Τό μυστήριο τῆς πίστης
Μητροπολίτης Ἱλαρίων Ἀλφέγιεφ Τό μυστήριο τῆς πίστης Εἰσαγωγή στήν Ὀρθόδοξη Θεολογία Μετάφραση Ἀγγελική Πελωριάδου Ἐπιμέλεια ἔκδοσης Βασίλης Ἀργυριάδης
Τίτλος πρωτοτύπου: ТАИНСТВО ВЕРЫ, Введение в православное богословие (Γιά τήν ἑλληνική ἔκδοση) Ἐκδόσεις Κολοκοτρώνη 49, Ἀθήνα 105 60 Tηλ.: 210 3226343 - Fax: 210 3221238 e-mail: info@enploeditions.gr www.enploeditions.gr Α ἔκδοση: Μάρτιος 2011 ISBN: 978-960-6719-92-9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠρόλογοςΜητροπολίτουΔιοκλείαςΚαλλίστου(Ware)...11 Πρόλογοςτοῦσυγγραφέα...15 I.ΗΑΝΑζΗΤΗσΗ ΤΗσ ΠΙσΤΗσ Κλήση...27 Ποικίλεςὁδοί...31 ἩφιλοσοφίαἀναζητᾶτόνΠοιητήτοῦπαντός...35 Ἡ ἐκθεοῦ ἀποκεκαλυμμένηθρησκεία...39 II.ΘΕΟσ Ἐτυμολογίατῆςλέξης«Θεός»...49 ὈνόματατοῦΘεοῦ...53 Ἰδιότητεςτοῦθείου...59 Κατάφασηκαίἀπόφανση...62 III.ΤΡΙΑσ ΤόμυστήριοτῆςΤριάδος...73 Τριαδολογικήὁρολογία...76 ἩπληρότηςτῆςθείαςζωῆςἐντῇΤριάδι...79 IV.ΔΗΜΙΟυΡΓΙΑ ὉδημιουργόςΘεός...91 Ἄγγελοι...94
Ἡπροέλευσητοῦκακοῦ...98 σύμπαν...103 V.ΑΝΘΡωΠΟσ Δημιουργίατοῦ ἀνθρώπου...119 Εἰκόνακαίὁμοίωση...121 Ψυχήκαίσῶμα...125 Ἡζωήτῶνπρώτωνἀνθρώπωνπρότῆςπτώσεως...130 Ἡπτώσηστήνἁμαρτία...135 Ἐξάπλωσητῆςἁμαρτίας...141 ἈναμονήτοῦΜεσσία...145 VI.ΧΡΙσΤΟσ ὉΝέοςἈδάμ...155 ὉΧριστόςτοῦΕὐαγγελίου:ΘεόςκαίἌνθρωπος...157 ὉΧριστόςτῆςπίστης:δύοφύσεις...161 ΟἱδύοθελήσειςτοῦΧριστοῦ...168 Λύτρωση...169 VII.ΕΚΚΛΗσΙΑ ἩβασιλείατοῦΧριστοῦ...187 Ὁοὐρανόςστήγῆ...190 ἸδιότητεςτῆςἘκκλησίας...194 ἹεραρχίατῆςἘκκλησίας...199 ἩγυναίκαστήνἘκκλησία...206 ἩΘεοτόκοςκαίοἱ ἅγιοι...209 Οἱεἰκόνεςκαίὁσταυρός...214
VIII.ΜυσΤΗΡΙΑ Μυστηριακήζωή...227 Βάπτισμα...230 Χρίσμα...237 Εὐχαριστία...240 Μετάνοια...255 Εὐχέλαιο...261 Γάμος...265 Ἱερωσύνη...271 Μοναχισμός...275 IX.ΠΡΟσΕυΧΗ Θείαλατρεία...293 Ἡγλώσσατῆςλατρείας...297 σιωπή...302 Νήψη...307 Ἐργασίατοῦνοῦ...311 Προσευχήκαίθεολογία...322 Καρποίτῆςπροσευχῆς...325 X.ΘΕωσΗ Θεοπτία...343 Ἡμεταμόρφωσητοῦ ἀνθρώπου...351 ΧΙ.ΗζωΗ ΤΟυ ΜΕΛΛΟΝΤΟσ ΑΙωΝΟσ Τότέλοςτῆςἀνθρώπινηςἱστορίας...367 Ἡψυχήμετάτόνθάνατο...374 Προσευχήγιάτούςκεκοιμημένους...378
Ἡ Ἀνάστασητῶννεκρῶν...384 Τόφοβερόκριτήριο...388 Ἅδης...394 Παράδεισος.ΤόβασίλειοτῶνΟὐρανῶν...403 Βασικέςσυντμήσεις...414 σημειώσεις...415 Βιβλιογραφικόςπίνακαςτῶνκειμένων πούπαρατίθενταιστότέλοςκάθεκεφαλαίου...433
ΠΡΟΛΟΓΟσ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟυΔΙΟΚΛΕΙΑσΚΑΛΛΙσΤΟυ(WARE) ΕἶναιμεγάληχαράγιάμένανάχαιρετήσωτήνέαἔκδοσητοῦβιβλίουτοῦἐπισκόπουἹλαρίωνος«Τόμυστήριοτῆς πίστεως».ἀποτελεῖθαυμάσιαεἰσαγωγήστήχριστιανική διδασκαλία,εὐχήκαίλατρεία,ἁρμόζουσατόσοσέὀρθόδοξους,ὅσοκαίμήὀρθόδοξουςἀναγνῶστες.τόβιβλίοεἶναι βαθύκαίσυγχρόνωςπροσιτό,γραμμένοκατάτόἁγιοπατερικόπνεῦμα,πιστόστήνπαράδοσηκαίἀνοιχτόστόμέλλον. Κατάτήσυγγραφήαὐτοῦτοῦ βιβλίουὁἐπίσκοποςἱλαρίωνβασίστηκεστήνπροσωπικήτουπλούσιαἐμπειρία ποιμαντικῆς,ἐπιστημονικῆςκαίδιαχριστιανικῆςδραστηριότητας.γεννήθηκετό1966στήμόσχακαίἀπότήνπαιδικήτουἡλικίαἀνετράφηστούςκόλπουςτῆςρωσικῆς ὈρθοδόξουἘκκλησίας.σέἡλικίαεἴκοσιἐτῶνἔλαβετόἀξίωματῆςἱερωσύνης.ΜετάἀπόἀρκετάχρόνιαποιμαντικῆςδιακονίαςστήΛιθουανία,κατάτάἔτη1991-1993 δίδαξεστάἐκκλησιαστικάσχολεῖατῆςμόσχας.πέρασε τάἑπόμεναδύοἔτη(1993-1995)στήνὀξφόρδη,ὅπουεἶχα τήχαράνάεἶμαιὁἐπιστημονικόςτουκαθοδηγητής.πόσα πολλάδιδάχθηκαἀπότίςσυζητήσειςμας!οὐδέποτε,οὔτε πρίν,οὔτεμετάἀπόαὐτόνδένεἶχαμαθητήτόσοπροσηλωμένοστήνἐπιστημονικήἐργασίακαίἱκανόσέτόσοσύντομοδιάστημανάτελειώσειτή διδακτορικήτου διατριβή,ἡ ὁποίατό2000ἐκδόθηκεἀπότόνἐκδοτικόοἶκοoxford UniversityPressὑπότήνἐπωνυμία«ὉὅσιοςσυμεώνὁΝέοςΘεολόγοςκαίἡὀρθόδοξηΠαράδοση».ὌνταςστήνὈξφόρδη,μάθαινεἐπίσηςτήσυριακήγλώσσαμέτόνδρ σεβαστιανόμπρόκ,γεγονόςτόὁποῖοὁδήγησεστήδημοσί- ευσηἀπότόνἀμερικανικόἐκδοτικόοἶκοcistercianpubli- 11
ΤΟ ΜυσΤΗΡΙΟ ΤΗσ ΠΙσΤΗσ cationsτοῦδευτέρουβιβλίουτουστήνἀγγλικήγλώσσα: «ὉπνευματικόςκόσμοςτοῦὁσίουἸσαάκτοῦσύρου». ΚαίὁσυμεώνκαίὁἸσαάκεἶναιμυστικοίσυγγραφεῖςκαί ὁἐπίσκοποςἱλαρίωντρέφειἰδιαίτερηἀγάπηπρόςτήμυστικήθεολογία,πράγμαγιάτόὁποῖογρήγοραθάπειστοῦν οἱἀναγνῶστεςτοῦπαρόντοςβιβλίου. ἘπιστρέφονταςστήΡωσία,ὁἐπίσκοποςἹλαρίωνἐργάστηκεγιάἕξιχρόνια(1995-2001)στότμῆματῶνἐξωτερικῶν ἐκκλησιαστικῶν σχέσεων τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας.Ταξίδευεπολύ,συμμετέχονταςσέδιάφοραδιαχριστιανικάσυνέδρια.Κατάτήδιάρκειαὅλουαὐτοῦτοῦ χρονικοῦδιαστήματοςἐξακολουθοῦσενάγράφεισοβαρά θεολογικάἔργαἐπίθεμάτων,ὅπως:«βίοςκαίδιδασκαλία τοῦἁγίουγρηγορίουτοῦθεολόγου»(γιάαὐτότόβιβλίο τιμήθηκεμέτόν τίτλο τοῦ διδάκτοραθεολογίαςτοῦ ὈρθοδόξουΘεολογικοῦἸνστιτούτουτοῦἉγίουσεργίουστό Παρίσι),«Χριστός-Νικητής»καί«Τόἱερόμυστήριοτῆς Ἐκκλησίας.Εἰσαγωγήστήνἱστορίακαίτήνπροβληματική τῶνὀνοματολατρικῶνἐρίδων». ἈφοῦχειροτονήθηκεἐπίσκοποςτόνἸανουάριοτοῦ2002, διορίστηκεἐπικεφαλῆςτῆςἀντιπροσωπείαςτῆςρωσικῆς ὈρθοδόξουἘκκλησίαςστούςεὐρωπαϊκούςδιεθνεῖςὀργανισμούςστίςΒρυξέλλεςμέτόντίτλοτοῦἐπισκόπουτοῦ Ποντόλσκ. Τό 2003 διορίστηκε ἐπίσκοπος Βιέννης καί Αὐστρίας.ΜεγάλοιἱεράρχεςτῆςἀρχαίαςἘκκλησίας,ὅπως ὁμέγαςβασίλειοςκαίὁμακάριοςαὐγουστίνοςἱππῶνος συνδύασανἐπιτυχῶςτάδιοικητικάκαίποιμαντικάκαθήκονταμέτήνἐπιστημονικήκαίσυγγραφικήδραστηριότητα. ΤόἴδιοἄςγίνειδυνατόκαίγιάτόνἐπίσκοποἹλαρίωνα! Τόβιβλίο«Τόμυστήριοτῆςπίστεως»χαρακτηρίζεται ἀπόὁλοκληρωμένη,καθολικήὀπτική.γιάτόνσυγγραφέα 12
ΠΡΟΛΟΓΟσ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟυ ΔΙΟΚΛΕΙΑσ δένὑπάρχειδιαφοράμεταξύθεολογίαςκαίπνευματικότητας,μεταξύδόγματοςκαίπροσωπικῆςἐμπειρίας,μεταξύ πίστεωςκαίπροσευχῆς:ὅλααὐτάμαζίσυναποτελοῦνἕνα μοναδικόἀδιάλυτοσύνολο.ὁἐπίσκοποςἱλαρίωνεἶναι σύμφωνοςμέτόρητότῶνἁγίωνπατέρων,ὅτι«θεολόγος εἶναιἐκεῖνοςπούπροσεύχεταιἀληθινά».δέντόνἀπασχολεῖμόνοἡἀνάλυση(μέἀφηρημένο,«σχολαστικό»ὕφος) αὐτοῦπούπιστεύουνοἱὀρθόδοξοιχριστιανοί.ἀγωνίζεταινάπαρουσιάσειτήνὀρθόδοξοδιδασκαλίαμέπροσωπικό,πρακτικόκαίδυναμικότρόπο,νάτήνπαρουσιάσειὡς τρόποζωῆς.ὁἅγιοςφιλάρετος,μέγαςμητροπολίτηςμόσχαςτοῦ19ουαἰώνα,ἔλεγεὅτιτόσύμβολοτῆςπίστεωςἀνήκεισέαὐτούςπούζοῦνσύμφωναμέαὐτό.ἀκριβῶςμέ αὐτότόπνεῦμαἔχειγραφεῖτόπαρόνβιβλίο. Ἕναἀπότάπιόἑλκυστικάχαρακτηριστικάαὐτοῦτοῦ βιβλίουεἶναιτό ὅτιτόκείμενότουεἶναιπλούσιαδιακοσμημένομέχωρίαἀπότά ἔργατῶνπατέρωνκαίσυγχρόνωνθεολόγων.ὁἐπίσκοποςἱλαρίωνμᾶςπαρουσιάζειτήν ΠαράδοσητῆςὈρθοδόξουἈνατολῆςσέὅλοτόνπλοῦτο καίτήδημιουργικήτηςποικιλία. Ἡἀληθινήθεολογία,ὅπωςὑποστηρίζειὁἐπίσκοποςἹλαρίωνεἶναιἀδύνατηχωρίςσυναίσθημακαταπλήξεως. σύμφωναμέτάλόγιατοῦἄλμπερτἀινστάιν,«ὁἄνθρωπος πούἔχασετήδυνατότητανάἐκπλήσσεταικαίνάνιώθει δέοςεἶναινεκρός».εἴθετόπαρόνβιβλίονάδιεγείρεισέ πολλούςἀναγνῶστεςαὐτήτήζωογόνοδυνατότητανάκαταπλήσσονταικαίνάνιώθουνδέοςμπροστάστόνθεό. Μητροπολίτης ΔιοκλείαςΚάλλιστος(Ware) ὉμότιμοςκαθηγητήςΠαν/μίουτῆςὈξφόρδης 13
ΠΡΟΛΟΓΟσTOYσυΓΓΡΑΦΕΑ Αὐτότόβιβλίοἦρθεστόφῶςἐντελῶςτυχαῖα,ὡςἀποτέλεσμαπεριστάσεωνπούἐξελίχθηκανἀτυχῶς θάμποροῦσα ἀκόμηνάπῶ,ὡςἀποτέλεσμαπαρεξήγησης.τότεἤμουν καθηγητήςὁμιλητικῆςστόἐκκλησιαστικόσεμινάριοτῆς Μόσχας.Κάποιαμέρα,ἀργάτόβράδυμοῦ τηλεφώνησε στόσπίτιὁἀντιπρύτανηςτοῦσεμιναρίουκαίμοῦεἶπε,ὅτι λόγωαἰφνιδίωνμεταθέσεωνπροσωπικοῦμοῦ ἀνατίθεται νάδιδάξωδογματικήθεολογία.ρώτησα:«πότεεἶναιἡ πρώτημουδιάλεξη;».ὁἀντιπρύτανηςἀπάντησε:«αὔριο τόπρωί».ἑπομένως,δένεἶχακαθόλουχρόνογιάπροετοιμασίακαίτόἑπόμενοπρωίπῆγαστήδιάλεξημέπολύ ἀμυδρήἰδέαπερίτοῦτίπρόκειταινάπῶστούςμαθητές. Μπαίνονταςστήναἴθουσα,εἶδαμπροστάμουσαράντα νεαρούςμέσκυθρωπάκαίθλιμμέναπρόσωπα.προτοῦἀρχίσωτήδιάλεξη,τούςρώτησαποῦεἶχανφτάσειτήντελευταίαφοράκαίἄντούςεἶναιἐνδιαφέροντόμάθημα.εἶπαν ὅτιτότελευταῖοθέμαἦτανοἱ«πέντεἰδιότητεςτοῦθελήματοςτοῦθεοῦ»,ἀλλάτόμάθημαἦτανἰδιαίτεραἀδιάφορο,ψυχρό,ἀπωθητικόκαίδένξέρουνγιατίχρειάζεται νάδιδάσκονταιτέτοιαμαθήματα.μίλησαστούςφοιτητές (αὐτόἦτανκαθαρόςαὐτοσχεδιασμός),γιάτήδικήμουὀπτικήσχετικάμέτήδογματική.εἶπαὅτι,ὅπωςμοῦ φαίνεται,ἡδογματικήθεολογίαθίγειτάβασικότεραζητήματα τῆςχριστιανικῆςπίστεως,ἀπαντᾶσέἐρωτήσεις-κλειδιά,ὅτιστάδόγματαβασίζεταιὅληἡζωήτῆςἐκκλησίας,ἀπό αὐτάδιαπνέεταιἡλατρεία,αὐτάβρίσκονταιστήβάσητῆς χριστιανικῆςἠθικῆς,τοῦμυστικισμοῦ,τῆςπνευματικότη- τας.ὅλααὐτάγιάτούςφοιτητέςἦταννέακαίἀσυνήθι- 15
ΤΟ ΜυσΤΗΡΙΟ ΤΗσ ΠΙσΤΗσ στα.στότέλοςτῆςδιάλεξηςτάπρόσωπάτουςεἶχανφωτιστεῖἀρκετάκαίἔνιωσαὅτιφάνηκεκάποιαἐλπίδαγιάἐπιτυχία. Κατόπινμοῦ ἔδωσαντόἐγχειρίδιο,σύμφωναμέτόὁποῖοοἱφοιτητέςδιδάσκοντανδογματικήθεολογίακαίμέ τόὁποῖοἔπρεπενάκάνωτόμάθημάμου.ὅληἡδιδασκαλίαπερίθεοῦἀναλυότανἐκεῖκατ ἀντιστοιχίαμέμεσαιωνικάσχήματα.χωριζότανστάἑπόμεναθέματα:ἑπτά ἰδιότητεςτῆςοὐσίαςτοῦθεοῦ(ἡἀπειρία,τόἀγένητον,τό ἀνενδεές,ἡἀμετρία,ἡπανταχοῦπαρουσία,ἡαἰωνιότης, τόἀναλλοίωτον,ἡπαντοδυναμία),οἱδύοἰδιότητεςτοῦνοόςτοῦθεοῦ(παντογνωσία,πανσοφία),οἱ πέντεἰδιότητες τοῦθεϊκοῦθελήματος(ἐλευθερία,ἁγιότης,ἀγαθότης,ἀλήθεια,δικαιοσύνη).σύμφωναμέαὐτήτήμέθοδοἀναλύονταν καίτάὑπόλοιπαθέματα.τόἀξίωματοῦχριστοῦχωριζότανσέπροφητικό,ἀρχιερατικόκαίβασιλικό.ὑπογραμμιζότανὅτιτά μυστήριατῆςἐκκλησίας«δένεἶναιοὔτε λιγότεραοὔτεπερισσότεραἀπόἑπτά» κάθεμυστήριοθεσπίστηκεἀπότόνἴδιοτόνχριστό.γιάτήνπραγματοποίησηκάθεμυστηρίουἀπαιτοῦνταιτρίαπράγματα:ὕλη, χειροτονημένοςἱερέαςκαίἐκφώνησητῶνδιατυπώσεων πούἐκτελοῦντόμυστήριο.ὅλοτό μάθηματῆςδογματικῆς θεολογίαςτελείωνεμέτήνπεριγραφήτῆςφοβερᾶςκρίσεωςκαίτῶναἰωνίωνβασάνωντῶνἁμαρτωλῶνστόνἅδη. Βλέπονταςαὐτότόἐγχειρίδιο,κατάλαβαὅτιμέτέτοια μέθοδοδέν θάμπορέσωνάδιδάξωδογματική.ἀποφάσισα ὅτιθάχτίσωτόμάθημάμουμέαὐτάτάθέματαπούσυναντῶνταιστάἔργατῶνπατέρωντῆςἐκκλησίαςκαίὄχι μέσχολαστικάσχήματα.ἄρχισαμέτόζήτηματῆςπίστε- ως:γιατίπιστεύουμεστόνθεό;πῶςὁἄνθρωποςπροσέρ- 16