Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς

Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς Π ε ρ ι γ ρ α φ ή Μ α θ η μ ά τ ω ν Εαρ ι ν ο ύ ε ξ α μ ή ν ο υ 2 0 1 6-17 Ρ έ θ υ μ ν ο, Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο ς 2 0 1 7

Π Ρ Ο Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Α Μ Α Θ Η Μ Α Τ Α (Εαρινό εξάμηνο 2016-2017) Τομέας Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Αρχαία Ιστορία (ΑΙΣ) ΑΙΣ 525 Ανδρέας Μοράκης Θεσμοί και ιδεολογίες στις κοινωνίες της αρχαιότητας (Π) 5 ECTS Σκοπός του συγκεκριμένου μαθήματος είναι να μελετήσει την ιστορική σημασία των θεσμών και των ιδεολογιών στις κοινωνίες της αρχαιότητας. Το μάθημα θα εξετάσει τις ιστορικές διαδικασίες μέσα από τις οποίες εμφανίζονται και διαμορφώνονται οι θεσμοί, και τη σύνθετη σχέση μεταξύ θεσμών και ιδεολογιών, που μπορεί να νομιμοποιούν τους θεσμούς, αλλά και να αμφισβητούν διάφορες πτυχές τους. Εξίσου σημαντική θα είναι η ανάλυση των επιδράσεων των θεσμών και των ιδεολογιών πάνω στις πρακτικές και στρατηγικές των μελών των αρχαίων κοινωνιών. Το μάθημα μπορεί να εξειδικευτεί σε μία συγκεκριμένη ιστορική περίοδο της αρχαιότητας, ή στην εξέταση της ιστορικής διαδρομής συγκεκριμένων θεσμών και ιδεολογιών από τους αρχαϊκούς χρόνους μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Σημαντικό ρόλο στην πραγμάτευση του θέματος κατέχει η εξοικείωση των φοιτητών με ένα ευρύ φάσμα αρχαίων τεκμηρίων. ΑΙΣ 521 Κατερίνα Παναγοπούλου Η Ρώμη και ο ελληνιστικός κόσμος (Π) 5 ECTS Από το 2ο π.χ. αιώνα μέχρι το 2ο μ.χ. αιώνα συντελέστηκε η επέκταση της Ρώμης στην Ανατολική και Δυτική Μεσόγειο, η μετατροπή της Μεσογείου σε mare nostrum και η διατήρηση αυτών των κατακτήσεων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην καρδιά των σημαντικών αυτών μεταβολών τοποθετείται η μετάλλαξη του ρωμαϊκού πολιτεύματος από ρεπουμπλικανικό σε μοναρχικό, με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Αφού συνοψίσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά της Ρωμαϊκής res publica έως τον 2 ο π.χ. αι., θα παρακολουθήσουμε την κλιμάκωση του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται το ρωμαϊκό imperium σε αυτό το διάστημα, την ανάδυση νέων θεσμών προκειμένου να γίνει η πρωτοφανής εδαφική επέκταση της ρωμαϊκής επικράτειας διαχειρίσιμη, και τον αντίκτυπο που είχε η νέα τάξη πραγμάτων στην πολιτεία, στην κοινωνία και στις ανθρώπινες νοοτροπίες. Θα μελετήσουμε παράλληλα τα ειδικά χαρακτηριστικά των επιμέρους βασιλείων που βρέθηκαν αντιμέτωπα με τη Ρώμη στο παραπάνω διάστημα. Θα δοθεί έμφαση στην εξοικείωση των φοιτητών με τα αρχαία τεκμήρια, από τα οποία αντλούμε τις σχετικές πληροφορίες. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Galinsky, K., The Cambridge Companion to the Age of Augustus (London: Blackwell, 2005) Flower, H. (επιμ.), Τhe Cambridge Companion to the Roman Republic (Cambridge: University Press, 2004) Le Glay, M. Voisin, J.-L. Le Bohec, Y. (επιμ.), A History of Rome, 2 η έκδοση (London: 2001) 2

Rosenstein, N.-Morstein-Marx, R. (επιμ.), A Companion to the Roman Republic, Blackwell Companions to the Ancient World (London: Blackwell, 2010) Potter, D.S. (επιμ.), A Companion to the Roman Empire (London: Blackwell, 2006). Goodman, M., The Roman World, 44 BC AD 180 (London: Routledge, 1997). Potter, D.S. (επιμ.), Τhe Roman Empire at Bay, AD 180-395 (London: Routledge, 2005 ανατ.). ΑΙΣ 346 Κατερίνα Παναγοπούλου Στη δίνη της κρίσης της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας: Γάιος Ιούλιος Καίσαρ (Σ) 10 ECTS Στη λεγόμενη περίοδο της Κρίσης της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, στον πρώτο π.χ. αιώνα, εγγράφεται η εμβληματική φυσιογνωμία του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα. Η ισχυρή του προσωπικότητα ακροβατεί μεταξύ της προστασίας της res publica (ρωμαϊκής πολιτείας) και της υπέρβασής της, ανοίγοντας το δρόμο προς την καθιέρωση της μοναρχίας. Ομολογουμένως ό Καίσαρας συνέβαλε καθοριστικά στην κατάλυση της αρχαίας res publica, μολονότι παρουσιαζόταν ως γενναίος προστάτης της παραδοσιακής τάξης πραγμάτων. Επιπλέον, ο θετός του γιος, Οκταβιανός, επαναπροσδιόρισε την προσωπικότητα του προγόνου του, κυρίως προκειμένου να παρουσιαστεί ο ίδιος ως κληρονόμος του. Το γεγονός αυτό μας υποχρεώνει να διαχωρίσουμε τον αυθεντικό Ιούλιο Καίσαρα από την κατασκευή του Οκταβιανού, που όχι μόνο επηρέασε τη σύγχρονη ιστοριογραφία αλλά και αποτέλεσε πρότυπο για πολλούς νεώτερους ηγεμόνες (π.χ. Ναπολέοντα Γ Βοναπάρτη). Στόχος του σεμιναρίου είναι, μέσα από τη μελέτη των αρχαίων τεκμηρίων, να παρακολουθήσουμε την πολιτική πορεία του Καίσαρα και την εμπλοκή του στα κομβικά γεγονότα της εποχής μέχρι τη δολοφονία του το 44 π.χ. Εφορμώμενοι από τη ζωή του συγκεκριμένου πολιτικού, θα εντρυφήσουμε στα βαθύτερα αίτια που συνέβαλαν στην κατάλυση του ρεπουμπλικανικού πολιτεύματος, προκειμένου να κατανοήσουμε τις δομικές μεταβολές που σημειώθηκαν στη Ρωμαϊκή πολιτεία και κοινωνία τον 1 ο π.χ. αι. και που συντέλεσαν στη μετάλλαξή της σε μοναρχία. Σημειώνουμε ότι το σεμινάριο περιλαμβάνει και λατινικά κείμενα (και επιγραφές), τα οποία θα μελετηθούν κατά κανόνα από μετάφραση. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Suetonius, Divus Julius; Καίσαρος, De bello gallico Kαίσαρος, De Bello Civili Πλουτάρχου Καίσαρ Πλουτάρχου Πομπήιος Πλουτάρχου Μάρκος Αντώνιος Κικἐρωνoς Αd Atticum Κικἐρωνoς Philippici. Canfora, L., Ιούλιος Καίσαρας, ο Δημοκρατικός Δικτάτορας (Αθήνα: Σαββάλας, 2005). Evans, R.J., Questioning Reputations: Essays on Nine Roman Republican Politicians (Pretoria: Unisa Press, 2003). Flower, H. (επιμ.), Τhe Cambridge Companion to the Roman Republic (Cambridge: University Press, 2004). Grant, M., Caesar (London: Weidenfeld & Nicolson, 1974). Jehne, M., Caesar (München: Beck, 1997). Rosenstein, N.-Morstein-Marx, R. (επιμ.), A Companion to the Roman Republic, Blackwell Companions to the Ancient World (London: Blackwell, 2010). Southern, Pat, Julius Caesar (Stroud: Tempus, 2000). 3

Wyke, M., Caesar: a life in western culture (Chicago: University of Chicago Press, 2008). Βυζαντινή Ιστορία (ΒΙΣ) ΒΙΣ 604 Κώστας Μουστάκας Βυζαντινή οικονομία. Αρχές, θεωρίες, 5 ECTS νοοτροπίες (Π) Η παράδοση δεν αποσκοπεί σε μια παρουσίαση των οικονομικών δομών, πρακτικών και θεσμών της βυζαντινής κοινωνίας, αλλά σε μία ενδοσκόπηση της βυζαντινής οικονομίας. Κύριος στόχος του μαθήματος είναι η εμβάθυνση στις αντιλήψεις των τότε συγχρόνων σε σχέση με τις οικονομικές διαδικασίες, και μία βαθύτερη ανάλυση των οικονομικών δομών σε σχέση με τις αντιλήψεις αυτές. Οι κυριότεροι επιμέρους άξονες πάνω στους οποίους θα κινηθεί η ανάπτυξη του μαθήματος περιλαμβάνουν θεματικές όπως: - το πολιτισμικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο των βυζαντινών οικονομικών αντιλήψεων - θεωρητικά σχήματα περί της οικονομίας ή ειδικότερων οικονομικών πρακτικών που διατυπώθηκαν από βυζαντινούς στοχαστές - αντιλήψεις περί εργασίας, πλούτου και φτώχειας - οικονομικές παράμετροι στις βυζαντινές αντιλήψεις περί κοινωνικής ιεράρχησης - ιδέες περί ηθικής οικονομίας: «κοινωνική δικαιοσύνη» και φιλανθρωπία - ιδέες περί ηθικής οικονομίας: ο έντοκος δανεισμός - αλλαγές και αδράνειες στις παραπάνω αντιλήψεις ανά εποχές, σε σχέση με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο - θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις της βυζαντινής οικονομίας στην σύγχρονη ιστορική έρευνα Η ύλη του μαθήματος συνίσταται από την βιβλιογραφία που προτείνεται στους φοιτητές, και η οποία στις παραδόσεις παρουσιάζεται με συνοπτικό τρόπο, συστηματοποιείται και επεξηγείται. Όσοι φοιτητές το επιθυμούν, μπορούν να αναλάβουν την εκτέλεση προαιρετικών εργασιών, οι οποίες, αν γίνουν με επιμέλεια, συμβάλλουν στην τελική βαθμολογία. Η συγκεκριμένη παράδοση απαιτεί υπόβαθρο γνώσεων, στη βυζαντινή ιστορία και γενικότερα, καθώς και ικανή εμπειρία από παρακολούθηση μαθημάτων ιστορίας. Για τους λόγους αυτούς ΔΕΝ συνίσταται σε φοιτητές μικρών ετών (1 ο -2 ο ), ούτε στους φοιτητές των άλλων τμημάτων. Γενική βιβλιογραφία - Ahweiler-Glykatzi, H., Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, Αθήνα 1988³ [Παρίσι 1975].** - Beck, H.-G., Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, Αθήνα 2000³ [Μόναχο 1978].** - Γερολυμάτου, Μ., Αγορές, έμποροι και εμπόριο στο Βυζάντιο (9ος-12ος αι.), Αθήνα 2008.** - Kazhdan, A.P. και Α. Wharton Epstein, Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και τον 12ο αιώνα, μτφρ. Α. Παππάς, Αθήνα 2004.** 4

- Λαϊου, Α.Ε., «Οικονομικές και μη οικονομικές ανταλλαγές», στο Α.Ε. Λαϊου (επιμ.), Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου από τον 7 ο έως τον 15 ο αιώνα, μετ. Α. Κάσδαγλη, τ. Β, Αθήνα 2006 - Λαϊου, Α.Ε., «Οικονομική σκέψη και ιδεολογία», στο Α.Ε. Λαϊου (επιμ.), Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου από τον 7 ο έως τον 15 ο αιώνα, μετ. Α. Κάσδαγλη, τ. Γ, Αθήνα 2006. - Laiou, A.E. και C. Morrisson, Η βυζαντινή οικονομία, μετ. Δ. Κυρίτσης, Αθήνα 2011 [Καίμπριτζ 2007].** - Morrisson, C., «Εγκατάσταση πληθυσμού, οικονομία και κοινωνία στη βυζαντινή Ανατολή», στο C. Morrissin (επιμ.), Ο Βυζαντινός Κόσμος, τ. Α, Η ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία (330 641), μετ. Α. Καραστάθη, Αθήνα 2007 [Παρίσι 2004], σσ. 279-306. - Μουστάκας, Κ., «Το ασύμπτωτο μιας σχέσης: Κοινωνική πολιτική ή κοινωνική αρωγή στην βυζαντινή αυτοκρατορία;», στο Κ. Δικαίος (επιμ.), Ιστορία της Κοινωνικής Πολιτικής, Αθήνα 2010, σσ. 96-125. - M. Mundell Mango, M., «Εμπόριο», στο Ιστορία του Βυζαντίου, επιμ. C. Mango, μτφρ. Ο. Καραγιώργου, Αθήνα 2006, σσ. 224-231. - Toubert, P., «Το Βυζάντιο και ο μεσογειακός γεωργικός πολιτισμός», στο Α.Ε. Λαϊου (επιμ.), Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου από τον 7 ο έως τον 15 ο αιώνα, μετ. Α. Κάσδαγλη, τ. Α, Αθήνα 2006, σσ. 575-94. - Τσουγκαράκης, Δ., «Εισαγωγή», στο Κεκαυμένου Στρατηγικόν, εισ. μετ. σχολ. Δ. Τσουγκαράκης, Αθήνα 1996.** σημ. - τα βιβλία που σημειώνονται με αστερίσκους βρίσκονται στην βιβλιοθήκη, σε ράφι περιορισμένου δανεισμού που έχει φτιαχτεί για το μάθημα. - Οι φοιτητές που έχουν εγγραφεί στο μάθημα οφείλουν να παρακολουθούν τον λογαριασμό του μαθήματος στο e-learn, όπου αναρτάται πληροφοριακό υλικό, καθώς και οι πηγές που σχολιάζονται στην παράδοση. 5

Τομέας Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων (ΙΝΧ) INX 232 Νίκος Ποταμιάνος Συλλογικότητες και κοινωνικές διεκδικήσεις, 19 ος -20ός αιώνας (Π) 5 ECTS Το μάθημα εξετάζει πώς δημιουργούνται και αναπτύσσονται κοινωνικές και πολιτικές συλλογικότητες σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα κατά τον 19 ο αιώνα, τους μετασχηματισμούς τους με την καθιέρωση της μαζικής πολιτικής καθώς και τις νέες μορφές τους κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και τις αναταράξεις του. Εστιάζει σε συλλόγους, εθελοντικές συσσωματώσεις, συνδικάτα, πολιτικά κινήματα και κάθε άλλους είδους συλλογική δράση που διαμόρφωσε ένα ευρύ πεδίο δημόσιας παρέμβασης των πολιτών, με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά σε κάθε χώρα και περίοδο. Εξετάζει τέλος τη σχέση ανάμεσα στο πεδίο αυτό και τη διαμόρφωση του κράτους και της διακυβέρνησης, και ειδικότερα σε ποιο βαθμό συνέβαλε κάθε φορά στην εδραίωση της δημοκρατίας. 6

Τομέας Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών Τουρκολογία (ΤΟΥ) TOY 242 Αντώνης Αναστασόπουλος H ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία και τα πρώτα χρόνια της αβασίλευτης Τουρκικής Δημοκρατίας (1876-1938) (Π) 5 ECTS Το μάθημα αποτελεί μια επισκόπηση της ιστορίας της ύστερης περιόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από την άνοδο στο θρόνο του σουλτάνου Αμπντουλχαμίτ Β (1876-1909) και εξής, καθώς και των πρώτων δεκαπέντε ετών της Τουρκικής Δημοκρατίας, μέχρι τον θάνατο του ισχυρού άνδρα και πρώτου προέδρου της χώρας Κεμάλ Ατατούρκ, το 1938. Το μάθημα θα καλύψει τα βασικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά γεγονότα και φαινόμενα αυτών των δύο περιόδων, επισημαίνοντας τις συνέχειες και ασυνέχειες μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Τουρκικής Δημοκρατίας. Διάγραμμα μαθήματος 1 η παράδοση: Εισαγωγικές παρατηρήσεις η περίοδος του Τανζιμάτ. 2 η παράδοση: Περίοδος βασιλείας Αμπντουλχαμίτ Β (1876-1909): πολιτικές εξελίξεις. 3 η παράδοση: Περίοδος βασιλείας Αμπντουλχαμίτ Β (1876-1909): κοινωνία και οικονομία. 4 η παράδοση: Περίοδος βασιλείας Αμπντουλχαμίτ Β (1876-1909): ιδεολογία. 5 η παράδοση: Τουρκικός εθνικισμός. 6 η παράδοση: Από την Επανάσταση των Νεότουρκων (1908) ως την έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου (1914). 7 η παράδοση: Η περίοδος του Α Παγκόσμιου Πολέμου (1914-1918). 8 η παράδοση: Οι μη μουσουλμάνοι, αλυτρωτισμός, εθνικισμός (1876-1918). 9 η παράδοση: Τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο Τουρκικός Πόλεμος Ανεξαρτησίας (1918-1923). 10 η παράδοση: Η Τουρκική Δημοκρατία: ιδεολογικό πλαίσιο. 11 η παράδοση: Η Τουρκική Δημοκρατία: γεγονότα (1923-1938). 12 η παράδοση: Ο ρόλος του Κεμάλ Ατατούρκ στην ίδρυση και εδραίωση της Τουρκικής Δημοκρατίας. 13 η παράδοση: Ανασκόπηση συζήτηση συμπεράσματα. Ενδεικτική βιβλιογραφία Hamit BOZARSLAN, Ιστορία της Σύγχρονης Τουρκίας, μτφρ. Μάρθα Οικονόμου, Σαββάλας, Αθήνα 2004 Selim DERINGIL, Η καλά προστατευόμενη επικράτεια: ιδεολογία και νομιμοποίηση της εξουσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (1876-1909), μτφρ. Στέφανος Παπαγεωργίου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2003 Μ. Şükrü HANİOĞLU, A Brief History of the Late Ottoman Empire, Princeton University Press, Πρίνστον 2008 Eugene ROGAN, Η πτώση των Οθωμανών. Ο Μεγάλος Πόλεμος στη Mέση Ανατολή, 1914-1920, μτφρ. Ελένη Αστερίου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2016 Erik Jan ZÜRCHER, Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, μτφρ. Βαγγέλης Κεχριώτης, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2004 7

TOY 144 Ηλίας Κολοβός Οι μεθόριοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Π) 5 ECTS Η Οθωμανική Αυτοκρατορία γεννήθηκε στη μεθόριο. Στην παράδοση θα ξεκινήσουμε από την ιστοριογραφική έννοια της μεθορίου και θα συζητήσουμε συγκεκριμένα τη χρήση της στην ερμηνευτική προσέγγιση των απαρχών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και την αντίληψη των Οθωμανών για τη μεταβαλλόμενη φύση της μεθορίου της Αυτοκρατορίας τους. Στη συνέχεια θα μελετήσουμε τις μεθορίους της Αυτοκρατορίας που προέκυψαν με την επέκταση και τη συρρίκνωσή της, με εξαιρετική ποικιλία και διαφορετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά. Μεταξύ αυτών, θα μελετηθούν η ουγγρική μεθόριος μεταξύ Οθωμανικής και Αψβουργικής Αυτοκρατορίας στα χρόνια ανάμεσα στις δύο πολιορκίες της Βιέννης, η ιρακινή μεθόριος μεταξύ Οθωμανικής και Σαφαβιδικής Αυτοκρατορίας κατά τους ίδιους αιώνες, η μεθόριος της στέπας στα βόρεια της Μαύρης Θάλασσας που διεκδικούσαν οι Τάταροι της Κριμαίας και οι Κοζάκοι, αλλά και η μεθόριος του Μέσου Νείλου στην Αφρική, όπου η εξουσία των σουλτάνων της Κωνσταντινούπολης και του Σιννάρ έφθινε αμοιβαία. Σε ειδικές παραδόσεις θα εξετάσουμε την οθωμανική μεθόριο στη θάλασσα της Μεσογείου. Το μάθημα έχει ειδικότερο στόχο να εξοικειώσει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες με τη γεωγραφία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του κόσμου γύρω της και οι συμμετέχοντες/ουσες θα εξεταστούν στη γεωγραφική αυτή γνώση, που είναι εξάλλου απαραίτητη και για την κατανόηση πολλών από τα ζητήματα που υφίστανται και σήμερα στις διεθνείς σχέσεις, έχοντας τις απαρχές τους στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επιλογή βασικής βιβλιογραφίας: - Suraiya Faroqhi, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο κόσμος γύρω της, Αθήνα 2009. - Daniel Goffman, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η πρώιμη νεώτερη Ευρώπη, Αθήνα 2007. - Ηλίας Κολοβός, «Η Λευκάδα στη νησιωτική μεθόριο του Ιονίου», του ίδιου (επιμ.), Οθωμανικές πηγές για τη νεώτερη ιστορία της Λευκάδας, Ηράκλειο 2013, σ. 1-78. TOY 345 Ηλίας Κολοβός Τα οθωμανικά μνημεία στην Ελλάδα (Σ) 10 ECTS Ο οθωμανικός αστικός χώρος συμπεριλάμβανε γειτονικές ή/και αλληλεπικαλυπτόμενες κοινωνικές και χωρικές ενότητες (ενορίες, γειτονιές, κλπ.), οι οποίες σχημάτιζαν ένα πυκνό δίκτυο κτηρίων και χώρων «δημόσιας» χρήσης (τζαμιά, εκκλησίες, αγορές, προσκυνήματα, κοιμητήρια, κ.ά.). Στη μετάβαση στον μετα-οθωμανικό κόσμο, οι χωρικές αυτές ενότητες διαγράφηκαν ή διατηρήθηκαν μερικώς, για να εξελιχθούν σε σύγχρονούς μας τόπους μνήμης, υπό τη δραστική επίδραση εννοιών-κλειδιά της νεωτερικότητας, όπως «αρχαιότητα», «μνημείο», καθώς και «πολιτιστική κληρονομιά» παρ όλα αυτά δεν αποτελούν πλέον παρά κατακερματισμένα ίχνη του παρελθόντος. Ο στόχος του σεμιναρίου είναι να 8

μελετήσει τα αποκαλούμενα σήμερα «οθωμανικά μνημεία» στην Ελλάδα, εστιάζοντας διπλά στην ιστορία των κτηρίων αυτών στο οθωμανικό πλαίσιο αλλά και στη σύγχρονη διαχείρισή τους στο πλαίσιο της «πολιτιστικής κληρονομιάς». Κάθε φοιτητής/τρια στο σεμινάριο θα κληθεί να επιλέξει για να μελετήσει ένα συγκεκριμένο οθωμανικό μνημείο ή σύνολο μνημείων στο σημερινό ελλαδικό χώρο με βάση αυτή την προβληματική. Για τη συμμετοχή στο σεμινάριο θα ληφθεί υπόψη η επιτυχημένη παρακολούθηση της παράδοσης του διδάσκοντα στο χειμερινό εξάμηνο («Ο ελλαδικός χώρος υπό οθωμανική κυριαρχία»). Επιλογή βιβλιογραφίας Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 2008 [Κεντρική Βιβλιοθήκη Oversize NA499 O6413]. Irene A. Bierman, Rifa at A. Abou-El-Haj και Donald Preziosi (επιμ.), The Ottoman City and Its Parts, New Rochelle 1991 [Κεντρική Βιβλιοθήκη NA9229.O87]. Μνημεία και πολιτισμός των ελληνικών πόλεων κατά την οθωμανική περίοδο μέσα από τα κείμενα του Machiel Kiel, επιμ. Α. Μάρκου, Αθήνα 2015. Α. Καραδήμου Γερολύμπου, Μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Θεσσαλονίκη 2004. Slobodan Curcic - Ευαγγελία Χατζητρύφωνος (επιμ.), Κοσμική μεσαιωνική αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια, 1300-1500, και η διατήρησή της, Θεσσαλονίκη 1999 [Κεντρική Βιβλιοθήκη NA350.S43] Ελένη Κανετάκη, Οθωμανικά λουτρά στον ελλαδικό χώρο, Αθήνα 2004 [Κεντρική Βιβλιοθήκη Oversize NA7010 K36] Πασχάλης Ανδρούδης, Χάνια και καραβάν-σεράγια στον ελλαδικό χώρο και στα Βαλκάνια, Αθήνα χ.χ. [Κεντρική Βιβλιοθήκη DF741.A54] Διαβάστε για τους τύπους των οθωμανικών μνημείων: Α. Πασαδαίος, Η πόλη του Βοσπόρου: σύντομος συστηματικός οδηγός, Αθήνα 1981, σ. 62-121 (κεφάλαιο Ισταμπούλ) [NA1370.P38] Διαβάστε και περπατήστε στο Ρέθυμνο και στα Χανιά: Ηλίας Κολοβός, «Τα οθωμανικά μνημεία του Ρεθύμνου», (Δημοσίευση σε: http://agonigrammi.wordpress.com/ και http://www.academia.edu/1815313/_the_ottoman_monuments_of_rethymno_ ) «Τα οθωμανικά μνημεία του Ρεθύμνου», «Τα οθωμανικά μνημεία των Χανίων», Εν Χανίοις 5 (2011), σ. 133-146. Οθωμανικά μνημεία στα Βαλκάνια: http://www.balkantale.com/ Κατάλογος οθωμανικών μνημείων στην Κρήτη: Ψηφιακή Κρήτη-Στα χρόνια των Οθωμανών-Οθωμανικά μνημεία, στο http://digitalcrete.ims.forth.gr (επιμ. Ηλίας Κολοβός). 9

Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Προϊστορική Αρχαιολογία (ΠΑΡ) ΠΑΡ 180 Νεκτάριος Καραδήμας Ιστορία της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Αιγαίο. Έρευνες, ερευνητές και μέθοδοι, από την αρχαιότητα έως τον 20 ό αιώνα (Π) 5 ECTS Σκοπός του μαθήματος είναι να παρουσιάσει την ιστορία της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στον αιγαιακό χώρο, από την αρχαιότητα μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα. Το μάθημα θα ξεκινήσει με τη συμβολή των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, οι οποίοι διέσωσαν μύθους, περιγραφές αρχαίων μνημείων, χρονολογικά συστήματα και, κυρίως, όρους που χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από τους αρχαιολόγους για τη δημιουργία της συναφούς επιστημονικής ορολογίας (π.χ. «μυκηναϊκός», «μινωικός» κ.λπ.). Στη συνέχεια θα παρουσιαστεί η συμβολή των Βυζαντινών λογίων χάρη στους οποίους διαφυλάχτηκε η αρχαία ελληνική γραμματεία. Θα προσεγγιστούν, κατόπιν, οι πρώτες έρευνες και ανακαλύψεις προϊστορικών μνημείων που πραγματοποιήθηκαν από Περιηγητές από την Αναγέννηση μέχρι και την ίδρυση του Ελληνικού κράτους. Το μάθημα θα ολοκληρωθεί με το έργο των πρωτεργατών ανασκαφέων της αιγαιακής προϊστορίας των Heinrich Schliemann, Μίνωα Καλοκαιρινού, Χρήστου Τσούντα, Federico Halbherr, Arthur Evans κ.ά.-, τις πρώτες ανασκαφές (κυρίως στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, στις Κυκλάδες και στην Κρήτη), και τη δημιουργία και καθιέρωση βασικών σχετικών πολιτισμικών-αρχαιολογικών όρων (κυρίως των όρων «μυκηναϊκός», «κυκλαδικός», «μινωικός») και των οικείων χρονολογικών συστημάτων. Κλασική Αρχαιολογία (ΚΑΡ) ΚΑΡ 121 Δωρίνα Μουλλού Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική (Π) 5 ECTS Στο μάθημα θα εξεταστούν οι βασικές αρχές και κατηγορίες της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής από τους γεωμετρικούς χρόνους έως και την ελληνιστική περίοδο. Θα παρουσιαστούν διάφοροι τύποι οικοδομημάτων του αρχαίου ελληνικού κόσμου, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται ναοί, δημόσια κτήρια και συγκροτήματα της πόλης κράτους όπως η Αγορά, τα θέατρα, τα κτήρια φυσικής αγωγής, οι οχυρώσεις και εγκαταστάσεις κοινής ωφελείας,αλλά και ιδιωτικά κτήρια όπως τάφοι και οικιακά συγκροτήματα. Θα ληφθούν υπόψη ζητήματα όπως τα υλικά δομής και ο τρόπος κατασκευής τους, το πλαίσιο δημιουργίας και χρήσης τους, ενώ θα τεθούν και ζητήματα που αντιμετώπισαν οι αρχιτέκτονες της εποχής. Βασική πηγή πληροφοριών είναι τα ίδια τα κτήρια (ή τα κατάλοιπά τους) και επικουρικά οι γραπτές πηγές. Στόχος είναι να δοθεί μια σύντομη επισκόπιση της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, ώστε μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές να γνωρίζουν τις βασικές αρχές και κατηγορίες της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, να αναγνωρίζουν τα σημαντικά μνημεία και να κατανοούν τις αρχιτεκτονικές μορφές τόσο σε φωτογραφίες όσο και σε σχέδια (όψη, τομή, κάτοψη). 10

Ιστορία Τέχνης της Δύσης (ΙΤΔ) ΙΤΔ 110 Τιτίνα Κορνέζου Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή ζωγραφική (15 ος -18 ος αιώνας) (Π) 5 ECTS Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η μελέτη της ευρωπαϊκής προσωπογραφίας, δηλαδή των καλλιτεχνικών αναπαραστάσεων της ανθρώπινης μορφής από τις απαρχές του είδους κατά τον 15 ο αιώνα έως και τον 18 ο αιώνα. Η ανάπτυξη της καλλιτεχνικής προσωπογραφίας σχετίζεται άμεσα με την ανάδυση της έννοιας του εξατομικευμένου υποκειμένου στις ευρωπαϊκές κοινωνίες της πρώιμης νεότερης εποχής. Ο ρόλος του πορτρέτου στα διάφορα ιστορικά περιβάλλοντα, οι χρήσεις του από άτομα ή κοινωνικές ομάδες, από την κοσμική ή θρησκευτική εξουσία, οι αντιλήψεις περί ζωγραφικής κάθε ιστορικής περιόδου και οι συνθήκες της καλλιτεχνικής δημιουργίας, συμβάλλουν στη διαμόρφωση των βασικών τύπων της προσωπογραφίας και των ειδικών σε κάθε περίπτωση μορφολογικών και εικονογραφικών χαρακτηριστικών της. Τα έργα τέχνης που θα παρουσιαστούν και θα σχολιαστούν αναλυτικά στο πλαίσιο της παράδοσης, εξετάζονται σε στενή σύνδεση με το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο κάθε περιόδου καθώς ως αντιπροσωπευτικά δείγματα των μεγάλων ευρωπαϊκών στυλ. Ενδεικτική Βιβλιογραφία - A. Beyer, Portraits: A History, H. Abrams, Νέα Υόρκη, 2003 - R. Brilliant, Portraiture, Reaktion Books, Λονδίνο, 1991 - M. Pointon, Hanging the head: portraiture and social formation in eighteenth century England, Yale University press, 1993 - E. Pommier, Ιl ritratto: storia e teoria del Rinascimento al età de Lumi, Einaudi, Tορίνο, 2003 - J. Pope-Hennessy, The portrait in the Renaissance, The A.W. Mellon Lectures in Fine Arts, Princeton University press, 1966 - A. Riegl, The group portraiture of Holland, Paul Getty Publications, Λος Άντζελες, 2005 - N. Schneider,The Art of the Portrait, Taschen, Κολονία, 2002 - S. West, Portraiture, Oxford History of Art series, Oxford University Press, 2004. ΙΤΔ 337 Τιτίνα Κορνέζου Γυναίκες καλλιτέχνιδες στην ιστορία της τέχνης 16 ος 18 ος αι. (Σ) 10 ECTS Στόχος του σεμιναρίου είναι να διερευνήσει τη θέση των γυναικών - δημιουργών στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους. Με αφετηρία το άρθρο της Λίντα Νόκλιν («Γιατί δεν υπήρξαν σπουδαίες γυναίκες καλλιτέχνιδες;», 1971) και κεντρικό ερώτημα αν η απουσία αυτή του έργου των γυναικών καλλιτέχνιδων αποτελεί παράλειψη της ιστορίας της τέχνης ή συνέπεια της ποσότητας ή/και ποιότητας του έργου τους, αφενός θα επιχειρηθεί η μελέτη της ιστοριογραφίας για το θέμα αυτό. Αφετέρου, θα εξεταστούν περιπτώσεις γυναικών καλλιτέχνιδων αναφορικά με τους καλλιτεχνικούς και εκπαιδευτικούς θεσμούς της κάθε περιόδου, με τη θέση τους στους βίους καλλιτεχνών και ευρύτερα με το ρόλο τους στο πεδίο της καλλιτεχνικής παραγωγής. Απαραίτητη 11

προϋπόθεση για τη συμμετοχή στο σεμινάριο αποτελεί η άριστη γνώση μίας τουλάχιστον ξένης γλώσσας. ΙΤΔ 390 Ευγένιος Ματθιόπουλος Τέχνη και επανάσταση στη Ρωσία, 1905-1933 (Σ) 10 ECTS Στόχος του σεμιναρίου είναι να μελετηθεί η ιστορία της τέχνης στη Ρωσία στη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου 1905-1933. Θα αναλυθούν οι κοινωνικέςπολιτικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις της πρόσληψης των δυτικοευρωπαϊκών, κυρίως γαλλικών, νεωτερικών τάσεων, αυτής της περιόδου και η δημιουργική αφομοίωσή τους από τους σημαντικότερους ρώσους καλλιτέχνες αυτής της περιόδου. Θα μελετηθούν επίσης, οι θεωρητικές και αισθητικές αναζητήσεις τους αφενός στο πλαίσιο των πρωτοποριακών καλλιτεχνικών τάσεων (κυβισμός, φουτουρισμός, κονστρουκτιβισμός, σουπρεματισμός κ.ά.), αφετέρου στο πλαίσιο των επαναστατικών θεωριών. Ενδεικτική βιβλιογραφία 1. The Twilight of the Tsars : Russian art at the turn of the century, Hayward Gallery, London, 7 March-19 May 1991, catalogue edited and produced by Michael Raeburn ; exhibition organised by Elane Karavaeva, Muriel Walker and Andrew Dempsey, assisted by Susan May, London, South Bank Centre, c1991. 2. Paris-Moscou, 1900-1930 : arts plastiques, arts appliques et objets utilitaires, Centre national d art et de culture Georges Pompidou, Paris, 31 mai-5 novembre 1979 : Paris, Centre Georges Pompidou, 1979. 3. Σοσιαλισμός και κουλτούρα : προβληματισμοί και ρεύματα στη μετεπαναστατική Ρωσία (1917-1932), εισ., μτφρ. Αντώνης Βογιάζος, 3 τ., Αθήνα, Θεμέλιο, 1979. 4. Κάμιλα Γκραίη, Η Ρωσική πρωτοπορία : Προεπαναστατική και επαναστατική τέχνη στη Ρωσία, 1863-1922, μτφρ. Πέπη Ρηγοπούλου, Αθήνα, Υποδομή, 1987. 5. Ρωσική πρωτοπορία 1910-1930 : η συλλογή Γ. Κωστάκη = Russian avant-garde 1910-1930 : the G. Costakis Collection, επιστημονική επιμέλεια, Αννα Καφέτση, Αθήνα, ΕΠΜΑΣ, c1995. 12

Εργαστηριακά μαθήματα ΕΜ002 Αριάδνη Γκαζή Διαδίκτυο & ανθρωπιστικές επιστήμες: Ιστορία μέσου- Κατηγορίες ιστοσελίδων - Μέθοδοι αξιολόγησης - Διαδικτυακά ερευνητικά εργαλεία Κύκλος εργαστηριακών μαθημάτων που απευθύνεται σε ομάδες προπτυχιακών φοιτητών (μέχρι 30 άτομα) και θα ολοκληρώνεται σε 4 μαθήματα που θα επαναλαμβάνονται 3 φορές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ώστε να μπορεί να το παρακολουθεί ένας σχετικά μεγάλος αριθμός φοιτητών συνολικά. Kάθε ένα από τα 4 μαθήματα διαρκεί 3 ώρες, παραδίδεται μία φορά την εβδομάδα και αποτελείται από δύο μέρη, το ένα θεωρία και το δεύτερο άσκηση (στο Εργαστήριο Υπολογιστών της Φιλοσοφικής Σχολής). Παρουσιάζονται οι ακόλουθες ενότητες: Α. Ιστορία του μέσου Κατηγορίες ιστοσελίδων Β. Μέθοδοι αξιολόγησης και σωστής χρήσης Γ. Γνωριμία με διαδικτυακά εργαλεία της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας (σε δύο μέρη). ΕΜ004 Αριάδνη Γκαζή Χρήση εφαρμογών πληροφορικής και διαδικτυακών εργαλείων για την προετοιμασία εργασιών Το μάθημα έχει ως στόχο να καταρτίσει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Τμήματος στη χρήση διαφόρων εφαρμογών πληροφορικής, καθώς και πλατφόρμων/εργαλείων που διατίθενται στο διαδίκτυο με ελεύθερη πρόσβαση, η γνώση και ο σωστός χειρισμός των οποίων κρίνονται ως απαραίτητα στοιχεία για την προετοιμασία των σεμιναριακών και λοιπών εργασιών που εκπονούν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο Τμήμα. Η διδασκαλία θα ολοκληρώνεται σε ένα κύκλο πέντε παραδόσεων, οι οποίες θα περιλαμβάνουν παρουσίαση και πρακτική εξάσκηση στο εργαστήριο Η/Υ της Φιλοσοφικής Σχολής και θα είναι δομημένες ως εξής: πρώτες δύο παραδόσεις: σάρωση-κατέβασμα εικόνων-βίντεο και επεξεργασία τους τρίτη και τέταρτη παράδοση: δημιουργία-επεξεργασία αρχείων pdf χρήση πλατφόρμων για μεταφορά αρχείων πέμπτη παράδοση: χρήση διαδικτυακών εφαρμογών βιβλιογραφίας Ο μέγιστος αριθμός φοιτητών/τριών που θα μπορούν να παρακολουθήσουν το μάθημα είναι περίπου 20, όσες είναι και οι θέσεις εργασίας στο εργαστήριο Η/Υ. ΕΜ003 Αλέξανδρος Μαριδάκης Προχωρημένες δεξιότητες σε εφαρμογές πληροφορικής και χρήση υπολογιστή Πρόκειται για εργαστηριακό μάθημα ασκήσεων εμβάθυνσης στη χρήση των εφαρμογών της Πληροφορικής, με στόχο την αξιοποίηση δυνατοτήτων προχωρημένων εργαλείων ενός υπολογιστή, σχετικά με τη χρήση του λειτουργικού συστήματος, των βασικών εφαρμογών γραφείου (επεξεργασία κειμένου, 13

υπολογιστικά φύλλα, παρουσιάσεις) και τη χρήση του Διαδικτύου. Κυρίως όμως γίνεται προσπάθεια να αναπτυχθούν δεξιότητες στην ανάπτυξη, χρήση Βάσεων Δεδομένων, προγραμμάτων επεξεργασίας εικόνας, αλλά και των νέων υπηρεσιών του διαδικτύου, όπως και των πολυμεσικών εφαρμογών. Οι προχωρημένες γνώσεις και δεξιότητες δίνουν την ευκαιρία για περαιτέρω εξειδικευμένη κατάρτιση σε φοιτητές, /-τριες που δεν έχουν σπουδές στο χώρο της πληροφορικής ή συγγενείς χώρους. Έτσι αποτελούν σημαντικό συμπληρωματικό εφόδιο για καλύτερη απόδοση στις σπουδές, τόσο στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά και στην πιθανή μελλοντική ερευνητική τους πορεία, αλλά και για μια αξιόλογη επαγγελματική σταδιοδρομία σε φορείς τόσο του δημοσίου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Πρόκειται για ένα εξαμηνιαίο κύκλο εργαστηριακών ασκήσεων, που υλοποιούνται σε τρίωρη εβδομαδιαία βάση από τους συμμετέχοντες φοιτητές/- τριες του Τμήματος. Θα υπάρχει τελική αξιολόγηση (είτε με εξέταση, είτε με εργασία project) το αποτέλεσμα της οποίας βαθμολογείται με επιτυχώς (Ε) ή ανεπιτυχώς (Α). Η συμμετοχή στο εργαστηριακό μάθημα είναι προαιρετική και αφορά σε προπτυχιακούς φοιτητές/-τριες όλων των ετών, αλλά καλό είναι να δηλώνεται από φοιτητές αρχικών ετών, το πρόγραμμα των οποίων δεν είναι ακόμα επιβαρυμένο με πρόσθετες υποχρεώσεις, σεμινάρια κλπ. Να σημειωθεί ότι τα εργαστηριακά μαθήματα δεν υπολογίζονται στο βαθμό πτυχίου, αλλά ούτε και στο συνολικό αριθμό μαθημάτων για τη λήψη πτυχίου. Υπενθυμίζεται επίσης ότι, σύμφωνα με τις διατάξεις του "προσοντολογίου" (Π.Δ. 50/2001, Φ.Ε.Κ. 39/ Α /5.3.2001 όπως τροποποιήθηκε με τα Π.Δ. 347/2003, Φ.Ε.Κ. 315/ Α / 31.12.2003 και 44/2005, Φ.Ε.Κ. 63/Α /9.3.2005), ένας τρόπος απόδειξης της γνώσης πληροφορικής και χειρισμού Η/Υ στο Δημόσιο Τομέα, είναι με τίτλους σπουδών πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, από την αναλυτική βαθμολογία των οποίων προκύπτει ότι οι κάτοχοί τους έχουν παρακολουθήσει τέσσερα τουλάχιστον μαθήματα υποχρεωτικά ή κατ' επιλογή, Πληροφορικής ή χειρισμού Η/Υ. Δείτε εδώ το σχετικό έγγραφο του Υπουργείου Εσωτερικών 14