ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ 5 - ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ. 1. Τι ονομάζουμε Κλιματολογία Μουσείων

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ 5 - ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ 1. Τι ονομάζουμε Κλιματολογία Μουσείων Κλιματολογία Μουσείων ονομάζεται ο κλάδος που εξετάζει τη ζημιογόνα επίδραση του περιβάλλοντος στα αντικείμενα μουσείων με σκοπό τουλάχιστον να την περιορίσει. 2. Τι ονομάζουμε Κλίμα ή Μικροκλίμα ενός μουσείου. Κλίμα ή Μικροκλίμα ονομάζεται το σύνολο των περιβαλλοντολογικών παραμέτρων που επικρατούν στον μουσειακό χώρο. Το μικροκλίμα περιλαμβάνει το ακουστικό, το ατμοσφαιρικό, το θερμικό και το οπτικό κλίμα. Κύρια παράμετρος στο ακουστικό κλίμα είναι η στάθμη του θορύβου. Ορισμένες συχνότητες μπορούν να θέσουν σε συντονισμό, άρα σε ταλαντώσεις, κάποιο αντικείμενο και να του προκαλέσουν ζημιά. Οι κύριοι παράμετροι για το ατμοσφαιρικό κλίμα είναι τα αιωρούμενα σωματίδια, το διοξείδιο του θείου, το διοξείδιο του αζώτου, το όζον, το υδρόθειο, η αμμωνία και τα χλωροϊόντα. Οι παράμετροι που συνιστούν το θερμικό κλίμα είναι η σχετική υγρασία και η θερμοκρασία. Η επίδραση της υγρασίας διαφέρει ανάλογα με το υλικό. Τα μέταλλα διαβρώνονται, τα υγροσκοπικά υλικά, ξύλο ή οστά, υφίστανται ρωγμάτωση ή στρέβλωση. Σε οργανικά προϊόντα (χαρτί, πάπυρος, δέρμα, υφαντά), οι ίνες γίνονται δύσκαμπτες και εύθραυστες. Η θερμοκρασία ενδέχεται να επηρεάσει την τιμή της σχετικής υγρασίας και να επιταχύνει κάποιες χημικές αντιδράσεις. Στο οπτικό κλίμα το πρόβλημα στρέφεται στον έλεγχο της ορατής και της υπεριώδους ακτινοβολίας. Τα μουσειακά αντικείμενα διακρίνονται στα ανόργανα (μέταλλα) και στα οργανικά (ξύλο, ύφασμα). Τα οργανικά υλικά υφίστανται σημαντικές φθορές, φωτολυτικές ή φωτοχημικές, που αντιμετωπίζονται με τον έλεγχο της έντασης της ακτινοβολίας και του χρόνου έκθεσης του αντικειμένου σε αυτήν. 3. Ποιούς περιβαλλοντικούς παράγοντες γνωρίζετε που επιδρούν στα εκθέματα ενός μουσείου και ποιος είναι ο στόχος μας όσον αφορά τις συνθήκες που πρέπει να επικρατούν στο εσωτερικό ενός μουσείου. Σε μια έκθεση, για την προστασία των εκτιθεμένων αντικειμένων, είναι σημαντικό οι περιβαλλοντικοί παράγοντες να ελέγχονται με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Οι κύριοι παράγοντες που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του είναι : - θερμοκρασία - σχετική υγρασία - αιωρούμενα σωματίδια και ρυπογόνοι παράγοντες - βιολογικοί οργανισμοί - αντιδράσεις των υλικών - φως Είναι σαφές πως η φυσιολογική φθορά και γήρανση των αντικειμένων μπορεί μόνο να επιβραδυνθεί. Ωστόσο, όσο μεγαλύτερη σημασία δίδεται στους παράγοντες φθοράς, η επίδρασή τους μπορεί να ελαχιστοποιηθεί, με σημαντικά αποτελέσματα. Στόχος είναι η διατήρηση των συνθηκών του περιβάλλοντος όσο το δυνατόν σε σταθερά επίπεδα. 1 P a g e

4. Ποιες είναι οι περιβαλλοντικές παράμετροι που συνιστούν το «Θερμικό κλίμα»; Οι κύριοι περιβαλλοντικοί παράγοντες που συνιστούν το θερμικό κλίμα είναι η σχετική υγρασία και η θερμοκρασία. 5. Πως μετράμε την θερμοκρασία και την υγρασία στο εσωτερικό των μουσείων και γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις τιμές αυτές. Η διαχείριση των περιβαλλοντικών συνθηκών σε ένα μουσείο είναι εφικτή εφόσον οι πραγματικές συνθήκες είναι γνωστές. Στους εκθεσιακούς χώρους προβλέπονται απαραίτητα εργαλεία μετρήσεων, όπως θερμοϋγρογράφοι, που καταγράφουν σε μια ταινία τα επίπεδα θερμοκρασίας και υγρασίας για μια περίοδο. Συνήθως τοποθετούνται σε επιλεγμένα σημεία, σε ανεξάρτητες βάσεις, τα δε καταγραφόμενα στοιχεία αποτελούν ένα αρχείο που επιτρέπει στους επιμελητές να γνωρίζουν τις συνθήκες στις οποίες έχουν εκτεθεί τα αντικείμενα των συλλογών. Επιπλέον, τέτοιες μετρήσεις στους εκθεσιακούς χώρους συχνά περιλαμβάνονται στα στοιχεία που ζητούνται από μουσεία ή οργανισμούς στις διαπραγματεύσεις για τον δανεισμό εκθεμάτων. 6. Ποια είναι η επιθυμητή μέση τιμή σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας για τους εκθεσιακούς και αποθηκευτικούς χώρους; Η επιθυμητή μέση τιμή σχετικής υγρασίας τόσο για εκθεσιακούς χώρους όσο και για χώρους αποθήκευσης πρέπει να είναι σταθερή (όλους τους μήνες του χρόνου) με σημείο αναφοράς μεταξύ 47 και 53 RH και ημερήσια διακύμανση που να μη ξεπερνά το +-2% RH. Περιστασιακές αποκλείσεις έως 5% είναι ανεκτές εφόσον αποτελούν εξαίρεση και όχι κανόνα. Ο ρυθμός μεταβολής από χειμώνα σε καλοκαίρι δεν πρέπει να ξεπερνά το 5% το μήνα. Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος χώρου πρέπει να διατηρείται όσο το δυνατόν πιο χαμηλά και σε σταθερά επίπεδα. Η επιθυμητή μέση θερμοκρασία σε έναν μουσειακό χώρο πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 18 o C και 21 o C με ημερήσια διακύμανση ±1,5 o C. Ωστόσο, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η «κλιματική ιστορία» του αντικειμένου, οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν εκεί όπου βρίσκονται τα μουσεία. 7. Από ποιούς παράγοντες επηρεάζεται η θερμοκρασία κε μια αίθουσα μουσείου. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που καθορίζουν την τιμή της θερμοκρασίας στα διαφορετικά σημεία ενός δωματίου. Oι σημαντικότεροι είναι: Αν το δωμάτιο είναι εσωτερικό ή εξωτερικό σε σχέση με το κτίριο. Τα εσωτερικά δωμάτια είναι περισσότερο προστατευμένα από τις εξωτερικές συνθήκες. Ο όροφος στον οποίο βρίσκεται. Τα υπόγεια έχουν συνήθως χαμηλότερη θερμοκρασία από τους άλλους ορόφους. Ο τελευταίος όροφος είναι πιο ζεστός τις πρωινές ώρες του καλοκαιριού αλλά χάνει θερμότητα το βράδυ, σε σχέση με τους χαμηλότερους ορόφους. Το ύψος στο οποίο μετριέται η θερμοκρασία. Σε κλειστό δωμάτιο, ο θερμός αέρας ανεβαίνει ψηλά ενώ ο ψυχρός μένει χαμηλά. Επομένως η θερμοκρασία αυξάνεται με το ύψος. 2 P a g e

Η παρουσία θερμαντικών σωμάτων (κλιματιστικών, καλοριφέρ, σόμπας κλπ). Πάνω από το θερμαντικό σώμα σχηματίζεται μια στήλη θερμού αέρα που ανεβαίνει προς τα πάνω. Καθώς απομακρυνόμαστε από το σώμα η θερμοκρασία πέφτει. Σε όλη την οροφή απλώνεται ένα θερμό στρώμα. Τα υλικά κατασκευής της οροφής, του δαπέδου και των τοίχων. Για παράδειγμα οι οροφές από γυαλί και μέταλλο μπορεί να αυξήσουν τη θερμοκρασία ενός δωματίου κατά 10οC σε σχέση με το περιβάλλον. Τα ανοίγματα που οδηγούν σε γειτονικά δωμάτια, σε άλλους ορόφους ή στο εξωτερικό περιβάλλον. Για παράδειγμα γύρω από τις σκάλες που οδηγούν σε υπόγεια, η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη. 8. Ποια συστήματα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στο εσωτερικό ενός μουσείου, ώστε να διατηρήσουμε τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της υγρασίας σε χαμηλά επίπεδα. Σημαντική παράμετρος που επηρεάζει τα μουσειακά αντικείμενα, είναι καταρχήν οι κλιματικές συνθήκες της περιοχής όπου βρίσκεται ο εκθεσιακός χώρος, εάν το κλίμα είναι ξηρό ή υγρό, κρύο ή θερμό, καθαρό ή μολυσμένο. Η ακριβής γνώση των στοιχείων αυτών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και προϋποθέτει σειρά τακτικών μετρήσεων κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα και σε διάφορες περιόδους του έτους. Η γνώση των συστημάτων θέρμανσης, εξαερισμού και κλιματισμού του κτιρίου είναι σημαντική και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά το σχεδιασμό της παρουσίασης μιας έκθεσης, αφού οι αναδιαρρυθμίσεις χώρων είναι μια συνήθης πρακτική (χώροι μετατρέπονται ή κλείνονται). Με στόχο την, κατά το δυνατόν, σταθερότητα των περιβαλλοντικών συνθηκών πρέπει να συμπεριληφθούν στον σχεδιασμό των συστημάτων διαχείρισης στοιχεία μεταβαλλόμενα, όπως η θερμότητα που εκπέμπεται από τα φωτιστικά σώματα, ή η παρουσία κοινού στους χώρους που επηρεάζει τις συνθήκες του περιβάλλοντος και σε περιόδους μεγάλης προσέλευσης επισκεπτών μπορεί να τις επηρεάσει σημαντικά. Ο έλεγχος των τιμών της σχετικής υγρασίας και της θερμοκρασίας των αιθουσών ενός μουσείου μπορεί να γίνει με μηχανικά συστήματα που λειτουργούν σε μια κεντρική κλιματιστική μονάδα (HVAC) ή σε αυτοδύναμες τοπικές μονάδες, καθώς επίσης και με επεμβάσεις στο κέλυφος του μουσείου, όπως με υγρομόνωση, θερμομόνωση κλπ. Μια πολύ απλή λύση που αντισταθμίζει τις δύσκολα ελεγχόμενες διακυμάνσεις της υγρασίας και της θερμοκρασίας είναι ο ακριβής έλεγχος και ρύθμιση της υγρασίας του αέρα που περιβάλλει τα εκθέματα- δηλαδή ο μικροκλιματκός έλεγχος σε προθήκες. 9. Τι είναι ο μικροκλιματικός έλεγχος και γιατί είναι μια καλή λύση για τον έλεγχο της θερμοκρασίας και υγρασίας σε ένα μουσείο. Οι συνθήκες αποθήκευσης και έκθεσης του μουσειακού και αρχειακού υλικού είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διατήρησή του σε καλή κατάσταση. Ανάλογα με το υλικό κατασκευής, τη φύση και την ηλικία των εκθεμάτων αλλά και των κλιματολογικών συνθηκών εντός της αίθουσας ή του κτιρίου, η ανάγκη για εξασφάλιση συγκεκριμένων και απόλυτα ελεγχόμενων μικροκλιματικών συνθηκών εντός των προθηκών μπορεί να είναι επιτακτική για ορισμένα μουσειακά αντικείμενα. Ο έλεγχος των κλιματολογικών συνθηκών σε ένα μουσείο είναι είτε δύσκολος είτε ιδιαίτερα ακριβός ή ακόμα και τεχνικά αδύνατος. Έτσι, η απλούστερη λύση που αντισταθμίζει τις δύσκολα ελεγχόμενες διακυμάνσεις της υγρασίας και της θερμοκρασίας περιορίζεται αναγκαστικά στον ακριβή έλεγχο και ρύθμιση της υγρασίας του αέρα που περιβάλλει τα εκθέματα- δηλαδή ο μικροκλιματκός έλεγχος σε προθήκες. Η ενεργητική συσκευή ελέγχου 3 P a g e

μικροκλίματος (σύστημα μικροκλιματικού ελέγχου), δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες σχετικής υγρασίας (RH: Relative Humidity) και θερμοκρασίας εντός της προθήκης, τις οποίες και διατηρεί σταθερές. Το σύστημα μικροκλίματος διαθέτει ειδικούς ηλεκτρονικούς αισθητήρες και κατάλληλα φίλτρα κατακράτησης των σωματιδίων σκόνης καθώς και των συνηθέστερων στερεών και αερίων ρύπων όπως των ενώσεων θείου, αζώτου και διοξειδίου του άνθρακα, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται καθαρισμός του εισερχόμενου στην προθήκη αέρα. Τα γενικά χαρακτηριστικά των συστημάτων μικροκλιματικού έλεγχου συνοψίζονται παρακάτω: Απομακρύνουν τα μολυσματικά στοιχεία που έχουν παγιδευτεί ή παγιδεύονται εντός των προθηκών με χρήση ειδικών φίλτρων κατακράτησης μολυσματικών στοιχείων. Παρέχουν εύκολη ανάγνωση των πληροφοριακών ενδείξεων καθώς και ακριβή καταγραφή των μετρήσεων. Είναι εξοπλισμένα με πολλαπλούς μηχανισμούς παροχής ασφάλειας σε περίπτωση εμφάνισης βλάβης Παρέχουν διαρκή και σταθερή ποσότητα αέρα ώστε να εμποδίζεται το φαινόμενο της διαστρωμάτωσης Διαθέτουν σύστημα προγραμματισμού και υπενθύμισης για την τέλεση των εργασιών συντήρησης τις νυκτερινές ώρες. Προσφέρουν τη δυνατότητα για απομακρυσμένη διαχείριση με χρήση εξειδικευμένου λογισμικού. 10. Τι ονομάζουμε "υγρασία εμπεριεχόμενη εντός της ύλης (HC)" και τι "σχετική υγρασία (RH)". Πως αυτές σχετίζονται. Το επίπεδο της υγρασίας σε μια οποιαδήποτε θερμοκρασία (Τ) που σχετίζεται με το υπό μελέτη αντικείμενο/ έκθεμα καλείται MC: moisture content ή HC: Humidity Content (υγρασία εμπεριεχόμενη εντός της ύλης) και μετριέται ως ποσοστό της μάζας του. Έτσι, λέμε ότι ένα κομμάτι ξύλου βάρους 1 κιλού εμπεριέχει 18% υγρασία εάν οι μετρήσεις δείξουν ότι εμπεριέχει 180 γραμμάρια υγρασίας. Το επίπεδο υγρασίας του αέρα σε μια οποιαδήποτε θερμοκρασία εκφράζεται ως η Σχετική Υγρασία ( RH: Relative Humidity ) του αέρα. Με λίγα λόγια, με τον όρο RH: σχετική υγρασία εκφράζουμε το λόγο της ποσότητας του νερού που δύναται να εμπεριέχεται στον αέρα (να έχει παρακρατήσει ο αέρας) σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία σε σχέση με την ποσότητα του νερού που εμπεριέχεται στον ίδιο όγκο αέρα κάτω από συνθήκες κορεσμού στην ίδια πάντα θερμοκρασία. Όταν ένα οποιοδήποτε οργανικό υλικό αναπτύσσεται σε περιβάλλον με μια δεδομένη τιμή RH και Τ, τείνει να τροποποιεί την τιμή της HC μέσω της ανταλλαγής υγρασίας με το περιβάλλον, έως ότου επέλθει σε μια θέση ισορροπίας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά η ανταλλαγή υγρασίας σταματά και η τιμή της HC παύει να μεταβάλλεται. Σταθεροποιώντας και ελέγχοντας αυτήν ακριβώς την τιμή για την RH ελέγχουμε τη διαμεταγωγή υγρασίας από και προς το έκθεμα. Δηλαδή, για να αποφευχθούν οι δημιουργούμενες από την μεταβολή στα επίπεδα υγρασίας μηχανικές εντάσεις πάνω στο αντικείμενο, θα πρέπει τόσο το επίπεδο υγρασίας HC στο αντικείμενο όσο και η σχετική υγρασία RH να βρίσκονται σε πλήρη ισορροπία. Τότε μόνο οι τιμές τους δεν θα μεταβάλλονται. 11. Πώς σχετίζεται η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία. 4 P a g e

Καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του αέρα, αυτός μπορεί να συγκρατήσει περισσότερη υγρασία. Αντίστροφα, όσο μειώνεται η θερμοκρασία στον περιβάλλοντα χώρο, ο αέρας τείνει να διώχνει την υγρασία που έχει λάβει. 12. Τι γνωρίζετε για τη «Συμπύκνωση»; Ενώ εξάτμιση ονομάζουμε το φαινόμενο κατά το οποίο ένα υγρό μετατρέπεται σε αέριο, συμπύκνωση ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ένα αέριο μετατρέπεται σε υγρό. Τόσο η απώλεια όσο και η απορρόφηση υγρασίας «ζορίζει» τα υπό έκθεση αντικείμενα καθώς δημιουργεί εσωτερικές πιέσεις, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς. Επίσης, υψηλότερα επίπεδα υγρασίας μπορούν να προκαλέσουν πρόσθετες χημικές και βιολογικές αλλαγές στο σώμα των εκθεμάτων οι οποίες επιταχύνουν την καταστροφή του. 13. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της σχετικής υγρασίας (RH) και της θερμοκρασίας στα μουσειακά αντικείμενα. Οι μεταβολές στη σχετική υγρασία (RH) επηρεάζουν τα εκθέματα με ποικίλους τρόπους και σε γενικές γραμμές προκαλούν: αλλαγές στο μέγεθος και το σχήμα τους, χημικές επιδράσεις και βιολογική φθορά. Ειδικότερα, τα εκθέματα με οργανικό περιεχόμενο (υφάσματα, ξύλο, κόκκαλο, χαρτί, φίλντισι κ.ο.κ.) τείνουν να τροποποιήσουν τα επίπεδα του HC. Απορροφώντας υγρασία, τα οργανικά ιδίως εκθέματα διογκώνονται, ενώ χάνοντας υγρασία συστέλλονται σε τέτοιο βαθμό ώστε η συρρίκνωση αυτή μπορεί να δημιουργήσει επιφανειακά ή ακόμα και βαθειά ραγίσματα. Μια από τις χημικές επιδράσεις της μεταβολής στα επίπεδα της σχετικής υγρασίας είναι η διάβρωση των μετάλλων. Για να την αποτρέψουμε, η RH θα πρέπει να σταθεροποιείται σε ποσοστά κάτω του 35%. Γενικά, υψηλά επίπεδα RH δημιουργούν μούχλα και διάβρωση, ενώ τα χαμηλά επίπεδα RH ευθύνονται για αύξηση της ευθραυστότητας των αντικειμένων. Οι διακυμάνσεις της σχετικής υγρασίας και της θερμοκρασίας δημιουργούν παραμορφώσεις, κατατμήσεις, διαστρεβλώσεις και ρυτίδες. Τέλος, υψηλά επίπεδα θερμοκρασίας δημιουργούν χημική αποικοδόμηση και αύξηση της ευθραυστότητας των αντικειμένων. 14. Τι είναι το υγρόμετρο ή υγρογράφος και τι Θερμοϋγρογράφος και πού χρησιμοποιούνται; Τα υγρόμετρα τριχός ανήκουν στην κατηγορία των μηχανικών υγρομέτρων στα οποία υλικά των οποίων οι διαστάσεις μεταβάλλονται με την υγρασία συνδέονται μηχανικά με κάποιο μετατροπέα ή δείκτη. Χρησιμοποιούνται στα μουσεία και τους αποθηκευτικούς χώρους για την μέτρηση και καταγραφή της σχετικής υγρασίας. Τα υγρόμετρα τριχός στηρίζονται στο φαινόμενο της μεταβολής του μήκους ανθρωπίνων ή ζωικών τριχών ανάλογα με την ποσότητα υδρατμών στην ατμόσφαιρα. Όταν η σχετική υγρασία αλλάζει από 0% σε 100% η ανθρώπινη τρίχα υπόκειται σε αύξηση του μήκους της κατά 2.0-2.5%. Λόγω αυτής της ιδιότητας, η τρίχα χρησιμοποιείται σαν αισθητήριο στις περιπτώσεις που χρειαζόμαστε συνεχή καταγραφή της υγρασίας. 5 P a g e

Οι υγρογράφοι έχουν συνήθως δέσμη τριχών (ξανθού) ανθρώπου οι οποίες έχουν καθαριστεί από τις σκόνες και το λίπος. Η συρρίκνωση ή η έκταση του στελέχους των τριχών μεγεθύνεται και μεταφέρεται μέσω συστήματος μοχλών σε γραφίδα για την καταγραφή της μέτρησης σε περιστρεφόμενη χάρτινη ταινία. Νεότεροι υγρογράφοι χρησιμοποιούν νημάτιο από νάυλον σαν αισθητήρα. Στους θερμοϋγρογράφους μια δεύτερη γραφίδα καταγράφει τις αυξομειώσεις στη θερμοκρασία. Σε αναλογία με το εβδομαδιαίο διάγραμμα θερμογράφου προκύπτει και το εβδομαδιαίο διάγραμμα υγρογράφου. 15. Τι γνωρίζετε για το «Silica Gel»; Το Silica gel, χρησιμοποιείται σε μουσειακές προθήκες για να αντισταθμίζει τις διακυμάνσεις της υγρασίας. Είναι ένα άχρωμο κρυσταλλικό προϊόν στο οποίο προστίθενται άλατα κοβαλτίου. Αποκτά χρώμα μπλε όταν είναι ξηρό (RH<20%) και ροζ όταν είναι υγρό (RH>=25%). Έχει τις ίδιες υγροσκοπικές ιδιότητες με τα οργανικά υλικά και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τους εξής τρόπους: Όταν είναι υγρό, αποβάλλει υδρατμούς στον ξηρό αέρα. Όταν είναι ξηρό, απορροφά υδρατμούς από τον υγρό αέρα. Αντισταθμίζει τις απότομες διακυμάνσεις της υγρασίας. 1 κιλό Silica gel μπορεί να απορροφήσει 380γρ. υδρατμών. Το προϊόν αυτό για να έρχεται σε μεγαλύτερη επαφή με τον περιβάλλοντα αέρα πρέπει να τοποθετείται σε ρηχά, μεγάλης επιφάνειας δοχεία. Για να επαναφέρουμε το μπλε χρώμα στο Silica gel αρκεί να φέρουμε σε επαφή με τον ξηρό αέρα (π. χ σε ένα φούρνο με θερμοκρασία 100οС περίπου). Η διεργασία αυτή ονομάζεται «αναζωογόνηση» και μπορεί να επαναλαμβάνεται συνεχώς. Στα πλεονεκτήματα που έχει η χρήση του συμπεριλαμβάνεται το γεγονός ότι δεν απαιτεί ειδικευμένο προσωπικό και μόνο η παρατήρηση του χρώματος του είναι αρκετή, είναι εύκολο να «αναζωογονηθεί» σε μία ώρα, εάν τοποθετηθεί σε έναν αεριζόμενο φούρνο σε θερμοκρασία 100οС, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σταθεροποιητής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μία βιτρίνα αεροστεγή. Από την άλλη, είναι σχετικά ακριβό προϊόν, Μια βιτρίνα πρέπει να περιέχει περίπου 1 κιλό ανά κυβικό μέτρο, για να αποφεύγεται η συχνή «αναζωογόνηση». 16. Τι γνωρίζετε για το οπτικό κλίμα. Το μικροκλίμα του μουσείου χωρίζεται στο ακουστικό, το ατμοσφαιρικό, το θερμικό και το οπτικό κλίμα. Στο οπτικό κλίμα το πρόβλημα στρέφεται στον έλεγχο της ορατής και της υπεριώδους ακτινοβολίας. Τα εκθέματα υφίστανται σημαντικές φθορές, φωτολυτικές ή φωτοχημικές, που αντιμετωπίζονται με τον έλεγχο της έντασης της ακτινοβολίας και του χρόνου έκθεσης του αντικειμένου σε αυτήν. 17. Ποια είναι η βασική αρχή προστασίας των μουσειακών αντικειμένων από τις επιδράσεις του φωτός. Η βασική αρχή προστασίας των συλλογών από τις επιδράσεις του φωτός είναι η ελαχιστοποίηση του χρόνου έκθεσης των αντικειμένων σ αυτό και της έντασής του και η μείωση των επιπέδων υπεριώδους 6 P a g e

ακτινοβολίας της φωτεινής πηγής. Οι χρόνοι κατά τους οποίους ένα αντικείμενο εκτίθεται στο φως αφορά κυρίως στην διαχείριση των συλλογών και της λειτουργίας των χώρων. Ιδιαίτερα ευαίσθητα αντικείμενα μπορούν να εκτίθενται περιορισμένα χρονικά διαστήματα, με εναλλαγές τους στις εκθέσεις μονίμων συλλογών, ή στην ένταξή τους σε περιοδικές εκθέσεις. Η επίτευξη των χαμηλότερων επιπέδων φωτισμού μπορεί να πραγματοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Είναι βασικό να κατανοήσει κανείς ότι η φωτεινότητα είναι αντιληπτική αίσθηση και όχι ποσότητα φωτισμού. Οι σχέσεις γενικού και ειδικού φωτισμού, σένα χώρο σχετικά σκοτεινό, με γενικό επίπεδο φωτισμού τα 30 lux, αντικείμενα φωτισμένα με 50 lux εμφανίζονται φωτεινά. Στην επιλογή φωτιστικών σωμάτων για τον τεχνητό φωτισμό, η επιλογή τύπου φωτιστικής πηγής, σχετίζεται άμεσα με την εκπομπή ακτινοβολίας. Για παράδειγμα, οι λάμπες φθορισμού, ενώ εκπέμπουν σχετικά μικρή θερμότητα, παράγουν την υψηλότερη υπεριώδη ακτινοβολία. Το αντίστροφο ισχύει για τις λάμπες πυρακτώσεως. Ειδικά φίλτρα για την υπεριώδη ακτινοβολία, φωτισμός εξ ανακλάσεως, νέα συστήματα φωτισμού όπως οι οπτικές ίνες, leds, με φως χωρίς UV και εκλυόμενη θερμότητα, βοηθούν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. 18. Σε πόσες και ποιες κατηγορίες χωρίζονται τα μουσειακά αντικείμενα, ανάλογα με την ευαισθησία τους στο φως, και ποια είναι τα ανώτατα επίπεδα φωτισμού για τα μουσειακά αντικείμενα σύμφωνα με τις σύγχρονες γενικές προδιαγραφές. Σε σχέση με την ενδεχομένη φθορά που προκαλείται σε αυτά από τον φωτισμό (φυσικό και τεχνητό), τα εκθέματα ταξινομούνται σε τρεις κατηγόριες : Εκθέματα εξαιρετικά ευαίσθητα στο φως: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει έργα τέχνης σε χαρτί (βιβλία, συγγράμματα, επιστολές, σχέδια), υφάσματα, είδη ρουχισμού, φυσικές βαφές, υδατογραφίες κτλ. και απαιτεί αυστηρώς ελεγχόμενες συνθήκες φωτισμού. Εκθέματα ευαίσθητα στο φως: Η κατηγόρια αυτή περιλαμβάνει πίνακες λαδιού σε καμβά, δέρματα (επεξεργασμένα ή μη), φτερά, ξύλα, κοκάλινα οστά και φίλντισι, εκθέματα φυσικής ιστορίας και αλλά ζωγραφισμένα ή χρωματισμένα υλικά. Εκθέματα μη ευαίσθητα στο φως: Η κατηγόρια αυτή περιλαμβάνει μέταλλα, αντικείμενα από πέτρα, γυαλί, ξύλο κτλ. Παρόλο που έχουν θεσπιστεί μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές φωτισμού για κάθε μία από τις κατηγορίες, η προσέγγιση αυτή θεωρείται πλέον διεθνώς ως υπέρ απλουστευμένη. Έχει προταθεί αλλαγή στη φιλοσοφία με κριτήριο όχι το απόλυτο μέγεθος του φωτισμού αλλά τη μέγιστη χρονική διάρκεια της έκθεσης των εκθεμάτων στο φως καθώς έχει βρεθεί ότι τα αποτελέσματα της έκθεσης των αντικειμένων στο φως λειτουργούν αθροιστικά. Η εφαρμογή του κριτηρίου αυτού επιτρέπει την χρήση φωτισμού μεγαλύτερης έντασης περιορίζοντας όμως τη χρονική διάρκεια έκθεσης των αντικειμένων σε αυτό. Για τα εκθέματα της πρώτης κατηγορίας τα ανώτατα επίπεδα φωτισμού είναι 50 lux/ ώρα και 150.000 lux-ώρες/έτος (50 Lux x 60 ώρες την εβδομάδα x 50 εβδομάδες). Επίσης δε θα πρέπει να εκτίθενται σε αίθουσες που φωτίζονται κυρίως από φυσικό φως. Στα εκθέματα της δεύτερης κατηγορίας θα πρέπει να επιτρέπεται η έκθεσή τους κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες φυσικού φωτισμού με 200 lux/ ώρα και συνολικό χρόνο έκθεσης όχι παραπάνω από 600.000 lux-ώρες/έτος. Τέλος, για τα εκθέματα της τρίτης κατηγορίας δεν υπάρχει ανάγκη θέσπισης συνολικού χρόνου έκθεσης. 19. Ποιά είναι τα αποτελέσματα της φωτολυτικής φθοράς σε ένα μουσειακό αντικείμενο; Ποια είναι τα αποτελέσματα της φωτοχημικής φθοράς σε ένα μουσειακό αντικείμενο; 7 P a g e

Εμφανίζονται δύο βασικοί διαφορετικοί τύποι φθοράς: Ο φωτολυτικός και ο φωτοχημικός. Στο φωτολυτικό τύπο φθοράς το υλικό αποσυντίθεται σαν αποτέλεσμα της ακτινοβολίας του ορατού φωτός και της υπεριώδους (UV) ακτινοβολίας. Τα φωτόνια παρέχουν την αναγκαία ενέργεια για τη διάσπαση της ένωσης από την οποία το αντικείμενο είναι κατασκευασμένο. Στο φωτοχημικό τύπο φθοράς οξυγόνο και υδρατμοί από τον αέρα μπορούν, κάτω από την επίδραση του φωτός, να σχηματίσουν ουσίες που έχουν καταστρεπτική ενέργεια στο υλικό (π.χ. υπεροξείδιο του υδρογόνου). Επίσης, το οξυγόνο της ατμόσφαιρας μπορεί να ενεργοποιηθεί κάτω από την επίδραση του φωτός και ορισμένων ουσιών που βρίσκονται στο υλικό όπως (σκόνη, χρωστικές ουσίες κ.α.), και να προκαλέσει μια οξειδωτική φθορά του ίδιου του υλικού. 20. Ποιες πηγές φωτισμού χρησιμοποιούνται στα μουσεία και ποια είδη ακτινοβολίας εκπέμπονται από αυτές; Οι πηγές φωτισμού που χρησιμοποιούνται στα μουσεία είναι οι εξής: Ο φυσικός φωτισμός (ήλιος) Ο τεχνητός φωτισμός (λαμπτήρες πυρακτώσεως, λαμπτήρες φθορισμού, Οπτικές Ίνες, LED) Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) σε μουσεία είναι 75 μw/lm (λουμεν), όσο εκπέμπουν δηλαδή οι λαμπτήρες πυράκτωσης οι οποίοι δε χρειάζονται φίλτρα για την υπεριώδη ακτινοβολία. Οι λαμπτήρες πυρακτώσεως έχουν άριστο δείκτη χρωματικής απόδοσης και εκπέμπουν το ελάχιστο επιτρεπόμενο ποσό υπεριώδους ακτινοβολίας 75 μw/lm, ενώ το ζεστό τους χρώμα κολακεύει την όψη των αντικειμένων. Η προσθήκη μικρής ποσότητας αλογόνου παράγει μία πιο αποδοτική και πιο λευκή λάμπα με άριστη χρωματική απόδοση, την πυράκτωσης αλογόνου. Οι λαμπτήρες φθορισμού εκπέμπουν επίσης υπεριώδη ακτινοβολία, αν και σε πολύ μικρότερο ποσοστό από το φυσικό φως και γι αυτό χρειάζονται φίλτρα. Γενικά βγάζουν ψυχρό χρώμα και δεν αποδίδουν πάρα πολύ καλά τα χρώματα. Οι οπτικές ίνες αποτελούν ένα από τα τεχνολογικά εξελιγμένα συστήματα στον χώρο του φωτισμού. Κατασκευάζονται από εύκαμπτες διαφανείς πλαστικές ή υάλινες ράβδους πολύ μικρής διαμέτρου που εκμεταλλεύονται την αντανάκλαση της δέσμης του φωτός από την φωτεινή πηγή στην μία άκρη τους και μέσω της διάχυσης του σε όλο το σώμα τους, εκπέμπουν το φως από το άλλο άκρο τους. Το εξαιρετικά μικρό τους μέγεθος, η χαμηλή κατανάλωση ρεύματος αλλά και η ικανότητά τους να απομονώνουν το αποτέλεσμα του φωτισμού από την παροχή του ηλεκτρικού ρεύματος εξαλείφοντας τον κίνδυνο της ηλεκτροπληξίας σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το φως που φτάνει στο άλλο άκρο τους είναι ελεύθερο από θερμότητα, και υπεριώδη ακτινοβολία, τις καθιστούν ως την πλέον κατάλληλη λύση προς αξιοποίηση σε χώρους με ιδιαίτερες απαιτήσεις ασφαλείας ή σε εφαρμογές φωτισμού που χρειάζεται να παραμένουν «έγκλειστες» όπως οι στεγανοί χώροι έκθεσης των μουσειακών προθηκών. Εναλλακτικά δύναται να εφαρμοστεί η τεχνολογία των LED (Light Emitting electronic Diodes/ ηλεκτρονικοί δίοδοι εκπομπής φωτός) για τον φωτισμό των προθηκών. Τα LED ως ημιαγωγοί λειτουργούν με ιδιαίτερα χαμηλή κατανάλωση ρεύματος και εκπέμπουν έντονο φως για τον όγκο τους. Κατ επιλογή τα φωτιστικά LED μπορούν να τοποθετηθούν περιμετρικά εντός της προθήκης ή εναλλακτικά να ενσωματωθούν στον υαλοπίνακα. 8 P a g e