο σχεδιασμό αναλυτικών προγραμμάτων και του αντίστοιχου εκπαιδευτικού υλικού. Επίσης εφαρμόζεται στην προγραμματισμένη διδασκαλία και στο σχεδιασμό διδακτικών περιβαλλόντων με υπολογιστή. Βασικοί εκπρόσωποί του είναι ο Pavlov, ο Watson και ο Skinner. Από την άλλη πλευρά ο εποικοδομητισμός βασίζεται στο ότι η μάθηση δεν αποκτιέται, ούτε μεταβιβάζεται αλλά κατασκευάζεται μόνο με τη γνωστική συμμετοχή των ίδιων των υποκειμένων μάθησης. Πιο αναλυτικά η μάθηση είναι μια ενεργός διαδικασία δόμησης και μετασχηματισμού των προσωπικών γνωστικών σχημάτων σκέψης τα οποία έχουν προσαρμοστικό χαρακτήρα. Ιδρυτής αυτής της θεωρίας μάθησης είναι ο Piaget. Οι κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις αντιλαμβάνονται τη μαθησιακή δραστηριότητα πλήρως ενταγμένη στο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζεται. Οι γνωστικές διεργασίες δεν νοούνται συνεπώς ως αυτόνομες οντότητες αλλά συστατικά ενός οργανωμένου όλου, του νου, ο οποίος λειτουργεί και αναπτύσσεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον ιστορικά προσδιορισμένο. Κάτω από το πρίσμα αυτό, οι συνεργατικές δραστηριότητες (πχ Φύλλο εργασίας μαθητή) συντελούν καταλυτικά στη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης ενώ επίσης σημαντικό ρόλο παίζουν τα χρησιμοποιούμενα εργαλεία
(υλικά και συμβολικά) και ο καταμερισμός εργασίας όπως περιγράφει η θεωρία της δραστηριότητας (activity theory). Όσο αφορά το λογισμικό, η θεωρία του συμπεριφορισμού εντοπίζεται σε πολλά σημεία. Αναλυτικότερα οι δραστηριότητες που αντιστοιχούν σε κάθε ενότητα του λογισμικού απαιτούν την ενεργό συμμετοχή του παιδιού και μάλιστα γίνεται άμεση επαλήθευση των απαντήσεων καθώς και ενίσχυση της σωστής απάντησης στην τιθεμένη ερώτηση εμφάνιση Πήγασου και υπόκρουση χειροκροτημάτων. Επίσης οι πληροφορίες που διδάσκονται μέσα από το ταξίδι στη μυθοχώρα είναι χωρισμένες σε σύντομες διδακτικές ενότητες για την καλύτερη εκμάθησή τους. Κατά την ανάγνωση της διδακτέας ύλης για τη μυθολογία ο μαθητής χρειάζεται να συγκρατεί τα στοιχεία που παρέχονται ώστε να απαιτήσει στις ανάλογες ερωτήσεις που ακολουθούν. Επίσης συναντάμε αρκετά σημεία και της εποικοδομητικής θεωρίας μάθησης. Ο τρόπος που είναι δομημένο το λογισμικό οδηγεί στη μαθητοκεντρική εκπαίδευση της διδασκαλίας της μυθολογίας περιορίζοντας το ρόλο του εκπαιδευτικού σε συντονιστικό. Οι μαθητές ήδη από την παιδική τους ηλικία (καθημερινότητα, ΜΜΕ, εξιστόρηση μυθικών γεγονότων) έχουν στο μυαλό τους κάποιες ατομικές ιδέες σχετικά με τη μυθολογία. Καθώς διανύουν το λογισμικό κάποιες πληροφορίες που λαμβάνουν έρχονται σε γνωστική σύγκρουση με τις προϋπάρχουσες ιδέες, όμως αυτό παρατηρείται σε μικρό βαθμό. Εμφανής είναι και η διαθεματικότητα αφού μέσα από το ταξίδι ο συμμετέχων αποκτάει πέρα από μυθολογικές γνώσεις και γνώσεις που αφορούν ιστορικά γεγονότα (π.χ. Τρωϊκός πόλεμος), καλύτερη εκμάθηση της γλώσσας μέσω του λεξιλογίου που παρατίθεται και των δραστηριοτήτων. Επιπλέον μαθαίνει κάποια γεωγραφικά στοιχεία (π.χ. χάρτης μυθοχώρας, ταξίδι Θησέα από αρχαία Κρήτη σε Αθήνα). Κοινό στοιχείο του εποικοδομητισμού με το λογισμικό είναι ότι επιτρέπει στον κάθε μαθητή να χειρίζεται αυτόνομα όσα του παρέχονται, να αυτοελέγχεται και να αυτοδιορθώνεται ώστε να αναπτύξει την αυτοεκτίμησή του χωρίς τη διαρκή επέμβαση του διδάσκοντα.
5..Χρονισμός και Διάρκεια Η εκτιμώμενη διάρκεια για την υλοποίηση του σεναρίου είναι 2 διδακτικές ώρες χωρίς βέβαια αυτό να αποτελεί δέσμευση. Υλοποιώντας το σενάριο ο δάσκαλος αποφασίζει αν και πότε θα πρέπει να γίνει εμβάνθυση -επέκταση σε ορισμένα θέματα. Το σενάριο πρέπει να υλοποιηθεί σε συνεχόμενες ώρες στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας και ενδεχομένως της ευέλικτης ζώνης. 6..Οργάνωση και συντονισμός της τάξης Απαραίτητη προϋπόθεση στο ξεκίνημα των δραστηριοτήτων είναι η κατανομή των ρόλων που θα διαδραματίσουν οι μαθητές καθώς και ο τρόπος με τον οποίο θα οργανωθούν οι ομάδες. Σημαντικός παράγοντας είναι ο νέος ρόλος που καλείται ο δάσκαλος να διαδραματίσει. Ρόλος δασκάλου: Ο δάσκαλος εφαρμόζει τις αρχές της φθίνουσας καθοδήγησης και παρακολουθεί την ομάδα και επεμβαίνει όπου κρίνει πως είναι απαραίτητο. Επίσης προσέχει αν και οι τρεις μαθητές/τριες συμμετέχουν στην εργασία. Έτσι ο εκπαιδευτικός γίνεται συνεργάτης, καθοδηγητής και βοηθός του μαθητή στην αναζήτηση της γνώσης, στην επιλογή και στην αξιοποίηση της πληροφορίας. Ο εκπαιδευτικός μαθαίνει το μαθητή πως να μαθαίνει, ενώ παράλληλα η διδακτέα ύλη προσεγγίζεται διαθεματικά καθώς τα γνωστικά αντικείμενα συνδέονται με θέματα που πραγματεύονται από άλλες επιστήμες. (Ματσαγγούρας, 2003) Ρόλος των μαθητών/τριών: Η διδακτική μας πρόταση υλοποιείται στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής μάθησης (Ματσαγγούρας 2002).Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές συνεργάζονται μπροστά στον υπολογιστή σε μικρές ομάδες 2-4 ατόμων, αναζητούν το υλικό που χρειάζονται, παρατηρούν, συζητούν, κρίνουν, απορρίπτουν, συνθέτουν, ακολουθώντας το δικό τους δρόμο προς τη γνώση (Αργύρης, 2002). Στα πλαίσια της ενεργής αυτής διδασκαλίας, ο ρόλος του εκπαιδευτικού αναβαθμίζεται.
7..Διαδικασία (μαθητικές δραστηριότητες) Ο δάσκαλος δημιουργεί τις ομάδες που περιλαμβάνουν δύο τρεις μαθητές η καθεμιά και φροντίζει να είναι ανομοιογενείς. Οι ομάδες βρίσκονται στο εργαστήριο Η/Υ και παίρνουν θέση μπροστά από ένα σταθμό εργασίας η καθεμιά, Οι μαθητές ενημερώνονται για το τι θέμα θα μελετήσουν, ποιες δραστηριότητες θα πραγματοποιηθούν και με ποιον τρόπο θα εργασθούν. Εγείροντας το ενδιαφέρον των μαθητών, τίθενται οι βάσεις για την επίτευξη των στόχων της μαθησιακής διαδικασίας. Σε κάθε ομάδα μοιράζεται το «Φύλλο εργασίας μαθητή/τριας» (παράρτημα), που περιέχει και τις αναλυτικές οδηγίες του λογισμικού: «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα». Οι μαθητές διαβάζουν και ακούνε το μύθο, και λύνουν τους γρίφους που τους υποδεικνύει το λογισμικό, για να βοηθήσουν τον Ηρακλή να πάρει πίσω το ρόπαλό του. Απαντούν στις ερωτήσεις του φυλλαδίου και τελειώνουν τις δραστηριότητες σε δύο συνεχόμενες διδακτικές ώρες. Στο τέλος της δεύτερης διδακτικής ώρας κάθε ομάδα θα παρουσιάσει την περίληψη του μύθου που έγραψε και θα ακολουθήσει συζήτηση υπό την καθοδήγηση του δασκάλου. 8..Παραλλαγές/Επέκταση Το σενάριο μπορεί να επεκταθεί και άλλες διδακτικές ώρες είτε εμβαθύνοντας στα θέματα που ήδη τέθηκαν μεγαλώνοντας τις δραστηριότητες, είτε με καινούργιο φύλλο εργασίας διαθεματικά σε άλλα μαθήματα: Γεωγραφία, Νεμέα-Πελοπόννησος- Μεσόγειος - Γιβραλτάρ, εικαστικά, ζωγραφίζοντας το μύθο-βρίσκοντας πίνακες, εικόνες κλπ., θεατρικό παιχνίδι, παιχνίδι ρόλων. 9. Υλικά Συνοδευτικά υλικά που επισυνάπτονται στο σενάριο:
Φύλλο εργασίας Τεχνικά εγχειρίδια για το λογισμικό «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα». Βιβλίο ιστορίας Γ δημοτικού 10.Βιβλιογραφία Αργύρης Μ. (2002), «Διερευνητική μάθηση με χρήση υπολογιστικών εργαλείων: Μια εναλλακτική πρόταση διδασκαλίας», στο: Κυνηγός Χ. και Δημαράκη Ε. (επιμ.), Νοητικά εργαλεία και πληροφοριακά μέσα. Παιδαγωγική αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας για τη μετεξέλιξη της εκπαιδευτικής πρακτικής, Αθήνα: Καστανιώτης, σ.σ. 98-118. Ματσαγγούρας Η. (2002), Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας Η. (2003), Η Διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, Αθήνα: Γρηγόρης. ΥΥΠΠ..ΕΕ..ΠΠ..ΘΘ.. (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Vygotsky, L. (1934). Σκέψη και γλώσσα. Μτφ. από τη γερμανική έκδοση. Ανατολικό Βερολίνο (1964). Γνώση. Αθήνα. 11 Αξιολόγηση του σεναρίου Το βασικό κριτήριο της αξιολόγησης της ποιότητας ενός σεναρίου είναι το κατά πόσο είναι εντάξιμο στο κύριο διδακτικό έργο και την καθημερινή πραγματικότητα του σχολείου καθώς επίσης και πόσο ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των στόχων του σχολικού αναλυτικού προγράμματος. Δηλαδή θα πρέπει να αξιολογήσουμε: την απλότητα, τους ξεκάθαρους ρόλους για κάθε μαθητή, το σαφή ορισμό της αλληλεπίδρασης, την πρόβλεψη του χρόνου εκάστης δραστηριότητας, την αξιοποίηση της φυσικής τάσης του παιδιού για διερεύνηση και δημιουργικότητα, τη δυνατότητα καλλιέργειας δεξιοτήτων, αλλά και στάσεων ζωής,
την παροχή ευκαιριών για συνεργατικότητα μεταξύ μαθητών Πιο απλά θα πρέπει να δοθούν απαντήσεις στις ερωτήσεις: Τι πήγε καλά στο μάθημα; Τι προβλήματα αντιμετώπισα; Υπάρχουν πράγματα που μπορούσα να κάνω με διαφορετικούς τρόπους; Μπορώ να βασιστώ σ αυτό το σενάριο για να σχεδιάσω διδακτικά σενάρια για άλλα μαθήματα; Συμπληρώνοντας την παρακάτω φόρμα (παράρτημα), η αξιολόγηση του σεναρίου καθίσταται ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για την επόμενη φορά που πιθανόν θα χρησιμοποιηθεί το ίδιο σενάριο από άλλο συνάδελφο ή σε άλλους μαθητές, όσο και για τη βελτίωση των σεναρίων που θα δομήσει στο μέλλον ο ίδιος εκπαιδευτικός.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1 η Δραστηριότητα Φύλλο εργασίας μαθητή μαθήτριας Ανοίξτε το λογισμικό «Περιπέτειες στη Μυθοχώρα». Πατήστε το εικονίδιο Γιβραλτάρ Ηράκλειες στήλες. Καθώς εξελίσσεται η ιστορία θα φτάσετε στην οθόνη: Πατήστε την εικόνα του Ηρακλή. Στην οθόνη που θα εμφανιστεί ανοίγουμε το μενού επιλογές, στο κάτω αριστερό μέρος της οθόνης.
Πατώντας διαδοχικά το εικονίδιο εμπρός φτάνουμε στους άθλους του Ηρακλή. Πατήστε την εικόνα το λιοντάρι της Νεμέας και ακούστε προσεκτικά την ιστορία. Μπορείτε να δείτε πληροφορίες και στο λεξικό ή πατώντας πάνω σε λέξεις με έντονα γράμματα. Αφού τελειώσει η διήγηση πατήστε στο ρόπαλο του Ηρακλή και απαντήστε στις ερωτήσεις. 2 η Δραστηριότητα Ανοίξτε το βιβλίο στη σελίδα 27 και διαβάστε το κείμενο 2, «Η λεοντή». Ποιο είναι το πρόσωπο που βλέπετε στη διπλανή εικόνα; Τι σας βοήθησε να πείτε ότι είναι αυτός;
3 η Δραστηριότητα Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: Γιατί έπρεπε να κάνει τους άθλους ο Ηρακλής; Γιατί έπρεπε να σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας; Ποια όπλα είχε ο Ηρακλής; Πού τα βρήκε; Κατάφερε να σκοτώσει το λιοντάρι, και αν ναι πώς το σκότωσε; Από το μενού επιλογές ανοίξτε το εικονίδιο μυθοπλάθω. Με τη βοήθεια των παραπάνω απαντήσεων γράψτε περιληπτικά το μύθο που είδαμε. (Υπάρχει επεξεργαστής κειμένου με τις ανάλογες επιλογές κεφαλαίων ή μικρών γραμμάτων, επιλογή για έντονη σκίαση της γραμματοσειράς, στοίχισης κειμένου και χρωμάτων.)
Φόρμα αξιολόγησης Εκπαιδευτικού Σεναρίου
Ημερομηνία Τίτλος σεναρίου Γνωστικά αντικείμενα Θεωρείτε ότι επιτεύχθηκαν οι διδακτικοί στόχοι του σεναρίου; Οι στόχοι που τέθηκαν ικανοποίησαν τις ανάγκεςεπιθυμίες σας; Ποιοι παράγοντες κατά την γνώμη σας εμπόδισαν ή μπορεί να εμποδίσουν την πραγματοποίηση κάποιων από τους στόχους; Τι θα αλλάζατε από το συγκεκριμένο σενάριο και γιατί; Τι σας άρεσε ιδιαίτερα στο σενάριο και το θεωρείται καλή ιδέα; Γιατί; Ποια είναι κατά την γνώμη σας τα σημαντικότερα επιχειρήματα που θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε προκειμένου να πείσετε άλλους συναδέλφους να χρησιμοποιήσουν Εκπαιδευτικό Λογισμικό στην διδασκαλία τους;