55 Χρόνια ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΑΒΒΑΪΔΗ-ΜΑΝΩΛΑΡΑΚΗ ΠΑΓΚΡΑΤΙ : Φιλολάου & Εκφαντίδου 26 : Τηλ.: 2107601470 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2015 Πλάτωνος Πολιτεία 519Β 520Α Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι; Ἀληθῆ, ἔφη. Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται. Τὸ ποῖον δή; Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι. Ἔπειτ, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον; Ἐπελάθου, ἦν δ ἐγώ, πάλιν, ὦ φίλε, ὅτι νόμῳ οὐ τοῦτο μέλει, ὅπως ἕν τι γένος ἐν πόλει διαφερόντως εὖ πράξει, ἀλλ ἐν ὅλῃ τῇ πόλει τοῦτο μηχανᾶται ἐγγενέσθαι, συναρμόττων τοὺς πολίτας πειθοῖ τε καὶ ἀνάγκῃ, ποιῶν μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας ἣν ἂν ἕκαστοι τὸ κοινὸν δυνατοὶ ὦσιν ὠφελεῖν καὶ αὐτὸς ἐμποιῶν τοιούτους ἄνδρας ἐν τῆ πόλει, οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται, ἀλλ ἵνα καταχρῆται αὐτὸς αὐτοῖς ἐπὶ τὸν σύνδεσμον τῆς πόλεως. Ἀληθῆ, ἔφη ἐπελαθόμην γάρ. Σκέψαι τοίνυν, εἶπον, ὦ Γλαύκων, ὅτι οὐδ ἀδικήσομεν τοὺς παρ ἡμῖν φιλοσόφους γιγνομένους, ἀλλὰ δίκαια πρὸς αὐτοὺς ἐροῦμεν, προσαναγκάζοντες τῶν ἄλλων ἐπιμελεῖσθαί τε καὶ φυλάττειν. Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα: «Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός ὃ νῦν ἐπιτρέπεται». Β1. «Ἡμέτερον δὴ ἔργον εἴτε σπουδαιότεραι». Η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέγει και άλλα
εννοεί. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη, λαμβάνοντας κυρίως υπόψη σας τα εξής: ἀγαθόν, καταβαίνειν, τοὺς δεσμώτας. Β2. Σύμφωνα με τα δεδομένα του κειμένου, ποιος είναι ο ρόλος του νόμου στην πολιτεία; Β3. Ποιες αρετές «ενσαρκώνει» η ιδεώδης πολιτεία κατά τον Πλάτωνα; Β4. Να βρείτε στο κείμενο που σας δίνεται μία ομόρριζη λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ανεκδιήγητος, βωμός, εφαρμογή, λήθη, μέθεξη, πιστός, προίκα, σκέψη, τρόπαιο, ύφεση Α. Τι λοιπόν [λες]; Αυτό εδώ δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και αναγκαίο συμπέρασμα με βάση τα όσα έχουν ειπωθεί προηγουμένως, ότι δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και εκείνοι που δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια θα μπορούσαν να κυβερνήσουν ποτέ ικανοποιητικά μια πόλη, ούτε εκείνοι που τους έχουν αφήσει να απασχολούνται με την παιδεία ως το τέλος της ζωής τους, οι μεν γιατί δεν έχουν έναν συγκεκριμένο σκοπό στη ζωή τους, προς τον οποίο καταβάλλοντας προσπάθεια πρέπει να κάνουν όλα ανεξαίρετα όσα τυχόν κάνουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή, οι δε επειδή δε θα αναμειχθούν στην πρακτική ζωή με τη θέλησή τους, γιατί νομίζουν ότι έχουν εγκατασταθεί μακριά στα νησιά των μακαρίων παρότι είναι ακόμη ζωντανοί; Αλήθεια [λες], είπε. Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πολιτείας, [είναι] να εξαναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις να επιδοθούν προς το μάθημα το οποίο είπαμε προηγουμένως ότι είναι το ανώτατο, να δουν δηλαδή το αγαθό και να ανεβούν εκείνη την ανηφορική οδό, και αφού ανεβούν και δουν αρκετά, να μην τους επιτρέψουμε αυτό που τώρα τους επιτρέπεται. Β1. Αγαθόν : Κατά τον Πλάτωνα, η ύψιστη γνώση, το μέγιστον μάθημα είναι η θέαση του ἀγαθοῦ. Το Αγαθόν μπορεί να θεωρηθεί: α) το εἶναι και ό,τι διατηρεί το εἶναι, β) η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα, γ) ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη.η έκφραση αὐτὸ τὸ ἀγαθόν φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης. Ο Πλάτων για να χαρακτηρίσει το ἀγαθόν, την πορεία προς αυτό και την προσέγγισή του χρησιμοποιεί τους όρους: μέγιστον μάθημα, ἀναβῆναι, ἀνάβασιν, ἀναβάντες, ἴδωσι, ἀφικέσθαι, ἰδεῖν. Οι λέξεις αυτές αποκαλύπτουν τα εξής για τη φύση του Aγαθού:
Το Aγαθό είναι η μεγαλύτερη αξία, το μέγιστον μάθημα, το οποίο πρέπει να διδαχθούν οι άνθρωποι και κυρίως όσοι θέλουν να κυβερνήσουν μια πολιτεία. Ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει το Aγαθό, να φτάσει στη θέασή του αυτό δηλώνουν οι λέξεις: ἴδωσι, ἰδεῖν. Η πορεία για την κατάκτησή του είναι δύσκολη και επίπονη, αυτό το συμπεραίνουμε από τη χρήση των λέξεων: ἀναβῆναι, ἀνάβασιν, ἀναβάντες. καταβαίνειν: Οι φύλακες, αφού θα έχουν εκπαιδευτεί ορθά και θα έχουν φιλοσοφήσει, οφείλουν να κατεβούν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική, για να ωφελήσουν με τις γνώσεις τους και την αρετή τους την πόλη ολόκληρη. Ειδικότερα οι φύλακες θα πρέπει όταν φτάσουν στην ηλικία των 35 ετών να άρχουν στον πόλεμο και να αναλαμβάνουν αξιώματα που αρμόζουν σε νέους. Όταν γίνουν 50 ετών, τότε πια μπορούν να μοιράζουν το χρόνο τους ανάμεσα στη φιλοσοφία και στην άσκηση της ε εξουσίας. Όταν θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους, θα είναι έτοιμοι πια να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στις νήσους των Μακάρων. τοὺς δεσμώτας: Είναι όσοι βρίσκονται στο σκοτάδι της αμάθειας, της άγνοιας, της πλάνης, της φαινομενικότητας, της πνευματικής και ηθικής αποτελμάτωσης, γενικότερα είναι οι απαίδευτοι άνθρωποι. Ζουν μέσα στο σκοτάδι και διακατέχονται από άγνοια, δεν έχουν όμως επίγνωση της άγνοιάς τους. Είναι δέσμιοι των παθών τους και των ψευδαισθήσεων. Απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την αλήθεια και οδηγούνται σε αδιέξοδο. Β2. Η ιδεώδης Πολιτεία αποτελεί ένα θεωρητικό οικοδόμημα, όπου δεσπόζουν οι έννοιες της δικαιοσύνης και της αρμονίας. Σε μια τέτοια πολιτεία, ο νόμος αποβλέπει στο κοινό καλό, στην ευτυχία και την ευημερία του συνόλου των πολιτών και όχι στην ευδαιμονία και την ευπραγία μιας κοινωνικής ομάδας δεν κάνει διακρίσεις υπέρ μιας κοινωνικής ομάδας, αλλά ενδιαφέρεται για το σύνολο. Η φροντίδα αυτή για το σύνολο είναι θετική και αποτελεί δημοκρατική λειτουργία. Ο νόμος στο κείμενο προσωποποιείται (νόμῳ οὐ τοῦτο μέλει μηχανᾶται συναρμόττων ποιῶν ἐμποιῶν οὐχ ἵνα ἀφιῇ ἀλλ ἵνα καταχρῆται), αλλά φυσικά δεν παύει να είναι ανεπηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες. Δίνει την εντύπωση ενός προσώπου που με το κύρος και την ισχύ του γίνεται ο κύριος ρυθμιστής των λειτουργιών του κράτους και των ενεργειών των πολιτών είναι ο ιδεώδης κυβερνήτης για το καλό του συνόλου και διατηρεί το γνώρισμα της αμεροληψίας (δεν κάνει διακρίσεις υπέρ μιας κοινωνικής ομάδας).
Εμφανίζεται ως κύριος ρυθμιστής των λειτουργιών του κράτους και των ενεργειών των πολιτών. Συνενώνει τους πολίτες σε ένα αρμονικό σύνολο, χρησιμοποιώντας ως μέσα την πειθώ και τον εξαναγκασμό, τη βία (συναρμόττων τοὺς πολίτας πειθοῖ τε καὶ ἀνάγκῃ). Καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, αφού τους κάνει να μεταδίδουν ο ένας στον άλλο την ωφέλεια που μπορεί ο καθένας να συνεισφέρει στο κοινό καλό (ποιῶν μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας ὠφελεῖν). Ο νόμος αναπτύσσει σε όλους την κοινωνική συνείδηση, ώστε ο καθένας να προσφέρει αυτά που μπορεί για το κοινωνικό σύνολο. Για να λειτουργήσει σωστά η πολιτεία θα πρέπει κάθε πολίτης να γνωρίζει τον κοινωνικό και πολιτικό του ρόλο. Δεν πρέπει να έχει ατομοκεντρική συμπεριφορά, αλλά η παρουσία και δράση του πρέπει να έχει κοινωνικοκεντρικό χαρακτήρα. Δεν μπορεί να ενδιαφέρεται μόνο για το άτομό του, αλλά πρέπει να προσφέρει και στους άλλους. Ο νόμος καθορίζει και τις σχέσεις μεταξύ πολιτών και νόμου, αφού περιορίζει την ελεύθερη βούληση των πολιτών, καθορίζει τη δράση τους και τις ενέργειές τους, τους κατευθύνει σ ένα συγκεκριμένο στόχο, στη συνοχή και την ενότητα της πόλης (αὐτὸς ἐμποιῶν τοιούτους ἄνδρας ἐν τῇ πόλει, οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται, ἀλλ ἵνα καταχρῆται αὐτὸς αὐτοῖς ἐπὶ τὸν σύνδεσμον τῆς πόλεως). Τέλος ο νόμος εξαναγκάζει τους φιλοσόφους να εγκαταλείψουν και να στερηθούν την ευδαιμονία τους (η διαβίωση των φυλάκων διέπεται από πειθαρχία και πνεύμα λιτότητας: δεν έχουν προσωπική περιουσία, μεγάλες και πολυτελείς κατοικίες, δε διαθέτουν οικογένεια, η εξουσία δεν είναι μέσο πλουτισμού) και να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διοίκηση και φύλαξη της πολιτείας. Β3. Η ιδεώδης πολιτεία ενσαρκώνει τις τέσσερις θεμελιώδεις αρετές: είναι σοφή, επειδή οι άρχοντές της (οι φιλόσοφοι βασιλείς) είναι σοφοί και την καθοδηγούν προς το Αγαθόν. Είναι ανδρεία, επειδή οι φύλακες επίκουροι είναι ανδρείοι και μπορούν να υπε ρασπισθούν αφενός την εδαφική της ακεραιότητα και αφετέρου τις αξίες που προβάλλει το εκπαιδευτικό της σύστημα. Κοσμείται από σωφροσύνη (αυτοκυριαρχία και νομιμοφροσύνη), επειδή ανάμεσα στις τρεις τάξεις βασιλεύει η αρμονία, που προκύπτει από την υ ποταγή της κατώτερης στις ανώτερες. Είναι τέλος η πολιτεία αυτή δίκαιη, επειδή το κάθε στοιχείο εκπληρώνει τη λειτουργία του χωρίς να παρακωλύει τη λειτουργία των άλλων, με άλλα λόγια: ο καθένας πράττει το έργο που του έχει ανατεθεί και δεν πολυπραγμονεί.
Β4. ανεκδιήγητος: ἡγούμενοι βωμός: ἀναβῆναι / ἀνάβασιν / ἀναβάντες / καταβαίνειν εφαρμογή: συναρμόττων λήθη: ἀληθείας / Ἀληθῆ / Ἐπελάθου / ἐπελαθόμην μέθεξη: ἔχουσιν / μετέχειν πιστός: πειθοῖ προίκα: ἱκανῶς / ἀφικέσθαι σκέψη: σκοπὸν / Σκέψαι τρόπαιο: ἐπιτροπεῦσαι / ἐπιτρέπειν / ἐπιτρέπεται / τρέπεσθαι ύφεση: ἀφιῇ Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ (240-241) Ἐν τούτῳ δὴ ἄν τις γενόμενος γνοίη οἷοι ἄρα ἐτύγχανον ὄντες τὴν ἀρετήν οἱ Μαραθῶνι δεξάμενοι τὴν τῶν βαρβάρων δύναμιν καὶ κολασάμενοι τὴν ὑπερηφανίαν ὅλης τῆς Ἀσίας καὶ πρῶτοι στήσαντες τρόπαια τῶν βαρβάρων, ἡγεμόνες καὶ διδάσκαλοι τοῖς ἄλλοις γενόμενοι ὅτι οὐκ ἄμαχος εἴη ἡ Περσῶν δύναμις, ἀλλά πᾶν πλῆθος καὶ πᾶς πλοῦτος ἀρετῇ ὑπείκει. Ἐγώ μὲν οὖν ἐκείνους τοὺς ἄνδρας φημί οὐ μόνον τῶν σωμάτων τῶν ἡμετέρων πατέρας εἶναι, ἀλλά καὶ τῆς ἐλευθερίας τῆς τε ἡμετέρας καὶ συμπάντων τῶν ἐν τῇδε τῇ ἠπείρῳ. Εἰς ἐκεῖνο γὰρ
τὸ ἔργον ἀποβλέψαντες καὶ τὰς ὑστέρας μάχας ἐτόλμησαν διακινδυνεύειν οἱ Ἕλληνες ὑπέρ τῆς σωτηρίας, μαθηταί τῶν Μαραθῶνι γενόμενοι. Γ1. Να αποδοθεί πιστά στη νέα ελληνική το απόσπασμα Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους: (μονάδες 20) α. γνοίη: το ίδιο πρόσωπο στην προστακτική του ίδιου χρόνου, στην ίδια φωνή β. οἷοι: την αιτιατική πληθυντικού στο θηλυκό γ. ἐτύγχανον: το γ πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου β δ. δεξάμενοι: το απαρέμφατο παρακειμένου ε. στήσαντες: το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής του μέσου αορίστου β στ. φημί: το α πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής παρατατικού ζ. ἡμετέρων: την ίδια πτώση στον ενικό, στο γ πρόσωπο η. συμπάντων: την κλητική ενικού στο ίδιο γένος θ. ἀποβλέψαντες: το β πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής υπερσυντελίκου στη μέση φωνή ι. ὑστέρας: τη γενική ενικού του ίδιου γένους, στον υπερθετικό β (μονάδες 10)
Γ3α. Να βρεθεί και να χαρακτηριστεί ο υποθετικός λόγος που λανθάνει στο κείμενο (μονάδες 2) και να τραπεί σε (φανερό) υποθετικό λόγο του αντίθετου του πραγματικού και του προσδοκώμενου (μονάδες 2) Γ3β. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι επόμενες λέξεις και να βρεθούν οι τύποι τους οποίους προσδιορίζουν: ὄντες, τὴν ἀρετήν, πρῶτοι, τῶν βαρβάρων, συμπάντων, ὑπέρ τῆς σωτηρίας (μονάδες 6) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ