Εισαγωγή στη Φιλοσοφία

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα 12: Tι είναι η φιλοσοφία; Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Να ορισθεί η σοφία. Να αναφέρονται τα οφέλη της. Να κατανοηθούν τα αντικείμενα της σοφίας. Να ερμηνευτεί η σοφία κατά τους φιλοσόφους. Να συσχετιστεί η αριστοτέλεια θεωρία και ο τόπος της πλατωνικής αληθείας. Να ερμηνευτεί ο κριτικός στοχασμός. 4

Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Ηρόδοτος. Πυθαγόρας. Διογένης Λαέρτιος. Ιάμβλιχος. 5

Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Πλάτων. Αριστοτέλης. Φιλοσοφία. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία. 6

Λέξεις κλειδιά Σοφία. Θεωρία. Εἰδέναι. Φιλοσοφείν. Στοχασμός. Αλήθεια. 7

1. Ηρόδοτος 1/3 Ἡρόδοτος, Ιστορία, 1.30.9-12: Κροῖσος τάδε Ξεῖνε Ἀθηναῖε παρ ἡμέας γὰρ περὶ σέο λόγος ἀπῖκται πολλὸς καὶ σοφίης [εἵνεκεν] τῆς σῆς καὶ πλάνης ὡς φιλοσοφέων γῆν πολλὴν θεωρίης εἵνεκεν ἐπελήλυθας. Ξένε, ως εμάς έχει φτάσει η μεγάλη σου φήμη για τη σοφία και τα ταξίδια σου, πως η αγάπη σου για τη γνώση σε έσπρωξε να επισκεφτείς χώρες πολλές, για να τις σπουδάσεις 8

1. Ηρόδοτος 2/3 Ερωτήματα: 1. Με ποιον τρόπο αποδίδεται ο όρος σοφία; 2. Για ποιο λόγο ταξίδεψε ο Σόλων; 3. Ποια είναι η αναφορά της σοφίας σήμερα με βάση τον Ηρόδοτο; 9

1. Ηρόδοτος 3/3 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ως αγάπη για την γνώση και την μόρφωση. 2. θεωρίης εἵνεκεν. 3. Αυτή της πνευματικής καλλιέργειας. 10

2. Πυθαγόρας 1/3 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 8.8.8-12: καὶ τὸν βίον ἐοικέναι πανηγύρει ὡς οὖν εἰς ταύτην οἱ μὲν ἀγωνιούμενοι οἱ δὲ κατ ἐμπορίαν οἱ δέ γε βέλτιστοι ἔρχονται θεαταί οὕτως ἐν τῷ βίῳ οἱ μὲν ἀνδραποδώδεις ἔφη φύονται δόξης καὶ πλεονεξίας θηραταί οἱ δὲ φιλόσοφοι τῆς ἀληθείας. Η ζωή μοιάζει με τις εορταστικές συνελεύσεις. Όπως σ αυτές άλλοι πηγαίνουν για το βραβείο, άλλοι, οι έμποροι, για το κέρδος, οι κατεξοχήν όμως ελεύθεροι πηγαίνουν μόνον ως θεατές, έτσι και στη ζωή άλλοι επιδιώκουν τη δόξα, άλλοι τη φήμη, άλλοι τον πλούτο, ενώ οι φιλόσοφοι επιδιώκουν να γνωρίσουν την αλήθεια. 11

2. Πυθαγόρας 2/3 Ερωτήματα: 1. Γιατί ο Πυθαγόρας ονομάζει τον εαυτό του φιλόσοφο; 2. Πώς αποδίδεται ο όρος κατά τον Πυθαγόρα; 3. Ποια είναι η σημασία της παρομοίωσης για την έννοια της φιλοσοφίας; 12

2. Πυθαγόρας 3/3 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Απαντώντας στην ερώτηση του Φλιούντιου Λέοντα (τίς εἴη) ο Πυθαγόρας απαντά με γνώμονα την υπαρξιακή θεώρηση του όρου. 2. Με τη στενότερη σημασία της θεωρίας. 3. Εδώ η φιλοσοφία απηχεί την έννοια της σοφίας. 13

3. Διογένης Λαέρτιος 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 5.20.5-7: τὸ ἐρώτημα. ἐρωτηθεὶς τί ποτ αὐτῷ περιγέγονεν ἐκ φιλοσοφίας ἔφη τὸ ἀνεπιτάκτως ποιεῖν ἅτινες διὰ τὸν ἀπὸ τῶν νόμων φόβον ποιοῦσιν. Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η ωφέλεια της φιλοσοφίας; 2. Τι σημαίνει το ανεπιτάκτως; 3. Ποια είναι η ηθική αξία της φιλοσοφίας; 14

3. Διογένης Λαέρτιος 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. τὸ ἀνεπιτάκτως ποιεῖν 2. Χωρίς να του το ζητάει κανένας. 3. Η διαρκής επιθυμία του εἰδέναι, που διαλεκτικά κινείται προς την έσχατη γνώση. 15

4. Ιάμβλιχος 1/3 Ἰάμβλιχος, Περί του πυθαγορείου βίου, 12.58.17-59.12: τὴν τῶν καλλίστων θεωρίαν ὃν καὶ προσονομάζειν φιλόσοφον καὶ σοφία μὲν ἡ τῷ ὄντι ἐπιστήμη τις ἡ περὶ τὰ καλὰ τὰ πρῶτα καὶ θεῖα καὶ ἀκήρατα καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντα ἀσχολουμένη ὧν μετοχῇ καὶ τὰ ἄλλα ἂν εἴποι τις καλά φιλοσοφία δὲ ἡ ζήλωσις τῆς τοιαύτης θεωρίας. 16

4. Ιάμβλιχος 2/3 Ερωτήματα: 1. Γιατί η φιλοσοφία απευθύνεται μόνο στους κάλλιστους; 2. Με ποια αντικείμενα ασχολείται η φιλοσοφία; 3. Σχολιάστε την πρόταση «φιλοσοφία δὲ ἡ ζήλωσις τῆς τοιαύτης θεωρίας». 17

4. Ιάμβλιχος 3/3 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Κατά τον Πυθαγόρα κάλλιστός είναι ο φιλόσοφος, διότι κατατείνει στο φρόνιμον, το οποίο θεωρείται αθάνατο στοιχείο. 2. περὶ τὰ καλὰ τὰ πρῶτα καὶ θεῖα καὶ ἀκήρατα. 3. Αποδίδεται η σημασία της φιλοσοφίας με πλατωνικά στοιχεία. 18

5. Πλάτων 1/6 Πλάτων, Συμπόσιον, 204.a.1-6: θεῶν οὐδεὶς φιλοσοφεῖ οὐδ ἐπιθυμεῖ σοφὸς γενέσθαι ἔστι γάρ οὐδ εἴ τις ἄλλος σοφός οὐ φιλοσοφεῖ. οὐδ αὖ οἱ ἀμαθεῖς φιλοσοφοῦσιν οὐδ ἐπιθυμοῦσι σοφοὶ γενέσθαι οὔκουν ἐπιθυμεῖ ὁ μὴ οἰόμενος ἐνδεὴς εἶναι οὗ ἂν μὴ οἴηται ἐπιδεῖσθαι.. ( εκείνος επομένως που δε φαντάζεται ότι του λείπει κάτι, δεν έχει τον πόθο εκείνου, το οποίο δε φαντάζεται πως του χρειάζεται). 19

5. Πλάτων 2/6 Ερωτήματα: 1. Γιατί οι αμαθείς δε φιλοσοφούν; 2. Ποια είναι διαφορά μεταξύ φιλοσοφίας και σοφίας κατά τον Πλάτων; 3. Ποια διαφορά εντοπίζεται με τους προγενέστερους φιλοσόφους; 20

6. Πλάτων 3/6 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι δεν έχουν συνείδηση της άγνοιάς τους. 2. Η φιλοσοφία είναι η επιδίωξη της σοφίας που δεν κατέχουμε. Μόνο ο θεός είναι σοφός. 3. Στους προγενέστερους φιλοσόφους οι όροι χρησιμοποιούνταν ως συνώνυμοι. 21

6. Πλάτων 4/6 Πλάτων, Συμπόσιον, 204.b.1-5: Δῆλον δή ἔφη τοῦτό γε ἤδη καὶ παιδί ὅτι οἱ μεταξὺ τούτων ἀμφοτέρων ὧν ἂν εἴη καὶ ὁ Ἔρως. ἔστιν γὰρ δὴ τῶν καλλίστων ἡ σοφία Ἔρως δ ἐστὶν ἔρως περὶ τὸ καλόν ὥστε ἀναγκαῖον Ἔρωτα φιλόσοφον εἶναι φιλόσοφον δὲ ὄντα μεταξὺ εἶναι σοφοῦ καὶ ἀμαθοῦς. 22

6. Πλάτων 5/6 Ερωτήματα: 1. Ποιος φιλοσοφεί κατά τον Πλάτων; 2. Ποιος είναι ο ρόλος του Έρωτα; 3. Ποιο είναι το νόημα του μεταξύ ; 23

6. Πλάτων 6/6 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. ὁ Ἔρως 2. γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ αισθητού και νοητού κόσμου. 3. Ο τόπος του φιλοσόφου που επιθυμεί το εἰδέναι από τον έρωτα της αλήθειας. 24

7. Αριστοτέλης 1/6 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1025b.25 : πᾶσα διάνοια ἢ πρακτικὴ ἢ ποιητικὴ ἢ θεωρητική. Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1074b.3 : καὶ περιέχει τὸ θεῖον τὴν ὅλην φύσιν. Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 982b.24-28: δῆλον οὖν ὡς δι οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμεν χρείαν ἑτέραν ἀλλ ὥσπερ ἄνθρωπος φαμέν ἐλεύθερος ὁ αὑτοῦ ἕνεκα καὶ μὴ ἄλλου ὤν οὕτω καὶ αὐτὴν ὡς μόνην οὖσαν ἐλευθέραν τῶν ἐπιστημῶν μόνη γὰρ αὕτη αὑτῆς ἕνεκέν ἐστιν. 25

7. Αριστοτέλης 2/6 Ερωτήματα: 1. Τι σημαίνει θεωρία κατά τον Αριστοτέλη και ποιο είναι το αντικείμενό της; 2. Πώς ορίζει ο Αριστοτέλης τη φιλοσοφία; 3. Τι πραγματεύεται η φιλοσοφία; 26

7. Αριστοτέλης 3/6 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ο όρος θεωρία χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστοτέλη για να διακριθεί η φιλοσοφία από τις πρακτικές επιστήμες. Η θεωρία στρέφεται στα όντα, προκειμένου να γνωρίσουν την αιτία και τον σκοπό τους. 2. Ως μια ελεύθερη επιστήμη. 3. Το όλον της φύσης, το θείον. 27

8. Αριστοτέλης 4/6 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 982b.12-17: διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως. 28

8. Αριστοτέλης 5/6 Ερωτήματα: 1. Ποια είναι τα κίνητρα του φιλοσοφείν; 2. Υπάρχει βεβαιότητα στη φιλοσοφία; 3. Τί αναζητά ο άνθρωπος με βάση τον κριτικό έλεγχο της γνώσης; 29

8. Αριστοτέλης 6/6 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν 2. Στη φιλοσοφία τίποτα δεν θεωρείται ξεπερασμένο, ώστε να μην έχουμε την κρίση να το ξανασκεφτούμε. 3. Αναζητά διαρκώς νέες θέσεις, προκειμένου να δημιουργούνται ανοιχτά φιλοσοφικά συστήματα. 30

Φιλοσοφία 1/3 Κάποια συμπεράσματα: Αγάπη για τη γνώση και τη σοφία. Ειρωνεία τραγικότητα, απόσταση φιλοσοφίας από σοφία. ανεπάρκεια-επιθυμία, έλκυση προς το κάλλος και το καλό. Φιλόσοφος: μεσολαβητής, αποκαλύπτει κάτι από τον κόσμο των θεών, συνείδηση της μη σοφίας. 31

Φιλοσοφία 2/3 Επιδίωξη της γνώσης, της αληθινής πραγματικότητας. Επιστήμη-φιλοσοφία= λειτουργικό οικοδόμημα (θεωρία και πράξη). η καθόλου επιστήμη= τα μάλιστα επιστητά. Η γνώση για ίδιας της γνώσης. Ερμηνευτική λειτουργία. 32

Φιλοσοφία 3/3 Ποικιλία γνωμών. Γλώσσα του πνευματικού περιβάλλοντος. Αντιδογματισμός της φιλοσοφικής σκέψης (κριτικός στοχασμός). Μεθοδική ζήτηση της αλήθειας. Καταλαμβάνει τις αρχές και τα αίτια και επεκτείνεται στα πάντα: ενότητα των πραγμάτων. 33

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 1/4 Ἀριστοτέλης, Μετά τά Φυσικά. Aristotelis, Metaphysica, ed. W. Jaeger, Oxford, 1967. Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων. Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers, σειρά The Loeb Classical. 34

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 2/4 Library, Ι, II, ed. R. D. Hicks, London, 1996. Ἡρόδοτος, Ἱστορίαι. Hėrodote, Histories, 2, 4, ed. Ph. E. Legrand, σειρά Les Belles Lettres, Paris, 1945. Ἰάμβλιχος, Περί τοῦ Πυθαγορίου βίου βιβλίο. Iamblichi, De vita Pythagorica Liber, ed. U.mKlein, σειρά L. Deubner, Stutgard, 1975. 35

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 3/4 Πλάτων, Ἔργα. Platonis, Opera, εκδ. J. Βurnet, (1-5), Oxonii 1900 1907. Αυγελής Ν., Ιστορία της φιλοσοφίας, χ.ε., Θεσσαλονίκη, 2001. Γιανναράς Χρ., Σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία, εκδόσεις Δόμος, Αθήνα, 1988. 36

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 4/4 Δημητρακόπουλος Π., Εισαγωγή στη φιλοσοφία, χ.έ, Θεσσαλονίκη, 1980. Hadot P., Τι είναι η αρχαία φιλοσοφία, μτφρ. Κλαμπατσεά Α., εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα, 2002. Jaspers K., Εισαγωγή στη φιλοσοφία, μτφρ. Μαλεβίτσης Χρ. εκδόσεις Αρμός, Αθήνα, 2011. Nagel Th., Θεμελιώδη φιλοσοφικά προβλήματα : σύντομη εισαγωγή στη φιλοσοφία, μτφρ. Χρ. Βέϊκου, εκδόσεις Σμίλη, Αθήνα, 1989. 37

Τέλος Ενότητας