Οκτώβριος 2010
1. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1 Η ελληνική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Κύρια χαρακτηριστικά της κρίσης αυτής είναι το ιδιαίτερα μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, το τεράστιο χρέος και η συνεχής υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Τα προβλήματα αν και προϋπήρχαν της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης επιδεινώθηκαν σημαντικά εξαιτίας της. Αποκορύφωμα υπήρξε η κλιμάκωση της διαφοράς μεταξύ των αποδόσεων (Erträge) των γερμανικών και ελληνικών κρατικών ομολόγων. Τον Απρίλιο του 2009 η Ελλάδα υπήχθη στη Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος καθώς τα ελλείμματα του 2007 και του 2008 υπερέβαιναν την τιμή αναφορά της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Το 2009 το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης διαμορφώθηκε στο 12,9%. Τελικά με τη δημοσίευση των αναθεωρημένων στοιχείων από την Eurostat το έλλειμμα ανήρθε στο 13,6% ενώ το δημόσιο χρέος έφτασε το 115,1% το ΑΕΠ. Οι αρνητικές αυτές εξελίξεις προκάλεσαν ένα ντόμινο υποβαθμίσεων της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας και μεγάλη διεύρυνση της διαφοράς αποδόσεων μεταξύ ελληνικών και γερμανικών κρατικών ομολόγων τους πρώτους μήνες του 2010. Η μόνη διέξοδος από τον επικίνδυνο φαύλο κύκλο στον οποίο μπήκε η ελληνική οικονομία ήταν η δραστική μείωση του ελλείμματος και του χρέους. Το μεγάλο έλλειμμα εμπιστοσύνης και η κερδοσκοπική στρατηγική ορισμένων επενδυτών τους πρώτους μήνες του 2010 έφεραν την ελληνική οικονομία στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Το Συμβούλιο των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών της ζώνης του ευρώ (Eurogroup) αποσαφήνισε αρχές Απριλίου τους όρους λειτουργίας και ενεργοποίησης του μηχανισμού στήριξης που ενεργοποιήθηκε περίπου έναν μήνα αργότερα Στις αρχές Μαΐου 2010 ανακοινώθηκε η ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης της Ελλάδας, ο οποίος προβλέπει τη διάθεση 110 δισ. Ευρώ στην Ελλάδα. Σταδιακά και υπό αυστηρότατες προϋποθέσεις θα αποδεσμεύονται τα δάνεια, ενώ η πρώτη διεξοδική εξέταση των επιδόσεων έγινε στο τέλος Ιουνίου. 1 Τράπεζα της Ελλάδος, Ετήσια Έκθεση του Διοικητή για το 2009 2
Επίσης αποφασίστηκε η στήριξη της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών με πρόβλεψη αποθεματικού 10 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με την απόφαση τα 80 δισ. ευρώ θα δοθούν από τις χώρες της ευρωζώνης υπό μορφή διμερών δανείων, ενώ τα υπόλοιπα 30 δισ. ευρώ θα καλυφθούν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ υποχώρησε το 2008 στο 2,0% από 4,0% το 2007 κυρίως λόγω της μεγάλης μείωσης των επενδύσεων. Μετά από μια σειρά ετών με εντυπωσιακά υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, που οδήγησαν σε εφησυχασμό, το 2009 ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν αρνητικός στο -2%, όπως αναμένεται και για το 2010. ΔΕIΚΤΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2010 2009 2008 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (% μεταβολή όγκου)-2% -2,0-2,0 2,0 Ρυθμός Πληθωρισμού (εθνικός δείκτης) ~5 1,2 4,2 Δημόσιο Χρέος (% του ΑΕΠ) θα συνεχίσει να αυξάνεται μέχρι το 2014: 130% 120 115 99,2 Ανεργία (% εργατικού δυναμικού) 11,6 α τρίμηνο 12 9,4 7,7 Έλλειμμα προϋπολογισμού (%ΑΕΠ) -8,7-13,6-7,7 Σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία που υποβλήθηκαν την 1.4.2010. Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδας, ΕΣΥΕ, ΤΑΣΕΙΣ, Προβλέψεις Υπουργείου Οικονομικών ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΚΑΙ ΧΡΕΟΣ 2. Οι επανειλημμένες υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας και η μεγάλη αύξηση της διαφοράς απόδοσης των ελληνικών ομολόγων έναντι των αντίστοιχων γερμανικών την περίοδο Δεκεμβρίου 2009 Απριλίου 2010 ανέδειξαν με τον πλέον έντονο και σαφή τρόπο τους μεγάλους κινδύνους που εγκυμονεί για μια χώρα το πολύ υψηλό δημόσιο χρέος, ιδίως όταν μένει σε υψηλά επίπεδα για πολλά χρόνια. Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ, παρά τη σημαντική μείωσή του εξαιτίας της αναθεώρησης του ΑΕΠ το 2007, παρέμεινε σε πολύ υψηλά επίπεδα και σημείωσε πολύ μεγάλες αυξήσεις. 2 Τράπεζα της Ελλάδος, Ετήσια Έκθεση του Διοικητή για το 2009 3
Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού διπλασιάστηκε και από 6,1% το 2008 έφθασε στο 13% το 2009, έναντι στόχου για το έλλειμμα 3,4% του ΑΕΠ (που αργότερα αναπροσαρμόστηκε στο 5% του ΑΕΠ). ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ-ΑΝΕΡΓΙΑ 3 Η κατάσταση στην αγορά εργασίας επιδεινώθηκε σταδιακά στη διάρκεια του 2009. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά την υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας και της ανταγωνιστικότητας. Το 2009 ο μέσος αριθμός των απασχολούμενων μειώθηκε κατά 1,1% έναντι του 2008. Ο μέσος αριθμός ανέργων ήταν 471,1 χιλιάδες το 2009 δηλαδή κατά 93,2 χιλιάδες άτομα υψηλότερος από ότι το 2008. Το μέσο ποσοστό ανεργίας το 2009 ήταν 9,5% δηλ. κατά 1,9% εκατοστιαία μονάδα υψηλότερο από ό,τι το 2008. Για το 2010 αναμένεται μεγάλη αύξηση της ανεργίας λόγω της γενικότερης οικονομικής κατάστασης. Η σύγκριση των εξελίξεων στην ελληνική αγορά εργασίας με εκείνες στη ζώνη του ευρώ μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης δείχνει ότι μέχρι τώρα η επίδραση της ύφεσης της οικονομικής δραστηριότητας στην απασχόληση ήταν μεγαλύτερη στην Ελλάδα από ό,τι στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Αυτό οφείλεται μάλλον στο σχετικά υψηλό ποσοστό των ανειδίκευτων εργαζομένων στην ελληνική οικονομία, καθώς και στη μεγαλύτερη σημασία την οποία έχει στην Ελλάδα, σε σύγκριση με αρκετές χώρες, ο κλάδος των κατασκευών. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 4 Το πλεόνασμα του ισοζυγίου υπηρεσιών συρρικνώθηκε κατά 4,5 δις ευρώ το 2009, λόγω της μείωσης των καθαρών εισπράξεων κυρίως από υπηρεσίες μεταφορών και δευτερευόντως από ταξιδιωτικές υπηρεσίες. Οι ακαθάριστες εισπράξεις από υπηρεσίες μεταφορών (κυρίως από την εμπορική ναυτιλία) μειώθηκαν κατά 29,4% με συνέπεια οι καθαρές εισπράξεις να περιοριστούν κατά 3,4 δις ευρώ. Οι ακαθάριστες εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες, δηλαδή οι ταξιδιωτικές δαπάνες στην Ελλάδα από μη κατοίκους, μειώθηκαν κατά 10,6%, ενώ οι ταξιδιωτικές δαπάνες στο εξωτερικό από κατοίκους Ελλάδος μειώθηκαν κατά 9,5% με αποτέλεσμα οι καθαρές 3 Τράπεζα της Ελλάδος, Ετήσια Έκθεση του Διοικητή για το 2009 4 Βλ. άνω 4
εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες να μειωθούν κατά 981 εκατ. ευρώ. Η μείωση των ακαθάριστων εισπράξεων από τον τουρισμό οφείλεται στην πτώση των αφίξεων κατά 6,4%, η οποία συνοδευόταν από μείωση τόσο της μέση δαπάνης όσο και της μέσης διάρκειας παραμονής. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009 (ΣΕ ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ) 2008 2009 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ -34.797,6-26.703,9 Εμπορικό Ισοζύγιο -44.048,8-30.760,3 Εξαγωγές αγαθών 19.812,9 15.318,0 Εισαγωγές αγαθών 63.861,7 46.078,3 Εμπορικό Ισοζύγιο χωρίς καύσιμα -31.894,3-23.163,8 Ισοζύγιο καυσίμων -12.154,6-7.596,5 Ισοζύγιο υπηρεσιών 17.135,6 12.567,2 Εισπράξεις 34.066,2 26.952,2 Πληρωμές 16.930,6 14.384,9 Ισοζύγιο εισοδημάτων -10.643,0-9.803,5 Εισπράξεις 5.573,2 4.124,9 Πληρωμές 16.216,2 13.928,4 Ισοζύγιο μεταβιβάσεων 2.758,6 1.292,6 Εισπράξεις 6.882,7 5.380,7 Πληρωμές 4.124,1 4.088,1 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ & ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ -30.706,8-24.686,4 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 29.914,2 24.225,6 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος 5
ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ 5 Το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών μεταβιβάσεων περιορίστηκε κατά 1,5 δις ευρώ κυρίως λόγω της μείωσης των μεταβιβάσεων από την ΕΕ προς τον τομέα της γενικής κυβέρνησης και δευτερευόντως λόγω της μείωσης των εισπράξεων των λοιπών τομέων, ενώ οι πληρωμές του τομέα της γενικής κυβέρνησης προς την ΕΕ, όπως επίσης και των λοιπών τομέων παρέμειναν στα ίδια περίπου επίπεδα. Το συνολικό ισοζύγιο μεταβιβάσεων (τρεχουσών και κεφαλαιακών) παρουσίασε πλεόνασμα 3,3 δις ευρώ, έναντι 6,8 δις ευρώ το 2008. το 2009 οι συνολικές καθαρές μεταβιβάσεις πόρων από την ΕΕ ανήλθαν σε 3 δις ευρώ, έναντι 6 δις ευρώ το 2008 (1,2% και 2,5% του ΑΕΠ αντίστοιχα). ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 6 Το σύνολο των χρηματοοικονομικών επενδύσεων παρουσίασε καθαρή εισροή 25,2 δις ευρώ το 2009, έναντι 29,9 δις ευρώ το 2008. Ειδικότερα, καθαρή εισροή εμφάνισαν οι κατηγορίες των άμεσων επενδύσεων (ύψους 1,1 δις ευρώ) και των επενδύσεων χαρτοφυλακίου (ύψους 27,9 δις ευρώ), ενώ καθαρή εκροή (ύψους 3,6 δις ευρώ) εμφάνισε η κατηγορία των λοιπών επενδύσεων. Οι σημαντικότερες εισροές κεφαλαίων μη κατοίκων για άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα αφορούν την αύξηση της συμμετοχής της Crédit Agricole SA (Γαλλία) στο μετοχικό κεφάλαιο της Emporiki Bank και της Deutsche Telekom AG στο μετοχικό κεφάλαιο του ΟΤΕ. Συνολικά για το έτος, η καθαρή εισροή κεφαλαίων μη κατοίκων για άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα ανήλθε σε 2,4 δις ευρώ (έναντι 3,1 δις ευρώ το 2008) ενώ η καθαρή εκροή κεφαλαίων κατοίκων Ελλάδος για άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό έφθασε το 1,3 δις ευρώ (έναντι 1,6 δις ευρώ το 2008). Το μεγαλύτερο μέρος των εκροών αφορούσε επενδυτική δραστηριότητα στις βαλκανικές χώρες και στη Μάλτα. 5 Τράπεζα της Ελλάδος, Ετήσια Έκθεση του Διοικητή για το 2009 6 Βλ. άνω 6
ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 (ΣΕ ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ) 2009 2010 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ -14.492,2-14.524,0 Εμπορικό Ισοζύγιο -15.363,0-15.266,1 Εξαγωγές αγαθών 7.440,5 7.793,1 Εισαγωγές αγαθών 22.803,5 23.059,2 Εμπορικό Ισοζύγιο χωρίς καύσιμα -11.761,5-10.823,5 Ισοζύγιο καυσίμων -3.601,5-4.442,6 Ισοζύγιο υπηρεσιών 4.366,1 4.500,6 Εισπράξεις 11.289,9 12.069,0 Πληρωμές 6.923,8 7.568,3 Ισοζύγιο εισοδημάτων -4.948,5-4.845,7 Εισπράξεις 2.269,8 1.822,1 Πληρωμές 7.218,2 6.667,8 Ισοζύγιο μεταβιβάσεων 901,6 136,4 Εισπράξεις 1.050,6 274,7 Πληρωμές 149,0 138,3 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ & ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ -13.590,6-14.387,6 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ -14.336,8 15.64,1 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος 7
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ 7 ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Η σημαντική μείωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου κατά 13,3 δις ευρώ το 2009 προήλθε από τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος πλην καυσίμων και πλοίων κατά 7,4 δις ευρώ, των καθαρών πληρωμών για εισαγωγές καυσίμων κατά 4,6 δις ευρώ και των καθαρών πληρωμών για αγορές πλοίων κατά 1,3 δις ευρώ. ΕΞΑΓΩΓΕΣ (ΙΑΝ.-ΔΕΚ. 2009) 1. Γερμανία 2. Ιταλία 40,3 11,1 11,0 3. Κύπρος 4. Βουλγαρία 5. ΗΠΑ 2,7 3,7 3,8 4,2 4,3 4,9 7,2 6,7 6. Ηνωμένο Βασίλειο 7. Τουρκία 8. Ρουμανία 9. Γαλλία 10. ΠΓΔΜ Άλλες Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ (ΙΑΝ.-ΔΕΚ. 2009) 1. Γερμανία 2. Ιταλία 38,5 12,2 11,3 3. Κίνα 4. Γαλλία 5. Κάτω Χώρες 3,4 3,6 3,8 5,1 5,1 6,3 5,4 5,3 6. Νότια Κορέα 7. Ρωσία 8. Βέλγιο 9. Ισπανία 10.Ηνωμένο Βασίλειο Άλλες Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία 7 Τράπεζα της Ελλάδος, Ετήσια Έκθεση του Διοικητή, 2009 8
Όσον αφορά το εμπορικό ισοζύγιο εκτός πλοίων και καυσίμων, οι πληρωμές για εισαγωγές μειώθηκαν κατά 9,9 δις ευρώ ή 24%, δηλ. πολύ περισσότερο από ό,τι οι εισπράξεις από εξαγωγές, οι οποίες μειώθηκαν κατά 2,5 δις ευρώ ή 17,8%. Σύμφωνα με τα προσωρινά διαθέσιμα στοιχεία για τις εμπορευματικές συναλλαγές, η αξία των ελληνικών εξαγωγών χωρίς πετρελαιοειδή προς τις αγορές της ΕΕ μειώθηκε κατά 18,5%, ενώ προς τις τρίτες χώρες μειώθηκε κατά 10,5%. Στην κατάταξη των σημαντικότερων εμπορικών εταίρων για το 2009 η Γερμανία παραμένει ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ελλάδας. Ακολουθούν η Ιταλία, η Γαλλία, η Κύπρος και το Ηνωμένο Βασίλειο. ΟΙ ΔΕΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΙΑΝ.-ΔΕΚ. 2009 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΙΑΝ.-ΔΕΚ. 2009 Χώρα εκατ. ευρώ Χώρα εκατ. ευρώ 1. Γερμανία 1.596 1. Γερμανία 5.873 2. Ιταλία 1.591 2. Ιταλία 5.434 3. Κύπρος 1.047 3. Κίνα 3.045 4. Βουλγαρία 968 4. Γαλλία 2.611 5. ΗΠΑ 715 5. Κάτω Χώρες 2.575 6. Ηνωμένο Βασίλειο 629 6. Νότια Κορέα 2.481 7. Τουρκία 607 7. Ρωσία 2.477 8. Ρουμανία 557 8. Βέλγιο 1.856 9. Γαλλία 538 9. Ισπανία 1.741 10. Ισπανία 396 10. Ηνωμένο Βασίλειο 1.644 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία 9
ΟΙ ΔΕΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΙΑΝ.-ΙΟΥΝ 2010 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΙΑΝ.-ΙΟΥΝ 2010 Χώρα εκατ. ευρώχώρα εκατ. ευρώ 1. Γερμανία 844 1. Γερμανία 2.606 2. Ιταλία 795 2. Ιταλία 2.340 3. Κύπρος 542 3.Κίνα 1.597 4. Βουλγαρία 464 4. Κάτω Χώρες 1.260 5. Ηνωμένο Βασίλειο 427 5. Νότια Κορέα 1.178 6. Τουρκία 382 6. Γαλλία 1.160 7. Ρουμανία 306 7. Βέλγιο 867 8. Γαλλία 306 8. ΗΠΑ 766 9. ΗΠΑ 255 9. Ισπανία 755 10. Ισπανία 186 10. Ηνωμένο Βασίλειο 729 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία 10