χρόνια. Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. ένας σύντομος απολογισμός

1984-2014 30 χρόνια Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας ένας σύντομος απολογισμός

1984-2014 30 χρόνια

Ένα στοίχημα που κινδυνεύει να κερδηθεί Το 2014 οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης συμπλήρωσαν 30 χρόνια από την ίδρυσή τους, το 1984. Τούτη είναι λοιπόν μια καλή αφορμή για έναν δημόσιο απολογισμό του έργου τους. Ποιο ήταν το στοίχημα Ότι μπορεί να μεταφερθεί και να λειτουργήσει στην Ελλάδα ένας θεσμός του αγγλοσαξωνικού κόσμου που ούτε καν στις μεγάλες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης π.χ. στη Γερμανία ή τη Γαλλία δεν μπόρεσε να μεταφερθεί με επιτυχία. Και να γίνει αυτό όχι στην Αθήνα το εκδοτικό κέντρο της χώρας αλλά στην Κρήτη, τη στιγμή που ακόμα και μεγάλα αστικά κέντρα πλην Αθηνών δεν κατάφεραν να έχουν εκδοτικούς οίκους εθνικής εμβέλειας. Και επίσης, να γίνει αυτό με μια οικονομική ενίσχυση ασύγκριτα μικρότερη τηρουμένων και των αναλογιών με εκείνη που δόθηκε σε ανάλογα εγχειρήματα στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Σύντομο ιστορικό Έτος ίδρυσης 1984: Με ιδρυτική χορηγία της Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής 1. Δημιουργία μιας ελληνόγλωσσης πανεπιστημιακής βιβλιογραφίας στο ύψος των καθιερωμένων διεθνών προτύπων Κύριοι εκδοτικοί στόχοι: 2. Εκδοτική στήριξη της επιστημονικής έρευνας στο πεδίο της ελληνικής ιστορίας, των γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού 3. Διάδοση των επιστημονικών ιδεών και του επιστημονικού πολιτισμού στο ευρύτερο κοινό (εκλαΐκευση της επιστήμης). Καθεστώς λειτουργίας: Με κοινή συμφωνία της Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής (ΠΕΑ) και του Ιδρύματος Τεχνολογίας & Έρευνας (ΙΤΕ), οι ΠΕΚ θα λειτουργούσαν ως ανεξάρτητο τμήμα του ΙΤΕ, το οποίο δεσμεύτηκε να τους προσφέρει λογιστική στήριξη και περαιτέρω οικονομική ενίσχυση εφόσον οι οικονομικές του δυνατότητες θα το επέτρεπαν. Με τελικό στόχο (σύμφωνα με το καταστατικό του Ιδρύματος) να γίνουν ένας πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενος και ανεξάρτητος εκδοτικός οργανισμός. Πρότυπο για μίμηση: (τηρουμένων των αναλογιών): Τα μεγάλα University Presses του αγγλοσαξωνικού κόσμου (Cambridge, Oxford, Harvard, Princeton κ.λπ.) Περίπου τριάντα χρόνια μετά, υπάρχει όμως το έργο για να κρίνει τις προθέσεις. Ας δούμε λοιπόν ποια είναι τα πεπραγμένα μας. Ποια είναι τα αποτελέσματα του...πειράματος.

Τα αποτελέσματα από ακαδημαϊκή πλευρά Πώς κρίνει η ακαδημαϊκή κοινότητα και οι αναγνώστες την ποιότητα των βιβλίων μας; 1. Διακρίσεις από επιστημονικές εταιρείες και οργανισμούς... 20 Έξι βραβεία από την Ακαδημία Αθηνών Δύο βραβεία από την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Μουσικής & Θεάτρου Βραβείο Μετάφρασης 2004 από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας Δύο βραβεία από την επιστημονική εταιρεία Euroscience Βραβείο από την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων Εκδοτικό βραβείο από το περιοδικό «Διαβάζω» Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2010 στον τομέα κριτικής-δοκιμίου Βραβείο 2012 & Έπαινος 2013 & 2014 από την Ένωση Γραφιστών Ελλάδος για σχεδίαση βι βλίων Οι ΠΕΚ τιμώμενος πολιτιστικός οργανισμός από το Μουσείο Μπενάκη το 2013 Βράβευση του Διευθυντή των ΠΕΚ Στέφανου Τραχανά από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, 2014 Βραβείο δοκιμίου 2014 από το περ. «Ο αναγνώστης» 2. Αριθμός πανεπιστημιακών μαθημάτων στα οποία οι διδάσκοντες προτείνουν βιβλία των ΠΕΚ ως διδακτικά εγχειρίδια... ~1650 3. Αριθμός αντιτύπων βιβλίων των ΠΕΚ που διανέμονται σε φοιτητές (κατόπιν δικής τους επιλογής) κάθε χρόνο.... ~60.000 4. Αριθμός αντιτύπων βιβλίων των ΠΕΚ που πωλούνται σε βιβλιοπωλεία κάθε χρόνο... ~40.000 Τα αποτελέσματα από οικονομική πλευρά Εκπληρώθηκε ο καταστατικός στόχος να γίνουν οι ΠΕΚ ένας πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενος οργανισμός; Αποτελέσματα 2014 (Πηγή: Λογιστήριο ΙΤΕ) Έσοδα από πωλήσεις: Έσοδα από επιχορηγήσεις (ΙΤΕ, ΕΕ, κ.λπ.): 0 Έξοδα (εκδοτικές δαπάνες, μισθοδοσία, ενοίκια, μεταφορές, διαφήμιση κ.λπ.): ~2,5 εκ. ~2 εκ. Πλεόνασμα: 0,5 εκ. Συμπέρασμα 1: Οι ΠΕΚ είναι ήδη ένας πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενος κοινωφελής οργανισμός. Επιτελεί την αποστολή του αντλώντας πόρους όχι από τον κρατικό κορβανά αλλά από την κοινωνία των πολιτών προς την οποία απευθύνεται το έργο του. Η συνολική οικονομική εικόνα από την ίδρυσή τους έως σήμερα (1984-2014): Έσοδα από πωλήσεις: ~30 εκ. (91%) Επιχορήγηση ΙΤΕ: ~2,5 εκ. (8%) Επιχορήγηση ΠΕΑ: ~0,3 εκ. (1%) Συμπέρασμα 2: Για κάθε ευρώ δημόσιας χορηγικής ενίσχυσης που έλαβαν οι ΠΕΚ (μέσω του ΙΤΕ) όλα τα προηγούμενα χρόνια, έφεραν πίσω άλλα 10. Επιπλέον: Λόγω των χαμηλών τιμών των πανεπιστημιακών τους βιβλίων έναντι ομοειδών βιβλίων άλλων εκδοτών οι ΠΕΚ επιχορηγούν το ελληνικό κράτος με τουλάχιστον 1 εκ. ετησίως τα τελευταία χρόνια!

Και μερικά πιο γενικά συμπεράσματα από το «πείραμα της Κρήτης» 1. Αντίθετα με την κρατούσα γενική άποψη, είναι δυνατόν να υπάρχει ένας κοινωφελής οργανισμός ένας δημόσιος θεσμός που να συνδυάζει την ευγένεια των σκοπών (αυτήν που περιμένει κανείς από το δημόσιο) με την αποτελεσματικότητα και την υψηλή ποιότητα (αυτήν που κανείς δεν έμαθε να περιμένει από το δημόσιο). Δημόσιο και ποιότητα δεν είναι ασυμβίβαστα. Στην υψηλότερη εκδοχή τους έτσι πιστεύουμε εμείς δεν μπορούν παρά να συνυπάρχουν. 2. «Εκεί έξω» έξω από τα τείχη που έκτισε γύρω του το δημόσιο, ξεχνώντας ότι υπάρχει για να υπηρετεί την κοινωνία εκεί έξω λοιπόν, υπάρχει μια κοινωνία πολιτών με ποιοτικές απαιτήσεις, που νοσταλγεί να δει έναν δημόσιο οργανισμό να κάνει καλά τη δουλειά του. Κι όταν τον βρει, είναι έτοιμη να τον περιβάλει με την αγάπη και την εμπιστοσύνη της. Οι ΠΕΚ είναι σήμερα αυτές που είναι ακριβώς χάρις στην υποστήριξη αυτής της κοινωνίας: της κοινωνίας των πολιτών. 3. Αντίθετα επίσης με την κρατούσα γενική άποψη, το κίνητρο του κέρδους δεν είναι το μοναδικό κινούν αίτιο των πραγμάτων. Υπάρχει και η ικανοποίηση που μπορεί να προσφέρει μια δημιουργική εργασία, η οποία υπηρετεί κι έναν ευδιάκριτο κοινωνικό σκοπό. Μια εργασία που έχει νόημα. Οι εργαζόμενοι των ΠΕΚ μόλις 12 τον αριθμό πέτυχαν ό,τι πέτυχαν όχι χάρις στο οικονομικό κίνητρο (που είναι ανύπαρκτο) αλλά χάρις στο γεγονός ότι κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον εργασίας που ζητά από όλους τον καλύτερό τους εαυτό. Και τον βγάζει. Πιστεύουμε ότι όσοι πραγματικά νοιάζονται για το μέλλον των δημόσιων θεσμών στη χώρα θα βρουν στην περίπτωση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης μερικά χρήσιμα «διδάγματα». Και αν κοιτάζαμε γύρω μας μ έναν διαφορετικό τρόπο απ ό,τι συνήθως, θα βλέπαμε ότι οι «ενδιαφέρουσες περιπτώσεις» είναι περισσότερες απ όσες φανταζόμαστε. Η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας αυτήν που μας την έκανε γνωστή το Ίδρυμα Bill Gates το 2009 βραβεύοντάς την είναι μόνο μία από αυτές. Δικαιολογούμαστε λοιπόν να κλείσουμε τούτη την παρουσίαση και μ ένα γενικότερο «δίδαγμα». Το εξής: Αυτή η χώρα είναι λίγο καλύτερη απ ό,τι νομίζουμε.

Ποιότητα στο πανεπιστημιακό βιβλίο Μια αναδρομική ματιά στις βασικές επιλογές μας Αν, με αφορμή τα τριάντα χρόνια μας, μας ζητούνταν να συνοψίσουμε σε μία μόνο φράση την πιο σημαντική προσφορά μας στην ελληνική πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η φράση θα ήταν μάλλον τούτη: Ποιότητα στο πανεπιστημιακό βιβλίο. Αυτό που υποσχεθήκαμε ξεκινώντας ήταν: «να προσφέρουμε στον έλληνα φοιτητή και αυριανό επιστήμονα μια πανεπιστημιακή βιβλιογραφία στο ύψος των καθιερωμένων διεθνών προτύπων». Το οποίο σήμαινε πρακτικά ότι θα μεταφράζαμε τα πιο καταξιωμένα συγγράμματα της διεθνούς βιβλιογραφίας κυρίως στον χώρο των θετικών επιστημών που ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας και θα εκδίδαμε μόνο όσα πρωτότυπα έργα θα ήταν συγκρίσιμης ποιότητας με τα αντίστοιχα ξένα. Αυτό το διεθνές κριτήριο ποιότητας προσδιόρισε τις επιλογές μας στο πανεπιστημιακό βιβλίο όλα αυτά τα χρόνια. Πέρα όμως από την ποιότητα του περιεχομένου την οποία διασφάλιζαν (στο μέτρο του δυνατού) αυστηρές διαδικασίες κρίσεως προσπαθήσαμε επίσης να εγγυηθούμε και ό,τι άλλο συνιστά βασικό στοιχείο ποιότητας ενός βιβλίου. Την ποιότητα της γλώσσας πάνω απ όλα ιδίως στις μεταφράσεις βιβλίων θετικών επιστημών όπου η ελληνική γλώσσα υφίσταται την πιο ακραία δοκιμασία αλλά και την τυπογραφική και αισθητική ποιότητα επίσης. Ώστε τα πανεπιστημιακά μας βιβλία να εκπέμπουν τον οφειλόμενο σεβασμό προς τους αναγνώστες τους είτε αυτοί είναι φοιτητές στους οποίους διανέμονται δωρεάν είτε όχι. Αποφασίσαμε έτσι, από πολύ νωρίς, να γυρίσουμε την πλάτη προς το σύστημα των συγγραμμάτων και τα εκδοτικά, συγγραφικά και αναγνωστικά ήθη που υπέθαλπε και επιβράβευε και να στρέψουμε με εμπιστοσύνη το πρόσωπο προς μια κοινωνία πολιτών-αναγνωστών ελεύθερων να επιλέξουν. Αποφασίσαμε ότι θα επιλέγουμε και θα φροντίζουμε τα πανεπιστημιακά μας βιβλία, έχοντας κατά νου όχι «αιχμάλωτους αναγνώστες» όπως αντιμετώπιζε τους φοιτητές το σύστημα των συγγραμμάτων αλλά πολίτες που επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία για να επιλέξουν τα βιβλία της αρεσκείας τους. Οπότε βέβαια και οι τιμές των πανεπιστημιακών μας βιβλίων όφειλαν να είναι εκείνες που θα μπορούσαν να τα κάνουν προσιτά σε τέτοιου τύπου αναγνώστες, και όχι οι εξωπραγματικές τιμές που είχαν καθιερωθεί στο εσωτερικό του συστήματος των συγγραμμάτων για τους...γνωστούς λόγους. To γεγονός ότι τα πανεπιστημιακά βιβλία των ΠΕΚ χαίρουν σήμερα μιας καθολικής αναγνώρισης από την πανεπιστημιακή κοινότητα της χώρας φοιτητές και διδάσκοντες είναι, πιστεύουμε, το μακροχρόνιο αποτέλεσμα της προσήλωσής μας στις παραπάνω βασικές επιλογές. Αυτό όμως που οι περισσότεροι αγνοούν και είναι ανάγκη να γίνει ευρύτερα γνωστό σε τούτο τον δημόσιο απολογισμό μας είναι το μεγάλο οικονομικό όφελος που προκύπτει για το ελληνικό δημόσιο από τις χαμηλές τιμές των πανεπιστημιακών μας βιβλίων. Τιμές που είναι δύο έως τρεις φορές μικρότερες από τις τιμές ομοειδών βιβλίων άλλων εκδοτών, αλλά και τις αντικειμενικές τιμές που το ίδιο το Υπουργείο έχει ορίσει για βιβλία με τα συγκεκριμένα τεχνικά χαρακτηριστικά. Και ως αποτέλεσμα αυτών των χαμηλών τιμών, το Υπουργείο Παιδείας πληρώνει κάθε χρόνο περίπου δύο φορές λιγότερα χρήματα για τα δικά μας βιβλία από όσα θα κατέβαλλε βάσει των δικών του αντικειμενικών τιμών. Και οι οποίες, βεβαίως, παύουν να ισχύουν όταν η τιμή του εκδότη είναι μικρότερη από αυτές! Και ο ακριβής υπολογισμός μέσω του συστήματος «Εύδοξος» που περιλαμβάνει και τον αλγόριθμο αντικειμενικής κοστολόγησης του Υπουργείου δείχνει ότι, μόνο για τα τέσσερα τελευταία ακαδημαϊκά έτη (2010-2014), το ποσόν που εξοικονόμησε το ελληνικό Δημόσιο αγοράζοντας πανεπιστημιακά βιβλία από τις ΠΕΚ αντί ομοειδών βιβλίων άλλων εκδοτών φθάνει τα 4 εκ. ευρώ! Ενώ για τα τριάντα χρόνια της λειτουργίας μας η συνολική εξοικονόμηση για το ελληνικό Δημόσιο προκύπτει ίση με τουλάχιστον 12,5 εκ. ευρώ. Δηλαδή περίπου πέντε φορές μεγαλύτερη από το συνολικό ύψος της δημόσιας επιχορήγησης που δεχτήκαμε μέσω του ΙΤΕ όλα τα προηγούμενα χρόνια (μέχρι και το 2010). Τέλος, ας μην ξεχαστεί τελείως ότι αν υπήρξε μια εστία αντίστασης στα όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό του συστήματος των συγγραμμάτων όλα αυτά τα χρόνια, αυτή η εστία ήταν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Από τις οποίες προήλθαν επίσης και όλες οι απόπειρες να μεταρρυθμιστεί το σύστημα ώστε να εξαλειφθούν οι πιο σκανδαλογόνες πλευρές του και να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα των διατιθέμενων πόρων. Παρότι πολύ δυσάρεστο για τη λειτουργία των δημόσιων θεσμών στη χώρα, είναι όμως απόλυτα αληθινό ότι σε κρίσιμες περιστάσεις, το δημόσιο συμφέρον στο σύστημα των συγγραμμάτων δεν το εκπροσώπησε το ελληνικό κράτος αλλά οι ΠΕΚ. Και είναι αυτό ένα αναπόσπαστο στοιχείο της ιστορίας τους.

www.cup.gr & mathesis.cup.gr