O Πειραιάς και η εποχή της εκβιομηχάνισης : η περίπτωση του εργοστασίου Λιπασμάτων της Δραπετσώνας

O Πειραιάς και η εποχή της εκβιομηχάνισης : η περίπτωση του εργοστασίου Λιπασμάτων της Δραπετσώνας Δρ. Σταυρούλα Τριανταφύλλου μέλος της Π.Ο του ΚΠΕ Δραπετσώνας, Τροιζήνας, Μεθάνων Διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο ΚΠΕ Δραπετσώνας Τροιζήνας Μεθάνων 1-2 Μαρτίου 2013

Η μαρτυρία της γλώσσας Περαιόω-ώ: περνώ κάποιον απέναντι με πλοίο Ο περαιών : αυτός που περνάει κάποιον απένταντι με πλοίο Περαιεύς : πορθμέας-περαματάρης ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ

O Πειραιάς νησί!!!

ΚΑΝΘΑΡΟΣ ΜΟΥΝΙΧΙΑ ΖΕΑ

5 ο αιώνας π.χ. : Αττικά νομίσματα και αγγεία μαρτυρούν : ένας μεγαλός επικοινωνιακπός κόμβος ένωνε την ανατολή (ακτές Εύξεινου Πόντου) και δύση (ισπανικές ακτές)

Από την αρχαιότητα στην παρακμή και από εκεί στην αναγέννηση του Πειραιά.

ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (γκρέμισμα των Μακρών τειχών, επιδημία λοιμού, η Αθήνα χάνει την ηγεμονική της θέση) ΑΚΜΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ (νέα ανάπτυξη έως το θάνατο Μ. Αλεξάνδρου, σταδιακή παρακμή) ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (πλήρης παρακμή Σύλλας) ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ (το λιμάνι γίνεται ορμητήριο πειρατών, μάχη στο Κερατσίνι, ήττα στο Φάληρο, απελευθέρωση του Πειραιά - 1827).

ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ ΝΤΡΑΠ (ΡΕΜΑ) + ΤΣΩΝΗΣ (ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ) ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ ΚΕΡΑΤΙΕΣ (ΧΑΡΟΥΠΙΕΣ) + ΓΚΙΝΗΣ (ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ Ο Πειραιάς αλλάζει όνομα ΠΟΡΤΟ ΛΕΟΝΕ (από τους Ενετούς) ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΔΡΑΚΟΥ (από τους Έλληνες) ΑΣΛΑΝ - ΛΙΜΑΝΙ (από τους Τούρκους)

Παρατηρώντας το άγαλμα 1688 : Αρπαγή του αγάλματος από τον Ενετό ναύαρχο Μοροζίνι

Το λιμάνι του Πειραιά στην νεότερη εποχή και εκβιομηχάνιση

ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ ΣΕ ΈΝΑΝ ΕΡΗΜΟ ΤΟΠΟ. ΤΕΛΗ ΤΟΥ 17ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ : 12 ΜΟΝΑΧΟΙ ΗΕΤΙΩΝΙΕΑ ΠΥΛΗ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΗ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ (ΠΡΟΞΕΝΟΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΓΚΑΣΠΑΡΙ) ΕΞΟΧΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (GUILLET ST. GEORGE) ΣΤΑ 1806 ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΛΕΜΒΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ (CHATEAUBRIAND)

Ο Πειραιάς γίνεται δήμος ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΑΡΑΧΩΡΕΙ ΤΗ ΓΗ ΣΕ ΤΙΜΕΣ ΧΑΜΗΛΕΣ ΚΑΙ ΜΕ ΟΡΟ ΤΗ ΓΡΗΓΟΡΗ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ 1835 : 41 κάτοικοι του Πειραιά ζητούν να γίνει Δήμος 150-200 κάτοικοι 1836 : 1.011 κάτοικοι 1870 : 10.000 κάτοικοι 1920 : 134.000 κάτοικοι 1928 : 251.659 κάτοικοι

H Aκτή Tζελέπη κατά το 1880. Διακρίνεται το εργοστάσιο Kαπράνου που άρχισε να λειτουργεί το 1860 και ήταν πρώτος αλευρόμυλος του Πειραιά. (Aρχείο Σπ. Mανουσάκη).

Aποψη του Πειραιά, γύρω στα 1880. Στο βάθος διακρίνονται εργοστάσια με τις καμινάδες τους. (Φωτογραφικό Aρχείο Μουσείου Mπενάκη).

Λέμβοι στην Aκτή Tελέπη, αρχές του 20 ου αιώνα (επιβίβαση ή αποβίβαση των επιβατών). Oι λέμβοι απομακρύνθηκαν από το λιμάνι το1930, οπότε τα πλοία έδεναν στα κρηπιδώματα που εν τω μεταξύ είχαν κατασκευαστεί.

ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ MΕ ΒΑΡΚΑ

To λιμάνι τoυ Πειραιά τo 1915, στην πρώτη τoυ αεροφωτoγραφία. (Aρxείο Γ. Xατημανωλάκη).

Tο παλιό εργοστάσιο της ΔEH, η πρώτη μεγάλη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από το 1906, στο N. Φάληρο.

TO KEΝΤΡΙΚΟ ΛΙΜΑΝΙ

N.ΦΑΛΗΡΟ

H ZEA ΚΑΠΟΤΕ

ΤΟ ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ. 1995 1920 ΑΡΧΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 80

Τα εσωτερικά μεταναστατευτικά ρεύματα προς τον Πειραιά Δεκαετίες 1830 και 1840 : Χιώτες από την Ερμούπολη (εμπόριο μαστίχας, βιομηχανία μεταξωτών, βαμβακουργία) Υδραίοι 1866-1869 : πρόσφυγες της κρητικής επανάστασης Ξένοι υπήκοοι

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΑΠΌ ΙΩΝΙΑ, ΚΑΠΑΔΟΚΙΑ, ΠΟΝΤΟ ΚΑΙ ΑΡΜΕΝΙΑ Στους 251.659 κατοίκους οι 101.185 πρόσφυγες

Η Δραπετσώνα του 1952: 2.500 παράγκες 22.000 κάτοικοι Εφημερίδα "Χρονογράφος" 1952 : «καθολική έλλειψη ύδρευσης.ηλεκτρικό είχε το 50 %...»

φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού επανδρώνουν τα εργοστάσια της περιοχής και στρέφονται στον τομέα της ναυτιλίας τμήμα του πληθυσμού που συνδέεται με εφοπλιστικούς οίκους επικαλείται τη συμμετοχή του στον Αγώνα και στρέφεται στην πολιτική

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΕΝΙΣΧΥΕΤΑΙ ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΔΙΩΡΥΓΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ (1893) ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ (1869-1904) ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΡΗΠΙΔΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΒΑΘΡΕΣ (1893) ΜΟΝΙΜΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ (1899-1913)

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ : Η «ΜΑΓΧΕΣΤΡΙΑ» ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Το «Σχοινοπλοκείο» (Κλεμέντιος, 1835)

Καταγεγραμμένες βιομηχανικές μονάδες στον Πειραιά του 1906 14 ατμόμυλοι-αλευρόμυλοι 7 εργοστάσια ζυμαρικών 10 μεγάλα μηχανοποιεία 10 σαπωνοποιεία 11 κλωστοϋφαντουργεία 1 χρωματουργείο 28 οινοπνευματοποιεία Εργοστάσιο αεριόφωτος Εργοστάσιο Λιπασμάτων Τσιμεντάδικο και μεταπολεμικά.. ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΣ ΔΕΗ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΚΑΥΣΙΜΩΝ ΚΑΙ ΟΡΥΚΤΕΛΑΙΩΝ SHELL ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΥΨΟΥ «ΤΑΜΠΑΚΙΚΑ» (ΒΙΟΤΕΧΝΙΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΕΡΜΑΤΩΝ)

Η ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ 1909-1992 χιλιάδες εργάτες/εργάτριες επιστάτες υπάλληλοι χημικοί μηχανικοί γεωπόνοι και ιατροί

Αποθήκη ζιζανιοκτόνων Υπαίθριος χώρος αποθήκευσης πυριτών Αποθήκη εντομοκτόνων

Δεξαμενές αμμωνίας Εγκατάσταση φρύξης Πυριτών Μονάδα Υδροχλωρικού οξέος Αποθήκη Θειϊκού Νατρίου

Κλίβανος υαλουργείου

Εργαζόμενοι στο καλλιτεχνικό τμήμα

ΥΑΛΟΦΥΣΗΤΗΣ Πρέπει να έχει μεγάλη πείρα, δεξιοτεχνία και ισχυρούς πνεύμονες.

Υαλοφυσητές στο Υαλουργείο (αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη)

Ινστιτούτο Χημείας και Γεωργίας "Ν. Κανελλόπουλος" Εργαστήριο Βιβλιοθήκη

Η καμινάδα του υαλουργείου και ο αγωγός αποβλήτων (Δεκαετία 1930).

Δίκτυο Λυμάτων

Δεξαμενές Βασιλειάδη στο βάθος η βιομηχανική ζώνη

Η σχάρα του ναυπηγείου «Bασιλειάδη» (από το 1860 έως τα μέσα του αιώνα) επισκευάζονταν ελληνικά και ξένα σιδερένια πλοία.

Οι δεξαμενές από ψηλά

"Εσείς ήρθατε και κατοικήσατε στην περιοχή, εμείς προϋπάρξαμε"!

Η πόλη του Πειραιά μεγάλωνε παράλληλα με το εργοστάσιο Λιπασμάτων.. 1907 : 73.579 κάτοικοι στον Πειραιά 1920 : 135.482 κάτοικοι

Το εργοστάσιο κατέλαβε το ¼ της έκτασης της Δραπετσώνας.. σε λίγες δεκαετίες (250.000 τ.μ) Λιμάνι Σφαγείων

Πολλές γενιές συνδέουν τη ζωή τους με το εργοστάσιο Πρώτα χρόνια λειτουργίας: 180-200 εργάτες 1934 : 4.000 εργάτες Μέσα δεκαετίας 1950 : 5.000 εργάτες 1980 : 3.000 εργάτες Λιπασμάτων

Η καινοτομία. (1) ΑΜΕΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ (τράπεζα Αθηνών και τράπεζα Ανατολής) ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΜΕ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ-ΤΕΧΝΙΚΟΥΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΝΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Η καινοτομία. (2) ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΓΟΡΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ : ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ τριβή, πλύση, εμπλουτισμός σιδηροπυρίτη (1952) και επίπλευση μολύβδου και ψευδαργύρου (1953) ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΛΙΓΝΙΤΟΡΥΧΕΙΩΝ ΠΤΟΛΕΜΑΙΔΑΣ (ΕΩΣ 1959)

Η καινοτομία. (2) ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΓΟΡΑΣ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΝΕΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ Νομοθετικά διατάγματα ΓΛΙΘ/1911 και 218/1914 «περί προαγωγής της Γεωργίας δια της διαδόσεως των χημικών λιπασμάτων» Πανεπιστήμιο Αθηνών Αν. Χρηστομάνος : σημασία της χημικής λίπανσης για την ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής

Η διάταξη του εργατικού συνοικισμού σε αεροφωτογραφία του 1960

Το μοναδικό κτίσμα που απέμεινε από τον εργατικό συνοικισμό (1970)

ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΟΥ 19 ου αιώνα στις βιομηχανικές περιοχές Ευρώπης και ΗΠΑ ΜΕΙΩΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΜΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ υαλουργείο ΗΘΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

Επιβράβευση για τα «μέτρα ψυχαγωγίας και μορφώσεως του προσωπικού»

ΙΔΙΟΚΤΗΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ 1916, 1924, 1933, 1947 - Απεργίες με αιτήματα: καλύτερες συνθήκες εργασίας, αύξηση στο μισθό, πρόσληψη μόνιμου προσωπικού, κανονικά ωράρια εργασίας ΚΑΤΟΙΚΟΙ

«μια δεκάρα, χίλιοι εργάτες» Παρασκευή 23 Μαΐου 1947: 1,5 τόνος υδροχλωρικού οξέος ρίχνεται στη θάλασσα Παρασκευή 6 Ιουνίου 1947:.απολύονται εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες και προσλαμβάνονται εργάτες με 15-25% λιγότερο μισθό. μαρτυρίες από την εφημερίδα "Πρωτεργάτης"

περισσότερα από 15 εργατικά ατυχήματα 4 φυματικοί σε μια βδομάδα από τα πυρίμαχα μια εργάτρια έχασε τα δάχτυλα της 2 λιποθυμίες και 3 εγκαύματα σε 1 μήνα Άλλες μαρτυρίες. από την εφημερίδα «πρωτεργάτης» 17-1-1947 Περισσότεροι από 800 εργάτες/τριες απολύθηκαν. ΚΥΡΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ : «αν μειωθεί το προσωπικό θα υπάρχουν καλύτερες απολαβές για τους υπόλοιπους».

από την ίδια εφημερίδα. 28 Μαρτίου 1947: «Συνεχίζεται για 4η εβδομάδα η απεργία των γυαλάδων και του βοηθητικού προσωπικού.. Η εταιρεία. απέλυσε 75 περίπου και έβαλε σε διαθεσιμότητα 130. Διαδίδεται ότι θα απολυθούν 300 ακόμη..» Δεκαετία του 80. Το εργοστάσιο λιπασμάτων ευθύνεται για το 80% των αέριων ρύπων του λεκανοπεδίου (και μάλιστα, ειδικών ρύπων, όπως το φθόριο που ενοχοποιείται για τον καρκίνο των οστών κάποιοι παιδίατροι αποτρέπουν τις μητέρες να θηλάσουν).

ΖΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ..ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΙ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΕΣ

Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση δεν αντανακλά τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων;

Ενδειτική βιβλιογραφία και δικτυογραφία

Αγριαντώνη, Χριστίνα, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Ιστορικό Αρχείο, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1986. Hirschon Renee, Κληρονόμοι της Μικρασιατικής καταστροφής. Η κοινωνική ζωή των μικρασιατών προσφύγων στον Πειραιά, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004. Ηλιόπουλος Η, Η ανώνυμη Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και λιπασμάτων 1909-1999 (εισήγηση στο πλαίσιο του προγράμματος Grundtvig 2 που συντόνισε το ΚΠΕ Δραπετσώνας, σε συνεργασία με ΕΚεΠΕΚ Παντείου Πανεπιστημίου, 2009. Κοτέα, Μ., Η βιομηχανική ζώνη του Πειραιά 1860-1890, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 1997. Κουτελάκης, Χ., Φώσκολου Αμ., Πειραιάς και συνοικισμοί, (μαρτυρίες και γεγονότα), Εστία, Αθήνα Λεοντίδου, Λίλα, Πόλεις της σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1989. Μήλτσος Αντώνης, Σελίδες Ιστορίας, Ημερολόγιο του Εξωραϊστικού-Πολιτιστικού Συλλόγου «ο Θυμοίτης», Δραπετσώνα 2001. Μούργου Α,., Παναγοπούλου Κ., Σμυρνή Αντ., Δραπετσώνα, Η συγκρότηση μιας προσφυγικής-εργατικής γειτονιάς (επιβλέπουσα καθηγ. ΒαΪου Ντ.), Σχολή Αρχιτεκτόνων μηχανικών, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, Μάρτιος 2012. Παπαδοπούλου Ε, Σαρηγιάννης Γ. Μ, Συνοπτική έκθεση για τις προσφυγικές περιοχές του Λεκανοπεδίου Αθηνών, ΕΜΠ, Αθήνα 2006. Τριανταφυλλίδης Σταύρος, Η ιστορία της Δραπετσώνας, Δραπετσώνα, Πειραιάς 1995. Τσοκόπουλος Β., Πειραιάς, 1835-1870. Εισαγωγή στην Ιστορία του ελληνικού Μάντσεστερ,

http://www.webreport.gr/index.php/piraeus/9-afieromata/98747- lipasmata.html (Γ. Λουτριανάκη, Η Ιστορία των Λιπασμάτων της Δραπετσώνας) http://courses.arch.ntua.gr/111959.html (ιστοσελίδα του εργαστηρίου αστικού περιβάλλοντος ΕΜΠ) Ελένη Μαϊστρου, Δήμητρα Μαυροκορδάτου, Γιώργος Μαχαίρας, Νίκος Μπελαβίλας, Γιάννης Πολύζος «Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993), Παρελθόν και μέλλον ενός Ιστορικού Βιομηχανικού Συγκροτήματος», Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Έκδοση ΠΙΟΠ, Αθήνα 2007. http://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view &id=4199&itemid=85 ιστοσελίδα των οικολογικών και περιβαλλοντικών ομάδων της Κρήτης (άρθρο της πρωτοβουλίας αγώνα «Αναπλάθοντας τα Λιπάσματα» ) www.eie.gr/nhrf/istitutes/inr/structure/sectionb2/section_b2tekmeria -drapetswna-gr.html(ιστοσελίδα Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών «Τεκμήρια για τη συγκρότηση των οικισμών του Πειραιά- Δραπετσώνα»)