Ο Γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 9: Μαθαίνοντας (για) τη γραφή γράφοντας. Ανάλυση μιας μελέτης περίπτωσης. Στελλάκης Νεκτάριος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών ΤΕΕΑΠΗ
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Σημείωμα αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Στελλάκης Νεκτάριος 2014. «Ο γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2014. Διαθέσιμο από τη διαδικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/pn1481/ 3
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons, Αναφορά, Μη εμπορική χρήση, Όχι παράγωγα έργα, Διανομή 4.0 (1) ή μεταγενέστερη, Διεθνής έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων, π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα, κ.λπ., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «σημείωμα χρήσης έργων τρίτων». Ως μη εμπορική ορίζεται η χρήση: - Που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από τη χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο - Που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο - Που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό ζητηθεί. 4
Διατήρηση σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: - Το σημείωμα αναφοράς - Το σημείωμα αδειοδότησης - Τη διατήρηση διατήρησης σημειωμάτων - Το σημείωμα χρήσης έργων τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 5
Σκοποί ενότητας Θα γίνει αναφορά στον τρόπο που τα παιδιά στο νηπιαγωγείο μαθαίνουν (για) τη γραφή γράφοντας, μέσα από την οπτική μιας μελέτης περίπτωσης.
Περιεχόμενα ενότητας Μαθαίνω (για) τη γραφή γράφοντας Μελέτη περίπτωσης
Αναμφισβήτητα ένα από τα πιο δυνατά σημεία της έρευνας για τον πρώτο, φυσικό, αναδυόμενο γραμματισμό είναι η εκτενής χρήση εθνογραφικών μελετών περίπτωσης (case studies). > Οι μελέτες περίπτωσης αναδεικνύουν με μοναδικό τρόπο τη σχέση του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος στην ανάπτυξη του γραμματισμού. > Εντούτοις, οι μελέτες περίπτωσης δεν επιτρέπουν γενικεύσεις.
Ο γραμματισμός είναι πάντοτε ενσωματωμένος σε κάποια κοινωνική δράση και μαθαίνεται πάντοτε σε σχέση με τις χρήσεις του σε αυτές τις ιδιαίτερες κοινωνικές καταστάσεις Street (1984:43) Οι πρακτικές γραμματισμού στο οικογενειακό περιβάλλον έχουν αναγνωριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία (εγ)γραμματισμού των παιδιών.
Οι γονείς Και οι δύο γονείς πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών και τακτικοί αναγνώστες > Μητέρα: σκηνογράφος - ενδυματολόγος περιστασιακά εργαζόμενη > Πατέρας: Εκπαιδευτικός «Μέσο» κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο
Tο παιδί:χριστοφόρος Ημ. Γέννησης: 13/2/2000 Πρωτότοκος (με αρκετή διαφορά ηλικίας από το δεύτερο παιδί) Στην ηλικία των 3:6 διαγνώστηκε ότι η γλωσσική του ανάπτυξη παρουσιάζει σημαντική απόκλιση από το αναμενόμενο και έκανε λογοθεραπεία έως την ηλικία των 6 ετών. Οι γονείς επέλεξαν να αναβάλουν την είσοδό του στο σχολικό εγγραμματισμό κατά ένα έτος.
Πρακτικές οικογενειακού γραμματισμού Πλούσια βιβλιοθήκη Η ανάγνωση ήταν μια σταθερή συνήθεια από την ηλικία των 12 εβδομάδων Τα βιβλία έπαιζαν και παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ρουτίνα του Χ. Επανάληψη ανάγνωσης των ίδιων βιβλίων και συζήτηση γύρω από το περιεχόμενό τους Παροχή υλικών γραφής και ζωγραφικής Παιδικά περιοδικά και κόμικς Υπολογιστής στη διάθεση του παιδιού, DVDs, βιντεοκασέτες, CDs
Τακτική επίσκεψη στα βιβλιοπωλεία (1 φορά την εβδομάδα) Το ψυγείο ως πίνακας για τα εικαστικά έργα και τα κείμενά του (και όχι μόνο) Αποφυγή χρήσης «εκπαιδευτικών» παιχνιδιών (π.χ. λογισμικό, αλφαβητάρια, προγραφικές ασκήσεις) Οι γονείς ως μοντέλα (λίστες, επιστολές, λογοτεχνία, κείμενα εργασίας) Παιχνίδι Συζήτηση Δραστηριότητες εκτός σπιτιού και εκδρομές
Γονεϊκή παιδαγωγική Οι γονείς αποφεύγουν την άμεση διδασκαλία Υιοθετούν την τακτική της ερώτησης πρώτα Απαντούν σε ότι το παιδί ρωτά αλλά δεν εισάγουν θέματα Μερικές φορές δίνουν οδηγίες για το πώς μπορεί να επιλύσει το ζήτημα που τον απασχολεί Παράδειγμα: Ποιο είναι το DVD με το Γουίνι; Κοίτα αριστερά στο ράφι. Σκέψου από τι αρχίζει ο Γουίνι. Νομίζω ότι ξέρεις ποιο είναι το Γ. (4:6)
Περιστατικά γραμματισμού 2 9 καθημερινά Μέσος όρος 4-5 Περιστατικό γραμματισμού (literacy event) είναι κάθε περίπτωση που ένα γραπτό είναι συνδεδεμένο άρρηκτα με τη φύση της αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων και με τις διαδικασίες ερμηνείας και άντλησης νοήματος που πραγματοποιούν στα πλαίσια μιας περίστασης επικοινωνίας. Heath (1982:93)
Παράδειγμα Χ: Θα γράψω μια ιστορία για το Στρογγυλόπαιδο (επιρροή από Στρογγυλοσκουφίτσα) Μπ: Και τι θα λέει; Θα έχει περιπέτειες; Χ: Όχι, θα έχει άθλους.(επιρροή από τον Ηρακλή) Θα γράψω δύο βιβλία. Μπ: Εννοείς δύο ιστορίες; Χ: Όχι, θα γράψω ένα για το Γιώργο κι ένα για το Σπύρο. Τα βιβλία δε βγαίνουν πολλά πολλά; Μπ: Α! Τώρα κατάλαβα. Εννοείς δύο αντίτυπα.
Το σκαλοπάτι της γοργόνας
Βιβλιοπωλεία
Επαναλαμβανόμενη ανάγνωση προβλέψιμων κειμένων
Οι πρώτες αποκωδικοποιήσεις
«ΌΧΙ» σκουπίδια εδώ
Γραφή Το πρώτο (;) γραπτό
Γράμμα στη νονά
Η φάση της αδιαφοροποίητης γραφής Γράμμα στην Ειρήνη
Σταυρόλεξο
Λίστα για ψώνια
Τι θα θέλατε να φάτε; Σερβιτόρος
Κλήσεις
Γράμμα στον Άγιο Βασίλειο Παρακαλώ μην ξεχάσεις να μου φέρεις το τρένο
Διαγωνισμός περιοδικού
Tο ασχημόπαπο
Η πάπια, η φωλιά, τα αυγά, X
Ξέρω τι πρέπει να κάνω
Ένα λεωφορείο με τη μαμά και τον μπαμπά (Θ-Ν)
Μια ιστορία με ένα Τζίνι
Η ιστορία του χιονάνθρωπου
Κάρτα για τα γενέθλια του φίλου του
4:9
Ψευδογράμματα
Τυχαία γράμματα
Το γράμμα μου (X)
Γράμματα από το όνομά του
4:0 4:10
αντιγραφή
Το όνομα
Βιβλίο επισκεπτών οινοποιείου
Γραφή ονόματος στην εκκλησία
Οι πρώτες κωδικοποιήσεις (MP - ΜΑΡΑ). Συλλαβική γραφή
Γύρω στα 4 ΕΝΝΟΙΕΣ ΕΝΤΥΠΟΥ ΛΟΓΟΥ * Ξέρει ποιο μέρος του βιβλίου διαβάζουμε * Αναγνωρίζει το εξώφυλλο, το οπισθόφυλλο, την αρχή της σελίδας * Γυρίζει τις σελίδες * Αναγνωρίζει τη διαφορά έντυπου και εικόνων * Γνωρίζει ότι οι εικόνες και το κείμενο συνδέονται * Γνωρίζει τι είναι ο τίτλος * Αναγνωρίζει τους αριθμούς των σελίδων * Γνωρίζει ότι διαβάζουμε από αριστερά προς τα δεξιά * Γνωρίζει ότι το έντυπο είναι ο προφορικός λόγος κωδικοποιημένος * Διαβάζει στο περιβάλλον και κάποια λογότυπα
ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ * Διακρίνει τα γράμματα από τους αριθμούς και από άλλα σημειωτικά συστήματα * Γράφει γράμματα * Αρχίζει να διακρίνει τους ήχους των γραμμάτων (φωνημική επίγνωση)
Γύρω στα 5 Αναγνωρίζει τους ήχους 21 κεφαλαίων (A, Β, Γ, Δ, Ε, Ζ, Η, Θ, Ι, Κ, Λ, Μ, Ν, Ο, Π, Ρ, Σ, Τ, Φ, Χ, Ω) (- Ξ, Υ, Ψ) Αναγνωρίζει τους ήχους 15 πεζών (α, β, ε, η, θ, ι, κ, ο, π, ρ, σ (ς), τ, φ, χ, ω) Πραγματοποιεί τις πρώτες προσπάθειες κωδικοποίησης / αποκωδικοποίησης
Η επιτυχία της πορείας των παιδιών προς τον (εγ)γραμματισμό εξαρτάται κυρίως από τις αναγνωστικές τους εμπειρίες πριν την είσοδό του στο δημοτικό σχολείο. ( Australian Language and Literacy Council, 1995; Παπούλια Τζελέπη, 1997)
ΦΟΡΜΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ / ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΡΙΘΜΟΣ: Ημερομηνία Ώρα - Διάρκεια ΗΗ/ΜΜ/ΕΤΟΣ Από:.. Έως: Μέρος Συμμετέχοντες Βιντεοσκόπηση Ναι ( ), Όχι ( ) Φωτογράφηση Ναι ( ), Όχι ( ) Ηχογράφηση Ναι ( ), Όχι ( ) Περιστατικό Αναγνωστικό/ά επεισόδιο/α Συγγραφικό/ά επεισόδιο/α Σημειώσεις
Σχετική βιβλιογραφία Wolf, M. (2007). Ο Προυστ και το καλαμάρι. Πώς ο εγκέφαλος έμαθε να διαβάζει. Αθήνα: Πατάκης [κεφ. 4] Barton, D. (2009). Εγγραμματισμός: Εισαγωγή στην οικολογία της γραπτής γλώσσας. Αθήνα: Παπαζήσης [κεφ. 9 & 10] Τάφα, Ε. & Μανωλίτσης, Γ. (2009). Αναδυόμενος Γραμματισμός: Έρευνα και εφαρμογές. Αθήνα: Πεδίο. Sulzby, E. (1989). Assessment of writing and of children s language while writing. Στο L. Morrow & J.Smith (Επιμ.). The role of assessment and measurement in early literacy instruction, 83-109. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall. Zygouris-Coe, V. (2001). Emergent literacy. Orlando, FL: Florida Literacy and Reading Excellence Center
Τέλος Ενότητας