Αρτάβασδος (Βυζάντιο)

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Περίληψη : Ο Αρτάβασδος γεννήθηκε στο δεύτερο ήμισυ του 7ου αιώνα, πιθανώς στη Γερμανίκεια. Διετέλεσε στρατηγός των Αρμενιάκων, κόμης Οψικίου και κουροπαλάτης. Έμεινε γνωστός για την επανάσταση εναντίον του Κωνσταντίνου Ε και την ανακήρυξή του σε αυτοκράτορα (742-743). Στη διάρκεια της σύντομης βασιλείας του προχώρησε στην αναστήλωση των εικόνων. Μετά την επιστροφή του Κωνσταντίνου Ε στο θρόνο, τυφλώθηκε και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγκλειστος σε μονή της Κωνσταντινούπολης, όπου και πέθανε. Άλλα Ονόματα Αρτάβαζος, Αρταύασδος Τόπος και Χρόνος Γέννησης β ήμισυ 7ου αι., πιθανώς Γερμανίκεια Ευφρατησίας Τόπος και Χρόνος Θανάτου μετά το 743, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα Στρατιωτικός αξιωματούχος, αυτοκράτωρ 1. Βιογραφικά στοιχεία Οι ιστορικές πηγές δεν παρέχουν πολλές πληροφορίες για τη ζωή του Αρταβάσδου και το μόνο που μπορεί να θεωρείται βέβαιο είναι η αρμενική καταγωγή του. Καταγόταν πιθανώς από τη Γερμανίκεια. Το 717 έλαβε ως σύζυγο την Άννα, κόρη του αυτοκράτορα Λέοντος Γ Ισαύρου, και απέκτησε δύο γιους, ο μεγαλύτερος από τους οποίους ονομαζόταν Νικηφόρος και ο μικρότερος Νικήτας. Από τον ίδιο γάμο φαίνεται ότι απέκτησε και επτά κόρες. 1 Επίσης γνωρίζουμε το όνομα ενός εξαδέλφου του, του Αρμένιου πατρικίου Τηριδάτη. 2 Το 743 τυφλώθηκε κατόπιν διαταγής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε και εξορίσθηκε με την οικογένειά του στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη, όπου και πέθανε σε άγνωστο χρόνο. 2. Σταδιοδρομία 2.1. Δράση πριν από το 741 Η πρώτη αναφορά στη σταδιοδρομία του Αρταβάσδου τοποθετείται χρονικά στην περίοδο της βασιλείας του Αρτεμίου- Αναστασίου Β' (713-715), οπότε αναφέρεται ως στρατηγός του θέματος Αρμενιάκων. Το 715-717 ο Αρτάβασδος υποστήριξε τη στάση του Λέοντος Ισαύρου εναντίον του νέου αυτοκράτορα Θεοδοσίου Γ και, μετά την επικράτησή τους, νυμφεύθηκε την κόρη του Λέοντος λαμβάνοντας ταυτόχρονα τον τίτλο του κουροπαλάτη και τη θέση του κόμητος του Οψικίου. Οι ιδιαίτεροι δεσμοί μεταξύ του Αρταβάσδου και της οικογένειας του Λέοντος Γ ερμηνεύονται από το γεγονός της πιθανής καταγωγής του πρώτου από τη Γερμανίκεια, γενέτειρα του Λέοντος. 3 Ως κόμης Οψικίου, ο Αρτάβασδος πιθανότατα έλαβε μέρος στην άμυνα της Νίκαιας εναντίον των Αράβων που την πολιόρκησαν το 727, ενώ αναφέρεται το όνομά του σε επιγραφή που μνημονεύει την επισκευή των οχυρώσεων της πόλης μετά την πολιορκία. 4 2.2. Άνοδος στο θρόνο Μετά το θάνατο του Λέοντος Γ (18 Iουνίου 741), στο θρόνο ανήλθε ο γιος του Κωνσταντίνος Ε, οι σχέσεις του οποίου με τον Αρτάβασδο χαρακτηρίζονταν από καχυποψία. Τον Ιούνιο του 742 5 ο Αρτάβασδος επιτέθηκε αιφνιδιαστικά εναντίον του αυτοκράτορα στην Κρασό της Μικράς Ασίας και διασκόρπισε τον στρατό του. Ακολούθως ο στασιαστής προσεταιρίσθηκε Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 1/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, μέσω του σιλεντιαρίου Αθανασίου τον πατρίκιο και μάγιστρο Θεοφάνη Μονώτη, εκπρόσωπο του Κωνσταντίνου Ε στην Κωνσταντινούπολη.Ο Μονώτης ανακήρυξε τον Αρτάβασδο αυτοκράτορα, λέγοντας στους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης ότι ο Κωνσταντίνος Ε είχε πεθάνει κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των Αράβων. Θέλοντας να σταθεροποιήσει την εξουσία του, ο Αρτάβασδος εκμεταλλεύθηκε την έριδα μεταξύ εικονομάχων και εικονοφίλων και υποστήριξε την εικονόφιλη παράταξη, η οποία κυριαρχούσε τότε στην Κωνσταντινούπολη. 6 Πέραν της συνεργασίας του Θεοφάνη Μονώτη και του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Αναστασίου, ο Αρτάβασδος πέτυχε επιπλέον να αποσπάσει και την αναγνώριση του πάπα Ζαχαρία, αναγκαία για τη νομιμοποίηση της εξουσίας του. Παράλληλα έστεψε συναυτοκράτορα τον γιο του Νικηφόρο (στα νομίσματα που έκοψε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του απεικονίζονται μαζί), ενώ πιθανολογείται ότι έστεψε επίσης τη σύζυγό του Άννα και τον νεότερο γιο του, τον Νικήτα. 7 2.3. Η πτώση Ο νόμιμος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, ο οποίος είχε καταφύγει στο πιστό σε αυτόν θέμα Ανατολικών, ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του προσθέτοντας σε αυτές και εκείνες του θέματος Θρακησίων, στρατηγός του οποίου ήταν ο εξάδελφός του Σισίννιος. Στις αρχές του θέρους του 743 ο Αρτάβασδος ηττήθηκε από τις δυνάμεις του Κωνσταντίνου στη μάχη των Σάρδεων και αναγκάσθηκε να επιστρέψει μέσω Κυζίκου στην Κωνσταντινούπολη. Την αντιμετώπιση του Κωνσταντίνου την ανέλαβε ο Νικήτας, τον οποίο ο πατέρας του διόρισε μονοστράτηγο και τον απέστειλε στο θέμα Αρμενιακών. Τον Αύγουστο του 743 ο στρατός του Αρταβάσδου υπέστη νέα ήττα στην περιοχή της Μωδρινής (σημ. Mudrunum Τουρκίας). Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, ύστερα από δίμηνη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τον στρατό του Κωνσταντίνου Ε και πιεζόμενος από τον λιμό που μάστιζε την πόλη, ο Αρτάβασδος αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τη Βασιλεύουσα στα χέρια του αντιπάλου του και να καταφύγει στη Νίκαια της Βιθυνίας, όπου κατόρθωσε να συγκεντρώσει αξιόλογο αριθμό στρατιωτών. Κατόπιν κατευθύνθηκε προς το οχυρό της Πουζάνης, όπου και οχυρώθηκε. Σύντομα όμως συνελήφθη αιχμάλωτος και οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στην Κωνσταντινούπολη, όπου αυτός και οι δύο γιοι του τιμωρήθηκαν παραδειγματικά από τον Κωνσταντίνο Ε. Ο αυτοκράτορας διέταξε να διαπομπευθούν στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης και να τυφλωθούν. 8 Ο Αρτάβασδος και όλη η οικογένειά του εξορίσθηκαν στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη, όπου έζησε έγκλειστος έως το τέλος της ζωής του. 1. Αυτό προκύπτει από τον Βίο Μιχαήλ Συγκέλλου, Cunningham, M. (ed.), Life of Michael Synkellos (Belfast Byzantine Texts and Translations 1, Belfast 1991), σελ. 108, όπου αναφέρεται ότι ο Αρτάβασδος εξορίσθηκε στη Μονή της Χώρας μαζί με τη σύζυγό του και τα εννέα παιδιά τους. 2. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 418.2-4. 3. Hollingsworth, P.A., Artabasdos, στο The Oxford Dictionary of Byzantium 1 (New York Oxford 1991), σελ. 192. 4. Schneider, A.M. Karnapp, W., Die Stadtmauer von Iznik (Nicaea) (Berlin 1938), σελ. 49. 5. Ο Speck, P., Artavasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren. Untersuchungen zur Revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Ποικίλα Βυζαντινά 2, Bonn 1981), ακολουθεί τον πατριάρχη Νικηφόρο, ο οποίος τοποθετεί την έναρξη της εξέγερσης του Αρταβάσδου αμέσως μετά το θάνατο του Λέοντος Γ (Ιούνιος 741), ενώ ο Θεοφάνης έναν χρόνο αργότερα (Ιούνιος 742). O Speck θεωρεί ότι η χρονολόγηση του Θεοφάνους προέρχεται από παρερμηνεία κάποιας προβληματικής πηγής. 6. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), 415.21-22: «ὁ δὲ Ἀρτάυασδος κατὰ πᾶσαν τὴ ν πόλιν τὰς ἱ ερὰς εἰ κόνας ἀνεστήλωσεν». Ο Speck, P., Artavasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren. Untersuchungen zur Revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Ποικίλα Βυζαντινά 2, Bonn 1981), υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα ο Αρτάβασδος δεν πήρε ποτέ θέση υπέρ της λατρείας των εικόνων και παρέμεινε πιστός στον αυτοκράτορα και πεθερό του Λέοντα Γ Ίσαυρο. Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 2/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, 7. Hollingsworth, P.A., Artabasdos, στο The Oxford Dictionary of Byzantium 1 (New York Oxford 1991), σελ. 192. 8. Ο Νικηφόρος Πατριάρχης, Ιστορία Σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13, Washington 1990), 66.23-29, αναφέρει ότι η τύφλωση του Αρταβάσδου και των γιων του δεν έλαβε χώρα αμέσως, αλλά μετά την αποκάλυψη των στασιαστικών προθέσεων του Σισιννίου, στρατηγού των Θρακησίων, δηλαδή 40 ημέρες μετά την επικράτηση του Κωνσταντίνου Ε. Βιβλιογραφία : Gero S., Byzantine Iconoclasm during the Reign of Constantine V with particular attention to the oriental sources, Louvain 1977, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 384 = Subsidia 52 Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia, Leipzig 1883 Σκουταριώτης Θεόδωρος, Σύνοψις Χρονική, Σάθας, Κ.Ν. (επιμ.), Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία Παρίσι 1894 Ζακυθηνός Δ., Βυζαντινή Ιστορία 324-1071, Αθήνα 1972 Ostrogorsky G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2, Aθήνα 1979, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Νικηφόρος Πατριάρχης, Ιστορία σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13, Washington, D.C. 1990 Schneider A.M., Karnapp W., Die Stadtmauer von Iznik (Nicaea), Berlin 1938, Istanbuler Forschungen 9 Lombard A., Etudes d' histoire byzantine: Constantin V, empereur des Romains (740-775), Paris 1902 Speck P., Artabasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur Revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie, Bonn 1981, Ποικίλα Βυζαντινά 2 Rochow I., "Bemerkungen zur Revolte der Artabasdos aufgrund bisher nicht beachteter Quellen", Klio, 68, 1986, 191-197 Βαρ Εβραίος, Χρονογραφία, Budge, E.A.W. (ed.), The Chronography of Gregory Abu'l Faraj the son of Aaron, the Hebrew Physician commonly known as Bar Hebraeus being the First Part of his Political History of the World, London 1932 Καραγιαννόπουλος Ι., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Θεσσαλονίκη 1987 Grierson P., Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Washington D. C. 1993 Θεοφάνης Ομολογητής, The Chronicle of Theophanes Confessor, Mango, C. Scott, R. (eds), Byzantine and Near Eastern History, A.D. 284-813, Oxford 1997 Zacos G., Verglery A., Byzantine Lead Seals 1/ 1-3, Basel 1972 Hollingsworth P.A., "Artabasdos", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 1, New York Oxford 1991, 192 Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 3/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Toumanoff C., "Caucasia and Byzantium", Traditio, 27, 1971, 111-158 Βίος Μιχαήλ Συγκέλλου, Cunningham, M. (ed.), Life of Michael Synkellos, Belfast Byzantine Texts and Translations 1, Belfast 1991 Oikonomides N., A Collection of Dated Byzantine Lead Seals, Washington, D.C. 1986 Δικτυογραφία : Roman Emperors - DIR Anna (wife of Artabasdus) http://www.roman-emperors.org/anna.htm Γλωσσάριo : κόμης, ο (λατ. comes, -is) 1. Κρατικός αξιωματούχος στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με ποικίλες πολιτικές αλλά κυρίως στρατιωτικές αρμοδιότητες (π.χ. ειδικά ο κόμης Ανατολής εκτελούσε χρέη βικαρίου κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, επί Ιουστινιανού Α ο κόμης επικεφαλής των διευρυμένων επαρχιών είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, ενώ κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο κόμης Οψικίου ήταν από τους ελάχιστους διοικητές θεμάτων που δεν έφεραν τον τίτλο του στρατηγού). 2. Τίτλος ευγενείας στη μεσαιωνική Δύση. κουροπαλάτης, ο Ο κουροπαλάτης (< κουράτωρ και παλάτιον) ήταν ανώτερος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα απονεμόταν κυρίως σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά από την εποχή του Ιουστίνου Β (565-578) και εξής και σε ξένους πρίγκιπες. Κατά τον 11ο αιώνα δόθηκε σε αρκετούς στρατηγούς εκτός της αυτοκρατορικής οικογένειας. μάγιστρος, ο Aνώτερο αξίωμα που στο Κλητορολόγιο του Φιλοθέου τοποθετείται πάνω από τον ανθύπατο (από το λατινικό magister). Από το 10ο αιώνα χάνει τη σπουδαιότητά του, ενώ παύει να υπάρχει πιθανότατα στα μέσα του 12ου αιώνα. Ο μάγιστρος αναλάμβανε συνηθέστερα επικεφαλής κάποιας υπηρεσίας, πολιτικής ή δικαστικής, ή και, σπανιότερα, επικεφαλής της διακυβέρνησης μιας περιοχής. μονοστράτηγος, ο Όρος με τον οποίο χαρακτηριζόταν στις βυζαντινές πηγές ο στρατηγός ενός θέματος όταν, εκτός της ηγεσίας των δικών του στρατευμάτων, αναλάμβανε τη διοίκηση και άλλων γειτονικών θεμάτων, είτε για να οργανώσει καλύτερα την άμυνα σε ένα ενιαίο μέτωπο είτε για τη διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων υπό ενιαία διοίκηση. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. σιλιντάριος, σιλεντιάριος, ο Ο σιλεντιάριος ή σιλιντάριος (από το λατινικό silentium) κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο ήταν αξιωματούχος επιφορτισμένος με την τήρηση της ησυχίας και της τάξης στα ανάκτορα και προερχόταν από τη Σύγκλητο. Μετά τον 6ο αι. το αξίωμα υποβαθμίζεται και παραμένει ως τιμητικός τίτλος. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 386.15 19, 395.4 12, 414.16 415.22, 417.23 418.7, 420.10 18. Νικηφόρος Πατριάρχης, Ιστορία Σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13, Washington 1990), σελ. 64.1 38, 65.1 10, 66.16 29. Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 4/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Βίος Μιχαήλ Συγκέλλου, Cunningham, M. (ed.), Life of Michael Synkellos (Belfast Byzantine Texts and Translations 1, Belfast 1991), σελ. 108. Schneider, A.M. Karnapp, W., Die Stadtmauer von Iznik (Nicaea) (Berlin 1938), σελ. 49. Παραθέματα Ο χρονογράφος Θεοφάνης αναφέρεται στη συνεργασία του Αρταβάσδου με τον Λέοντα Ίσαυρο: Λέων δέ, τῶν ἀνατολικῶν στρατηγὸς ὤν, Ἀρτεμίου ὑπερμαχῶν οὐχ ὑπετάγη Θεοδοσίῳ εἶχε δὲ συμπνέοντα αὐτῷ καὶ συντρέχοντα Ἀρτάυασδον Ἀρμένιον, τῶν Ἀρμενιάκων στρατηγόν, ᾧ καὶ συνέθετο δοῦναι τὴν ἑαυτοῦ θυγατέρα εἰς γυναῖκα ὃ καὶ πεποίηκεν. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), 386.15 19. Ο Αρτάβασδος νυμφεύεται την κόρη του Λέοντος Γ και παίρνει τον τίτλο του κουροπαλάτη: τοῦ δὲ Θεοδοσίου βασιλεύσαντος, καὶ τοῦ Ἀρτεμίου ἐκδιωχθέντος, καὶ τῆς τῶν Ρωμαίων πολιτείας συγκεχυμένης οὔσης ἔκ τε βαρβάρων ἐπιδρομῆς καὶ ἐκ τῶν τοῦ Ἰουστινιανοῦ μιαιφονιῶν καὶ τῶν τοῦ Φιλιππικοῦ ἀνοσιουργιῶν, οὗτος ὁ εἰρημένος Λέων ὑπερεμάχει τῷ Ἀρτεμίῳ, ἐναντιούμενος Θεοδοσίῳ. εἶχε δὲ συμφωνοῦντα αὐτῷ καὶ συντρέχοντα Ἀρτάυασδον, τὸν τῶν Ἀρμενιάκων στρατηγόν, ὃν καὶ γαμβρὸν μετὰ τὸ βασιλεῦσαι αὐτὸν εἰς Ἄνναν τὴν θυγατέρα αὐτοῦ πεποίηκεν, προβαλλόμενος αὐτὸν καὶ κουροπαλάτην. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), 395.4 12. Η στάση του Αρταβάσδου στο χρονογραφικό έργο του Θεοφάνους: Τούτῳ τῷ ἔτει ὁ διώκτης τῶν πατροπαραδότων θεσμῶν Κωνσταντῖνος ἐβασίλευσε θείοις κρίμασι καὶ πλήθει πταισμάτων ἡμῶν. τῷ οὖν Ἰουνίῳ μηνὶ κζ τῆς ἐπέκεινα ι ἰνδικτιῶνος ἐξελθὼν ἐν τοῖς μέρεσι τοῦ Ὀψικίου κατὰ τῶν Ἀράβων ἦλθεν ἐν τῇ λεγομένῃ Κρασῷ. τοῦ δὲ λεχθέντος Ἀρταυάσδου ἐν τῷ Δορυλαίῳ μετὰ τοῦ Ὀψικίου λαοῦ ὄντος, ὑπεβλέποντο ἀλλήλοις. ἀποστείλας δὲ Κωνσταντῖνος πρὸς αὐτὸν ᾐτεῖτο τοὺς υἱοὺς αὐτοῦ πεμφθῆναι αὐτῷ, ὡς ἅτε ἀνεψιοὺς αὐτοῦ ποθῶν ἰδεῖν αὐτούς. σκοπὸς δὲ ἦν αὐτῷ κατασχεῖν αὐτοὺς καὶ φρουρῆσαι. ὁ δὲ τὸν δόλον νοήσας καὶ ἀπογνοὺς ἑαυτοῦ γινώσκων τε τὴν ἄμετρον πονηρίαν αὐτοῦ διαλαλήσας τε τῷ λαῷ καὶ πείσας ὥρμησε κατ αὐτοῦ σὺν παντὶ τῷ πλήθει, καὶ τὸν μὲν πατρίκιον Βησὴρ τὸν σαρακηνόφρονα προϋπαντήσαντα ῥομφαίᾳ ἀνεῖλεν ὁ δὲ Κωνσταντῖνος παρίππιν εὑρὼν ἐστρωμένον καὶ ἐπιβὰς αὐτοῦ ἔφυγεν εἰς τὸ Ἀμῶριν, καὶ προσδραμὼν τῷ θέματι τῶν ἀνατολικῶν στρατηγουμένῳ τότε ὑπὸ τοῦ Λαγκίνου περισώζεται ὑπ αὐτῶν, δεξιοῦταί τε τούτους μεγάλαις ὑποσχέσεσιν καὶ πρὸς Σισιννάκιον ἀποστέλλει εὐθὺς στρατηγὸν ὄντα τὸ τηνικαῦτα τοῦ θέματος τῶν Θρᾳκησίων, καὶ πείθει αὐτοὺς συμμαχήσειν αὐτῷ. ἐντεῦθεν οὖν μάχαι δεινόταται καὶ ἀνθοπλισμοὶ γίνονται τοῖς ὑπηκόοις, ἑκατέρων βασιλέων ἀναγορευομένων. Ἀρτάυασδος δὲ γράφει πρὸς Θεοφάνην τὸν πατρίκιον καὶ μάγιστρον ἐκ προσώπου ὄντα ἐν τῇ πόλει διὰ Ἀθανασίου σιλεντιαρίου τὰ πραχθέντα. ὁ δὲ προσκείμενος τῷ Ἀρταυάσδῳ, σωρεύσας τὸν λαὸν ἐν τοῖς κατηχουμενίοις τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, καὶ διὰ τῶν γραμμάτων καὶ τοῦ λεχθέντος Ἀθανασίου πείθει πάντας, ὡς ὁ βασιλεὺς τέθνηκεν, Ἀρτάυασδος δὲ ὑπὸ τῶν θεμάτων ἀνηγορεύθη βασιλεύς. τότε πᾶς ὁ λαὸς σὺν Ἀναστασίῳ τῷ ψευδωνύμῳ πατριάρχῃ ἀναθέματι καὶ ἀνασκαφῇ ἔβαλον αὐτὸν ὡς ἀλάστορα καὶ ἀντίθεον, καὶ ἀστείως τὴν αὐτοῦ ἐδέξαντο σφαγὴν ὡς μεγίστου κακοῦ λυτρωθέντες, Ἀρτάυασδον δὲ ἀνεκήρυττον βασιλέα ὡς ὀρθόδοξον καὶ θείων δογμάτων ὑπέρμαχον. εὐθέως οὖν ἀποστέλλει ὁ Μονώτης ἐν τοῖς Θρᾳκῴοις μέρεσι πρὸς Νικηφόρον, τὸν ἴδιον υἱόν, στρατηγοῦντα τῆς Θρᾴκης, τοῦ συνελάσαι τὸ ἐκεῖσε στρατόπεδον πρὸς φυλακὴν τῆς πόλεως. κλείσας οὖν τὰς τῶν τειχέων πύλας καὶ βίγλας θέμενος τοὺς φίλους τε Κωνσταντίνου χειρωσάμενος, τύψας καὶ κουρεύσας εἰς φυλακὰς ἀπέθετο. τοῦ δὲ Ἀρταυάσδου μετὰ τοῦ Ὀψικίου λαοῦ ἐν τῇ πόλει εἰσελθόντος, κατέλαβε καὶ Κωνσταντῖνος ἐν Χρυσοπόλει μετὰ τῶν δύο θεμάτων, Θρᾳκησίων τε, φημί, καὶ ἀνατολικῶν, καὶ μηδὲν ἰσχύσας ὑπέστρεψε καὶ ἐχείμασεν εἰς τὸ Ἀμῶριν. ὁ δὲ Ἀρτάυασδος κατὰ πᾶσαν τὴν πόλιν τὰς ἱερὰς εἰκόνας ἀνεστήλωσεν. Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 5/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), 414.16 415.22. Αναφορά του Θεοφάνους στους γιους και τον εξάδελφο του Αρταβάσδου: Ὁ δὲ Ἀρτάυασδος Νικήταν, τὸν υἱὸν αὐτοῦ, μονοστράτηγον προβαλόμενος εἰς τὸ τῶν Ἀρμενιάκων θέμα ἐξέπεμψεν, ὁμοίως δὲ Νικηφόρον, τὸν υἱὸν αὐτοῦ, ἔστεψε διὰ Ἀναστασίου τοῦ πατριάρχου. τῷ δ αὐτῷ ἔτει μηνὶ Μαΐῳ Ἀρτάυασδος ἐπὶ τὰ μέρη τοῦ Ὀψικίου ἐξελθών, τὴν Ἀσίαν στρατολογήσας κατέλαβεν, ἐκπορθῶν αὐτήν. Κωνσταντῖνος δὲ τοῦτο μαθὼν ἐκίνησε κατ αὐτοῦ. καταλαβὼν δὲ αὐτὸν εἰς τὰ μέρη Σάρδεων ἀπὸ τοῦ Κελβιανοῦ ἀνερχόμενον καὶ συμβαλὼν μετ αὐτοῦ πόλεμον τρέπει αὐτὸν καὶ καταδιώκει μέχρι Κυζίκου. ὁ δὲ τὴν Κύζικον καταλαβὼν καὶ εἰς δρόμωνα εἰσελθὼν διασώζεται ἐν τῇ πόλει. μηνὶ δὲ Αὐγούστῳ τῆς αὐτῆς ι ἰνδικτιῶνος Νικήτας ὁ μονοστράτηγος, υἱὸς Ἀρταυάσδου, συμβαλὼν Κωνσταντίνῳ εἰς πόλεμον πρὸς τῇ Μοδρινῇ φεύγει τραπείς, καὶ τὸν μὲν πατρίκιον Τηριδάτην τὸν Ἀρμένιον, στρατιώτην γενναῖον ὑπάρχοντα καὶ ἐξάδελφον Ἀρταυάσδου, σὺν ἄλλοις ἐπιλέκτοις ἄρχουσι ἀνεῖλον, ἑκατέρων δὲ τῶν μερῶν πτῶσις οὐ μικρὰ γέγονεν, Ἀρμενίων τε καὶ Ἀρμενιάκων μαχησαμένων πρὸς ἀνατολικοὺς καὶ Θρᾳκησίους, τοὺς ὑπερμάχους Κωνσταντίνου. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), 417.23 418.7. Ο Θεοφάνης περιγράφει την πτώση του Αρταβάσδου: τῇ δὲ β τοῦ Νοεμβρίου μηνὸς ἄφνω παραταξάμενος τῇ δείλῃ διὰ τοῦ χερσαίου τείχους τὴν πόλιν παρέλαβεν. ὁ δὲ Ἀρτάυασδος ἅμα τῷ πατρικίῳ Βακταγγίῳ εἰς χελάνδιν εἰσελθὼν πρὸς τὸ παρὸν ἐξῆλθεν εἰς τὸ Ὀψίκιν, καὶ ἀπελθὼν εἰς τὸ κάστρον Πουζάνης ἑαυτὸν ἐνέκλεισεν. οὓς χειρωσάμενος ὁ βασιλεὺς τὸν μὲν Ἀρτάυασδον σὺν τοῖς δυσὶν υἱοῖς ἐτύφλωσεν, τὸν δὲ Βακτάγγιον ἐν τῷ Κυνηγίῳ ἀπεκεφάλισε καὶ τὴν τούτου κεφαλὴν ἐν τῷ Μιλίῳ ἐκρέμασεν ἐπὶ ἡμέρας τρεῖς. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), 420.10 18. Ο πατριάρχης Νικηφόρος αφηγείται τα γεγονότα της στάσης του Αρταβάσδου: Λέων δὲ <μετὰ> τέσσαρα καὶ εἴκοσι ἔτη τῆς βασιλείας μεταλλάττει τὸν βίον ὑδέρῳ χαλεπῷ περιπεσών, διάδοχον δὲ τῆς ἀρχῆς τὸν υἱὸν Κωνσταντῖνον καταλιμπάνει. Ἀρτάβαζος δέ, ὃς γαμβρὸς Κωνσταντίνου ἐπ ἀδελφῇ ὑπῆρχεν, ἅμα τῷ περιόντι λαῷ (στρατηγὸς δὲ τοῦ Ὀψικίου λαοῦ ἐτύγχανε) καὶ τοῖς δυσὶν υἱέσιν, ὧν ὁ μὲν ἕτερος Νικήτας θάτερος δὲ Νικηφόρος ἐκέκλητο, κατὰ τὸ λεγόμενον τοῦ Δορυλαίου πεδίον ηὐλίζετο. καὶ δὴ τυραννίδα εὐθὺς κατ αὐτοῦ μελετᾷ, τὸν τοῦ πενθεροῦ θάνατον πυθόμενος καὶ ὅρκοις τὸν ὑπὸ χεῖρα κατεδέσμει λαὸν αὐτῷ μὲν εὔνουν ἔσεσθαι, ἕτερον δὲ εἰς βασιλέα μὴ δέχεσθαι. Κωνσταντῖνος δὲ τῆς βασιλείας κρατήσας ἀπόμοιράν τινα στρατοῦ ἐπιλεξάμενος τῆς πόλεως ἔξεισι καὶ τὸ πεδίον ὃ Κρασὸς προσαγορεύεται καταλαμβάνει καὶ Ἀρταβάζῳ ἐσήμαινεν ἥκειν πρὸς αὐτόν, ὡς ἂν ἅμα τῶν πολεμίων χάριν βουλεύσοιντο. ὁ δὲ ἤδη ὥρμα, οὐ βουλῆς ἕνεκεν, ἀλλὰ τῆς βασιλείας αὐτὸν καθαιρήσων. Κωνσταντῖνος δὲ τὰ τῆς τυραννίδος πυθόμενος, καὶ Βίσηρον τὴν ἀξίαν πατρίκιον προϋπαντήσαντα καὶ τῷ ξίφει τῶν ἀντιπάλων πεσόντα αἰσθόμενος, καὶ ὡς τὸ βασιλικὸν ἐσκευαγώγουν στρατόπεδον εἰσιδών, αὐτὸς πρὸς τῇ χώρᾳ τῶν Ἀνατολικῶν καλουμένῃ φυγὰς ἐνθένδε ἀπιὼν τὴν σωτηρίαν τὴν ἑαυτοῦ περιεποιήσατο. καὶ αὐτοὶ εὐνοϊκῶς ὑποδεξάμενοι ἐνωμότους αὐτῷ συνθήκας δεδώκεσαν ὡς μέχρις αἵματος ὑπὲρ αὐτοῦ ἀνελέσθαι τὸν κίνδυνον, καὶ Ἀρτάβαζον αἰσχρῶς δυσφημοῦντες καθύβριζον. μεταστέλλονται γοῦν καὶ Σισίννιον τὸν πατρίκιον καὶ σύμφωνα καθίστων ἅμα τῷ ὑπ αὐτὸν στρατηγουμένῳ τῶν Θρᾳκησίων λεγομένῳ λαῷ, καὶ ἅπαντες κατὰ Ἀρταβάζου ὁμῶς ἐχώρουν. Θεοφάνης δέ, ὃν Μονώτιον ἐκάλουν, τὴν τοῦ μαγίστρου ἀξίαν διέπων καὶ τὴν βασιλέως χρείαν εἰς Βυζάντιον ἀποπληρῶν, Ἀρταβάζῳ προσέθετο καὶ βασιλέα ἀνεκήρυττε, καὶ Βυζαντίους ἀνέπειθεν ὡς Κωνσταντῖνος τεθνήκει. τὸν δὲ υἱὸν Νικηφόρον τοὔνομα κατὰ τὴν Θρᾴκην τότε στρατηγοῦντα μεταπέμπεται καὶ σὺν τῷ περὶ αὐτὸν στρατῷ πρὸς φυλακὴν τῆς πόλεως ἐγκαθίστησι. τῶν βασιλικῶν δὲ ὑπηρετῶν οὓς μὲν ἀπετύφλου οὓς δὲ καὶ ἑτέρως κατῄκιζε. καὶ Ἀρτάβαζος εὐθὺς τῷ συνόντι ἅμα λαῷ τῇ πόλει ἐφίσταται καὶ αὐτίκα τῶν ἁγίων ἀνίστη τὰ ἱερὰ ἀπεικονίσματα. Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 6/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Νικηφόρος Πατριάρχης, Ιστορία Σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13, Washington 1990), 64.1 38. Ήττα του στρατού του Αρταβάσδου στη μάχη των Σάρδεων: Τῷ δὲ ἑξῆς ἐπιγενομένῳ ἐνιαυτῷ τὸν ἕτερον τῶν υἱῶν Νικήταν στρατηγὸν τοῦ καλουμένου τῶν Ἀρμενιάκων στρατοῦ Ἀρτάβαζος ἀποστέλλει, τὸν δ αὖ ἕτερον Νικηφόρον εἰς βασιλέα στέφει. ἐπιστρατεύει δὲ κατὰ τῆς τῶν Ἀσιανῶν χώρας, καὶ τὰ ἐκείνῃ χωρία ἐσιαίνετο πικρῶς. καθ ὃ ἐπιτίθεται Κωνσταντῖνος καὶ πρὸς τὰς Σάρδεις ὑπαντιάζει, πολέμῳ τε αυτῷ συμμίξας κραταιῶς ἐτροπώσατο, τόν τε ὑπόντα λαὸν δουλωσάμενος τήν τε ὑποῦσαν αὐτοῖς ἀποσκευὴν εἰσποιησάμενος. Ἀρτάβαζος δὲ φυγὰς [πρὸς] τὴν πόλιν Κύζικον καταλαβὼν κἀκεῖθεν ἀποπλεύσας ἐπὶ τὸ Βυζάντιον ᾤχετο. Νικηφόρος Πατριάρχης, Ιστορία Σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13, Washington 1990), 65.1 10. Η πτώση του Αρταβάσδου όπως περιγράφεται στο ιστορικό έργο του πατριάρχη Νικηφόρου: Ἀρτάβαζος δὲ ἀποδρὰς πρὸς τὴν ἐν Βιθυνίᾳ Νίκαιαν πόλιν διασώζεται, καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ ἀνέπειθεν ὡς ἥκοι στρατολογήσων καὶ δύναμίν τινα ἐκεῖ περιβαλλόμενος. ἐξ ὧν ὁλίγους στρατιώτας προσλαβὼν ἐπὶ τὸ φρούριον τὸ λεγόμενον Πουζάνης ἀπιὼν ἐγκατακλείεται. Κωνσταντῖνος δὲ ἀπόμοιραν εἰς δίωξιν αὐτοῦ ἐκπέμψας αὐτόν τε χειροῦται, καὶ σὺν τοῖς υἱέσιν αὐτοῦ δεσμώτας ἐπὶ ἀγῶνος ἱππικοῦ ἕλκων θριαμβεύει ἐκεῖθέν τε ἐν εἱρκτῇ τηρεῖσθαι ἀσφαλῶς παραδέδωκεν. οὐ πολὺ δὲ τὸ ἐν μέσῳ, καὶ Σισίννιος ὁ πατρίκιος τυραννίδα ἐφωράθη κατὰ Κωνσταντίνου μελετήσας, ἐφ ᾗ διαγνωσθεὶς τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐκκόπτεται. μετὰ ταῦτα δὲ καὶ Ἀρτάβαζος καὶ οἱ αὐτοῦ υἱοὶ τῇ αὐτῇ τιμωρίᾳ ᾐκίσθησαν, πλείσταις δὲ πληγαῖς καὶ τιμωρίαις καὶ οἱ συγγνῶντες αὐτοῖς τὰ τῆς ἐπιβουλῆς ὑποβληθέντες ὑπερωρίαις κατεδικάσθησαν. Νικηφόρος Πατριάρχης, Ιστορία Σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13, Washington 1990), 66.16 29. Μεταγενέστερο αγιογραφικό κείμενο αναφέρεται στα τελευταία χρόνια της ζωής του Αρταβάσδου: ταύτην τοίνυν τὴν μονὴν εὐθηνουμένην πάνυ ἔν τε χρήμασι καὶ κτήμασι και ἀναλώμασιν ὁ ἀσεβὴς καὶ μετὰ τὸν διώκτην διώκτης ὁ τῆς ἁλουργίδος ἀνάξιος, Κωνσταντῖνος ὁ Κοπρώνυμος, διὰ τὸ ἐν αὐτῇ κατοικεῖν ὀρθοδόξους καὶ ἁγίους πατέρας, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ διὰ τὸν ἐν ἁγίοις καὶ μέγαν πατριάρχην Γερμανόν (ὁ γὰρ τούτου θηριώνυμος καὶ πρῶτος αἰρεσιάρχης πατὴρ διὰ τὸ ὑπ αὐτοῦ τοῦ θεσπεσίου πατρὸς Γερμανοῦ ἀναθέματι αἰωνίῳ παραδοθῆναι ὡς εἰκονοκαύστου καὶ ἰουδαιόφρονος, καὶ ὑπ αὐτοῦ ἐξορίστου γεγονότος ἐν ταύτῃ τῇ προλεχθείσῃ λαμπρᾷ καὶ ὀρθοδόξῳ μονῇ) ἐγύμνωσέ τε καὶ ἐξηφάνισε καὶ μικροῦ δεῖν κατηδάφισεν. ἐκτυφλώσας γὰρ τὸν τῆς αὐτοῦ ἀδελφῆς Ἄννης σύζυγον, τὸν ὀρθοδοξότατον ἄνακτα Ἀρτάβασδον τοὔνομα, ἐν ὑπερορίᾳ κατεδίκασεν ἐν τῇ προλεχθείσῃ μονῇ σὺν τῇ αὐτοῦ συζύγῳ καὶ τοῖς αὐτοῦ ἐννέα παισί, καταγώγιον κοσμικῶν ἀπεργασάμενος καὶ παντελῶς γυμνώσας αὐτὴν ἐκ τῆς τῶν μοναχῶν συναυλίας. εἰς ἣν μονὴν κατάκεινται τὰ αὐτῶν ὀρθόδοξα λείψανα. Βίος Μιχαήλ Συγκέλλου, Cunningham, M. (ed.), Life of Michael Synkellos (Belfast Byzantine Texts and Translations 1, Belfast 1991), 108. Επιγραφή σε πύργο του τείχους της Νίκαιας στην οποία αναφέρεται ο Αρτάβασδος: + ἔνθα θεεικῇ βοηθείᾳ τὸ τῶν ἐχθρῶν καταισχύνθη θράσος, ἐκεῖ οἱ φιλόχριστοι ἡμῶν βασιλεῖς Λέων κ(αὶ) Κωνσταντῖνος ἀνεκαίνισαν πόθῳ τὴν πόλιν Νήκαιαν ἀνεγίρανταις διὰ τῆς τοῦ ἔργου ἐπιδείξεως νηκητικὸν ἀναστήσανταις πύργον κεντινάριο(ν) ὧν καί μόχθῳ ἐπληρο[φόρη]σεν Ἀρταύασδος πανεύφ(ημος) πατρίκ(ιος) κοροπαλάτ(ης). Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 7/8

Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, [Εκεί όπου το θράσος των εχθρών ντροπιάστηκε με τη βοήθεια του Θεού, οι φιλόχριστοι αυτοκράτορές μας Λέων και Κωνσταντίνος ανακαίνισαν την πόλη της Νίκαιας, στήνοντας τρόπαιο νίκης με το έργο τους, και αναστήλωσαν τον Κεντηνάριο πύργο. Η επιγραφή στήθηκε με πρωτοβουλία του Αρτάβασδου, του πανεύφημου πατρικίου και κουροπαλάτη.] Schneider, A.M. Karnapp, W., Die Stadtmauer von Iznik (Nicaea) (Berlin 1938), σελ. 49. Χρονολόγιο β ήμισυ 7ου αι.: Γέννηση του Αρταβάσδου, πιθανώς στη Γερμανίκεια της Ευφρατησίας μεταξύ 713 715: Ο Αρτάβασδος διορίζεται στρατηγός του θέματος Αρμενιάκων 715 717: Ο Αρτάβασδος συμμαχεί με τον Λέοντα Ίσαυρο εναντίον του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Γ 717: Ο Αρτάβασδος νυμφεύεται την κόρη του Λέοντος Ισαύρου, ονομάζεται κόμης Οψικίου και λαμβάνει τον τίτλο του κουροπαλάτη 727: Απόκρουση αραβικής επίθεσης εναντίον της Νίκαιας από τις δυνάμεις του Αρταβάσδου θέρος 742: Ο Αρτάβασδος στασιάζει εναντίον του νέου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε, διασκορπίζει τις δυνάμεις του τελευταίου και καταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη, όπου στέφεται αυτοκράτωρ και ανακαλεί τα εικονομαχικά διατάγματα των Ισαύρων άνοιξη θέρος 743: Οι δυνάμεις του Αρταβάσδου ηττώνται από τον Κωνσταντίνο Ε στις Σάρδεις και τη Μωδρινή Σεπτέμβριος Νοέμβριος 743: Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τον Κωνσταντίνο Ε. Ήττα του Αρταβάσδου Νοέμβριος Δεκέμβριος 743: Αποκατάσταση του Κωνσταντίνου Ε στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Ο Αρτάβασδος αποπειράται να διαφύγει, αλλά συλλαμβάνεται και τυφλώνεται μαζί με τους δύο γιους του μετά το 743: Θάνατος του Αρταβάσδου στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρισκόταν υπό περιορισμό Δημιουργήθηκε στις 12/2/2017 Σελίδα 8/8