ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Η «δίκη πιλότος» κατά το άρθρο 1 του ν. 3900/2010

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η «δίκη πιλότος» κατά το άρθρο 1 του ν. 3900/2010 ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ ΚΑΡΟΥΣΤΑΪΔΟΥ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κ. Ε. ΠΡΕΒΕΔΟΥΡΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013 1

«Διά της ταχείας εκδικάσεως κινείται ευχερέστερον ου μόνον η δικονομική μηχανή, αλλά και αυτή η σκέψις του δικαστού εν τη ουσία της. Διότι η δικαζόμενη παρ αυτού σχέσις είναι εισέτι καθάρα και λεία και δεν υποφέρει από την σκωρίαν ήτις διά της παρόδου του χρόνου επικάθηται επί της παρακαίρως και οψίμως εκδικαζόμενης υποθέσεως. Η σκωρία αυτή επιδρά και επί της σκέψεως του δικαστού και ελαττώνει την διάθεσίν του να επιβάλη λύσεις αι οποίαι δυσκόλως θα τελεσφορήσουν, επειδή πρόκειται να προσκρούσουν εις την εκ του χρόνου δημιουργημένην και ήδη «σκληράν» γενομένην διοικητικήν κατάστασιν». Μιχαήλ Στασινόπουλος, «Εισαγωγή», σε Πορίσματα Νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας, 1929 1959, Εθνικό Τυπογραφείο Αθήνα 1961, σελ. 27 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα Διπλωματική Εργασία με τίτλο «Η δίκη πιλότος κατά το άρθρο 1 του ν. 3900/2010» εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμήμα Νομικής, για την απόκτηση Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης από τον Τομέα Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης, υπό την επίβλεψη της αναπληρώτριας καθηγήτριας Διοικητικού Δικαίου Ευγενίας Πρεβεδούρου. Αντικείμενο της παρούσης αποτελεί ο θεσμός της πιλοτικής δίκης που εισήλθε στην ελληνική έννομη τάξη με το άρθρο 1 του ν. 3900/2010 «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 213/17.12.2010), όπως τροποποιήθηκε από το ν. 4055/2012 «Δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια αυτής» (ΦΕΚ Α 51/12.3.2012), και έχει ως στόχο της επιτάχυνση της διοικητικής δίκης, την αντιμετώπιση της υπερφόρτωσης του Συμβουλίου της Επικρατείας και την εγκαθίδρυση της ασφάλειας δικαίου, μέσα από την ενιαία διαμόρφωση της νομολογίας. Συνακόλουθα μελετάται το άρθρο 2 του ιδίου νόμου, που αφορά μία νέα διαδικασία για ελληνικό δικονομικό σύστημα, που αφορά τη δυνατότητα άσκησης κατά παρέκκλιση αίτησης αναίρεσης, όταν πρόκειται για διαφορές ουσίας, ή έφεσης, όταν πρόκειται για ακυρωτικές διαφορές, κατά απόφασης τακτικού διοικητικού δικαστηρίου που κρίνει διάταξη νόμου ως αντίθετη στο Σύνταγμα ή σε άλλη υπερνομοθετικής ισχύος διάταξη. Η εν λόγω διαδικασίες των άρθρων 1 και 2 του ν. 3900/2010 αποτελούν πρωτοπορία για τα ελληνικά δεδομένα, και μία άκρως ριζοσπαστική πρόταση του Συμβουλίου της Επικρατείας που προκάλεσε αντιδράσεις σε μεγάλη μερίδα της θεωρίας. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους τους καθηγητές μου στο Τομέα Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης για τις γνώσεις που μου μετέδωσαν καθ όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου, αλλά και για τον συνεχή τους αγώνα προκειμένου να σταθεί όρθιο το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στην κ. Ευγενία Πρεβεδούρου για τη συμβολή της στην ολοκλήρωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας μου. Με τιμή Καρουσταϊδου Ελισάβετ 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...σελ. 3 Συντομογραφίες......σελ. 5 Εισαγωγή...σελ. 6 1.Οι δυσλειτουργίες της διοικητικής δικαιοσύνης..... σελ. 6 2.Οι δικονομικές παρεμβάσεις του νομοθέτη.....σελ. 8 I. Η πρότυπη δίκη του ν. 3659/2008.... σελ. 11 II. Η πιλοτική δίκη του άρθρου 1 του ν. 3900/2010.... σελ. 14 1.Εισαγωγή......σελ. 14 2.Προϋποθέσεις εκκίνησης της πιλοτικής δίκης.. σελ. 17 2.1.Τυπικές προϋποθέσεις......σελ. 18 2.1.1.Η υποβολή αυτοτελούς αιτήματος.. σελ. 18 2.1.2.Η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος..σελ. 22 2.2.Το «ζήτημα του γενικότερου ενδιαφέροντος»....σελ. 27 2.3..Περιπτωσιολογία...σελ. 29 3.Οι δικονομικές συνέπειες της έναρξης της πιλοτικής δίκης..σελ. 37 3.1.Μεταβιβαστικό αποτέλεσμα...σελ. 38 3.2.Τα δικαίωμα παρέμβασης... σελ. 41 3.3.Ανασταλτικό αποτέλεσμα.....σελ. 42 4.Η επίλυση του ζητήματος......σελ. 46 5.Δικονομικές συνέπειες της πιλοτικής απόφασης......σελ. 51 III.Η κατά παρέκκλιση άσκηση αίτησης αναίρεσης ή έφεσης...σελ. 54 IV. Η συνταγματικότητα του θεσμού...σελ. 63 Επίλογος...σελ. 67 Βιβλιογραφία Αρθρογραφία... σελ. 70 Ενδεικτική Νομολογία... σελ. 73 4

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕΔ Α.Κ. Α.Π Αρμ ΑρχΝ ΔΕΕ ΔΕΕ ΔΕΚ ΔιΔικ ΔΦΟΡΝ Ε.Α. ΕΔΔ ΕΔΔΔΔ ΕΔΚΑ ΕλλΔ/νη ΕφημΔΔ ΘΠΔΔ ΚΔΔ ΚΕΔΕ ΚΠολΔ ΚΦΕ Ν ν.δ. ΝοΒ ΝΠΔΔ Ολ. ό.π. ΟΤΑ παρ. π.δ. ΠειρΝομ ΣτΕ Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος Αρμενόπουλος Αρχείο Νομολογίας Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιρειών Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Διοικητική Δίκη Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας Επιτροπή Αναστολών Επιθεώρηση Δικαίου του Δημοσίου Επιθεώρηση Δημοσίου και Διοικητικού Δικαίου Επιθεώρηση Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλισης Ελληνική Δικαιοσύνη Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου Θεωρία και Πράξη Διοικητικού Δικαίου Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας Κώδικας Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κώδικας Φορολογίας Εισοδήματος Νόμος Νομοθετικό Διάταγμα Νομικό Βήμα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Ολομέλεια όπως παραπάνω Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης παράγραφος Προεδρικό Διάταγμα Πειραϊκή Νομολογία Συμβούλιο της Επικρατείας 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Οι δυσλειτουργίες της διοικητικής δικαιοσύνης Το Συμβούλιο της Επικρατείας και η διοικητική δικαιοσύνη στο σύνολό της υπάρχουν για να προστατεύουν τον πολίτη από την παράνομη διοικητική δράση 1. Η παροχή της αποτελεσματικής έννομης προστασίας υπονομεύεται σημαντικά λόγω της συσσώρευσης μεγάλου όγκου εκκρεμών υποθέσεων 2 και των συνακόλουθων καθυστερήσεων, που αγγίζουν τα όρια της αρνησιδικίας 3 συρρικνώνοντας σημαντικά τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή του κράτους δικαίου και παραβιάζοντας το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στο άρθρο 20 του Συντάγματος για την παροχή πλήρους, έγκαιρης και αποτελεσματικής προστασίας, προκαλώντας πλήθος προβλημάτων σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Η πηγή του κακού για τις χρόνιες δυσλειτουργίες της Διοικητικής Δικαιοσύνης, δεν είναι μία αλλά πολλές και διακρίνονται ανάλογα με το αν συναρτώνται με τον τρόπο λειτουργίας των κρατικών θεσμών ή με τη δράση της κοινωνίας των πολιτών 4. Ο τεράστιος αυτός αριθμός εκκρεμουσών υποθέσεων οφείλεται αφενός μεν στην κακή διοίκηση, η οποία αποτελεί μηχανή παραγωγής διαφορών, επαναφέροντας συχνά την υπόθεση στο διοικητικό δικαστή εκμεταλλευόμενη το περιορισμένο εύρος του ακυρωτικού ελέγχου (πολλαπλές ακυρωσίες για το αναιτιολόγητο), το ελλειμματικό σύστημα συμμόρφωσης και την παντελή έλλειψη προσωπικής ευθύνης 1 Βλ. Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις», το οποίο υιοθέτησε σε μεγάλο βαθμό αυτούσιες τις θέσεις και τις προτάσεις των διοικητικών δικαστών, όπως αποτυπώθηκαν στο υπ αριθμ. 4/2010 πρακτικό της διοικητικής Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας. 2 Στο ΣτΕ εκκρεμούσαν στις 26 Ιουνίου 2012 31.257 και στις 30 Σεπτεμβρίου 2012 29.166 υποθέσεις, Αντίστοιχα, στα διοικητικά πρωτοδικεία της χώρας εκκρεμούσαν στις 31 Δεκεμβρίου 2011, 411.498 υποθέσεις (345.573 απροσδιόριστες) και στις 20 Μαρτίου 2012 εκκρεμούσα 398.165 υποθέσεις (331.240 απροσδιόριστες) για να δικαστούν από 373 πρωτοδίκες και 101 προέδρους πρωτοδικών, ενώ στα διοικητικά εφετεία στις 30 Απριλίου 2012 εκκρεμούσαν 55.632 υποθέσεις, εκ των οποίων 34.236 απροσδιόριστες για να δικαστούν από 207 εφέτες και 60 προέδρους, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που αναρτά στο διαδίκτυο το Υπουργείο Δικαιοσύνης:http://www.ministryofjustice.gr/site/el/ΟΡΓΑΝΩΣΗΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ/Στατιστικάστοιχεία Ν40462012.aspx. 3 Βλ. Πικραμένος Π., Η επιρροή της κρίσεως στον θεσμό του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΘΠΔΔ 2012, σ. 1049, Γέροντας Α., Η πρόσφατη μεταρρύθμιση της διοικητικής δικαιοσύνης (ν. 3900/2010), ΕφημΔΔ 2011, σ. 370 4 Βλ. Δελλής Γ., Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας. Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης», Νομική Βιβλιοθήκη, 2013. 6

με μοναδικό στόχο την καθυστέρηση 5 και αφετέρου στην καταχρηστική συμπεριφορά της διοίκησης, η οποία εκμεταλλευόμενη τις καθυστερήσεις και την έλλειψη δικαστικού κόστους προβαίνει χωρίς σκέψη στην άσκηση των ενδίκων μέσων κατά δικαστικών αποφάσεων, με στόχο την εξάντληση τους ακόμα και όταν πρόκειται για ζητήματα δευτερεύουσας σημασίας 6. Το πρόβλημα επιδεινώνουν η κακή νομοθέτηση και ποιότητα των νομοθετικών κειμένων, ιδίως όσο διογκώνεται η ύλη του διοικητικού δικαίου, διευρύνονται οι πηγές του και εντείνεται ο έλεγχος της αντισυνταγματικότητας και επιβαρύνει την κατάσταση γεννώντας σειρά 5 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Η μεταρρύθμιση στο χώρο της διοικητικής δικαιοσύνης, ΕφημΔΔ 2010, σ. 515. 6 Βλ. και τη μειοψηφία στο Πρακτικό 4/2010 της Διοικητικής Ολομέλειας του ΣτΕ με αντικείμενο τα μέτρα επιτάχυνσης της διοικητικής δίκης η εξέφρασε την ειδικότερη άποψη ότι: ουσιώδης επιτάχυνση της διαδικασίας ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι απολύτως αδύνατον να επιτευχθεί χωρίς δραστική μείωση του αριθμού των υποθέσεων που εισάγονται ενώπιόν του. Η μείωση αυτή δεν μπορεί, βεβαίως, να επιτευχθεί με νομοθετικά μέτρα που θα απέκλειαν ή θα παρεμπόδιζαν υπέρμετρα το κατοχυρούμενο από το Σύνταγμα (άρθρα 20 παράγραφος 1 και 95) και την Ε.Σ.Δ.Α. (άρθρα 6 παράγραφος 1 και 13) δικαίωμα των πολιτών να ζητούν την ακύρωση παρανόμων πράξεων ή παραλείψεων της Διοικήσεως. Για το λόγο αυτό, το μόνο, κατ ουσίαν, μέσο που διαθέτει ο κοινός νομοθέτης για να επιτύχει τη δραστική μείωση των εισαγομένων ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας υποθέσεων, είναι η δραστική μείωση των ενδίκων μέσων που ασκούν ενώπιον του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου το Δημόσιο και τα ν.π.δ.δ., δηλαδή νομικά πρόσωπα, τα οποία, ως φορείς ασκήσεως δημόσιας εξουσίας, δεν αποτελούν υποκείμενα του δικαιώματος δικαστικής προστασίας το οποίο κατοχυρώνουν υπέρ των πολιτών οι προαναφερθείσες διατάξεις του Συντάγματος και της Ε.Σ.Δ.Α. (πρβλ., ως προς τον κανόνα αυτόν και τις εξαιρέσεις του, Ε.Δ.Δ.Α. απόφαση της 23.9.2003, Radio France κατά Γαλλίας, επί του παραδεκτού, 26, καθώς και τις αποφάσεις της 9.12.1994, Ιερές Μονές κατά Ελλάδος, 49 και της 16.7.2009, Εμπορικό, Βιομηχανικό και Αγροτικό Επιμελητήριο της Timişoara κατά Ρουμανίας, 15). Πράγματι, από τα στατιστικά στοιχεία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι τα ένδικα μέσα που ασκούνται από το Δημόσιο και τα ν.π.δ.δ. αντιπροσωπεύουν ένα τεράστιο ποσοστό του συνολικού αριθμού των εκκρεμών ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας ενδίκων βοηθημάτων. Είναι, εξ άλλου, γνωστό στο Δικαστήριο ότι μεγάλο μέρος των ενδίκων αυτών μέσων στρέφεται κατά δικαστικών αποφάσεων οι οποίες αποδίδουν πάγια νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας τούτο οφείλεται στην επιμονή της Διοικήσεως να εξαντλεί όλα, ανεξαιρέτως, τα προβλεπόμενα στο νόμο ένδικα μέσα κατά των δικαστικών αποφάσεων που δέχονται ένδικα βοηθήματα πολιτών, ακόμη και επί υποθέσεων εντελώς δευτερευούσης σημασίας. Η κατάσταση αυτή επιβάλλει στο νομοθέτη την υποχρέωση να λάβει πάραυτα μέτρα, ώστε να αποκατασταθεί η κατά το Σύνταγμα θέση του Συμβουλίου της Επικρατείας ως Δικαστηρίου, το οποίο έχει ιδρυθεί για να παρέχει προστασία στον πολίτη έναντι των παρανόμων πράξεων και παραλείψεων της Διοικήσεως. Διότι είναι προφανές ότι μόνο αν απαλλαγεί από τον τεράστιο όγκο των ενδίκων μέσων που ασκούν ενώπιόν του, χωρίς διάκριση, το Δημόσιο και τα ν.π.δ.δ., θα μπορέσει το Συμβούλιο της Επικρατείας να αφιερώσει το σύνολο των δυνάμεών του στην προσπάθεια να παράσχει στους πολίτες έγκαιρη και αποτελεσματική δικαστική προστασία, σύμφωνα με τις επιταγές του Συντάγματος και της Ε.Σ.Δ.Α. Είναι δε βέβαιο ότι αν μελετηθούν σοβαρά οι συνέπειες της αλόγιστης ασκήσεως ενδίκων μέσων από το Δημόσιο και τα ν.π.δ.δ. (και μάλιστα όχι μόνον από την άποψη της υπέρμετρης επιμηκύνσεως του χρόνου επιλύσεως των διαφορών, αλλά και από την άποψη της προκαλουμένης σπατάλης πόρων), θα διαπιστωθεί ότι οι συνέπειες αυτές είναι κατά πολύ βαρύτερες από τις όποιες συνέπειες θα είχε ο περιορισμός της δυνατότητος της Διοικήσεως να ασκεί αίτηση αναιρέσεως ή έφεση. 7

ερμηνευτικών ζητημάτων 7, τα οποία μέχρι να επιλυθούν δικαστικά οδηγούν σε μία βραχυπρόθεσμη άσκηση των διαφορών. Παράγοντας αύξησης των διοικητικών διαφορών αποτελεί και ο ιδιώτης ο οποίος, χαρακτηριζόμενος από δικομανία, και εκμεταλλευόμενος το χαμηλό κόστος ης δίκης, επιδιώκει την εκκρεμότητα της διαφοράς, με μόνο στόχο την καθυστέρηση στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών του ιδίως των φορολογικών και με την προσδοκία, μέσα από κατάλληλους χειρισμούς και πιέσεις προς τους αρμόδιους φορείς, μίας μετέπειτα ευνοϊκής ρύθμισης και σε κάθε περίπτωση την αναβολή της οριστικής ρύθμισης του συγκεκριμένου ζητήματος με την έκδοση την δικαστικής απόφασης 8. Παράλληλα με την υψηλή εισροή και την καθυστέρηση προσδιορισμού υποθέσεων, παράγοντες που προέρχονται από τα σπλάχνα της διοικητικής δικαιοσύνης συμβάλλουν στην βραδεία διεκπεραίωση ή στην αναπαραγωγή των υποθέσεων μέχρι την οριστική επίλυσή τους. Ειδικότερα, η διάσπαση της εξουσίας εκδίκασης των διοικητικών διαφορών που στηρίζονται στα ίδια πραγματικά περιστατικά σε δύο δικαιοδοσίες, ακυρωτικού και ουσιαστικού ελέγχου, και οι ποικίλες και συχνά αντίθετες αποφάσεις επί του ίδιου νομικού ζητήματος που δίδονται από διαφορετικές συνθέσεις των Διοικητικών Πρωτοδικείων και Εφετείων 9 προκαλούν ανασφάλεια δικαίου και ανομοιόμορφη εφαρμογή των κανόνων δικαίου. Οι παθολογίες αυτές είναι χρόνιες και το έργο αντιμετώπισής τους δύσκολο. Όχι μόνο επειδή είναι χρόνιες, αλλά και γιατί αλλάζουν συνεχώς μορφή, καθιστώντας τις νέες ρυθμίσεις ανεπίκαιρες ήδη κατά το χρόνο θέσπισής τους. Η διοικητική δικαιοσύνη βρίσκεται πραγματικά σε οριακό σημείο και τα περιθώρια έχουν στενέψει. Η παρούσα συγκυρία καλεί τον νομοθέτη να αναλάβει γρήγορα δράση και ανάλογες πρωτοβουλίες, όχι μέτρα αποσπασματικά ή κατ επιταγή, αλλά συστηματικά και θεμελιωμένα σε στέρεες βάσεις. 2. Οι δικονομικές παρεμβάσεις του νομοθέτη 7 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Η μεταρρύθμιση στο χώρο της διοικητικής δικαιοσύνης, ό.π σ. 520 8 Βλ. Γέροντας Α., Η πρόσφατη μεταρρύθμιση της διοικητικής δικαιοσύνης (ν. 3900/2010), ό.π, σ. 371 9 Βλ. Ταμιωλάκη Ν., Ο νόμος 3900/2010: Η διοικητική δικαιοσύνη in vitro, ΕφημΔΔ 2011, σ. 394 επ. 8

Με τον ν. 3900/2010 10 «Εξορθολογισμός διαδικασιών και άλλες διατάξεις», ο νομοθέτης υιοθετώντας κατά βάση, τις πλειοψηφικές προτάσεις της διοικητικής Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, όπως αποτυπώθηκαν στο πρακτικό 4/2010, εισάγει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις τόσο στην ακυρωτική όσο και στη δικονομία ουσίας. Ωστόσο ο ανωτέρω νόμος αποτελεί τον τελευταίο κρίκο μίας σειράς δικονομικών παρεμβάσεων της τελευταίας δεκαετίας 11 οι οποίες προσπάθησαν να αναστρέψουν χωρίς επιτυχία την ελλειμματική λειτουργία της διοικητικής δικαιοσύνης που οδήγησε στη δημιουργία δυσθεώρητων μεγεθών αριθμού εκκρεμουσών υποθέσεων και χρόνους προσδιορισμού δικασίμων και οι οποίες ανέρχονται σε πέντε περίπου χρόνια στον πρώτο βαθμό και ενάμιση με τρία χρόνια στο δεύτερο, ανάλογα με το δικαστήριο στο οποίο εκκρεμούν 12. Παρά τον όγκο αυτών των παρεμβάσεων, μετά από ογδόντα και πενήντα χρόνια λειτουργίας του Συμβουλίου της Επικρατείας και των Τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων αντίστοιχα οι δείκτες της διοικητικής δικαιοσύνης βρίσκονται στο κόκκινο. Στο Συμβούλιο της Επικρατείας οι εκκρεμείς υποθέσεις ξεπερνούν τις 30.000 και στα Τακτικά Διοικητικά Δικαστήρια έχουν αγγίξει τις 500.000 13. Η συσσώρευση εκκρεμών υποθέσεων και η συνεπαγόμενη καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης έφτασαν σε τέτοιο σημείο ώστε να εξομοιώνεται με αρνησιδικία και να αμφισβητείται εν τοις πράγμασι, η αποτελεσματικότητα του ίδιου του θεσμού του Συμβουλίου της Επικρατείας 14. Ο πολίτης βιώνει τις καθυστερήσεις, στρέφεται σε εξωδικαστικές μορφές επίλυσης των διαφορών του, επιζητεί εναγωνιωδώς προσωρινή δικαστική προστασία η οποία μεταλλάσσεται όλο και συχνότερα σε οριστική, καθώς είτε αποκλείει, είτε επιτρέπει τη διατήρηση ή και τη διαμόρφωση πραγματικών 10 (ΦΕΚ Α 213/17.12.2010) 11 Η προηγούμενη εκτεταμένη δικονομική μεταρρύθμιση έγινε με τον ν. 3659/2008, ο οποίος έφερε τον τίτλο «Βελτίωση και επιτάχυνση των διαδικασιών της δίκης στα διοικητικά δικαστήρια και άλλες διατάξεις». Επίσης το κεφ. Δ (άρθρα 30 επ.) του ν. 3772/2009 επιγραφόταν με τον τίτλο «Μέτρα για την επιτάχυνση της δίκης στο Συμβούλιο της Επικρατείας». Για το ίδιο ζήτημα έχουν προηγηθεί τέσσερις νόμοι, που όμως δεν αφορούν τις διοικητικές δίκες: Ο Ν. 2915/2001 «επιτάχυνση της τακτικής διαδικασίας ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων», ο Ν. 3160/2003 «επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας», ο Ν. 3346/2205 «επιτάχυνση της διαδικασίας ενώπιον των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων» και ο Ν.3327/2005 «μέτρα ενίσχυσης του εσωτερικού ελέγχου και της διαφάνειας στη Δικαιοσύνη» 12 Βλ. Φώτου Κ., Ο νόμος 3900/2010 και οι επιπτώσεις του, ΔΦΟΡΝ 2011, σ. 867. 13 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Η μεταρρύθμιση στο χώρο της διοικητικής δικαιοσύνης, ό.π. σ. 516 14 Βλ. Πικραμένος Π., Η επιρροή της κρίσεως στον θεσμό του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΘΠΔΔ 2012, σ. 1049 επ. 9

καταστάσεων που δεν είναι εφικτό να αποκατασταθούν ή να ανατραπούν, αντίστοιχα, μετά την έκδοση επί της κύριας δίκης 15. Κατά την αιτιολογική έκθεση του ν. 3900/2010 «Εξορθολογισμός διαδικασιών και άλλες διατάξεις» 16 οι δικονομικές μεταρρυθμίσεις που εισάγει έχουν δύο σκοπούς: πρώτον την ταχύτερη επίλυση των διαφορών και την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και δεύτερον την ενότητα της νομολογίας των δικαστηρίων 17. Βέβαια η παρέμβαση του νομοθέτη στις ισχύουσες δικονομικές διατάξεις, παρά την ανωτέρω διακήρυξη, ήταν κατά το μάλλον αποσπασματική, αφορούσα συγκεκριμένα μόνο πεδία, κυρίως φορολογικών υποθέσεων, και εμπνεόμενη από ανάγκες που υπαγόρευε η συγκυρία, η οποία δεν ανέχεται τη βραδύτητα της δικαιοσύνης και επιτάσσει την άμεση είσπραξη των εσόδων 18. Όμως παρά τις μονότονα επαναλαμβανόμενες σε όλες τις παρεμβάσεις δικονομικές ρυθμίσεις περί αύξησης των θέσεων των διοικητικών δικαστών, περί αύξησης των παραβολών, της μεταφοράς αρμοδιοτήτων κ.λπ., το αξιοπρόσεκτο και η διαφορά του ν. 3900/2010 με τις προγενέστερες νομοθετικές προσπάθειες εστιάζεται στο ότι επιχειρεί να διαμορφώσει έναν πραγματικά νέο ρόλο του Συμβουλίου της Επικρατείας, ως σύγχρονού ανώτατου Δικαστηρίου, που εγγυάται την ενότητα της νομολογίας 19 όχι πλέον με το θεσμό της αναιρέσεως αλλά κυρίως, με τον βελτιούμενο θεσμό της πρότυπης δίκης, με τις νέες διαδικασίες της πιλοτικής δίκης 20 και της κατά προτίμηση αναίρεσης ή έφεσης 21. Δηλαδή, με το νέο νόμο διαπλάθεται ένας νέος και πιο ενισχυμένος καθοδηγητικός ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας επί των άλλων διοικητικών δικαστηρίων. Σκοπός των νέων ρυθμίσεων, οι οποίες αποτελούν 15 Βλ.Συμεωνίδης Ι., Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στη διοικητική δικαιοσύνη και ο διάλογος που έχει ανοίξει για μια νέα πορεία του κλάδου, ΕφημΔΔ 2011, σ. 384 επ. 16 Βλ. Σοϊλεντάκης Ν., Προβληματισμοί από τον Ν. 3900/2010, ΘΠΔΔ 2012, σ. 93, ο οποίος διερωτάται το εξής: ο τίτλος υποδηλώνει ότι είναι καθαρά δικονομικός. Το περιεχόμενό του όμως συμπορεύεται με τον τίτλο; Ή θα έπρεπε να διορθωθεί και ο νόμος να τιτλοφορηθεί «περί αυξήσεως των δημοσίων εσόδων και αποτροπής προσφυγής στα δικαστήρια;» 17 Στην Αιτιολογική Έκθεση, η ενότητα της νομολογίας αποδίδεται με τον εσφαλμένο δικονομικό όρο της «αποτροπής έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων», που δεν έχει βέβαια να κάνει με διαφορετικές νομολογίες επί κρισίμου νομικού ζητήματος που έχει ανακύψει σε διαφορετικές κατά τα πραγματικά περιστατικά υποθέσεις διαφόρων διαδίκων, αλλά αφορά διαφορετικές δικαστικές κρίσεις για το ίδιο πραγματικό ζήτημα, την ίδια διαφορά και τους ίδιους διαδίκους. Βλ. Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΕΔΔΔΔ 2011, σ. 900 υποσημ. 5 και Τσιρωνάς Α., Η δικονομική μεταρρύθμιση του ν. 3900/2010 και ο νέος ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΕφημΔΔ 2011, σ. 427 υποσημ. 11. 18 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Συμβολή στη συζήτηση για μια νέα αρχιτεκτονική στη διοικητική δικαιοσύνη, ΔιΔικ 2013, σ.1 επ. 19 Βλ. Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π. σ. 902. 20 άρθρο 1 παρ. 1 και 2 του ν. 3900/2010 21 άρθρο 2 του ν. 3900/2010 10

πρωτόγνωρα μέτρα για το ελληνικό δικονομικό σύστημα, είναι το Συμβούλιο της Επικρατείας όταν θα τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος να παίρνει θέση και να το επιλύει μία ώρα αρχύτερα ώστε με την απόφασή του να χαράσσεται κατευθυντήρια νομολογία, που θα αποτελεί τον οδηγό για τα κατώτερα δικαστήρια, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην ταχύτερη επίλυση της διαφοράς και εδραιώνοντας την ασφάλεια δικαίου. Ι. Η πρότυπη δίκη του ν. 3659/2008 Από το έτος 2008 η διοικητική δικαιοσύνη βρίσκεται σε τροχιά επιτάχυνσης. Με σκοπό λοιπόν την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και την ελάφρυνση των διοικητικών δικαστηρίων από έναν τεράστιο όγκο ομοίου περιεχομένου υποθέσεων 22, προβλέφθηκε με τη διάταξη του άρθρου 39 του ν. 3659/2008 ο δικονομικός θεσμός της «πρότυπης δίκης». Συγκεκριμένα, η διάταξη αυτή του ν. 3659/2008, προσθέτοντας εδάφιο θ στο άρθρο 29 του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 1756/1988 (Α 35), είχε περιλάβει μεταξύ των αρμοδιοτήτων του Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας στα διοικητικά δικαστήρια την εξής ειδικότερη: θ)ζητεί κατά προτίμηση προσδιορισμό δικασίμου για την εκδίκαση υπόθεσης που εκκρεμεί σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό, στην οποία ανακύπτει νέο νομικό ζήτημα που παρουσιάζει μείζονα σπουδαιότητα ή τίθεται σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων που εκκρεμούν στα διοικητικά δικαστήρια. Στην περίπτωση αυτή, η δικάσιμος δεν μπορεί να απέχει περισσότερο των δύο (2) μηνών από την περιέλευση του σχετικού εγγράφου στο δικαστήριο και η απόφαση εκδίδεται μέσα σε δύο (2) μήνες από τη συζήτηση της υπόθεσης» 23. Ο δικονομικός θεσμός της «πρότυπης δίκης» επιχείρησε να εισαγάγει στη δικονομία των ουσιαστικών διοικητικών διαφορών ένα δοκιμασμένο γερμανικό γενικό δικονομικό μοντέλο επιτάχυνσης της εκδίκασης ομοειδών διαφορών μέσω της 22 Βλ. Φώτου Κ., Κριτική ανάλυση των διατάξεων του νόμου 3659/2008, ΔΦΟΡΝ 2008, σ. 1838, κατά τον οποίο «ένας μεγάλος αριθμός υποθέσεων διοικητικών διαφορών, οι οποίες σημειώνουμε ότι δημιουργούνται από την αλλοπρόσαλλη ανορθολογική πολιτική χορήγησης επιδομάτων και γενικά την πολιτική αμοιβών στο δημόσιο τομέα, έχει ταλαιπωρήσει με δεκάδες χιλιάδες υποθέσεις τα διοικητικά δικαστήρια και τους πολίτες επί πολλά χρόνια. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις (οικογενειακό επίδομα) οι υποθέσεις αυτές συνέχιζαν να απασχολούν τα δικαστήρια και τους πολίτες παρόλο που τα τιθέμενα ζητήματα είχαν επιλυθεί με αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις..» 23 Βλ. Αρναούτογλου Φ., Η «πρότυπη» ή «πιλοτική» δίκη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σ. 15. 11

κατά προτεραιότητα ολοκλήρωσης μίας «δίκης πρότυπο» («Musterprozess») 24. Η εφαρμογή του στη γερμανική διοικητική δικονομία αποδείχθηκε απολύτως επιτυχής 25 και συνέβαλε αποτελεσματικά στην ταχύτερη εκδίκαση των υποθέσεων 26. Με τη δικονομική αυτή δυνατότητα μία υπόθεση μείζονος σημασίας ή μία από τις πολλές ομοειδείς υποθέσεις μπορούσε να προταχθεί, να εκδικασθεί συντομότερα και να εξαντλήσει κατά προτεραιότητα όλα τα προβλεπόμενα στάδια δικαστικής κρίσης. Με τη συγκεκριμένη διαδικασία μπορούσε να εκδοθεί μία πρώτη αμετάκλητη δικαστική απόφαση, νωρίτερα από όλες τις άλλες ομοειδείς που ίσως εκκρεμούσαν σε διάφορα στάδια και σε διάφορους βαθμούς. Έτσι, η πρώτη αυτή αμετάκλητη απόφαση θα μπορούσε τον οδηγό για την επίλυση και των άλλων εκκρεμουσών υποθέσεων 27. Είναι προφανές ότι με την ταχύτητα επίλυση του νομικού ζητήματος με την έγκαιρη αμετάκλητη απόφαση αφενός ενισχύεται η ασφάλεια δικαίου διότι περιορίζεται ο κίνδυνος έκδοσης αντίθετων αποφάσεων, συμβάλλοντας στην ενότητα της νομολογίας, αφετέρου δε απαλλάσσονται από σημαντικό φόρτο τα πρωτοβάθμια δικαστήρια, τα οποία κατακλύζονται από σωρεία ομοίου περιεχομένου ενδίκων βοηθημάτων 28. Προϋπόθεση πάντως για την επίτευξη της πολυπόθητης επιτάχυνσης είναι ότι τα δικαστήρια στα οποία εκκρεμούν ομοειδείς υποθέσεις θα ακολουθήσουν την ίδια οδό επίλυσης του τιθέμενου νομικού ζητήματος. Το άρθρο 57 του ν. 3900/2010, με την οποία αντικαταστάθηκε η παρ. 1 του άρθρου 39 του ν. 3659/2008, επέφερε βελτιώσεις στον θεσμό της «πρότυπης δίκης», προβλέποντας ότι στο πλαίσιο δικαστικών διενέξεων, για τις οποίες έχει ενεργοποιηθεί ο θεσμός αυτός, καθίσταται υποχρεωτική η εφαρμογή των διατάξεων 24 Βλ. Χρυσανθάκη Χ., Η πρόσφατη μεταρρύθμιση στο καθεστώς εκδίκασης των διοικητικών διαφορών (ν. 3659/2008), ΘΠΔΔ 2008, σ. 911. Σύμφωνα με το άρθρο 93 α της «Verwaltungsgerichtsordnung», όταν η νομιμότητα μίας διοικητικής πράξεως αποτελεί αντικείμενο περισσότερων των 20 δικών, δύναται το δικαστήριο να προχωρήσει κατ αρχάς στην εκδίκαση μίας ή περισσότερων συναφών υποθέσεων (πρότυπη δίκη) και να αναστείλει τις υπόλοιπες. 25 Βλ.Προυσανίδης Τ., Τα μετά το ν. 3659/2008. Οι κυριότερες αλλαγές στη διοικητική δικονομία, ΕΔΔΔΔ 2008, σ. 892, κατά την άποψη του οποίου «Πρόκειται για θεσμούς που ναι μεν έχουν λειτουργήσει καλά στη Γερμανία πλην όμως θεωρώ ότι ελάχιστα έως καθόλου μπορούν να προσφέρουν σε ένα στρεσερισμένο και πιεσμένο σύστημα απονομής Δικαιοσύνης όπως το δικό μας, που καμία ομοιότητα δεν έχει με την τάξη και λεπτομέρεια των Γερμανών και εν γένει της Γερμανικής Κοινωνίας. Κατά την άποψη μου είναι τελείως λανθασμένη η εμφύτευση πολυτελών θεσμών ιδίως από χώρες με εντελώς διαφορετικούς νομικούς πολιτισμούς και όχι μόνο, όπως η Γερμανία. Ορθότερο τα βλέμμα θα έπρεπε να ήταν στραμμένο σε συστήματα ανεπτυγμένων μεν γειτονικών λαών αλλά με πιο κοντινή σε εμάς κουλτούρα και ταμπεραμέντο π.χ. Ιταλία». 26 Bλ. Αιτιολογική Έκθεση του ν. 3900/2010. 27 Βλ. Τσιρωνάς Α., Η δικονομική μεταρρύθμιση του ν. 3900/2010 και ο νέος ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΕφημΔΔ 2011, σ. 424 επ. 28 Βλ. Καράκωστας Β., Στόχευση ταχύτητας και ασφάλειας δικαίου στη διοικητική δικονομία. Μερικές υπογραμμίσεις στις διατάξεις του Ν. 3900/2010, ΔΦΟΡΝ 2011, σ.84. 12

των άρθρων 53 παρ. 5 και 58 παρ. 4 του π.δ. 18/1989 με τις οποίες θεσπίζεται η αρμοδιότητα του Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας να ασκεί αναίρεση και έφεση υπέρ του νόμου στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Επιπλέον διεύρυνε τον κύκλο των φορέων με πρωτοβουλία των οποίων τίθεται σε κίνηση η διαδικασία της «πρότυπης δίκης». Προστέθηκε λοιπόν η δυνατότητα εκτός της αυτεπάγγελτης κινήσεως της διαδικασίας από τον Επίτροπο να μπορεί να υποβληθεί και αίτημα ενώπιόν του. Τέτοιο αίτημα μπορεί να υποβληθεί από τους διευθύνοντες τα δικαστήρια, τους οικείους δικηγορικούς συλλόγους και τον Πρόεδρο του ΝΣΚ, για την εκδίκαση υπόθεσης που εκκρεμεί σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό στην οποία ανακύπτει νομικό ζήτημα που παρουσιάζει μείζονα σημασία ή τίθεται σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων που εκκρεμούν στα διοικητικά δικαστήρια 29. Επιπλέον προβλέφθηκε ότι το νομικό ζήτημα δεν επιβάλλεται να είναι αναγκαστικά «νέο» 30 και τέλος ότι η εκδίκαση των ενδίκων βοηθημάτων που στηρίζονται στην ίδια νομική βάση αναστέλλεται έως τη δημοσίευση οριστικής απόφασης από το Συμβούλιο της Επικρατείας επί της πρότυπης δίκης. Με την αναστολή αυτή ενισχύεται η αποτελεσματικότητα του θεσμού, χωρίς να αποδυναμώνεται το δικαίωμα δικαστικής προστασίας των διαδίκων, αφού δεν αναστέλλεται η διαδικασία προσωρινής προστασίας 31. Ο θεσμός της «πρότυπης δίκης» υπογραμμίζει την υπέρτερη θέση του Συμβουλίου της Επικρατείας στην ιεραρχία των δικαστηρίων και το δεδομένο ότι τα δικαστήρια της ουσίας υιοθετούν τη νομολογία του ανώτατου δικαστηρίου, το οποίο χαράσσει την κατευθυντήρια νομολογιακή γραμμή και του οποίου οι αποφάσεις αποτελούν φάρο που καθοδηγεί τα κατώτερα ιεραρχικά δικαστήρια. Η έγκαιρη επίλυση του μείζονος νομικού ζητήματος από το Συμβούλιο της Επικρατείας συμβάλλει στην επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων με την αποθάρρυνση των ενδιαφερομένων να ασκήσουν ένδικα μέσα ή βοηθήματα τα οποία προβλέπεται ότι δεν θα ευδοκιμήσουν αφού η νομολογιακή τάση έχει ήδη διαμορφωθεί σε βάρος τους. Το βασικό όμως μειονέκτημα της πρότυπης δίκης είναι ότι η υπόθεση κινδυνεύει να χρονίσει σε περίπτωση άσκησης ένδικων μέσων και μέχρι να εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση από το Συμβούλιο της 29 Βλ. Γέροντας Α., Η πρόσφατη μεταρρύθμιση της διοικητικής δικαιοσύνης (ν.3900/2010), ό.π. σ. 371. 30 Βλ. Δελλής Γ., Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας. Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης», ό.π., σ. 149. 31 Βλ. Αιτιολογική Εκθεση του ν. 3900/2010 13

Επικρατείας 32. Με την «πρότυπη δίκη» η επιτάχυνση επιδιώκεται με τον κατά προτεραιότητα προσδιορισμό των δικασίμων και μέσω προσδιορισμού σύντομων προθεσμιών έκδοσης αποφάσεων και όχι με την παράκαμψη βαθμών δικαιοδοσίας, που οφείλουν εν προκειμένω να εξαντλούνται 33. Ο θεσμός αυτός δυστυχώς κατάφερε να συνεισφέρει μόνο περιθωριακής φύσης βελτιώσεις στη λειτουργία της διοικητικής δικαιοσύνης, χωρίς να μπορέσει να οδηγήσει στην αποκλιμάκωση των ελλειμμάτων και στη μείωση των εκκρεμουσών υποθέσεων 34. Ο μηχανισμός αυτός ελάχιστα χρησιμοποιήθηκε και επέπεσε σε αχρησία, κυρίως λόγω της έλλειψης ειδικών διοικητικών μηχανισμών εντοπισμού, καταγραφής, ομαδοποίησης και οργάνωσης των εκκρεμουσών υποθέσεων, που θα επέτρεπαν στο Γενικό Επίτροπο να ενημερωθεί και να έχει μία γενική εικόνα της σπουδαιότητας και του αριθμού των υποθέσεων που λίμναζαν στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια ή περιφέρονταν στις διάφορες δικαιοδοτικές βαθμίδες. Ήδη με τον πρόσφατο ν. 4055/2012 «Δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια αυτής», ο νομοθέτης ενοποίησε τις διαδικασίες της «πρότυπης δίκης» και της «δίκης πιλότου», που θα αναπτυχθεί αμέσως μετά, καταργώντας την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 39 παρ. 2 του ν. 3659/2008 ως ίσχυε. ΙΙ. Η πιλοτική δίκη του ν. 3900/2010 1. Εισαγωγή Συγγενής προς τη ρύθμιση του άρθρου 57 παρ. 2 του ν. 3900/2010 35, είναι εκείνη του άρθρου 1 του ν. 3900/2010, με την οποία εισήχθη στην ελληνική έννομη 32 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Η μεταρρύθμιση στο χώρο της διοικητικής δικαιοσύνης, ό.π. σ. 525, κατά τον οποίο η πρότυπη δίκη (που μας θυμίζει την «arrêt pilote» που εκδίδει το ΕΔΔΑ) εξαντλείται στην έκδοση απόφασης από το διοικητικό δικαστήριο, (το οποίο καλείται να επιλέξει ο Γενικός Επίτροπος και βεβαίως ευχόμαστε να αποφανθεί επί της ουσίας του ζητήματος) εγκαταλείποντας το επόμενο στάδιο στην τύχη του καθώς αγνοείται ο χρόνος που θα διαδράμει έως την έκδοση οριστικής απόφασης από το Συμβούλιο της Επικρατείας, χωρίς την οποία όμως δεν εξυπηρετείται ο βασικός στόχος της ανακούφισης του πρώτου βαθμού. 33 Βλ. Τσιρωνάς Α., Η δικονομική μεταρρύθμιση του ν. 3900/2010 και ο νέος ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π. σ. 425 34 Φώτου Κ., Ο νόμος 3900/2010 και οι επιπτώσεις του, ΔΦΟΡΝ 2011, σ. 867 35 Βλ. Μαθιουδάκης Ι., Η ποιοτική απονομή της Ελληνικής Διοικητικής Δικαιοσύνης Υπό το φως της πρόσφατης αναμόρφωσή της, ΕφημΔΔ 2011, σ. 451, ο οποίο τη χαρακτηρίζει ως μία άλλη εκδοχή της πρότυπης δίκης. 14

τάξη ο θεσμός της «πιλοτικής δίκης» 36. Ο νέος αυτός θεσμός της πιλοτικής δίκης έχει την ίδια νομική φύση και λειτουργεί στην ίδια φιλοσοφία με τον καταργηθέντα πλέον θεσμό της πρότυπης δίκης του άρθρου 39 του ν. 3659/2008 όπως αναμορφώθηκε στο άρθρο 57 παρ. 2 του ν. 3900/2010, διαφοροποιείται όμως από το μηχανισμό που αναλύθηκε προηγουμένως σε δύο βασικά σημεία: αφενός μεν, διότι η πρωτοβουλία εκκίνησης της διαδικασίας της πιλοτικής δίκης ανήκει στους διαδίκους 37, και αφετέρου διότι στην πιλοτική δίκη η υπόθεση έρχεται απευθείας στο Συμβούλιο της Επικρατείας 38, ενώ με τη διαδικασία της πρότυπης δίκης ετηρείτο χωρίς παράκαμψη η συνηθισμένη δικονομική διαδρομή, με απλή επιτάχυνση μέσω προσδιορισμού σύντομων δικασίμων και ορισμού σύντομων προθεσμιών προς έκδοση αποφάσεων 39. Ωστόσο, παρά τις διαφορές ο στόχος παρέμενε κοινός και εντοπιζόταν στην επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και τη συντομότερη κρίση του ανώτατου δικαστηρίου, χωρίς να είναι διακριτή η διαφοροποίηση των ουσιαστικών τους προϋποθέσεων: «ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων» η μία, «νομικό ζήτημα που παρουσιάζει μείζονα σημασία ή τίθεται σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων που εκκρεμούν στα διοικητικά δικαστήρια» η άλλη. Δε μπορεί ευχερώς να υποστηριχθεί ότι ένα νομικό ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος δεν αποτελεί κατεξοχήν ζήτημα μείζονος σημασίας, καθώς και ότι ένα ζήτημα που τίθεται σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων δεν έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων. Παρά τη διαφοροποίηση στη διατύπωση, το νόημα των δύο διατάξεων δεν εμφανίζει σημαντική απόκλιση 40. 36 Ο όρος «Πιλοτική δίκη» αναφέρθηκε στα πρακτικά της Βουλής 7.12.2010 κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου, ενώ ορισμένοι αγορητές και η αιτιολογική έκθεση του νόμου έκαναν χρήση του όρου «δίκη πιλότος» για να διακρίνουν από τον ομοειδή θεσμό της «πρότυπης» δίκης. Στην ουσία η πιλοτική δίκη είναι μία πρότυπη δίκη με πρωτοβουλία στην παρ.1 του διαδίκου και στην παρ. 2 με προδικαστική απόφαση του δικάζοντος Διοικητικού δικαστηρίου. 37 Βλ. Τσιρωνάς Α., Η δικονομική μεταρρύθμιση του ν. 3900/2010 και ο νέος ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 426, Δελλής Γ., Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας. Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης», ό.π. σ. 150. 38 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Η μεταρρύθμιση στο χώρο της διοικητικής δικαιοσύνης, ΕφημΔΔ 2010, σ. 525 και του ιδίου, Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στη διοικητική δικαιοσύνη και ο διάλογος που έχει ανοίξει για μια νέα πορεία του κλάδου, ΕφημΔΔ 2011, σ. 392, ο οποίος σημειώνει ότι δεν μπορεί ο διάδικος να φέρνει την υπόθεση στο Συμβούλιο της Επικρατείας και ο Γενικός Επίτροπος, κρίνοντας ότι νομικά ζητήματα παρουσιάζουν μείζονα σπουδαιότητα ή τίθενται σε μεγάλο αριθμό εκκρεμών υποθέσεων, να ζητεί προσδιορισμό της στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, με αναστολή εκδίκασης των ενδίκων βοηθημάτων ή μέσων στα οποία τίθεται το αυτό ζήτημα. 39 Βλ. Αρναούτογλου Φ., Η «πρότυπη» ή «πιλοτική» δίκη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π. σ. 21. 40 Βλ. Τσιρωνάς Α., Η δικονομική μεταρρύθμιση του ν. 3900/2010 και ο νέος ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 426. 15

Ειδικότερα, με το άρθρο 1 του ν. 3900/2010 προβλέφθηκε η δυνατότητα της απευθείας εισαγωγής ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας οποιουδήποτε ένδικου βοηθήματος ή μέσου εκκρεμεί ενώπιον οποιουδήποτε διοικητικού δικαστηρίου, όταν με αυτό τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων κατόπιν αιτήματος οποιουδήποτε διαδίκου ή μετά από απόφαση του ίδιου του τακτικού διοικητικού δικαστηρίου 41. Η αιτιολογική έκθεση του ν. 3900/2010 ιδιαίτερα παραστατικά διευκρινίζει: «Η συνηθισμένη διαδρομή μίας υπόθεσης στα διοικητικά δικαστήρια είναι διοικητικό πρωτοδικείο διοικητικό εφετείο Συμβούλιο της Επικρατείας. Έτσι, κάθε θέμα που ανακύπτει όσο σημαντικό και να είναι, τίθεται πρώτα υπό την κρίση του πρωτοδικείου. Πρωτοδικεία, όμως, υπάρχουν πολλά και μπορεί να μην καταλήγουν όλα στην ίδια κρίση. Άλλωστε, στο πλαίσιο ενός και μόνο πρωτοδικείου υπηρετούν πολλοί δικαστές που μπορεί να μην συμφωνούν όλοι με τη δοθείσα λύση. Αποτέλεσμα; Αντίθετες αποφάσεις, με συνέπεια, αν πρόκειται για θέμα σημαντικό που αφορά πολλούς, αμφιβολίες, ανασφάλεια, ενδεχομένως και κοινωνικός αναβρασμός από τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των πολιτών. Ασκούνται εφέσεις, αλλά και στα εφετεία τα ίδια ισχύουν. Ασκούνται αιτήσεις αναιρέσεως στο ανώτατο δικαστήριο. Αυτό, που ως λόγο έχει, ακριβώς την ενότητα της νομολογίας, επιλύει επιτέλους το αμφισβητούμενο ζήτημα. Ενδεχομένως μετά από παραπομπή στην Ολομέλειά του. Πόσος χρόνος, ή μάλλον πόσα χρόνια πέρασαν από την πρώτη πρωτόδικη απόφαση μέχρι την οριστική λύση; Πολλά με αποτέλεσμα την εξουθένωση του πολίτη και την αβεβαιότητα του δικαίου». Η ratio της ρύθμισης είναι η συγκέντρωση του δικαστικού ελέγχου επί ζητημάτων γενικότερου ενδιαφέροντος με συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων προδήλως και όλων των ζητημάτων αντισυνταγματικότητας ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας 42 και η επίτευξη μίας ενιαίας νομολογιακής γραμμής σε θέματα 41 Στις αποφάσεις του ΣτΕ, που εκδόθηκαν με τη διαδικασία του άρθρου 1 του ν. 3900/2010 αναφέρεται ότι «με τις διατάξεις του ως άνω άρθρου 1 του ν. 3900/2010 εισάγεται ο θεσμός της «δίκης πιλότου» ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας σε θέματα που, ως εκ της φύσεώς του, έχουν γενικότερο ενδιαφέρον και, συνεπώς, αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικό αριθμό διαφορών, με κίνδυνο να εκδοθούν αντιφατικές αποφάσεις και να υπάρξει σημαντική καθυστέρηση για τους διαδίκους ενώπιον των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων. Στις περιπτώσεις αυτές δίνεται η δυνατότητα στους διαδίκους και στα διοικητικά δικαστήρια να απευθύνονται απευθείας στο Συμβούλιο της Επικρατείας ώστε να επιλύει τα σχετικά ζητήματα, διασφαλίζοντας την ενότητα της νομολογίας και την ασφάλεια δικαίου», Βλ. Στε Ολ. 601/2012, 1619/2012, 694/2013, 1841/2013, 1842/2013, ΣτΕ 2164/2012, 690/2013 42 Βλ. Συμεωνίδης Ι., Συμβολή στη συζήτηση για μια νέα αρχιτεκτονική στη διοικητική δικαιοσύνη, ΔιΔικ 2013, σ. 9 16

μαζικού ενδιαφέροντος που έχουν κυρίως δημοσιονομικές επιπτώσεις, όπως ιδίως τα φορολογικά, και κατά κανόνα γεννούν αντιδράσεις και αμφισβητήσεις κατεξοχήν ως προς τη συνταγματικότητά τους 43 με στόχο να εδραιώσει το ταχύτερο δυνατό την ασφάλεια του δικαίου και να απαλλάξει τον πολίτη από την πολυετή αναμονή 44. Ενόψει μάλιστα της δυσχερούς οικονομικής κατάστασης στην οποία βρέθηκε η χώρα κρίνεται ως επιτακτική ανάγκη η άμεση εκκαθάριση των εκκρεμών ζητημάτων συνταγματικότητας που θέτουν οι νέες νομοθετικές παρεμβάσεις, που επιφέρουν ανατροπές σε θέματα οικονομικά, ασφαλιστικά, συνταξιοδοτικά, εργασιακά, με την έγκαιρη απονομή δικαιοσύνης και χάραξη νομολογιακής γραμμής από το ανώτατο δικαστήριο, η οποία θα επηρεάσει την αντιμετώπιση παρόμοιων δικών από τα κατώτερα διοικητικά δικαστήρια. 2. Προϋποθέσεις εκκίνησης της πιλοτικής δίκης Όπως προανέφερα, με το άρθρο 1 του ν. 3900/2010, εισάγεται ο θεσμός της δίκης πιλότου ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας αν πρόκειται για ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος με συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων, ώστε να επιτευχθεί ενιαία νομολογιακή γραμμή με την έγκαιρη επίλυση του αμφισβητούμενου ζητήματος. Ειδικότερα, οποιοδήποτε ένδικο μέσο ή βοήθημα ενώπιον οποιουδήποτε διοικητικού δικαστηρίου 45 μπορεί να εισαχθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας, με πράξη τριμελούς Επιτροπής, ύστερα από αίτημα ενός των διαδίκων ή του Γενικού Επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων 46 και όταν διοικητικό δικαστήριο επιλαμβάνεται υπόθεσης, στην οποία ανακύπτει ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος μπορεί με απόφασή του, που δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα, να υποβάλει σχετικό προδικαστικό ερώτημα στο Συμβούλιο της Επικρατείας 47. Δηλαδή, η διαδικασία ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας μπορεί να εκκινήσει με δύο τρόπους: α) ή με αυτοτελή αίτηση ενός των διαδίκων ή του Γενικού Επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων διά της Τριμελούς Επιτροπής του Συμβουλίου της Επικρατείας ή β) με απευθείας προδικαστική απόφαση του διοικητικού δικαστηρίου στο οποίο εκκρεμεί η 43 Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 902 44 Βλ. Αιτιολογική Έκθεση του ν. 3900/2010 45 όχι όμως του Ελεγκτικού Συνεδρίου 46 άρθρο 1 παρ. 1 όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 40 του ν. 4055/2012 (ΦΕΚ Α 51/12.3.2012) 47 άρθρο 1 παρ. 2 17

διαφορά προς το αρμόδιο τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας, εφόσον τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος με συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων. 2.1. Τυπικές προϋποθέσεις Προκειμένου το Συμβούλιο της Επικρατείας να επιληφθεί ζητήματος που εκκρεμεί σε διοικητικό δικαστήριο, το άρθρο 1 του ν. 3900/2010 προβλέπει δύο τρόπους: α)στην παράγραφο 1 την απευθείας εισαγωγή ενδίκου μέσου ή βοηθήματος ύστερα από αίτημα ενός των διαδίκων ή του Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας στα Διοικητικά δικαστήρια και β) στην παράγραφο 2 την υποβολή προδικαστικού ερωτήματος του διοικητικού δικαστηρίου στο οποίο εκκρεμεί η διαφορά. Με την παρ. 1 δηλαδή την πρωτοβουλία την έχουν οι διάδικοι ή ο Γενικός Επίτροπος της Επικρατείας στα διοικητικά δικαστήρια και στην παράγραφο 2 το δικαστήριο. 48 2.1.1. Η υποβολή αυτοτελούς αιτήματος Η πρώτη προϋπόθεση που θέτει ο νόμος για την εκκίνηση της διαδικασίας της πιλοτικής δίκης, είναι η υποβολή αιτήματος ενός των διαδίκων 49 ή του Γενικού Επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων 50. Από τη γενικότητα της διατύπωσης της διάταξης συνάγεται ότι το αίτημα μπορεί να αφορά κάθε μορφής ένδικο βοήθημα, ουσίας ή ακυρωτικό 51 ή μέσο 52 που προβλέπει η διοικητική δικονομία, που έχει ασκηθεί και εκκρεμεί σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό 53 ενώπιον οποιουδήποτε τακτικού 48 Βλ. Φώτου Κ., Ο νόμος 3900/2010 και οι επιπτώσεις του, ΔΦΟΡΝ 2011, σ. 870. 49 Τα αιτήματα των διαδίκων συνοδεύονται από παράβολο των 300 ευρώ επί ποινή απαραδέκτου. Αίτημα μπορεί να υποβάλει και το Δημόσιο ή ν.π.δ.δ. που έχει εκδώσει την προσβαλλόμενη πράξη ή έχει εκδηλώσει την παράλειψη που προσβάλλεται ενώπιον του τακτικού διοικητικού δικαστηρίου. Δεδομένου όμως ότι σχεδόν το σύνολο των αιτημάτων προς την τριμελή Επιτροπή αφορούν τη συνταγματικότητα διατάξεων νόμων, κρίνεται δύσκολο η υποβολή του αιτήματος να προέρχεται από τη Διοίκηση. 50 Με το άρθρο 40 του ν. 4055/2012 (ΦΕΚ Α 51/12.3.2012) προστέθηκε στο κύκλο εκείνων που δικαιούνται να ζητήσουν την απευθείας εισαγωγή ενδίκου βοηθήματος ή μέσου στο Συμβούλιο της Επικρατείας τον Γενικό Επίτροπο της Επικρατείας στα διοικητικά δικαστήρια, καταργώντας τη διάταξη του άρθρου 39 παρ. 2 του ν. 3659/2008 ως ίσχυε. 51 Προσφυγή, αγωγή ή αίτηση ακυρώσεως 52 Έφεση, τριτανακοπή, ανακοπή ερημοδικίας 53 Αίτημα μπορεί να υποβληθεί και όταν η υπόθεση εκκρεμεί στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο, δηλαδή και όταν εκδοθεί απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου που παίρνει θέση επί του επίμαχου ζητήματος. 18

διοικητικού δικαστηρίου 54, συμπεριλαμβανομένων και των διαδικασιών προσωρινής προστασίας 55, αφορώντας δηλαδή τόσο την αίτηση ασφαλιστικών μέτρων 56 και την αίτηση αναστολής όσο και την αίτηση ανάκλησης μίας απόφασης οικείου σχηματισμού διοικητικού δικαστηρίου που έκρινε μια αίτηση αναστολής. Αυτονόητο είναι, βέβαια, ότι καθώς η ρύθμιση στοχεύει στην κατ εξαίρεση απευθείας εισαγωγή υπόθεσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας, δεν αφορά ένδικο βοήθημα ή μέσο, το οποίο υπάγεται στην αρμοδιότητά του και έχει εισαχθεί ενώπιόν του 57. Επίσης η ρύθμιση δεν περιλαμβάνει όσες διοικητικές διαφορές ουσίας ανήκουν στην αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου κατ άρθρο 98 του Συντάγματος. Από τη γραμματική διατύπωση της παραγράφου 1 συνάγεται ότι θα πρέπει πρώτα να έχει ασκηθεί παραδεκτώς το οποιοδήποτε ένδικο βοήθημα ουσίας ή ακυρωτικό ή ένδικο μέσο και να εκκρεμεί 58 στο καθ ύλη αρμόδιο διοικητικό δικαστήριο 59, δημιουργώντας έτσι δίκη. Συναφώς θα πρέπει υφίσταται όχι μόνο εκκρεμοδικία ενώπιον διοικητικού δικαστηρίου αλλά και αντιδικία ως προς το ζήτημα του γενικότερου ενδιαφέροντος, υπό την έννοια ότι η επίλυσή του όχι μόνο θα ασκεί ουσιώδη επίδραση στην έκβαση της δίκης αλλά και θα επηρεάζει και άλλες συναφείς δίκες 60. Το αίτημα διατυπώνεται σε ιδιαίτερο δικόγραφο 61, στο οποίο επισυνάπτεται το ασκηθέν ένδικο βοήθημα ή μέσο διότι η τριμελής επιτροπή του Συμβουλίου της Επικρατείας πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ελέγχει αν πληρούται η προϋπόθεση του νόμου περί ασκήσεως του ενδίκου βοηθήματος ή μέσου καθώς και τους λόγους 54 Διοικητικού πρωτοδικείου ή εφετείου, μονομελούς ή τριμελούς 55 Βλ. Δελλής Γ., Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας. Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης», ό.π., σ. 151. 56 Βλ. Αρναούτογλου Φ., Ο Ν. 3900/2010 και η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων, Συνήγορος 2011, σ. 38. 57 Βλ. Αρναούτογλου Φ., Η «πρότυπη» ή «πιλοτική» δίκη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 24. 58 Βλ. Καράκωστας Β., Στόχευση ταχύτητας και ασφάλειας δικαίου στη διοικητική δικονομία. Μερικές υπογραμμίσεις στις διατάξεις του Ν. 3900/2010, ΔΦΟΡΝ 2011, σ. 84. 59 Το ένδικο μέσο ή βοήθημα θα πρέπει να έχει ασκηθεί σε τακτικό διοικητικό δικαστήριο. Δεν προβλέπεται η απευθείας άσκηση του ενώπιον του ΣτΕ, ούτε η αίτηση του άρθρου 1 παρ. 1 του ν. 3900/2010 έχει το χαρακτήρα εισαγωγικού δικογράφου. 60 Βλ. Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 904. 61 Βλ. Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 904., κατά τον οποίο πρόκειται για μία απλή διαδικαστική αίτηση, επί παραδείγματι η αίτηση προτίμησης δικασίμου. Δεν μπορεί καν να θεωρηθεί ότι αποτελεί ένδικο βοήθημα επικουρικό του κυρίως ασκηθέντος ενδίκου βοηθήματος ή μέσου. 19

που προβάλλονται σ αυτό 62. Ως προς τη νομική φύση του αιτήματος προς την Επιτροπή, πρέπει να θεωρηθεί ότι αποτελεί ένα αίτημα στην ηγεσία του δικαστηρίου περί παροχής μίας άδειας, εκείνης της εισαγωγής του σχετικού ενδίκου βοηθήματος ή μέσου στο ανώτατο διοικητικό δικαστήριο προκειμένου να λυθεί το ζήτημα που ανέκυψε. Πάντως εφόσον υποβάλλεται ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, διέπεται από την ακυρωτική δικονομία και θα πρέπει να υπογράφεται από πληρεξούσιο δικηγόρο και όχι από το διάδικο με βάση τα γενικώς ισχύοντα για τις δίκες ενώπιον του ΣτΕ κατ άρθρο 17 του π.δ. 18/1989 63. Σε κάθε περίπτωση, για λόγους οικονομίας της δίκης αλλά και ενόψει της αρχής η οποία στερεί από τους διαδίκους τη δυνατότητα διάθεσης του αντικειμένου της δίκης μετά τη συζήτηση της διαφοράς 64, η αίτηση μπορεί να υποβληθεί και μετά τον ορισμό δικασίμου για την υπόθεση, αλλά σε κάθε περίπτωση πριν τη συζήτησή της 65. Μετά τη συζήτηση αυτής, μόνο το διοικητικό δικαστήριο με βάση την παράγραφο 2 του άρθρου 1 του ν. 3900/2010 μπορεί να εκδώσει προδικαστική απόφαση για πιλοτική δίκη. Η διάταξη δεν περιέχει επίσης καμία πρόβλεψη ως προς την υποχρέωση ενημέρωσης των αντιδίκων του αιτούντος για την υποβολή του αιτήματος και του διοικητικού δικαστηρίου στο οποίο εκκρεμεί το ένδικο βοήθημα ή μέσο. Ωστόσο αυτή η ενημέρωση θα ήταν χρήσιμη τόσο για την υποβολή παρατηρήσεων επί της αίτησης όσο και για την έγκαιρη ενημέρωση του δικαστηρίου ενώπιον του οποίου εκκρεμεί η αίτηση, προκειμένου να εκδώσει αναβλητική απόφαση, ώστε να διαφυλάσσεται η αποτελεσματικότητα της εν λόγω διαδικασίας 66. Πέρα από την υποβολή της αίτησης από μέρους ενός των διαδίκων ή Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας των διοικητικών δικαστηρίων, η ως άνω νομοθετική ρύθμιση απαιτεί προκειμένου να εφαρμοσθεί η διαδικασία εισαγωγής εκκρεμούς 62 Βλ. Πικραμένος Μ., Το Συμβούλιο της Επικρατείας μετά το Ν. 3900/2010 στον Τόμο «Συμβούλιο της Επικρατείας. Εφαρμογές Διοικητικού Ουσιαστικού και Δικονομικού Δικαίου», επιμέλεια Χ. Χρυσανθάκη, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2012, σ. 1110. 63 Βλ Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΕΔΔΔΔ 2011, σ. 904. 64 Βλ. Δελλής Γ., Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας. Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης», ό.π., σ. 152. 65 Αντίθετη η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Παρατηρήσεις και προτάσεις σχετικά με το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις», ΕΔΚΑ 2011, σ. 122, κατά την οποία η αίτηση του διαδίκου για εισαγωγή της υπόθεσης στο ΣτΕ ή το προδικαστικό ερώτημα του διοικητικού δικαστηρίου προς το ΣτΕ μπορεί να γίνει σε κάθε στάδιο της δίκης, ανεξάρτητα από το αν και ποιες διαδικαστικές πράξεις έχουν ήδη διενεργηθεί. 66 Bλ. Δελλής Γ., Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας. Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης», ό.π., σ. 152. Αντίθετος Αρναούτογλου Φ., Η «πρότυπη» ή «πιλοτική» δίκη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, ό.π., σ. 37. 20

ενδίκου μέσου ή βοηθήματος να αναφέρεται στο αίτημα ότι το ζήτημα έχει γενικότερο ενδιαφέρον με συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων, χωρίς όμως να απαιτείται η επίκληση της σπουδαιότητας, από νομική άποψη του επίμαχου ζητήματος, η οποία θα μπορούσε επικουρικώς να αναπτυχθεί 67. Εξάλλου είναι γεγονός ότι δύσκολα μπορεί να διαχωρισθεί η νομική σπουδαιότητα ενός ζητήματος από το γενικότερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει διότι πρόκειται για έννοιες που συνδέονται στενά μεταξύ τους. Με τη διατύπωση που έχει επιλεγεί διευκολύνεται πάντως ο διάδικος από την άποψη ότι δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσει για τη νομική σπουδαιότητα αλλά να αναπτύξει τις αντικειμενικές πλευρές του ζητήματος, ήτοι ότι είναι γενικότερου ενδιαφέροντος όπως προκύπτει από τις συνέπειες σε ευρύ κύκλο προσώπων 68. Πάντως η αίτηση πρέπει να συνοδεύεται από κάθε στοιχείο που θα επιτρέψει στην Επιτροπή να εξετάσει αν συντρέχουν ή όχι οι προϋποθέσεις της διάταξης. Δεύτερη τυπική προϋπόθεση που τίθεται για την εισαγωγή πιλοτικής δίκης στο Συμβούλιο της Επικρατείας αποτελεί η αποδοχή του αιτήματος με πράξη τριμελούς επιτροπής, η οποία αποτελείται από τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, τον αρχαιότερο Αντιπρόεδρο και τον Πρόεδρο του καθ ύλην αρμόδιου Τμήματος του δικαστηρίου αυτού. Η τριμελής επιτροπή του Συμβουλίου της Επικρατείας προκειμένου να προκρίνει την εισαγωγή της υπόθεσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας, θα εξετάσει: α) αν έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα διαδίκου και β) αν με το ένδικο βοήθημα ή μέσο τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων 69. Η πρώτη προϋπόθεση είναι τυπική, ενώ η δεύτερη είναι ουσιαστική. Η τριμελής Επιτροπή, κρίνοντας εκ των ενόντων, μόνο με βάση τα στοιχεία του αιτούντος 70, εκδίδει είτε θετική πράξη, εφόσον κρίνει ότι συντρέχει εν προκειμένω ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για 67 Δεν επιβάλλεται η αιτιολόγηση του αιτήματος. Όμως εάν δεν εξηγηθούν οι λόγοι για τους οποίος η επίμαχη υπόθεση εμφανίζει το «ενδιαφέρον» που απαιτεί ο νόμος για να διεξαχθεί πιλοτική δίκη, μειώνονται οι πιθανότητες ευδοκίμησης του αιτήματος. Αντίθετη άποψη υιοθετεί ο Προυσανίδης Τ., Ο νόμος 3900/2010. Οι θεσμικές αλλαγές στη δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΕΔΔΔΔ 2011, σ. 904., κατά τον οποίο τόσο η αίτηση του διαδίκου όσο και η προδικαστική απόφαση θα πρέπει να έχουν σαφήνεια, να είναι εμπεριστατωμένες και αιτιολογημένες και να συνοδεύονται από επαρκή στοιχεία επί των πραγματικών περιστατικών και των εφαρμοστέων κανόνων δικαίου. 68 Βλ. Πικραμένος Μ., Το Συμβούλιο της Επικρατείας μετά το Ν. 3900/2010 στον Τόμο «Συμβούλιο της Επικρατείας. Εφαρμογές Διοικητικού Ουσιαστικού και Δικονομικού Δικαίου», επιμέλεια Χ. Χρυσανθάκη, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2012, σ. 1111. 69 Βλ. Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Παρατηρήσεις και προτάσεις σχετικά με το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις», ΕΔΚΑ 2011, σ. 122. 70 Βλ. Αρναούτογλου Φ., Η «πρότυπη» ή «πιλοτική» δίκη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σ.64. 21