ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

Transcript

1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ενότητα 7: ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Εντοπίζεται η αρχή της πρακτικής του νηπιοβαπτισμού στην Κ. Διαθήκη, όπου υπάρχουν περιπτώσεις που οι απόστολοι βαπτίζουν ολόκληρες οικογένειες. Αναφέρεται η προβληματική των εκκλησιαστικών ηγετών για τις βαπτίσεις των μικρών παιδιών, η οποία λύνεται με τη Σύνοδο της Καρθαγένης. Παρουσιάζεται η θεολογική ενότητα των τριών μυστηρίων της χριστιανικής μύησης, γίνεται αναφορά στις κατηχήσεις ενηλίκων, υπογραμμίζεται ο ρόλος των γονιών στη χριστιανική αγωγή των παιδιών και επισημαίνεται το πρόβλημα της χριστιανικής κατήχησης στην περίοδο της τουρκοκρατίας. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. 5

6 Εκκλησία (1 από 10) Τα παιδιά εντάσσονται σήμερα στην Εκκλησία με τον νηπιοβαπτισμό. Ωστόσο, η αρχή της εισαγωγής στην Εκκλησία γίνεται είτε με την ευχή της ονοματοδοσίας είτε με τον σαραντισμό. Με τις ευχές του σαραντισμού καλείται η μητέρα να προσέλθει στη θεία Ευχαριστία, ενώ το βρέφος θεωρείται υποψήφιο μέλος της. Η ζωή του νεογέννητου βρέφους συνδέεται συμβολικά με τη ζωή του Χριστού. Αυτή η σύνδεση προσλαμβάνει οντολογικό περιεχόμενο με τη συμμετοχή του στα μυστήρια της Εκκλησίας. 6

7 Εκκλησία (2 από 10) Παρότι περιπτώσεις νηπιοβαπτισμών πρέπει να υπήρχαν και στους αποστολικούς χρόνους, χρειάστηκε να περάσουν τέσσερις και πλέον αιώνες ώστε αυτός ο θεσμός να καθιερωθεί και να γενικευθεί. Στην Κ. Διαθήκη ο απόστολος Πέτρος βαπτίζει τον Κορνήλιο και την οικογένειά του, ενώ ο απόστολος Παύλος στους Φιλίππους βάπτισε τη Λυδία και την οικογένειά της, όπως επίσης συνέβη και με τον δεσμοφύλακα της φυλακής. Στην Κόρινθο ο Κρίσπος ο Αρχισυνάγωγος πίστεψε και δέχτηκε το βάπτισμα αυτός και η οικογένειά του, ενώ ο απόστολος Παύλος αναφέρει ότι βάπτισε και τον οίκο του Στεφανά. Στις οικογένειες αυτές ήταν φυσικό να υπάρχουν και παιδιά. 7

8 Εκκλησία (3 από 10) Επειδή το βάπτισμα συνδέεται με την άφεση των αμαρτιών, οι εκκλησιαστικοί ηγέτες προβληματίζονταν αρχικά για την προσέλευση σ αυτό αθώων παιδιών. Ο Τερτυλλιανός αναρωτιέται γιατί η αθώα ηλικία σπεύδει να πάρει άφεση αμαρτιών. Ο Ωριγένης γράφει ότι τα παιδιά βαπτίζονται «εις άφεσιν αμαρτιών». Το θέμα το έλυσε η Σύνοδος της Καρθαγένης (419), που όρισε ότι τα βαπτιζόμενα βρέφη, έστω και αν δεν διαπράττουν αμαρτήματα, βαπτίζονται «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἀληθῶς» αφού ο άνθρωπος με τη γέννησή του τη φθορά και τον θάνατο. Με το βάπτισμα συντελείται η θεραπεία της φύσης. Ο Γρηγόριος Νύσσης φθάνει να ονομάσει απλό ύδωρ το λουτρό του βαπτίσματος, όταν δεν συνοδεύεται από οσιότητα βίου. 8

9 Εκκλησία (4 από 10) Κατά τους πρώτους αιώνες σε Ανατολή και Δύση η προσέλευση στο βάπτισμα γινόταν σε ώριμη ηλικία και ύστερα από κάποιο διάστημα προετοιμασίας. Όσοι ήθελαν να βαπτιστούν γράφονταν στους καταλόγους της Εκκλησίας, κατηχούνταν, αποκήρυτταν την ειδωλολατρία, άλλαζαν τρόπο ζωής και στη συνέχεια προσέρχονταν στο μυστήριο του βαπτίσματος. 9

10 Εκκλησία (5 από 10) Μαζί με το βάπτισμα δίνονταν και το χρίσμα, ενώ λαμβάνονταν πρόνοια να τελείται το βάπτισμα μετά τη θεία Λειτουργία για να κοινωνούν οι νεοφώτιστοι. Έτσι διασώζονταν η θεολογική ενότητα των τριών μυστηρίων της χριστιανικής μυήσεως, του βαπτίσματος, του χρίσματος και της θείας Ευχαριστίας. Το βάπτισμα συνδέονταν με τις πανηγυρικές συνάξεις του Πάσχα, των Χριστουγέννων, των Θεοφανίων και της Πεντηκοστής. 10

11 Εκκλησία (6 από 10) Η κατήχηση των ενηλίκων περιλάμβανε προβαπτισματικές και μυσταγωγικές κατηχήσεις. Έχουν διασωθεί σειρές ανάλογων κατηχήσεων του Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Αμβροσίου Μεδιολάνων, Θεοδώρου Μοψουεστίας. Ωστόσο πληροφορίες για τον τρόπο κατήχησης και προσέλευσης στην Εκκλησία, όπως και για τη συνήθεια αναβολής του βαπτίσματος μας δίνουν και άλλοι πατέρες. Ο Μ. Βασίλειος αναφέρει ότι η κατήχηση αφορούσε απλές αλήθειες της πίστεως. Με το βάπτισμα καλούνται οι χριστιανοί να απογαλακτιστούν και να γευθούν τη στερεά τροφή των δογμάτων. 11

12 Εκκλησία (7 από 10) Σε περίπτωση που και οι γονείς είναι χριστιανοί, γίνονται και τα παιδιά τους δεκτά στο άγιο βάπτισμα χωρίς να προηγείται κάποιο είδος κατήχησης. Οι γονείς είχαν την ευθύνη και τη φροντίδα για τη χριστιανική αγωγή των παιδιών. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνιστά στους χριστιανούς γονείς να διδάσκουν στα παιδιά στο σπίτι τους τις ιερές ιστορίες της Π. Διαθήκης και στη συνέχεια να τα οδηγούν στον ναό, για να συμμετάσχουν στη λατρεία και να ακούσουν το θείο κήρυγμα. Επίσης, οι Πατέρες προέτρεπαν τους γονείς να βαπτίζουν τα νήπια και να τα προφυλάσσουν όχι με φυλακτά και μαγικά ψιθυρίσματα, αλλά με τη σφραγίδα του βαπτίσματος. 12

13 Εκκλησία (8 από 10) Κατά τον τέταρτο αιώνα η αναβολή του βαπτίσματος είχε μεγάλη διάδοση. Οι υποψήφιοι κληρικοί ανέβαλαν το βάπτισμα μέχρι τη χειροτονία τους, ενώ οι λαϊκοί μέχρι να παρουσιαστεί κάποιος μεγάλος κίνδυνος για τη ζωή τους. Γι αυτό και οι Πατέρες συνιστούσαν την έγκαιρη προσέλευση σ αυτό. Με την πάροδο όμως του χρόνου επικράτησε ο νηπιοβαπτισμός. Συχνά όμως η αδιαφορία των αναδόχων και των γονέων για τη χριστιανική αγωγή των παιδιών οδήγησε στη συμβατοποίηση της χριστιανικής ζωής. 13

14 Εκκλησία (9 από 10) Το πρόβλημα της χριστιανικής κατήχησης και της ποιμαντικής μέριμνας των παιδιών ήταν εντονότερο κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Η γενικότερη αμάθεια, η έλλειψη σχολείων και βιβλίων, αλλά και η οργανωμένη προσηλυτιστική στρατηγική των λατίνων και προτεσταντών έφεραν την Ορθόδοξη Εκκλησία σε δυσχερή θέση. Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός έβλεπε τα σχολεία ως χώρους, όπου τα παιδιά θα προσοικειώνονταν την ορθόδοξη πίστη. Η χριστιανική κατήχηση κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας γινόταν στο πλαίσιο της λατρείας και των εορτών της Εκκλησίας. Τα λειτουργικά βιβλία ήταν προσιτά στα παιδιά και από αυτά κυρίως διδάσκονταν την ελληνική γλώσσα και γνώριζαν την χριστιανική πίστη. 14

15 Εκκλησία (10 από 10) Ορισμένα βιβλία που θα αποτελέσουν την απαρχή για τη συγγραφή συστηματικών κατηχήσεων ήταν η «Μικρά Κατήχησις» και η «Ορθόδοξος Ομολογία» του Πέτρου Μογίλα Μητροπολίτου Κιέβου. Η πρώτη συστηματική προσπάθεια για σύνταξη κατήχησης ανήκει στον Αδαμάντιο Κοραή. Ο Κοραής μετέφρασε από τα γερμανικά την «Ορθόδοξον διδασκαλίαν» του Μητροπολίτου Μόσχας Πλάτωνος, τη συμπλήρωσε με διεξοδική εισαγωγή και πολλές σημειώσεις και τη δημοσίευσε το Στα παραπάνω κείμενα ρωσικής προέλευσης θα στηριχθούν οι περισσότερες ορθόδοξες ελληνικές κατηχήσεις του 18 ου και 19 ου αιώνα. 15

16 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 16

17 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 17

18 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 18