ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Επελὰθου, ἦν δ ἐγώ, ἐπιμελεῖσθαί τε καὶ φυλάττειν» Μετάφραση Ξέχασες πάλι, φίλε μου, είπα εγώ, ότι ο νόμος δεν ενδιαφέρεται γι αυτό, πώς δηλαδή μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη θα ευτυχήσει υπερβολικά μέσα στην πόλη, αλλά προσπαθεί να βρει τρόπο να επιτευχθεί αυτό για ολόκληρη την πόλη, ενώνοντας σε ένα αρμονικό σύνολο τους πολίτες με την πειθώ και τη βία, κάνοντας να μοιράζονται μεταξύ τους την ωφέλεια την οποία ο καθένας είναι σε θέση να προσφέρει στο σύνολο και ο ίδιος διαμορφώνοντας τέτοιους πολίτες μέσα στην πόλη, όχι για να τους αφήνει να πηγαίνουν, όπου θέλει ο καθένας, αλλά για να τους χρησιμοποιεί ο ίδιος ως δεσμούς που ενώνουν την πόλη. Αλήθεια, είπε, πραγματικά το ξέχασα. Σκέψου λοιπόν, είπα, Γλαύκων, ότι δεν θα αδικήσουμε όσους γίνονται φιλόσοφοι στην πόλη μας, αλλά δίκαια θα μιλήσουμε προς αυτούς, πείθοντάς τους με επιχειρήματα και να φροντίζουν και να προστατεύουν τους άλλους. Β1. Ποιοι είναι οι «οἰκισταί» της ιδανικής πολιτείας και ποια μέτρα οφείλουν να λάβουν για να αντιμετωπίσουν επιτυχώς το ζήτημα της ορθής διακυβέρνησής της; Οικιστής είναι ο ιδρυτής μιας πόλης. Στους ιδρυτές της πολιτείας Σωκράτης εντάσσει τον εαυτό του και τους συνομιλητές του, μαζί με τους οποίους «θεμελιώνουν, χτίζουν» την ιδανική πολιτεία και οραματίζονται να την κάνουν πράξη. Έργο των ιδρυτών της πολιτείας («τῶν οἰκιστῶν») είναι να ενδιαφερθούν για την εδραίωση της ιδανικής πολιτείας, δηλαδή να οδηγήσουν τα ξεχωριστά πνεύματα («τὰς βελτίστας φύσεις»), στην αρετή και στη θέαση του αγαθού («μέγιστον μάθημα»). Για να κατανοήσουμε ποιους εννοεί με τη φράση «βελτίστας φύσεις» ο Σωκράτης, πρέπει να διασαφηνίσουμε το περιεχόμενο του όρου «φύσις». Φύσις είναι αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατασκευάσει ο ίδιος, αλλά το βρίσκει να προϋπάρχει. Μπορεί βέβαια με την τέχνη να το συμπληρώσει, αλλά δεν είναι σε θέση να το αλλάξει ουσιωδώς. Φύσις επομένως, σε σχέση με τον άνθρωπο είναι τα χαρίσματα και τα ελαττώματα που έχει ως κτήμα του. Για τον Πλάτωνα η φύση παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του άριστου βίου. Αφού λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί, οι φιλόσοφοι, δουν επαρκώς το Αγαθό ώστε να το κατακτήσουν να μην τους αφήνουν να αδρανούν μένοντας μακριά από την πολιτική ζωή («μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται»), αλλά να τους υποχρεώνουν να κατέβουν εκ νέου στον κόσμο του σπηλαίου («καταβαίνειν παρ ἐκείνους τούς δεσμώτας»), δηλαδή να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική και κοινωνική ζωή, είτε το Σελίδα 1 από 6

2 επιθυμούν είτε όχι («μετέχειν τῶν παρ ἐκείνοις πόνων τε καί τιμῶν»), ώστε να επιτευχθεί η ηθική αναμόρφωσή της. Οι φύλακες (η δεύτερη τάξη της πολιτείας), αφού θα έχουν εκπαιδευτεί ορθά και θα έχουν φιλοσοφήσει, οφείλουν να κατεβούν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική, για να ωφελήσουν με τις γνώσεις τους και την αρετή τους την πόλη ολόκληρη. Ειδικότερα οι φύλακες θα πρέπει όταν φτάσουν στην ηλικία των 35 ετών να άρχουν στον πόλεμο και να αναλαμβάνουν αξιώματα που αρμόζουν σε νέους. Όταν γίνουν 50 ετών, τότε πια μπορούν να μοιράζουν τον χρόνο τους ανάμεσα στη φιλοσοφία και στην άσκηση της εξουσίας. Όταν θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους θα είναι έτοιμοι πια να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στις νήσους των Μακάρων. Ο Σωκράτης μπορούμε να πούμε ότι εισάγει την έννοια του χρέους. Θεωρεί καθήκον, υποχρέωση των φιλοσόφων, δηλαδή των πλέον προικισμένων ανθρώπων, να αναλάβουν την άσκηση της εξουσίας. Δεν πρέπει να αδιαφορούν για τα κοινά, δεν επιτρέπεται να απέχουν από τα προβλήματα της κοινωνίας. Β2. Ποιος κατά την άποψη του Σωκράτη είναι ο σκοπός του Νόμου σε μια πολιτεία και ποια τα μέσα που χρησιμοποιεί για να τον πετύχει; Ο Σωκράτης αντικρούει την άποψη του Γλαύκωνα και του υπενθυμίζει ότι τελικός και κορυφαίος σκοπός του Νόμου, τον οποίο προσωποποιεί, είναι η ευδαιμονία όλης της πόλης και όχι μόνο μιας κοινωνικής ομάδας. Βλέπει, λοιπόν, το δίκαιο από τη σκοπιά του συλλογικού συμφέροντος και εκφράζει κοινωνιοκεντρικές αντιλήψεις για την πολιτική οργάνωση της πόλης κράτους. Αποδίδει στο Νόμο τρεις βασικές λειτουργίες του με τις οποίες επιδιώκεται η ευδαιμονία της πόλης. Χρησιμοποιεί τρεις μετοχές «συναρμόττων, ποιῶν και ἐμποιῶν» για να καταδείξει τρεις αδιαπραγμάτευτες λειτουργίες προϋποθέσεις για την ύπαρξη και την ευδαιμονία της πόλης. Με το πρώτο μετοχικό σύνολο («συναρμόττων τοὺς πολίτας πειθοῖ τε καὶ ἀνάγκῃ») ο Πλάτωνας προβάλλει την κοινωνική λειτουργία του Νόμου, καθώς επιδιώκεται η κοινωνική συναρμογή των πολιτών. Ο Πλάτωνας συχνά κάνει λόγο για την αναγκαιότητα της αρμονίας τόσο στα μέρη της ψυχής, με την υποταγή του κατώτερου μέρους στο ανώτερο (το «ἐπιθυμητικὸν» πρέπει να υποτάσσεται στο «θυμοειδὲς» και το τελευταίο στο «λογιστικόν»), όσο και στις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους. Μόνο αν επιτευχθεί αυτή η αρμονία, θα οδηγηθούν οι πολίτες στη δικαιοσύνη, στην ομαλή συμβίωση μέσα στην πόλη και κατ επέκταση στην ευδαιμονία. Ο νόμος, προκειμένου να πείσει τους πολίτες να υπακούουν σ αυτόν, ώστε να επέλθει η κοινωνική αρμονία, χρησιμοποιεί την πειθώ και τη βία. Ο νόμος εναρμονίζει τους πολίτες χρησιμοποιώντας την πειθώ, την εσωτερίκευση δηλαδή των επιταγών του, και τον εξαναγκασμό, δηλαδή τη δύναμη των κυρώσεων που διαθέτει. Με την πειθώ, με τη χρήση, δηλαδή, λογικών επιχειρημάτων, την προβολή υγιών προτύπων και με την παιδεία οφείλουν οι πολίτες να συνειδητοποιήσουν τον κοινωνικό τους ρόλο, να παραμερίσουν το προσωπικό τους συμφέρον και να προσφέρουν αλληλοβοηθούμενοι ό,τι είναι δυνατόν στην πολιτεία. Η μέθοδος αυτή απευθύνεται κυρίως στους πεπαιδευμένους πολίτες. Υπάρχουν, όμως, πολίτες και μέλη της κοινωνίας, οι οποίοι δεν πείθονται με τον λόγο. Σ αυτούς επιβάλλεται η βία. Πρόκειται για τον καταναγκασμό που ορίζεται από τον νόμο και δεν επιβάλλεται τυραννικά, αυταρχικά. Η μέθοδος αυτή απευθύνεται, κυρίως, στον «ἄπειρον παιδείας ὄχλον», στον οποίο ο φιλόσοφος Σελίδα 2 από 6

3 νομοθέτης την εφαρμόζει, αλλά επιβάλλει και στους πολίτες, αν εκείνοι πολυπραγμονούν, καταναγκαστικά, υποχρεωτικά μέτρα για τη συμμόρφωσή τους στο πνεύμα της δικαιοσύνης, όπως και στους πεπαιδευμένους, που δεν έχουν συνετιστεί με την πειθώ, και στους άρχοντες, που είναι υποχρεωμένοι να ζουν με λιτότητα και ευσυνειδησία, ώστε να εκλείψει η διαφθορά από τον δημόσιο βίο. Με το δεύτερο μετοχικό σύνολο («ποιῶν μεταδιδόναι ὠφελεῖν») ο Σωκράτης αποδίδει στον Νόμο οικονομική λειτουργία. Ο Νόμος κατοχυρώνει μια από τις βασικές ιδρυτικές αρχές της πόλης, τον καταμερισμό της εργασίας, με τον οποίο κατακτάται η αυτάρκεια. Έτσι, αν το άτομο είναι φύσει ενδεές, με την κοινωνική του συναρμογή γίνεται αύταρκες χάρη στην αυτάρκεια που αποκτά η κοινότητα με τον καταμερισμό της εργασίας. Οι εργασίες κατανέμονται σε κάθε πολίτη με βάση τις ικανότητές του, ώστε ο καθένας να στρέφει την προσοχή του όχι μόνο στην ικανοποίηση των δικών του αναγκών, αλλά και στις ανάγκες των συμπολιτών του, με στόχο το κοινό όφελος και την ευδαιμονία. Έτσι, μεταξύ των πολιτών καλλιεργούνται σχέσεις συνεργασίας, αλληλοβοήθειας, αλληλοπροσφοράς και αλληλεγγύης. Με το τρίτο μετοχικό σύνολο («καὶ αὐτὸς ἐμποιῶν ἐπὶ τὸν σύνδεσμον τῆς πόλεως») δηλώνεται η παιδαγωγική και πολιτική λειτουργία του Νόμου, ο οποίος έχει χρέος να διαπλάθει ανθρώπους ικανούς και άξιους να διατηρούν τη συνοχή της πόλης. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ο Νόμος από τη μια να περιορίσει την ατομική επιθυμία, ώστε να τιθασευτεί η βούληση από τον Λόγο, και από την άλλη να κατευθύνει την πολιτική κοινωνικοποίηση των ανθρώπων. Συνεπώς, ο Νόμος υπηρετεί τον τελικό σκοπό της ευδαιμονίας του συνόλου και επιχειρώντας να υπαγάγει την ατομική επιθυμία στην αναγκαιότητα της κοινωνικής συναρμογής και της πολιτικής ευταξίας. Προς αυτή την κατεύθυνση ο Νόμος καλλιεργεί την κοινωνικότητα και ακόμη περισσότερο αναδεικνύει τους αγαθούς πολίτες σε πολιτικούς ηγέτες που επιφορτίζονται με τη διατήρηση της συνοχής της πόλης. Τέλος, ο Νόμος θέτει όρια και περιορισμούς στη συμπεριφορά των πολιτών, αλλά και των φιλοσόφων βασιλέων, ώστε να μην παρεκτρέπονται και διαταράσσουν τη συνοχή της πόλης. Β3. Στο παρακάνω απόσπασμα ο Πρωταγόρας εκθέτει την άποψή του για το ρόλο του νόμου σε μια πόλη. Να τη συγκρίνετε με την αντίστοιχη άποψη του Πλάτωνα. «Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ. οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους, η πόλη, με τη σειρά της, τους αναγκάζει να μάθουν τους νόμους και να ζουν σύμφωνα με αυτούς, ώστε να μην ενεργούν από μόνοι τους και όπως νομίζουν οι ίδιοι [ ]. Έτσι, και η πόλη, υπογραμμίζοντας τους νόμους, αυτά τα επινοήματα των καλών, παλαιῶν νομοθετῶν, αναγκάζει και όσους ασκούν ένα αξίωμα και όσους άρχονται να συμμορφώνονται με αυτούς. Εκείνος δε ο οποίος τους παραβαίνει, υφίσταται κυρώσεις και οι κυρώσεις αυτές ονομάζονται, και σε σας εδώ [δηλ. στην Αθήνα] και σε πολλά άλλα μέρη, εὐθύνες, λες και η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία.» Σελίδα 3 από 6

4 Τόσο ο Πρωταγόρας όσο και ο Πλάτωνας παρουσιάζουν το νόμο ως ρυθμιστή της συμπεριφοράς των πολιτών έτσι, ώστε να εξασφαλιστεί η αρμονία και η ευτυχία όλων των κοινωνικών ομάδων. Στον Πλάτωνα αυτό θα επιτευχθεί με την υποταγή της κατώτερης τάξης στην ανώτερη και με την ενσυνείδητη προσφορά της ανώτερης τάξης των φυλάκωναρχόντων στο κοινωνικό σύνολο. Για τον Πρωταγόρα οι νόμοι είναι οι κατευθυντήριες γραμμές που χαράζει η πολιτεία για να διδάξει στους πολίτες της τα όρια μέσα στα οποία μπορούν να κινούνται χωρίς να τους παραβιάζουν. Ούτε ο νόμος ούτε οι πολιτικές αρετές υπάρχουν «φύσει», οπότε χρειάζεται να αποκτηθούν με διδασκαλία και προσπάθεια και ένα σύστημα επιβολής ποινών μη εκδικητικό. Η εκπαίδευση στην αρετή είναι διαρκής διαδικασία, στην οποία είναι δύσκολο κανείς να ξεχωρίσει μία τάξη δασκάλων. Από την άλλη, βέβαια, παρατηρούμε κάποιες διαφορές που σχετίζονται με τον χαρακτήρα του νόμου. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα ο νόμος φαίνεται να παρεμβαίνει έντονα στη ζωή των πολιτών, να εφαρμόζει βία («ἀνάγκῃ») και να στερεί κάποιες από τις ελευθερίες των πολιτών («οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται») στην προσπάθειά του να διατηρήσει τη συνοχή της πόλης. Φαίνεται, λοιπόν, να έχει χαρακτήρα πιο αυταρχικό και τυραννικό. Αντίθετα, στον «Πρωταγόρα» ο νόμος φαίνεται να έχει χαρακτήρα περισσότερο παιδευτικό και καθοδηγητικό. Η υπακοή στους νόμους εντάσσεται, άλλωστε, μέσα στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος της Αθήνας. Όταν, βέβαια, σημειώνονται παρεκτροπές, επιβάλλονται κι εδώ κυρώσεις. Β4. Ποια είναι τα μέρη της ψυχής κατά τον Πλάτωνα και σε ποια σχέση βρίσκονται με τις τάξεις της πολιτείας; Βλέπε εισαγωγή σχολικού βιβλίου, σελ «Η δικαιοσύνη» («Εφόσον το όλον, η μεγάλη ψυχή τον τοποθετεί στη θέση που του αρμόζει»). Β5. α) προειρημένων, μηχανᾶται : Για καθεμία από τις λέξεις που σας δίνονται να γράψετε δύο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς. προειρημένων: πρόλογος, λεξικό, ρήση, ρήμα. μηχανᾶται: μηχανή, μηχανικός, μηχανιστικός. β) Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια τα: επιτελείο, άποικος, προφήτης, εφαρμογή, χειραφέτηση, σκόπιμος. επιτελείο : τέλους άποικος : ἀπῳκίσθαι, οἰκιστῶν προφήτης : ἔφη εφαρμογή : συναρμόττων χειραφέτηση : ἀφιῆ σκόπιμος : σκέψαι Σελίδα 4 από 6

5 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το απόσπασμα που σας δίνεται. Γιατί μου φαίνεται πως είναι καλύτερο να μιλήσω γιʹ αυτά, βλέπω ωστόσο πως εσείς οργίζεστε περισσότερο μʹ αυτούς που σας κατακρίνουν παρά μʹ αυτούς που έγιναν αίτιοι συμφορών. Παρόλα αυτά θα ντρεπόμουν, αν φαινόμουν πως φροντίζω περισσότερο για τη δική μου υπόληψη παρά για την κοινή σωτηρία. Χρέος δικό μου και αυτών που ενδιαφέρονται για την πόλη είναι να προτιμούμε από τους λόγους όχι τους πιο ευχάριστους αλλά τους πιο ωφέλιμους. Και εσείς πρέπει πρώτα αυτό να γνωρίζετε, ότι για τις αρρώστιες που έχουν σχέση με το σώμα οι γιατροί έχουν βρει πολλές και κάθε είδους θεραπείες, για τις ψυχές όμως, που δε γνωρίζουν (τι είναι ορθό ενν.) και που είναι γεμάτες από πονηρές επιθυμίες, δεν υπάρχει άλλο φάρμακο παρά ο λόγος που τολμά να επικρίνει αυτούς που σφάλουν. Ύστερα (πρέπει πρώτα αυτό να γνωρίζετε ενν.) ότι είναι γελοίο να υπομένει κανείς τις καυτηριάσεις και τις εγχειρήσεις των γιατρών, για να απαλλαγούμε από περισσότερους πόνους, νʹ απορρίπτει όμως τους λόγους, προτού μάθει καλά αν έχουν τέτοια δύναμη, που θα μπορούσαν να ωφελήσουν τους ακροατές. Γ2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: ὑμᾶς : τον ίδιο τύπο στο γ πρόσωπο σφᾶς οὐδέν : τη δοτική του πληθυντικού του αρσενικού οὐδέσι πολλαὶ : τη γενική του πληθυντικού του αρσενικού στο συγκριτικό βαθμό τῶν πλειόνων σαφῶς : τον συγκριτικό βαθμό του επιρρήματος σαφέστερον καύσεις : την κλητική του ενικού ὦ καῦσι ἀλγηδόνων : την αιτιατική του πληθυντικού τάς ἀλγηδόνας προαιρεῖσθαι : το απαρέμφατο του αορίστου β της ίδιας φωνής προελέσθαι ὑπομένειν : το β ενικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής ὑπομενοῖς ἀπαλλαγῶμεν : τον ίδιο τύπο στην οριστική : ἀπηλλάγημεν ἔχουσιν : το α πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής του αορίστου β της ίδιας φωνής σχῶμεν Γ3. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες γενικές του κειμένου : τῶν κακῶν, τῆς ἐμαυτοῦ, τῆς πόλεως, τῶν λόγων, νοσημάτων. τῶν κακῶν : ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική της αιτίας από το αἰτίους τῆς ἐμαυτοῦ: επιθετικός προσδιορισμός στο δόξης τῆς πόλεως : αντικείμενο της μετοχής τῶν κηδομένων τῶν λόγων : ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική από το τοὺς ἡδίστους νοσημάτων : ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική αντικειμενική από Σελίδα 5 από 6

6 το θεραπεῖαι Γ4α. Οὐ μὴν ἀλλ αἰσχυνθείην ἄν, εἰ φανείην μᾶλλον φροντίζων τῆς ἐμαυτοῦ δόξης ἢ τῆς κοινῆς σωτηρίας : Να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο του αποσπάσματος. Η υπόθεση του υποθετικού λόγου εντοπίζεται στην δευτερεύουσα υποθετική πρόταση : εἰ φανείην. σωτηρίας. Σε συνδυασμό με την απόδοση αἰσχυνθείην ἄν σχηματίζεται απλός υποθετικός λόγος της απλής σκέψης του λέγοντος. β.. οὐδέν ἐστιν ἄλλο φάρμακον πλὴν λόγος ὁ τολμῶν τοῖς ἁμαρτανομένοις ἐπιπλήττειν Να αναλύσετε τις μετοχές στις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις. ὁ τολμῶν, τοῖς ἁμαρτανομένοις: επιθετικές μετοχές, οι οποίες αναλύονται σε δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις. Συγκεκριμένα : ὁ τολμῶν => οὗτος / ἐκεῖνος ὅς τολμᾷ τοῖς ἁμαρτανομένοις => τούτοις, οἵ ἁμαρτάνονται Σελίδα 6 από 6