Τα Νέα 7/3/2000 ΒΡΑΒΕΥΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΛΛΗΝΙ ΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ, ΠΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΟΥΝ ΤΙΣ ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΝΑ ΜΗ ΘΕΩΡΗΣΟΥΝ ΤΟ ΦΥΛΟ ΤΟΥΣ ΕΜΠΟ ΙΟ Εκείνες που αψήφησαν το άβατον του Πολυτεχνείου Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΝΩΛΑ Υπήρξαν οι πρώτες που εισέβαλαν σε έναν κόσµο αποκλειστικά ανδροκρατούµενο. Απέδειξαν ότι τα καταφέρνουν εξίσου καλά, αν όχι και καλύτερα. Άνοιξαν τον δρόµο για τις επόµενες γενιές και απέδειξαν ότι η θέληση δεν έχει... φύλο. Πρόκειται για τις πρώτες Ελληνίδες µηχανικούς, οι οποίες βραβεύονται σε ειδική εκδήλωση σήµερα από την Ένωση ιπλωµατούχων Ελληνίδων Μηχανικών. Η ίδια Ένωση έφερε στο φως στατιστικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι σε απόλυτους αριθµούς οι γυναίκες µηχανικοί αποτελούν µειοψηφία σε σχέση µε τους άνδρες συναδέλφους τους, ακόµα και σήµερα, αφού αποτελούν το 18,6% του συνόλου των µηχανικών. Το 1923 ορκίστηκε η πρώτη γυναίκα αρχιτέκτονας. Κάποια χρόνια αργότερα, το 1928, η πρώτη χηµικός-µηχανικός. Ενώ το 1983 πήρε το πτυχίο της η πρώτη Ελληνίδα ναυπηγός-µηχανολόγος µηχανικός. Εγγεγραµµένη στα µητρώα του ΤΕΕ είναι µόνο µια γυναίκα ναυπηγός. Τα στοιχεία είναι ενδεικτικά. Οι πρώτες Ελληνίδες µηχανικοί πάντως συµβουλεύουν τις µεταγενέστερες να µη θεωρούν σε καµία περίπτωση το φύλο τους εµπόδιο στην καριέρα τους. Επίσης «να έχουν αγάπη για τη δουλειά τους. Να πιστεύουν στον εαυτό τους και στις δυνατότητές τους». Οι ίδιες ακολούθησαν τον συγκεκριµένο επαγγελµατικό δρόµο είτε λόγω συγκυριών, είτε λόγω τύχης, είτε γιατί πίστευαν πραγµατικά σε αυτό που έκαναν. 1
«Μιλάµε για το '32» «Το όνειρό µου ήταν να γίνω αεροπόρος. Μάλιστα ένα από τα όνειρά µου ήταν να κάνω τον γύρο του κόσµου», λέει η Αλεξάνδρα Μωρέττη, µια από τις πολύ πρώτες αφού πήρε το πτυχίο του αρχιτέκτονα µηχανικού το 1936. Παραδέχεται ότι το οικογενειακό της περιβάλλον την επηρέασε στην απόφασή της αυτή. «Όλοι γύρω µου ήταν ζωγράφοι, γλύπτες, αρχιτέκτονες, αεροπόροι. Ήταν όµως και... άντρες. Και όταν τους ανακοίνωσα ότι εγώ, µια γυναίκα, θέλω να ακολουθήσω το επάγγελµα του αρχιτέκτονα, αντέδρασαν πολύ. Μιλάµε για το έτος 1932». Εκείνο το έτος «µπαίνει» στο Πανεπιστήµιο. «Γύρω µου ήταν όλο αγόρια, συµφοιτητές µου πολύτιµοι και αγαπηµένοι. Εγώ είχα περάσει πρώτη από 600 άτοµα. Επίσης αποφοίτησα µε τον µεγαλύτερο βαθµό από όλους τους υπόλοιπους» θυµάται. Η φοίτησή της στο Πολυτεχνείο ήταν σηµαντική και για την οικογενειακή της ζωή. «Εκεί γνώρισα τον µετέπειτα άντρα µου. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Φυσικοµαθηµατικό τµήµα, συνέχισε στο Πολυτεχνείο» λέει. Η ίδια δεν θυµάται καµία διάκριση από τους καθηγητές της εξαιτίας του φύλου της. «Το αντίθετο θα έλεγα. Με αντιµετώπισαν µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο µε τους υπόλοιπους συµφοιτητές µου». 2
Ως... γραµµατέας Αργότερα, όµως, αναζητώντας δουλειά, όταν «χτύπησε» την πόρτα τού -τότε- ηµοσίου έλαβε την απάντηση ότι µπορεί να προσληφθεί µόνο ως... γραµµατέας αφού τα αυστηρά γραφειοκρατικά πρωτόκολλα της εποχής δεν προέβλεπαν την πρόσληψη γυναίκας αρχιτεκτόνισσας. «Όταν όµως ξεπεράστηκε αυτό το πρόβληµα, η επαγγελµατική µου σταδιοδροµία ήταν πολύ αποδοτική και µου πρόσφερε ικανοποίηση» λέει. «Όλοι µε όσους συνεργάστηκα µου συµπεριφέρθηκαν µε πολύ σεβασµό και πολλή κατανόηση». Η ίδια µετράει επαγγελµατικές επιτυχίες µαζί µε τον σύζυγό της. «Σε όσες συναδέλφισσές µου ξεκινούν τώρα την πορεία Το 1936 πήρε το πτυχίο του αρχιτέκτονα η Αλεξάνδρα Μωρέττη. Το όνειρό της όµως ήταν να γίνει αεροπόρος τους, ένα έχω να τους πω» λέει. «Να ονειρεύονται πρώτα και µετά να σχεδιάζουν. Να µην αντιµετωπίζουν το έργο τους σαν ένα κοµµάτι χαρτί, σαν µια διεκπεραίωση, αλλά σαν ένα κοµµάτι από την ίδια τους την ψυχή». Συγκυρίες Για την Ευφροσύνη Σαχωλαρίδου, πάλι, η επιλογή της να ακολουθήσει το επάγγελµα της χηµικού-µηχανικού ήταν περισσότερο αποτέλεσµα συγκυριών. Πήρε το πτυχίο της το 1948, µια εποχή δύσκολη. «Ήµουν αριστερόχειρ. Εκείνη την εποχή αυτό εθεωρείτο µεγάλο ελάττωµα. Θυµάµαι την ίδια τη µητέρα µου αλλά και τους δασκάλους µου να µου δένουν το αριστερό χέρι στην πλάτη προκειµένου να µην το χρησιµοποιώ. Φυσικά δεν τα κατάφεραν αφού το δεξί µου χέρι εξακολουθούσε να µην είναι σταθερό και εγώ φυσικά δεν µπορούσα να το χρησιµοποιήσω στο γράψιµο. Εν τω µεταξύ ήταν προσωπική µου επιλογή να ακολουθήσω το επάγγελµα του µηχανικού. Η µόνη σχολή που µπορούσα να πάω ήταν αυτή του χηµικού-µηχανικού. εν απαιτούσε πολλά σχέδια. εν απαιτούσε... εντατική χρήση του δεξιού µου χεριού» θυµάται. Οι εξετάσεις γίνονταν τότε ανά Τµήµα σχολής. «Ήταν η εποχή του πολέµου. Πείνα και δυστυχία επικρατούσαν παντού». Εισήλθε στη σχολή το 1942, ενώ το πτυχίο της το πήρε το 1948. «Όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ δεν υπολογίζεις εµπόδια» λέει. Το χαρακτηριστικό εκείνων των σπουδών ήταν το πολύ διάβασµα, µε πενιχρά όµως µέσα. «Το ότι ήµουν γυναίκα δεν µε εµπόδισε καθόλου στις σπουδές µου. Μπορώ να 3
πω ότι µε βοήθησε µετά. Όταν πήραµε το πτυχίο, τα αγόρια των τάξεών µου πήγαν αµέσως φαντάροι. Ήταν η εποχή του τέλους του εµφυλίου. Ήταν ταυτόχρονα και η εποχή που άρχιζε δειλά-δειλά η ανοικοδόµηση της πατρίδας µας. Εµείς οι λιγοστές γυναίκες δεχόµασταν στην κυριολεξία µια πολιορκία από το ηµόσιο για να αναλάβουµε δουλειές. Εγώ µαζί µε έναν Τούρκο υπήκοο συµφοιτητή µου ήµασταν οι µόνοι από τη "χρονιά" µου που είχαµε µείνει πίσω. εχόµασταν βροχή τις προτάσεις αφού δεν υπήρχε µεγάλη προσφορά» λέει. Η ίδια είχε κρατήσει για πολλά χρόνια επαφή µε τους συναδέλφους της, ενώ πιστεύει ότι την αγάπη της για τη Μηχανική την κληρονόµησε από τον πατέρα της που ήταν αρχιµηχανικός στους Σιδηροδρόµους. Για την Ελένη Ντινοπούλου, τοπογράφο-µηχανικό του έτους 1965, πέµπτη στη σειρά Ελληνίδα τοπογράφο, µία από τις µεγαλύτερες χαρές της ζωής της ήταν όταν πέρασε τις πύλες του Πολυτεχνείου. «Ένιωσα ένα δέος» θυµάται. «εν µε απασχόλησε, δεν σκέφτηκα καθόλου το ότι ήµουν γυναίκα και έµπαινα σε... άντρο του άλλου φύλου. Με γοήτευε η ιδέα να µπω στη Σχολή των τοπογράφων. Ήταν η δεύτερη επιλογή µου. Η πρώτη ήταν των πολιτικών µηχανικών. Η δυσκολία εκείνης της εποχής ήταν το ότι δεν υπήρχε συγκεκριµένη ύλη Για τη Χριστίνα Ιωαννίδου το ότι ήταν γυναίκα δεν την εµπόδισε να βρει εύκολα δουλειά. «Μέσα σε µία εβδοµάδα από τότε που ήρθα στην Αθήνα εργαζόµουν», λέει σε κάθε µάθηµα εξετάσεων. Έπρεπε να διαβάζουµε τα πάντα» λέει. «Τα µαθήµατα στη φοιτητική µας ζωή ήταν πραγµατικά πολύ ενδιαφέροντα. Ήµασταν από τους πρώτους που ακούσαµε εκείνη την εποχή την έννοια "διαστηµικό όχηµα"». Η Ελένη Ντινοπούλου υπήρξε συνδικαλίστρια, εντάχθηκε στο φοιτητικό κίνηµα της εποχής και πάλεψε για τα δικαιώµατα των φοιτητών. Πιστεύει ότι το πιο σηµαντικό επίτευγµα από τις σπουδές της στο Πολυτεχνείο είναι το γεγονός ότι εκεί έµαθε να σκέφτεται µε µια σωστή µέθοδο. Βουνό τα προβλήµατα στην αναζήτηση εργασίας «Αντιµετώπισα υπερβολικές δυσκολίες στην ανεύρεση εργασίας εξαιτίας του φύλου µου», λέει η Κατερίνα Ντασκαγιάννη, η πρώτη Ελληνίδα ναυπηγός-µηχανολόγος µηχανικός που πήρε το πτυχίο της το 1983. «Το γεγονός ότι µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 δεν υπήρχαν γυναίκες στον τοµέα µου, το θεωρώ απόλυτα 4
φυσιολογικό. Πίστευαν ότι δεν θα είχαν τη δυνατότητα να βρουν δουλειά» λέει παρουσιάζοντας µια άλλη όψη των συνθηκών εργασίας των Ελληνίδων µηχανικών. «Η µετέπειτα δική µου πορεία αποδεικνύει ότι µάλλον είχαν δίκιο». Η δική της προσωπική ιστορία ξεκινά από την υπερβολική... αγάπη που είχε προς τη θάλασσα. «Εκείνη την εποχή, τέλη της δεκαετίας του '70, πίστευα ότι στη θάλασσα βρίσκεται το επαγγελµατικό µου µέλλον. Συνδύασα την αδυναµία µου προς το υγρό στοιχείο µε την αγάπη µου για τη Μηχανική». Στα χρόνια των σπουδών της δεν αντιµετώπισε κανένα πρόβληµα εξαιτίας του ότι ήταν γυναίκα. «Αντίθετα, όταν έψαχνα για δουλειά τα προβλήµατα ήταν βουνό. Οι δικαιολογίες που εισέπραττα σε κάθε αίτησή µου για δουλειά είναι ότι δεν θα µπορούσα να επιβληθώ στους υπόλοιπους εργαζόµενους, ότι δεν θα µπορώ να σκαρφαλώνω στα καράβια κ.λπ., κ.λπ.», τονίζει, ενώ συµβουλεύει τις γυναίκες να το ξανασκεφτούν πριν αποφασίσουν να ακολουθήσουν αυτή την καριέρα. Η ζωή της Ελευθερίας Κόλλια τα έφερε έτσι ώστε να είναι η πρώτη Ελληνίδα ηλεκτρονικός µηχανικός. Αποφοίτησε το 1961. Όµως οι σπουδές της δεν έγιναν καν στη χώρα µας. «Ήµουν ένα από τα παιδιά του εµφυλίου. Μεγάλωσα και σπούδασα στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Στο Πανεπιστήµιο της Τασκένδης υπήρχε ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών, τον οποίο ακολούθησα. Εκεί ολοκλήρωσα τις σπουδές µου. Όµως πέρασα και από το Πολυτεχνείο µετά την επιστροφή µου στην πατρίδα» λέει. Στην πρώην Σοβιετική Ένωση υπήρχαν πολλές κοπέλες στην ίδια µε τη δική της επιστηµονική κατεύθυνση. «Εδώ στην Ελλάδα τα πράγµατα ήταν διαφορετικά. Στη δουλειά µου, αργότερα, ήµουν µόνη σε ένα τµήµα µε άντρες όλους τους υπόλοιπους συναδέλφους µου. εν αντιµετώπισα Στην πρώην Σοβιετική Ένωση σπούδασε η Ελευθερία Κόλλια, η δεύτερη Ελληνίδα ηλεκτρονικός µηχανικός. «Μόλις επέστρεψα στην πατρίδα, συνειδητοποίησα ότι στην ειδικότητά µου οι γυναίκες ήταν πολύ λίγες», λέει όµως το παραµικρό πρόβληµα. Είχαµε µια άριστη συνεργασία σε όλους τους τοµείς». Για τη Χριστίνα Ιωαννίδου, τέλος, τα πράγµατα ήταν λίγο διαφορετικά. Η τρίτη στη σειρά µεταλλουργός µηχανικός στη χώρα µας, αποφάσισε να ασχοληθεί µε τη συγκεκριµένη επιστήµη λόγω της αγάπης που έτρεφε στην.. ύπαιθρο και στη φύση. «Οι σπουδές µου µε ενθουσίασαν. Οι καθηγητές µε λάτρευαν, µε είχαν στα όπα-όπα. Το ίδιο και οι συµφοιτητές µου». Πιστεύει ότι το φύλο δεν αποτελεί εµπόδιο στην καριέρα ενός ανθρώπου, αρκεί αυτός να έχει τη διάθεση, το µεράκι και την αποφασιστικότητα που απαιτείται. 5