ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ Β3 Δ/νση Οικ.Σχέσεων με Χώρες Β.Αφρικής, Μ.Ανατολής και Κόλπου

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ Β3 Δ/νση Οικ.Σχέσεων με Χώρες Β.Αφρικής, Μ.Ανατολής και Κόλπου Νοέμβριος 09 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Σ. ΑΡΑΒΙΑΣ 1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ Στις αρχές του 2003 τέθηκε σε ισχύ τελωνειακή ένωση των χωρών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ), μέλος του οποίου είναι η Σ. Αραβία, και η οποία συνεπάγεται καθιέρωση κοινού εξωτερικού δασμολογίου με μειώσεις δασμών έναντι εισαγωγών από τρίτες χώρες, στις περισσότερες κατηγορίες προϊόντων στο 5% και ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων εντός των ορίων της αγοράς των έξι μελών. Η Σ. Αραβία, όπως και άλλα μέλη του ΣΣΚ, έχει ωστόσο λάβει προσωρινές εξαιρέσεις από μειώσεις δασμών σε ορισμένα προϊόντα, υπό την αιτιολογία της «ανάγκης προστασίας της εγχώριας παραγωγής». Στο σαουδαραβικό δασμολόγιο υπάρχουν προϊόντα που επιβαρύνονται με δασμούς 12% και 20%, ενώ οι περισσότερες κατηγορίες προϊόντων επιβαρύνονται με δασμό 5% (ήδη από το Μάιο 2001) και ορισμένα προϊόντα εισάγονται ελεύθερα. Σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζονται εναλλακτικά και ειδικοί δασμοί. Προστατευτικός δασμός 20% επιβάλλεται για την προστασία εγχώριων νηπιακών βιομηχανιών παραγωγής προϊόντων όπως έπιπλα, μαγειρικό άλας, πλαστικοί σωλήνες, ορισμένες κατηγορίες κλωστοϋφαντουργικών, ενώ σε άλλες κατηγορίες μεταξύ των οποίων και κλωστοϋφαντουργικά- επιβάλλεται προστατευτικός δασμός 12%. Ζαχαρώδη προϊόντα που περιέχουν κακάο υπόκεινται σε δασμό 15%. Ορισμένες κατηγορίες λαχανικών (μεταξύ των οποίων τομάτες, κρεμμύδια, αγγούρια, καρότα, πεπόνια, καρπούζια, πατάτες) επιβαρύνονται με δασμό 25% σε εποχιακή βάση. Δασμός 100% επιβαρύνει τις εισαγωγές τσιγάρων και προϊόντων καπνού. Στη διάρκεια του 2008 (τέλος Μαρτίου), η σαουδαραβική κυβέρνηση απάλλαξε τις εισαγωγές σίτου και προϊόντων του από δασμολογικές επιβαρύνσεις (πρωτύτερα επιβαρύνονταν με δασμούς 20-25%), ενώ μείωσε τους δασμούς σε 75 άλλες κατηγορίες τροφίμων σε 5%, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η σημαντική αύξηση του κόστους ζωής που παρατηρήθηκε στη χώρα κατά τους τελευταίους μήνες. Στο πλαίσιο αυτό, προϊόντα όπως κρέας πουλερικών και μεταλλικό νερό, που επιβαρύνονταν μέχρι πρόσφατα με δασμό 20%, σήμερα επιβαρύνονται με δασμό 5%. Οι δασμοί επιβάλλονται στην αξία CIF των προϊόντων. Φόροι στα εισαγόμενα αγαθά δεν επιβάλλονται. Ολόκληρο το σαουδαραβικό δασμολόγιο βρίσκεται και στην ιστοσελίδα των σαουδαραβικών τελωνείων, στη διεύθυνση http://www.customs.gov.sa. Στη Σαουδική Αραβία απαγορεύονται οι εισαγωγές αλκοολούχων ποτών, όπλων, ναρκωτικών και προϊόντων χοιρινού κρέατος. Για την εισαγωγή ορισμένων άλλων προϊόντων, όπως πολλαπλασιαστικό υλικό για τη γεωργία, ζώντα ζώα, νωπό και κατεψυγμένο κρέας, βιβλία, περιοδικά, κινηματογραφικές ταινίες, κασέτες, θρησκευτικές εκδόσεις, χημικά, φαρμακευτικά, ασύρματος εξοπλισμός, άλογα, είδη μοντελισμού, προϊόντα που περιέχουν αλκοόλ (λ.χ. αρώματα), φυσική άσφαλτος, αρχαιολογικά ευρήματα και έργα τέχνης, απαιτείται ειδική έγκριση. Η Σ. Αραβία απαγορεύει εξάλλου την εισαγωγή προϊόντων καταγωγής Ισραήλ. Η προσωρινή εισαγωγή εμπορευμάτων επιτρέπεται εφ όσον κατατεθεί ως εγγύηση στα Σαουδαραβικά Τελωνεία το 5 20% της αξίας του εμπορεύματος. Απαραίτητη είναι η προσκόμιση εγγράφου ή συμφωνίας συμμετοχής που να βεβαιώνει ότι ο ιδιοκτήτης των εμπορευμάτων συμμετέχει επίσημα σε εκθεσιακή εκδήλωση. Η εγγύηση επιστρέφεται όταν και εφόσον τα τελωνεία πιστοποιήσουν ότι όλα τα εμπορεύματα επανεξήχθησαν. Η διαδικασία επιστροφής της εγγύησης μπορεί στην πράξη να διαρκέσει αρκετά. Η Σ. Αραβία είναι μέλος του ΠΟΕ (από τις 11 Δεκεμβρίου 2005), ενώ είναι και ιδρυτικό μέλος της GAFTA (Greater Arab Free Trade Agreement) από το 1998. 1

2. ΠΡΟΤΥΠΑ, ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ, ΣΗΜΑΝΣΗ Τα μέλη του ΣΣΚ εργάζονται προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενοποιημένου συστήματος προτύπων και ελέγχων πιστοποιητικών. Σήμερα, τα μέλη του ΣΣΚ εφαρμόζουν εναλλακτικά εθνικά τους πρότυπα για ορισμένα προϊόντα, και πρότυπα του Συμβουλίου για άλλα, δημιουργώντας έτσι αρκετά συχνά σύγχυση στους αλλοδαπούς εξαγωγείς. Η Σ. Αραβία, όπως και άλλα μέλη του ΣΣΚ, δεν κοινοποιεί σε συστηματική βάση στις αρμόδιες Επιτροπές ΠΟΕ φυτοϋγειονομικά μέτρα ή τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο που κατά καιρούς εφαρμόζει. Κατά το παρελθόν έτος, η Επιτροπή Προτύπων του ΣΣΚ ενέκρινε δύο νέα πρότυπα, σχετικά με τη σήμανση τυποποιημένων τροφίμων στην αραβική και την περίοδο ζωής των τροφίμων, τα οποία και υιοθετήθηκαν από τα κράτη μέλη στη διάρκεια του 2008. Όσον αφορά την περίοδο ζωής, με την εισαγωγή του νέου προτύπου καταργείται η παλαιότερη προϋπόθεση ότι ένα προϊόν, κατά την εισαγωγή του θα πρέπει να έχει διανύσει λιγότερο από το ήμισυ του χρόνου ζωής του. Ωστόσο, διατηρούνται οι αυστηρότατες περισσότερο των διεθνώς ισχυουσών όπως περιγράφονται βασικά στον Codex Alimentarius- προδιαγραφές σχετικά με τη διάρκεια ζωής τροφίμων και άλλων καταναλώσιμων προϊόντων, οι οποίες δημιουργούν συχνά σημαντικά προβλήματα στους αλλοδαπούς εξαγωγείς.. Για σειρά άλλων κατεψυγμένων και κατεργασμένων τροφίμων, το πρότυπο προβλέπει ημερομηνίες λήξεως που θα καθορίζονται από τον παραγωγό, ενώ άλλα προϊόντα εξαιρούνται πλέον εντελώς από υποχρεωτικές ημερομηνίες λήξεως. Η Σ. Αραβία έχει ήδη ενσωματώσει και εφαρμόζει τα εν λόγω πρότυπα. Σημειώνουμε ότι μεταξύ των προϊόντων που πλήττονται από τις αυστηρές προδιαγραφές ΣΣΚ για τη διάρκεια ζωής των τροφίμων, περιλαμβάνονται και οι ελληνικές ελιές και το ελαιόλαδο. Όπως έχει προαναφερθεί, τα κράτη μέλη του ΣΣΚ εργάζονται από κοινού για εναρμόνιση των συστημάτων τους προτύπων, γεγονός που έχει προκαλέσει την αντίδραση μελών του ΠΟΕ, με το σκεπτικό ότι εάν υιοθετηθούν τα αυστηρά πρότυπα σε επίπεδο ΣΣΚ, θα αποτελούν de facto τεχνικά εμπόδια στην εισαγωγή τροφίμων στις 6 χώρες ΣΣΚ. Τον Ιανουάριο 2008, το ΣΣΚ υιοθέτησε νομοθεσία για εφαρμογή της αρχής του «Ενιαίου Σημείου Εισόδου» (Single Entry Point), δια της οποίας προϊόντα τα οποία εισάγονται άπαξ σε χώρα μέλος του ΣΣΚ, μπορούν εν συνεχεία να διακινούνται ελεύθερα εντός του ΣΣΚ, χωρίς να απαιτούνται περαιτέρω έλεγχοι. Ωστόσο, συχνά οι εισαγωγές από τα ΗΑΕ στη Σ. Αραβία υπόκεινται σε περιοδικούς ελέγχους, με αποτέλεσμα να κατάσχονται παραποιημένα φαρμακευτικά και καλλυντικά προϊόντα. Υγειονομικά πιστοποιητικά απαιτούνται για την εισαγωγή όλων των κατηγοριών τροφίμων. Για τις εισαγωγές προϊόντων κρεάτων και πουλερικών απαιτείται επίσης η προσκόμιση πιστοποιητικών ισλαμικής σφαγής ( Halal certification), που εκδίδονται από διαπιστευμένους ισλαμικούς οργανισμούς στις χώρες προέλευσης. Η Σ. Αραβία απαιτεί εξάλλου πιστοποίηση μη περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες, για εισαγωγές κρέατος πουλερικών, βοοειδών και αρνιών, καθώς και υποπροϊόντων τους. Από το 2001 (Υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας) και το 2004 (Υπουργείο Γεωργίας) απαιτείται υποχρεωτική σήμανση σε περίπτωση που περιέχονται σε ποσοστό άνω του 1%- γενετικά μεταλλαγμένα συστατικά φυτικής προέλευσης σε τυποποιημένα τρόφιμα και λοιπά αγροτικά προϊόντα, ενώ το 2004, το Υπουργείο Γεωργίας απαγόρευσε πλήρως τις εισαγωγές γενετικά τροποποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού. Τα εισαγόμενα στη χώρα νωπά αγροτικά προϊόντα, ζώντα ζώα, φυτά, πολλαπλασιαστικό υλικό και ζωοτροφές υπόκεινται σε δειγματοληπτικούς ελέγχους από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας (Plant & Animal Quarantine Department και Agricultural Research Department) προτού διατεθούν στην αγορά. Τα υπόλοιπα προϊόντα και τα κατεργασμένα / τυποποιημένα τρόφιμα- υπόκεινται σε δειγματοληπτικούς ελέγχους από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου και Βιομηχανίας (Quality Control Laboratory). Τα φαρμακευτικά και συναφή προϊόντα, παρασκευάσματα βοτάνων, υγιεινές τροφές, συμπληρώματα διατροφής ελέγχονται από το Υπουργείο Υγείας. Σημειώνεται ότι ήδη από το Μάρτιο 2003 έχει συσταθεί διυπουργική Αρχή Τροφίμων και Φαρμάκων (SFDA), η οποία και αναλαμβάνει σταδιακά τη θέσπιση προτύπων και τη διενέργεια ελέγχων σε εισαγόμενα τρόφιμα, ζωοτροφές, φάρμακα, ιατρικό εξοπλισμό κλπ. Τηλεπικοινωνιακό υλικό και προϊόντα πληροφορικής ελέγχονται από την Επιτροπή Επικοινωνιών και Τεχνολογίας Πληροφορικής (CITC). 2

Με την εισδοχή της Σ. Αραβίας στον ΠΟΕ, η χώρα δεσμεύθηκε να καταργήσει την υποχρέωση επικύρωσης των συνοδευτικών εισαγόμενων προϊόντων- εγγράφων από τις κατά τόπους σαουδαραβικές αρχές στις χώρες προέλευσης, έως τα τέλη του 2007, πράγμα το οποίο και 1 έκανεp0f P. Το 2004, η σαουδαραβική κυβέρνηση κατάργησε το υιοθετηθέν από το 1995 Πρόγραμμα Διεθνούς Πιστοποίησης (ICCP) που εφαρμοζόταν από το σαουδαραβικό Οργανισμό Προτύπων (SASO), και το οποίο συνίστατο σε πιστοποίηση πριν τη φόρτωση 66 κατηγοριών προϊόντων, μέσω ενός δικτύου εξουσιοδοτημένων γραφείων στις χώρες προέλευσης. Το εν λόγω πρόγραμμα δημιουργούσε πρόσθετο κόστος στους αλλοδαπούς εξαγωγείς. Το 2006, το Υπουργείο Εμπορίου ξεκίνησε να εφαρμόζει απλουστευμένο σύστημα πιστοποίησης (COCP), σύμφωνα με το οποίο απαιτείται πιστοποιητικό συμβατότητας το οποίο πρέπει να συνοδεύει όλες τις φορτώσεις προϊόντων που προορίζονται για τη σαουδαραβική αγορά. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται και για εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα ώστε να μη δημιουργεί διακριτική μεταχείριση- και καλύπτει όλες τις κατηγορίες προϊόντων, πλην εκείνων που ρυθμίζονται με βάση τους υγειονομικούς και φυτοϋγειονομικούς κανονισμούς της Σ. Αραβίας (λ.χ. τρόφιμα, φάρμακα κ.α.). Η έκδοση του πιστοποιητικού συμβατότητας είναι αδάπανη για τον ξένο εξαγωγέα, και μπορεί να γίνει είτε από όργανο διαπίστευσης, ή από ανεξάρτητο τρίτο, ή και από τον ίδιο τον κατασκευαστή. Ο εκδότης του πιστοποιητικού καθίσταται υπεύθυνος έναντι των σαουδαραβικών αρχών. Ο ρόλος του SASO περιορίζεται σε έκδοση σαουδαραβικών προτύπων ποιότητας για καταναλωτικά προϊόντα, καθώς επίσης και προδιαγραφών σήμανσης. Ωστόσο, επισημαίνουμε ότι έχει συχνά παρατηρηθεί άγνοια των τελωνειακών αρχών στις πύλες εισόδου των εισαγόμενων προϊόντων, σχετικά με την ύπαρξη του νέου συστήματος πιστοποίησης. Η συμμόρφωση των εισαγόμενων προϊόντων προς σαουδαραβικά ποιοτικά πρότυπα είναι επιβεβλημένη, καθώς σε διαφορετική περίπτωση τα εισαγόμενα προϊόντα είναι πολύ πιθανό να απορριφθούν. Η σήμανση είναι ιδιαίτερα σημαντική στα τρόφιμα, τα είδη προσωπικής υγιεινής και τα φαρμακευτικά προϊόντα. Τα σαουδαραβικά πρότυπα βασίζονται κυρίως στο διεθνές πρότυπο ISO 9000, στον Codex Alimentarius (τα τρόφιμα), καθώς και σε συνδυασμό άλλων ευρωπαϊκών και αμερικανικών προτύπων. Σημειωτέον τέλος ότι ο SASO κατέχει κεντρικό ρόλο στη θέσπιση εναρμονισμένων προτύπων σε επίπεδο ΣΣΚ, στον τομέα των τροφίμων και άλλων προϊόντων. 3. ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΩΝ Με την εισδοχή της Σ. Αραβίας στον ΠΟΕ το Δεκέμβριο 2005, η χώρα δεσμεύθηκε να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για να προσχωρήσει στη συμφωνία ΠΟΕ περί κρατικών προμηθειών, εντός ενός έτους από την εισδοχή της. Το Δεκέμβριο 2007, η Σ. Αραβία απέκτησε καθεστώς παρατηρητή, δεν έχει όμως ακόμη ξεκινήσει διαπραγματεύσεις προσχώρησης. Η Σ. Αραβία τον Αύγουστο 2006 κοινοποίησε στον ΠΟΕ τις αναθεωρημένες διαδικασίες της κρατικών προμηθειών. Η σχετική σαουδαραβική νομοθεσία παρέχει διακριτική μεταχείριση σε Σαουδάραβες υπηκόους, υπηκόους χωρών ΣΣΚ, καθώς και μικτά σχήματα με σαουδαραβική συμμετοχή τουλάχιστον 51%. Οι αμυντικές προμήθειες ωστόσο εξετάζονται χωριστά, και συχνά συνοδεύονται από αντισταθμιστικά οφέλη. Σύμφωνα με Βασιλικό Διάταγμα του 1983, οι αλλοδαποί που αναλαμβάνουν δημόσια έργα πρέπει να υπεργολαβούν το 30% της αξίας σε σαουδαραβικές επιχειρήσεις (με εξαίρεση περιπτώσεις που δεν υπάρχουν διαθέσιμες τέτοιες). Προτεραιότητα δίνεται σε σαουδαραβικά προϊόντα, καθώς και προϊόντα προέλευσης ΣΣΚ που πληρούν τις σχετικές προδιαγραφές των διαγωνισμών, ενώ παρέχεται μάλιστα σε αυτά προτιμησιακή τιμολογιακή μεταχείριση 10%, έναντι προϊόντων ξένης προέλευσης εκτός ΣΣΚ. Οι αλλοδαπές επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν δημόσια έργα ή προμήθειες στη Σ. Αραβία, απαιτείται να καταρτίζουν και σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για Σαουδάραβες απασχολούμενους. Η με βάση παλαιότερο Βασιλικό Διάταγμα υποχρέωση ξένων νομικών προσώπων που επιθυμούν να συμμετάσχουν σε διαγωνισμούς προμηθειών να καταθέτουν 1 Με λίγες εξαιρέσεις, όπως τα αγροτικά προϊόντα βιοτεχνολογίας. 3

προσφορά μόνο μέσω Σαουδάραβα αντιπροσώπου καταργήθηκε τον Ιούλιο του 2001 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ωστόσο η πρακτική μάλλον επιβάλλει την εξεύρεση συνεργάτιδας σαουδαραβικής επιχείρησης και τη δημιουργία μικτού σχήματος για επιτυχή συμμετοχή σε διαγωνισμούς. Αλλοδαπές επιχειρήσεις οι οποίες παρέχουν προϊόντα ή υπηρεσίες απ ευθείας στο σαουδαραβικό δημόσιο, απαιτείται να εγγράφονται προσωρινά στο ειδικό μητρώο του Υπουργείου Εμπορίου και Βιομηχανίας, εντός 30 ημερών από την υπογραφή των σχετικών συμβάσεων, ή, εναλλακτικά, να ιδρύσουν υποκατάστημα. Το 2003, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε ψήφισμα υπέρ μεγαλύτερης διαφάνειας στους δημόσιους διαγωνισμούς και τις κρατικές συμβάσεις, με αποτέλεσμα οι σχετικές προκηρύξεις να αρχίσουν να τυγχάνουν ευρύτερης δημοσίευσης, συχνά ωστόσο με ελλιπή στοιχεία. 4. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Η Σ. Αραβία είναι μέλος του Διεθνούς Οργανισμού για τα Δ.Π.Ι. (WIPO) από το 1982 και της διεθνούς σύμβασης για την προστασία Δ.Π.Ι. από το 1994, η προστασία όμως που παρεχόταν μέχρι πρόσφατα από τη σχετική νομοθεσία γενικά κρινόταν ανεπαρκής. Το Μάρτιο 2004 πραγματοποιήθηκε η προσχώρηση της χώρας στις διεθνείς συμβάσεις Παρισίων και Βέρνης, περί προστασίας βιομηχανικής ιδιοκτησίας και δικαιωμάτων πνευματικής (καλλιτεχνικής) ιδιοκτησίας, αντίστοιχα. Γενικά, το εγχώριο επίπεδο της νομικής προστασίας που παρέχεται σε πνευματικά και συναφή δικαιώματα κρίνεται πολύ ικανοποιητικό, πλην όμως η εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας είναι προβληματική. Για τις Ευρεσιτεχνίες, η Σ. Αραβία διαθέτει ειδική νομοθεσία από το 1989. Το 2004 τέθηκαν σε ισχύ νέες νομοθεσίες που καλύπτουν τις ευρεσιτεχνίες, τα βιομηχανικά σχέδια, τα σχέδια ολοκληρωμένων κυκλωμάτων και τις ποικιλίες φυτών, οι οποίες συνάδουν με τις επιταγές του ΣΣΚ και του ΠΟΕ, και προβλέπουν αυστηρές ποινές για παραβάτες. Η περίοδος προστασίας ευρεσιτεχνιών αυξήθηκε σε 20 έτη. Ειδική νομοθεσία παρέχει δεκαετή (αυτόματα ανανεώσιμη για άλλα 10 έτη) προστασία για τα εμπορικά σήματα (η σαουδαραβική νομοθεσία αναμορφώθηκε το 2002, ενώ υπάρχει σχετική νομοθεσία και σε εναρμονισμένο επίπεδο ΣΣΚ, την οποία υιοθέτησε η Σ. Αραβία το Δεκέμβριο 2007), και εδώ όμως υπάρχει σκεπτικισμός όσον αφορά τη διαφάνεια και αποτελεσματικότητα της εφαρμογής των σχετικών διατάξεων. Τον Ιούνιο 2003 εξάλλου, η σαουδαραβική κυβέρνηση ενέκρινε τροποποιήσεις στην παλαιότερη νομοθεσία για την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (του 1990), στο πλαίσιο της προσπάθειάς της αναμόρφωσης του θεσμικού πλαισίου, εν όψει εισδοχής της χώρας στον ΠΟΕ, οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ το Μάρτιο 2004 και καθορίζονται αυστηρότατες ποινές σε περιπτώσεις παραχάραξης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Μέχρι τα τέλη του 2007, η σαουδαραβική κυβέρνηση είχε υιοθετήσει πρόσθετες νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με την προστασία ευρεσιτεχνιών, εμπορικών σημάτων, πνευματικών δικαιωμάτων, εμπορικών ονομασιών, εμπορικών πληροφοριών και απόρρητων πληροφοριών για φαρμακευτικά προϊόντα, προβλέποντας ακόμη αυστηρότερες ποινές για παραβάτες. Αν και η Σ. Αραβία έχει πραγματοποιήσει βήματα βελτίωσης του επιπέδου προστασίας ευρεσιτεχνιών, εμπορικών σημάτων και δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εξακολουθούν να υπάρχουν επιφυλάξεις αν όλες αυτές οι ρυθμίσεις όντως τυγχάνουν ευρείας και συστηματικής εφαρμογής, καθώς η παραοικονομία, η πειρατεία λογισμικού και η παραχάραξη προϊόντων έχουν μεγάλες διαστάσεις. Όπως μας έχει αναφέρει εξάλλου το Γραφείο Ο.Ε.Υ. Τζέντας, υπάρχει αρκετά εκτεταμένη καταχρηστική χρησιμοποίηση της προστατευόμενης ονομασίας «φέτα». Η εγγραφή εμπορικών σημάτων γίνεται στο Υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας, δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στο Υπουργείο Πληροφοριών και ευρεσιτεχνιών είτε στον αρμόδιο σαουδαραβικό οργανισμό King Abdul Aziz City for Science and Technology, ή στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών του ΣΣΚ. 5. ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ο σαουδαραβικός νόμος ορίζει πως οι διανομείς που δραστηριοποιούνται στη χώρα πρέπει να εγγράφονται στο ειδικό μητρώο του Υπουργείου Εμπορίου. Με την εισδοχή της χώρας στον ΠΟΕ, οι υπηρεσίες διανομής ανοίγονται σταδιακά σε αλλοδαπές επιχειρήσεις, και μέχρι 4

ποσοστού 75% ξένης συμμετοχής στο κεφάλαιο μικτής με σαουδαραβική- επιχείρησης εισαγωγής / διανομής, εντός περιόδου 3 ετών (η ανώτατη αρχική ξένη συμμετοχή στο κεφάλαιο κατά τη σύσταση της εταιρείας ορίστηκε στο 25%). Ωστόσο, ορισμένες αλλοδαπές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα το 2006, ανέφεραν προβλήματα στη λήψη αδειών άσκησης εμπορικής δραστηριότητας. Επιπλέον, η καταγγελία και ο τερματισμός συμφωνιών αντιπροσώπευσης, είναι στην πράξη αρκετά δύσκολα εγχειρήματα. Αν και δεν υπάρχει υποχρέωση αποκλειστικότητας σε συμφωνίες αντιπροσώπευσης, η πρακτική του Υπουργείου Εμπορίου την επιβάλλει, είτε κατά προϊόν ή κατά γεωγραφική περιοχή. Σχετικά κλειστοί τομείς υπηρεσιών η δραστηριοποίηση στους οποίους προϋποθέτει ύπαρξη Σαουδάραβα εταίρου- είναι οι νομικές υπηρεσίες, η ιατρική, η λογιστική και οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, οι αρχιτέκτονες και μηχανικοί κ.α. Πάντως, παρά τις ανωτέρω μεταρρυθμίσεις που υλοποιήθηκαν εξαιτίας της προσχώρησης τη χώρας στον ΠΟΕ, γενικά οι επιχειρηματικές πρακτικές, αλλά και η νομοθεσία και η λειτουργία του δικαστικού συστήματος τείνουν να ευνοούν Σαουδάραβες υπηκόους έναντι αλλοδαπών, γεγονός που περιορίζει σχετικά το επίπεδο ξένων επενδύσεων αλλά και διείσδυσης ξένων προϊόντων στη χώρα. Προβληματική είναι γενικά η επίλυση εμπορικών διαφορών, αφού αφ ενός το εγχώριο δικαστικό και διοικητικό σύστημα είναι εξαιρετικά χρονοβόρο και ανεπαρκές, ενώ η εκτέλεση αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων στην πράξη είναι αρκετά δυσχερής, καίτοι η Σ. Αραβία έχει προσχωρήσει στις σχετικές Συμβάσεις της Ν. Υόρκης (περί αναγνώρισης και εκτέλεσης αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων) και της Ουάσιγκτον (περί επίλυσης επενδυτικών διαφορών). Σημειωτέον ότι οι κρατικές υπηρεσίες δε δικαιούνται να αποδέχονται διεθνή διαιτησία χωρίς προηγούμενη έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο, η οποία δίνεται σπανίως. Πάντως, η σαουδαραβική κυβέρνηση επιχειρεί να αναμορφώσει το σύστημα επίλυσης εμπορικών διαφορών και να το καταστήσει περισσότερο αποτελεσματικό. Για παράδειγμα, το Δεκέμβριο 2005 συστάθηκε η Σαουδαραβική Επιτροπή Διεθνούς Διαιτησίας (SIAC), η οποία λειτουργεί στο πλαίσιο του συστήματος του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου. Σημειώνεται ότι στη Σ. Αραβία, το βασικό δικαστικό όργανο που επιλαμβάνεται επίλυσης εμπορικών διαφορών ή διαφορών με το δημόσιο είναι το λεγόμενο «Δικαστήριο Διαμαρτυριών» ( Board of Grievances ), ενώ τα περισσότερα Υπουργεία διαθέτουν ειδικές επιτροπές οι οποίες εκδικάζουν διαφορές που εμπίπτουν στο πλαίσιο αρμοδιότητάς τους. Στον κλάδο των ασφαλειών, όπου από το 2003 καθιερώθηκε ενιαίο, «συνεταιριστικό» σύστημα ασφάλισης, το οποίο μάλιστα από το 2006 έγινε υποχρεωτικό, η εποπτεύουσα αρχή (Κεντρική Τράπεζα, SAMA) άρχισε να δέχεται αιτήσεις για επίσημη εγγραφή ασφαλιστικών εταιρειών υπό το εν λόγω σχήμα το Νοέμβριο 2003, ενώ τον Απρίλιο 2005, ειδικό βασιλικό διάταγμα προέβλεψε την απ ευθείας λειτουργία υποκαταστημάτων ξένων ασφαλιστικών εταιρειών. Οι ήδη μέχρι τότε λειτουργούσες μέσω Σαουδάραβα ενδιάμεσου- ξένες ασφαλιστικές εταιρείες, και για μεταβατική περίοδο 3 ετών, θα εξακολουθούσαν να λειτουργούν κανονικά, μέχρι να εκδοθούν οι σχετικές ρυθμίσεις για ίδρυση υποκαταστημάτων. Ως τα τέλη του 2008, 25 ασφαλιστικές εταιρείες είχαν αδειοδοτηθεί από την SAMA. Στον τραπεζικό τομέα, αν και η σχετική νομοθεσία δεν περιορίζει την ξένη συμμετοχή, στην πράξη η Κεντρική Τράπεζα, κατά την τελευταία εικοσαετία, περιορίζει την ξένη συμμετοχή σε εμπορικές τράπεζες στο 40% του κεφαλαίου. Τα τελευταία ωστόσο χρόνια, η Κεντρική Τράπεζα έχει εκδώσει άδειες λειτουργίας σε ξένες τράπεζες. Η νομοθεσία περί κεφαλαιαγοράς εξάλλου, η οποία υιοθετήθηκε το Φεβρουάριο 2004, προβλέπει τη δημιουργία επενδυτικών τραπεζών και χρηματιστηριακών εταιρειών στη Σ. Αραβία, με ποσοστό ξένης συμμετοχής έως και 60% του κεφαλαίου. Στον κλάδο της ναυτιλίας, παρέχεται προτιμησιακή μεταχείριση σε εθνικούς μεταφορείς σε ποσοστό έως και 40% των κρατικών φορτίων. Η γενική προϋπόθεση ύπαρξης Σαουδάραβα χορηγού προκειμένου αλλοδαπός να λάβει θεώρηση εισόδου ώστε να επισκεφθεί τη χώρα για ασκήσει επαγγελματική / επιχειρηματική δραστηριότητα, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην εγκατάσταση ξένων. Καίτοι η σαουδαραβική 5

κυβέρνηση έχει επανειλημμένα εξαγγείλει ότι θα απλοποιήσει το σύστημα χορήγησης θεωρήσεων για επιχειρηματίες, κάτι τέτοιο δεν έχει υλοποιηθεί ακόμη. 6. ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ Οι εναλλακτικοί τρόποι εγκατάστασης στη Σ. Αραβία περιλαμβάνουν: (α) ορισμό ντόπιου αντιπροσώπου, (β) άνοιγμα τεχνικού επιστημονικού γραφείου, (γ) ίδρυση υποκαταστήματος, (δ) άνοιγμα γραφείου συνδέσμου (αντιπροσώπου), (ε) ίδρυση μικτής επιχείρησης με σαουδαραβική επιχείρηση, (στ) ίδρυση αμιγώς ξένης επιχείρησης, μέσω ειδικής αδειοδότησης από τη Γενική Αρχή Επενδύσεων (βλ. κατωτέρω). Οι βασικές διατάξεις του Επενδυτικού Νόμου του Απριλίου 2000, ο οποίος στοχεύει στην ενίσχυση των ξένων επενδύσεων είτε με τη μορφή μικτών εταιρειών, ή και αμιγώς ξένων νομικών προσώπων, επιτρέπουν στους ξένους επενδυτές μεταξύ άλλων τον επαναπατρισμό κερδών και τη μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό, την ιδιοκτησία γης για εταιρικές χρήσεις, καθώς και την απ ευθείας χορηγία management και εργαζομένων από μικτές επιχειρήσεις. Επενδυτικοί τομείς οι οποίοι ενθαρρύνονται ιδιαίτερα από τη σαουδαραβική κυβέρνηση είναι οι μεταφορές, η εκπαίδευση, η υγεία, οι τηλεπικοινωνίες, η τεχνολογία πληροφορικής, η ενέργεια κ.α. Η Γενική Αρχή Επενδύσεων (SAGIA) που συστάθηκε βάσει του ως άνω νόμου, κατά την εξέταση υποβληθέντος επενδυτικού σχεδίου, έχει θεωρητικά την υποχρέωση απάντησης εντός περιόδου ενός μηνός. Ως μειονεκτήματα ωστόσο στη λειτουργία της Αρχής αναφέρονται η μη αποτελεσματική της λειτουργία ως one-stop-shop, καθώς στις διαδικασίες έγκρισης εμπλέκεται συχνά πληθώρα άλλων φορέων, και η ύπαρξη «αρνητικής λίστας» επενδυτικών τομέων από τους οποίους αποκλείονται οι ξένοι επενδυτές. Γενικότερα, παρά τις ευνοϊκές ρυθμίσεις του νέου Επενδυτικού Νόμου, έγκυροι κύκλοι αμφισβητούν το κατά πόσο έχει σταθεί ικανός να προσελκύσει το μεγάλο όγκο των ξένων κεφαλαίων κεφαλαίων που απαιτούνται για την αναδιοργάνωση της οικονομίας, καθώς υπάρχει σειρά αντικινήτρων που αποθαρρύνουν την αθρόα εισροή ξένων επενδύσεων, όπως το πρόγραμμα «σαουδοποίησης» (βλ. και κατωτέρω), οι καθυστερήσεις πληρωμών των κρατικών συμβάσεων, η περιοριστική πολιτική χορήγησης θεωρήσεων εισόδου, η κατάσταση ασφάλειας κλπ. O «αρνητικός κατάλογος» που έχει καταρτισθεί από τη σαουδαραβική κυβέρνηση περιλαμβάνει τομείς από τους οποίους αποκλείονται οι ξένοι επενδυτές, μεταξύ των οποίων η έρευνα, εξόρυξη και εκμετάλλευση πετρελαίου (όχι όμως η διύλιση). Οι ξένοι (εκτός χωρών ΣΣΚ) επενδυτές δεν μπορούν να συμμετάσχουν απ ευθείας στη σαουδαραβική χρηματιστηριακή αγορά, ωστόσο μπορούν να το πράξουν εμμέσως, μέσω αγοράς μεριδίων σε επενδυτικά ταμεία, τα οποία διαχειρίζονται οι τράπεζες, και μέχρι ποσοστού 10% της συνολικής αξίας εκάστου ταμείου. Οι αλλοδαπές επιχειρήσεις μπορούν να εγκαταστήσουν υποκατάστημα στη Σ. Αραβία, σύμφωνα με το νέο επενδυτικό νόμο. Η Σ. Αραβία φορολογεί μόνον αλλοδαπά νομικά πρόσωπα και το μέρος εκείνο μικτών εταιρειών που ανήκει σε αλλοδαπά νομικά πρόσωπα, με συντελεστή 20% επί των καθαρών κερδών (εξαιρούνται επιχειρήσεις του κλάδου υδρογονανθράκων). Οι εγχώριοι (ή πολίτες των χωρών ΣΣΚ) εταίροι φορολογούνται με συντελεστή 2,5% επάνω στην αξία του καθαρού τρέχοντος ενεργητικού τους (Zakat tax). Το 2004 υιοθετήθηκε η νέα φορολογική νομοθεσία, που καθιστά το φορολογικό περιβάλλον για τις ξένες επενδύσεις περισσότερο ελκυστικό. Προβληματική για τις ξένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη Σ. Αραβία είναι η πολιτική «σαουδοποίησης» του εργατικού δυναμικού, η οποία μάλιστα εντάθηκε το 2005 με τη νέα εργατική νομοθεσία, η οποία απαιτεί όπως οι Σαουδάραβες εργαζόμενοι συνιστούν το 75% του συνολικού εργατικού δυναμικού των επιχειρήσεων. Λίγες επιχειρήσεις έχουν μπορέσει να πληρώσουν το εν λόγω κριτήριο, ενώ σε περίπτωση μη πλήρωσής του, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να λάβουν πρόσθετες θεωρήσεις εισόδου για αλλοδαπούς εργαζομένους. Η εν λόγω πολιτική δημιουργεί πίεση, ιδιαίτερα στις ξένες επιχειρήσεις, τόσο λόγω αδυναμίας πρόσληψης ξένου ειδικευμένου στελεχιακού δυναμικού, όσο και εξαιτίας αδυναμίας εξεύρεσης σαουδαραβικού τέτοιου. 6