ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ FRANCO VOLPI ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΥΡΤΩ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ FRANCO VOLPI ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΥΡΤΩ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑ

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής αδείας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Εκδόσεις Πατάκη Λογοτεχνικά δοκίμια Άρτουρ Σοπενχάουερ, Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος. Τίτλος πρωτοτύπου: Die Kunst, glücklich zu sein Μετάφραση: Μυρτώ Καλοφωλιά Υπεύθυνος έκδοσης: Κώστας Γιαννόπουλος Σελιδοποίηση: Παναγιώτης Βογιατζάκης Φιλμ, μοντάζ: Κέντρο Γρήγορης Εκτύπωσης Copyright Verlag C.H.Beck ohg, München 2013 Copyright για την ελληνική γλώσσα Σ. Πατάκης ΑΕΕΔΕ (Εκδόσεις Πατάκη), 2014 Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Οκτώβριος 2015 ΚΕΤ 9399 ΚΕΠ 826/15 ISBN 978-960-16-6209-1 ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 210.52.05.600, 801.100.2665, ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ - ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΚΤΕΟ), 570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, ΦΑΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr e-mail: info@patakis.gr, sales@patakis.gr 6

Νίτσε για στρεσαρισμένους Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 [Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος ή] Ευδαιμονολογία 27 Σημειώσεις 127 7

8

Νίτσε για στρεσαρισμένους Εισαγωγή 1. Ένας μικρός ξεχασμένος οδηγός πρακτικής φιλοσοφίας Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο Σοπενχάουερ δεν έγινε διάσημος χάρη στο κυριότερο έργο του, Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση (1819), αλλά μέσα από την όψιμη συλλογή του μικρών δοκιμίων εκλαϊκευμένης φιλοσοφίας, με τίτλο Πάρεργα και παραλειπόμενα (1851), όπου μπορεί κανείς να βρει και τους Αφορισμούς για την πρακτική σοφία της ζωής. Η κλίση του ωστόσο για τη δοκιμιογραφία και το ενδιαφέρον του για την πρακτική σοφία της ζωής δεν γεννήθηκαν όψιμα στη ζωή του: ενυπάρχουν στο έργο του ήδη από νωρίς. Ιδιαίτερα την περίοδο που έζησε στο Βερολίνο ύστερα από την ατελέσφορη προσπάθειά του να ανταγωνιστεί τον Χέγκελ στις παραδόσεις των διαλέξεων που έδινε στο πανεπιστήμιο ως νεαρός διδάκτορας, 9

μέχρι τη φυγή του από την πρωσική πρωτεύουσα λόγω της εξάπλωσης της χολέρας (1831) ο Σοπενχάουερ επιδόθηκε με ζήλο στη συγγραφή μικρών δοκιμίων που, απ ό,τι φαίνεται, συνέτασσε για προσωπική του πρακτική χρήση και τα οποία δεν ήταν προς έκδοση. Το πιο γνωστό από αυτά έχει τίτλο Εριστική διαλεκτική ή Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο* 1 το οποίο και εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Εκεί συγκέντρωσε τριάντα οχτώ τεχνάσματα που εξαφαλίζουν επιτυχία σε αψιμαχίες και αντιπαραθέσεις, ανεξάρτητα από την αλήθεια. Προτείνει μακιαβελικές κινήσεις και κόλπα προκειμένου να επικρατήσει κανείς του αντιπάλου του, όπως σε μια μονομαχία, είτε έχουμε την αλήθεια με το μέρος μας είτε όχι. Η μικρή πραγματεία του γύρω από την εριστική διαλεκτική δεν είναι το μόνο κείμενο του είδους. Ο Σοπενχάουερ έγραψε και άλλα σύντομα δοκίμια στο ίδιο ύφος, ανάμεσά τους και ένα μικρό εγχειρίδιο πρακτικής φιλοσοφίας, το οποίο, επειδή είναι δομημένο και χωρισμένο σε κανόνες, μοιάζει πολύ στην Εριστική διαλεκτική. Το ονομάζει Ευδαιμονολογία ή Ευδαιμονική, που σημαίνει στην κυριολεξία Δοκίμιο περί ευτυχίας ή, πιο απλά, Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος. Αποτελεί πραγματικό διαμάντι που μέχρι πρό- * Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2011. 10

Νίτσε για στρεσαρισμένους τινος το αγνοούσαμε, καθώς ήταν χαμένο μέσα στα χειρόγραφα που άφησε μετά τον θάνατό του. Πώς έγινε όμως και δεν ενδιαφέρθηκε κανείς για το δοκίμιο αυτό, που από την την πρώτη ματιά συστήνεται στον αναγνώστη ως ένα μικρό ανεκτίμητο εγχειρίδιο, ένα πολύτιμο βιβλίο αναφοράς, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον καθένα; Μια πιθανή εξήγηση είναι πως κανείς δεν έχει διάθεση να ακούσει συμβουλές περί ευτυχίας από τον δάσκαλο του πεσιμισμού. Συνεπώς δεν είναι διόλου παράξενο που κανείς δεν σκέφτηκε να αναζητήσει στα ανέκδοτα χειρόγραφα του Σοπενχάουερ την τέχνη της ευτυχίας. Μέσα στον ορίζοντα του ερεβώδους πεσιμισμού που καθόρισε το έργο του Σοπενχάουερ, το σκαρίφημά του για την τέχνη της ευτυχίας δεν θα μπορούσε παρά να αγνοηθεί. Την εικόνα του αυτή δεν μπόρεσε να εξαλείψει ούτε το γεγονός πως κάποια στιγμή αποφάσισε ο ίδιος να κρατά επί τούτου σημειώσεις, αποφθέγματα και κανόνες ζωής προκειμένου να συντάξει την πραγματεία του. Ο οδηγός του για μια ευτυχισμένη ζωή δεν κατάφερε να τραβήξει το ενδιαφέρον ούτε μετά την όψιμη απήχηση των Αφορισμών για την πρακτική σοφία της ζωής, που φανερώνουν πως ο μεταφυσικός πεσιμισμός δεν εμποδίζει την προσπάθεια για ευτυχία. Αναμφίβολα, υπάρχει κάποια άλλη, πιο σημαντική, 11

αιτία για την οποία το δοκίμιο αυτό έμεινε στην αφάνεια: η ημιτελής του κατάσταση. Αντίθετα με το κείμενο Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο, του οποίου το χειρόγραφο αποτελούσε ήδη μια μικρή ολοκληρωμένη πραγματεία, το δοκίμιο για την ευτυχία έμεινε στη μέση, σε στάδιο πολύ πιο ανολοκλήρωτο, και παρέμεινε στο στάδιο αυτό. Οι πενήντα κανόνες που το αποτελούν αποθησαυρίστηκαν σε διαφορετικές περιόδους και μπορεί κανείς να τους συναντήσει σκόρπιους σε διάφορους τόμους και συλλογές των μετά θάνατον χειρογράφων του. Για να πετύχει κανείς μια ενότητα στη συνολική δομή του μικρού αυτού εγχειριδίου, πρέπει να ξεκινήσει συνθέτοντάς το εκ νέου, να ξαναβρεί δηλαδή και να ξαναενώσει τα μέρη του. Την προσπάθεια αυτή δυσκολεύει το γεγονός ότι πολλά αποφθέγματα δεν βρίσκονται σε κανένα από τα δημοσιευμένα όψιμα έργα του, και επομένως πρέπει κανείς να ανατρέξει στα αρχικά χειρόγραφα. Επιπρόσθετα, αν αναλογιστούμε πως ο Σοπενχάουερ χρησιμοποίησε τις σημειώσεις που συγκέντρωσε για την πραγματεία αυτή προκειμένου να συντάξει το κεφάλαιο 5 των Αφορισμών για την πρακτική σοφία της ζωής, το οποίο περιέχει ακριβώς «παραινέσεις» και «αποφθέγματα», έχουμε ενώπιόν μας τους λόγους για τους οποίους Η τέχνη του να είσαι ευτυχισμένος του Σοπενχάουερ δεν τράβηξε ποτέ μέχρι σήμερα την προσοχή μας. 12