Korifeo.gr ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ` ΛΥΚΕΙΟΥ Κείμενο διδαγμένο Ινα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ' αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην] ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν' οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις. Οτι μὲν οὖν πάντ' ἄνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡ- γεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς, ταῦτα λέγω ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ' ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ' ἐλεοῦσιν οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς τίς οὕτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν; ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαι ἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις, ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις. ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: ". Ὅσα γὰρ ἡγοῦνται... πολιτικῆς ἀρετῆς". (Μονάδες 10) Β.1.. Ο Πρωταγόρας για να αποδείξει οτι η αρετή διδάσκεται χρησιμοποιεί δύο επιχειρήματα. Να τα καταγράψετε και να τα αξιολογήσετε. (Μονάδες 15) Β.2. α)«ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις»: να συγκρίνετε την τιμωρία αυτή με τη θανάτωση («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως») που προτάθηκε στην 4η ενότητα από τον Δία. Είναι η κύρωση αυτή ηπιότερη ή όχι και γιατί; β)ο Δίας έδωσε στους ανθρώπους την αιδώ και τη δίκη. Η πολιτική αρετή διδάσκεται. Πώς σχετίζονται ο δύο αυτές θέσεις μεταξύ τους; (Μονάδες 15) Β.3.. Πώς χρησιμοποίησε ο Σωκράτης την ειρωνεία και σε τι διαφέρει η αμφισβήτηση του Σωκράτη από αυτή των σοφιστών; (Μονάδες 10)
Β4.Με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω; ακολασία, απόπειρα, σθεναρός, άποικος, άφατος, σεβάσμιος, απέναντι, ανάδοχος. (Μονάδες 10)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Β.1. α) Στην αρχή της ενότητας ο Πρωταγόρας θέτει ως δεδομένη την ιδέα της καθολικότητας της αρετής, μολονότι αυτό αποτελεί δικό του συμπέρασμα, που βασίζεται στις συμπεριφορές των ανθρώπων: «όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν πως ο καθένας μετέχει στη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή».προκειμένου, λοιπόν, να στηρίξει την άποψή του σχετικά με την καθολικότητα της αρετής, χρησιμοποιεί ένα επιχείρημα που αντλεί από την παρατήρηση της καθημερινότητας των Αθηναίων. Το επιχείρημα βασίζεται στο διαφορετικό τρόπο με τον οποίοι οι Αθηναίοι αντιμετωπίζουν εκείνον που ψευδώς ισχυρίζεται ότι κατέχει κάποια τέχνη κι εκείνον που με ειλικρίνεια αποδέχεται ότι δεν είναι δίκαιος.στην πρώτη περίπτωση εξοργίζονται με την ανειλικρίνεια του συμπολίτη τους και οι δικοί του τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός, καθώς γίνεται εύκολα αντιληπτό το εάν κάποιος γνωρίζει μια τέχνη ή όχι.στην περίπτωση όμως της δικαιοσύνης, οι Αθηναίοι θεωρούν δεδομένο ότι όλοι οφείλουν να ισχυρίζονται πως είναι δίκαιοι, είτε αυτό είναι αλήθεια είτε όχι. Κι ενώ σε οποιοδήποτε άλλο ζήτημα απαιτούν ειλικρίνεια, ως προς το θέμα της δικαιοσύνης απαιτούν έστω και την ψευδή αποδοχή της, καθώς πιστεύουν πως εκείνος που δεν υιοθετεί και δεν αποδέχεται τη δικαιοσύνη, δεν πρέπει να ζει μαζί με τους άλλους ανθρώπους.η προθυμία, άλλωστε, των Αθηναίων να εθελοτυφλήσουν μπροστά στην πραγματική φύση των συνανθρώπων τους αναδεικνύει κατηγορηματικά τη μέγιστη σημασία που αποδίδουν στην ανάγκη της κοινής αποδοχής των θεμελιωδών αρχών της κοινωνικής συνύπαρξης.η πειστικότητα του επιχειρήματος είναι μερική μόνο, καθώς ο σοφιστής χρησιμοποιεί αφενός πορίσματα μιας εμπειρικής παρατήρησης κι αφετέρου τα παρουσιάζει μέσα από το πρίσμα του επιθυμητού. Οι Αθηναίοι πιστεύουν ότι «πρέπει» να λένε όλοι ότι είναι δίκαιοι και το βρίσκουν «αναγκαίο» να μην υπάρχει κανείς που να μη μετέχει στη δικαιοσύνη. Μέσα απ αυτές τις σκέψεις, δηλαδή, μας παρουσιάζει ο Πρωταγόρας τι θεωρούν οι Αθηναίοι ότι πρέπει να γίνεται και όχι τι ακριβώς γίνεται. Αυτή η προσέγγιση μας παρουσιάζει το δέον και το επιθυμητό, αλλά μας αποκρύπτει το είναι και το συμβαίνον. β) Σε ό,τι αφορά το διδακτό της αρετής ο Πρωταγόρας διακρίνει σε δύο κατηγορίες τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων: εκείνα που είναι έμφυτα κι εκείνα που αποκτώνται μέσα από τη διδασκαλία και την εξάσκηση. Παράλληλα, παρουσιάζει τη στάση των ανθρώπων απέναντι στις αρνητικές εκφάνσεις αυτών των χαρακτηριστικών, ανατρέχοντας ουσιαστικά εκ νέου σε παραδείγματα αντλημένα από την παρατήρηση της καθημερινής συμπεριφοράς των πολιτών.για όσα, λοιπόν, αρνητικά γνωρίσματα έχουν οι άνθρωποι από τη φύση τους, οι συμπολίτες τους δεν οργίζονται μαζί τους, ούτε επιχειρούν να τους νουθετήσουν. Η καχεκτική διάπλαση του σώματος, η ασχήμια και το μικρό ύψος, για παράδειγμα, είναι στοιχεία που οι άνθρωποι αποκτούν από τη φύση τους ή τυχαία, οπότε όλοι αντιλαμβάνονται πως είναι μάταιο να επιχειρήσουν να τα αλλάξουν με τιμωρίες ή συμβουλές.σε σχέση, όμως, με τα θετικά γνωρίσματα που κάθε πολίτης μπορεί να αποκτήσει μέσα από τη διδασκαλία, την άσκηση και την επιμέλεια, οι άνθρωποι οργίζονται μ εκείνους που δεν έχουν φροντίσει να τ αποκτήσουν. Αν, δηλαδή, κάποιος έχει αρνητικά γνωρίσματα στο χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του, οι συμπολίτες του τον τιμωρούν ή το συμβουλεύουν, προκειμένου να τον αναγκάσουν να τα εξαλείψει ή τουλάχιστον να τα βελτιώσει μέσα από την κατάλληλη διδαχή και εξάσκηση. Σ αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά, μάλιστα, που θα μπορούσε κάποιος να βελτιώσει με τη διδασκαλία, συγκαταλέγονται η αδικία και η ασέβεια, ό,τι δηλαδή είναι αντίθετο στην πολιτική αρετή.η σκέψη του Πρωταγόρα, επομένως, είναι πως εφόσον οι Αθηναίοι καταφεύγουν σε τιμωρίες και νουθεσίες, για να συνετίσουν εκείνους που δεν έχουν αποκτήσει θετικές συμπεριφορές και θετικά γνωρίσματα του χαρακτήρα, είναι εύλογο πως θεωρούν ότι τα στοιχεία που συνιστούν την πολιτική αρετή μπορούν να αποκτηθούν απ όλους, αν τους δοθεί η κατάλληλη διδασκαλία.το δεύτερο επιχείρημα, παρά την προφανή λογική που απορρέει από την εμπειρική παρατήρηση, ενέχει ορισμένες αντιφάσεις και ατέλειες που μειώνουν την πειστικότητά του:το ίδιο συμβαίνει και όταν αναφέρεται στα θετικά επίκτητα
γνωρίσματα, όταν λέει: εάν κάποιος δεν τα έχει (ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ), όπου επί της ουσίας παραδέχεται ότι δεν τα αποκτούν όλοι οι άνθρωποι. Η αδυναμία αυτή των ανθρώπων προσκρούει τόσο με την καθολικότητα της αρετής, όσο και με τη σκέψη ότι όλοι μπορούν να διδαχτούν και να αποκτήσουν την πολιτική αρετή.με τη διαπίστωση του επιχειρήματος «ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις» ο Πρωταγόρας παρουσιάζει ως δεδομένο αυτό που οφείλει να αποδείξει, έχουμε δηλαδή λήψη του ζητουμένου.οι ελλείψεις του επιχειρήματος θεραπεύονται μόνο αν δεχτούμε ότι ο Πρωταγόρας εννοεί, έστω κι αν δεν το διατυπώνει έτσι, ότι όλοι εν δυνάμει μπορούν να μετέχουν της πολιτικής αρετής και πως όλοι έχουν τη δυνατότητα να τη διδαχτούν. Αν γίνει αυτή η διευκρίνιση τότε μπορούν να υπάρξουν εξαιρέσεις στην καθολικότητα και στο διδακτό της αρετής, χωρίς να καταρρίπτονται οι θέσεις του σοφιστή. Β2 α) Ο Πρωταγόρας φαίνεται ότι δέχεται πως η πολιτική ιδιότητα, έστω και ως κατάφαση στην έννοια της δικαιοσύνης, είναι ειδοποιό γνώρισμα του ανθρώπου και απαραίτητη προϋπόθεση για να είναι δεκτός στην πολιτική κοινωνία. Όταν και αυτό το ελάχιστο της κατάφασης στην έννοια του δικαίου λείπει από κάποιον, ο άνθρωπος αυτός δεν μπορεί να συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανθρώπους, γιατί υστερεί και αποτελεί απειλή για τους ιδρυτικούς σκοπούς της πολιτικής κοινωνίας. Έτσι, σ αυτή την ενότητα προτείνεται αυτός να μη συγκαταλέγεται μεταξύ των ανθρώπων, δηλαδή να εξορίζεται και να του στερούνται τα πολιτικά του δικαιώματα. Απ την άλλη, στην 4 η ενότητα είχε προταθεί από τον Δία η θανατική ποινή («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως»). Ίσως η ποινή του Πρωταγόρα να φαίνεται ηπιότερη σε σχέση με αυτή που επιβάλλει ο Δίας έχουν όμως και οι δύο τον ίδιο σκοπό: να οδηγήσουν τους ανθρώπους στην αρετή. Έτσι, προβάλλεται ο παιδευτικός ρόλος των νόμων. Αν, βέβαια, λάβουμε υπόψη μας τη σημασία που έχει η πόλη και η συμμετοχή του πολίτη στα κοινά την εποχή αυτή, καταλαβαίνουμε πως η ποινή που αναφέρει ο Πρωταγόρας είναι ισάξια ή και αυστηρότερη από αυτή που προτείνεται από τον Δία. β) Η παρουσίαση του μύθου έχει καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, γεγονός που σημαίνει ότι η προσφορά του Δία αποτελεί μια ηθική εξέλιξη των ανθρώπων που προέκυψε από την ανάγκη για αρμονική συνύπαρξη. Η αιδώς και η δίκη απέκτησαν πρωταρχική σημασία, όταν οι άνθρωποι απέκτησαν κοινωνική υπόσταση και άρα υποχρεώσεις έναντι των λοιπών μελών της κοινωνίας. Υπ αυτή την έννοια μπορούμε να αντιληφθούμε πως τα στοιχεία που συνθέτουν την πολιτική αρετή δεν προκύπτουν αυτόματα στους ανθρώπους, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει πως είναι αντίθετα προς της φύση τους, προϋποθέτουν απλώς διδασκαλία και καθοδήγηση προκειμένου να ισχυροποιηθούν και να λειτουργήσουν ως βασικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του ατόμου. Αποτελούν, δηλαδή, προϋπάρχουσες διαθέσεις, οι οποίες όμως δεν μπορούν να εκδηλωθούν, αν δε ληφθεί η κατάλληλη μέριμνα και αγωγή. Μπορούμε, άλλωστε, να διαπιστώσουμε πως το ίδιο συμβαίνει και με κάποιες εγγενείς δυνατότητες του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα με την ομιλία. Ενώ, το άτομο γεννιέται έχοντας έμφυτη την ικανότητα παραγωγής ήχων, δεν μπορεί να φτάσει στην ικανότητα άρθρωσης, χωρίς τη διαδικασία της μίμησης και τη φροντίδα των γονιών να διδάξουν στο μικρό παιδί πώς να σχηματίσει λέξεις.επομένως, αν ερμηνεύσουμε την παρέμβαση του Δία, που μας δίνεται στο μύθο, ως μια εν δυνάμει κατάσταση ηθικής βελτίωσης των ατόμων, τότε δεν υπάρχει αντίφαση με την ανάγκη διδασκαλίας, εφόσον πολλές από τις δυνατότητες των ανθρώπων εκδηλώνονται και βελτιστοποιούνται μέσα από την αγωγή και την εξάσκηση. Β3. Εισαγωγή σελ. 35 " Η σωκρατική αμφισβήτηση" Β4. ακολασία: κολάζει, απόπειρα: πειράσομαι, σθεναρός: ἀσθενεῖς, άποικος: οἰκεῖοι, άφατος: φῇ, σεβάσμιος: ἀσέβεια, απέναντι: τἀναντία, ανάδοχος: ἀποδέχονται.