Οι διαπραγματεύσεις για την υιοθέτηση της Οδηγίας 2014/104/ΕΕ: τα βασικά ζητήματα και η διευθέτησή τους Δημήτρης Λουκάς Αντιπρόεδρος Επιτροπής Ανταγωνισμού ΕΒΕΑ, 26.2.2015
Εισαγωγή ιστορική διαδρομή 1974 BRT v. Sabam 2001 Courage Crehan ΔΕΕ Πράσινη Βίβλος 2005 2006 Manfredi ΕΕ Λευκή Βίβλος 2008 2011 Pfleiderer 2012 Otis 2013 Donau Πρόταση Οδηγίας 2013 Νέα Οδηγία 2014/104/ΕΕ
Εισαγωγή εξελικτική πορεία παρεπόμενων αγωγών (2001 2012) 2001 Courage Crehan 2005 Πράσινη Βίβλος 2006 Manfredi 2008 Λευκή Βίβλος 2011 Pfleiderer 2012 Otis 2013 Πρόταση
Εισαγωγή άνιση κατανομή παρεπόμενων αγωγών στα κράτη μέλη Κατά την περίοδο 2006 2012: οι λιγοστές παρεπόμενες αγωγές παρατηρήθηκαν κυρίως σε 3 χώρες, ενώ σε πλέον των 2/3 του συνόλου των κρατών μελών δεν καταγράφηκε καμία παρεπόμενη αγωγή
Νομοπαρασκευαστική διαδικασία 5 Νομική βάση: Διττή νομική βάση: άρθρα 103 & 114 ΣΛΕΕ Οι διαδικαστικές συνέπειες από την επιλογή της διττής νομικής βάσης Συνήθης νομοθετική διαδικασία («διαδικασία συναπόφασης») Ευρωπαϊκή Επιτροπή (νομοθετική πρωτοβουλία) Στην πράξη, κατέχει διευρυμένο ρόλο στις διαπραγματεύσεις Συμβούλιο (συν-νομοθέτης) Εμπειρογνώμονες, Μόνιμοι Αντιπρόσωποι (Coreper), Συμβούλιο Υπουργών, Γραμματεία Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (συν-νομοθέτης) Αρμόδιες Επιτροπές, Ολομέλεια, Γραμματεία
Διαδικασία Συναπόφασης 1 η Ανάγνωση 1 η Ανάγνωση 2 η Ανάγνωση 2 η Ανάγνωση Συμβιβασμός
Διαδικασία Συναπόφασης Εντολή Διαπραγμάτευσης (Legislative Mandate) Τεχνικοί Τρίλογοι Πολιτικοί Τρίλογοι Γενική Προσέγγιση (General Approach)
8 Κρίσιμα ζητήματα που ανέκυψαν κατά τις διαπραγματεύσεις (1) Ζητήματα αναφορικά με την αποτελεσματική δημόσια επιβολή του δικαίου ανταγωνισμού Πρόσβαση σε αποδεικτικά στοιχεία & η «μαύρη λίστα» μη κοινοποιούμενων εγγράφων (δηλώσεις επιεικούς μεταχείρισης & υπομνήματα διακανονισμού): άρθρα 5 8 Διασύνδεση προστίμων και αποζημιώσεων αναστολή μέρους του επιβληθέντος προστίμου: προταθέν άρθρο 3.2 (νέο) - αποσύρθηκε Επανεξέταση (27 Δεκ. 2020) του πιθανού αντίκτυπου επιβληθέντων προστίμων από ΕΕΑ στη δυνατότητα ζημιωθέντων διαδίκων να αποζημιωθούν στο πλαίσιο παρεπόμενων αγωγών: άρθρο 20.2(α) Παροχή ad hoc συνδρομής από τις ΕΑΑ στα εθνικά δικαστήρια για την ποσοτικοποίηση της ζημίας σε συγκεκριμένες υποθέσεις: προταθείσα προσθήκη στο άρθρο 17.2 τροποποιήθηκε Συναινετική επίλυση διαφορών ως ελαφρυντική περίσταση κατά την επιμέτρηση προστίμου από ΕΕΑ: άρθρο 18.3
9 Κρίσιμα ζητήματα που ανέκυψαν κατά τις διαπραγματεύσεις (2) Ζητήματα αναφορικά με την αποδεικτική ισχύ των αποφάσεων των ΕΑΑ που διαπιστώνουν παράβαση Αποδεικτική ισχύς απόφασης ΕΕΑ στα εθνικά δικαστήρια άλλου κράτους μέλους: άρθρο 9.2 Ζητήματα αναφορικά με το δικαίωμα πλήρους αποζημίωσης Εξαίρεση από την ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρον υπέρ των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ): άρθρα 11.2 & 11.3 Εξαίρεση από την ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρον υπέρ της επιχείρησης που καλύπτεται από ασυλία (χορήγηση απαλλαγής στο πλαίσιο προγράμματος επιείκειας ): άρθρα 11.4 & 11.5
Κοινοποίηση αποδεικτικών στοιχείων (άρθρο 5) Γενικές αρχές 10 Ασυμμετρία πληροφόρησης & ισότητα των όπλων Τα εθνικά δικαστήρια θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να διατάσσουν την επίδειξη στον ενάγοντα, από τον εναγόμενο ή τρίτο, συγκεκριμένων αποδεικτικών στοιχείων ή κατηγοριών αποδεικτικών στοιχείων που έχει υπό τον έλεγχό του αντίστοιχα μέσα διατίθενται και στον εναγόμενο Για την αποφυγή «αλίευσης πληροφοριών» Τεκμηριωμένη αιτιολόγηση Πειστικοί ισχυρισμοί, βάσει ευλόγως διαθέσιμων και επαρκών στοιχείων Κατηγορίες θα πρέπει να προσδιορίζονται με όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένο και σαφή τρόπο Κοινοποίηση πρέπει να είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας Μέριμνα για την προστασία επιχειρηματικών απορρήτων & εμπιστευτικών πληροφοριών και την πλήρη εφαρμογή δικαστικού απόρρητου
11 Κοινοποίηση στοιχείων στον φάκελο ΕΑΑ (άρθρα 6, 7) Ειδικές και πρόσθετες διατάξεις Μη κοινοποιούμενα έγγραφα («μαύρη λίστα»): Δηλώσεις επιεικούς μεταχείρισης και υπομνήματα διακανονισμού (η εξαίρεση καταλαμβάνει αποσπάσματα αυτών σε άλλα έγγραφα, αλλά όχι και προϋπάρχουσες πληροφορίες) Περιορισμένος δικαστικός έλεγχος προς εξακρίβωση ότι τα εν λόγω μη κοινοποιούμενα έγγραφα εμπίπτουν πράγματι στην εξαίρεση Κοινοποιούμενα έγγραφα μετά την περάτωση της διαδικασίας ενώπιον της ΕΑΑ («γκρί λίστα»): Πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από επιχειρήσεις ειδικά για τη διαδικασία ενώπιον της ΕΑΑ (απαντήσεις σε ερωτηματολόγια, μαρτυρικές καταθέσεις ) Πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από την ΕΑΑ και απεστάλησαν στους διαδίκους κατά τη διοικητική διαδικασία (έκθεση αιτιάσεων) Υπομνήματα για διακανονισμό που αποσύρθηκαν
12 Κοινοποίηση στοιχείων στον φάκελο ΕΑΑ (άρθρα 6, 7) Ειδικές και πρόσθετες διατάξεις Κοινοποιούμενα έγγραφα ανά πάσα στιγμή «λευκή λίστα») Προϋπάρχουσες πληροφορίες και λοιπές πληροφορίες Πρόσθετες ασφαλιστικές δικλείδες για ΕΑΑ Τα εθνικά δικαστήρια ζητούν από την ΕΑΑ ένα στοιχείο μόνον εφόσον δεν υπάρχει ευλόγως η δυνατότητα να προσκομισθεί από διάδικο ή τρίτο («ΕΑΑ ως ύστατη λύση») Δικαίωμα ακρόασης και υποβολής παρατηρήσεων στο εθνικό δικαστήριο επί της αναλογικότητας αιτήματος κοινοποίησης εξ ιδίας πρωτοβουλίας της ΕΑΑ Περαιτέρω εξειδίκευση αρχής αναλογικότητας σε σχέση με πρόσβαση στο φάκελο της ΕΑΑ Δεν θίγονται οι εθνικοί κανόνες για την προστασία των εσωτερικών εγγράφων των ΕΑΑ και της μεταξύ τους αλληλογραφίας
Ισχύς εθνικών αποφάσεων που διαπιστώνουν παράβαση (άρθρο 9) Αντικρουόμενες θέσεις 13 Eυρ. Eπιτροπή: διασυνοριακή δεσμευτική ισχύς Τα εθνικά δικαστήρια που εκδικάζουν παρεπόμενες αγωγές αποζημίωσης δεσμεύονται από τις αποφάσεις τόσο της δικής τους ΕΑΑ, όσο και των ΕΑΑ άλλου κράτους μέλους, αναφορικά με τη διαπίστωση της παράβασης Διασταλτική ερμηνεία, βάσει ιδίως του άρθρου 16 (1 ) Κανονισμού 1/2003 Ευρ. Κοινοβούλιο: διασυνοριακή δεσμευτική ισχύς και ειδική μνεία στις εγγυήσεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ουσιαστικά, το Κοινοβούλιο συντάχθηκε με τη θέση της Επιτροπής Συμβούλιο: δεσμευτική ισχύς μόνον εντός του ίδιου κράτους μέλους απλό μέσο απόδειξης σε άλλα κράτη μέλη Ισχυρή αντίθεση ορισμένων κρατών μελών (αιτιάσεις περί ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, καχυποψία αναφορικά με διαδικαστικές εγγυήσεις σε άλλα κράτη μέλη, ενστάσεις αντισυνταγματικότητας, ανησυχίες για forum-shopping)
14 Ισχύς εθνικών αποφάσεων που διαπιστώνουν παράβαση (άρθρο 9) Συμβιβασμός Περιορισμένα περιθώρια ελιγμών Ελληνικής Προεδρίας Ειδική Πλειοψηφία (QMV) για τη λήψη απόφασης στο Συμβούλιο Τελικός συμβιβασμός: μια τελεσίδικη απόφαση ΕΑΑ που διαπιστώνει παράβαση Είναι δεσμευτική (αδιάψευστη) ως προς τη διαπίστωση της παράβασης στο πλαίσιο αγωγής αποζημίωσης που εισάγεται ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων του ίδιου κράτους μέλους Αποτελεί τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως μέσο απόδειξης (prima facie evidence) του γεγονότος της παράβασης στο πλαίσιο αγωγής αποζημίωσης που εισάγεται ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων άλλου κράτους μέλους Η αποδεικτική ισχύς καλύπτει μόνο τη φύση της παράβασης και το καθ ύλην, προσωπικό, χρονικό και κατά τόπον πεδίο εφαρμογής της
Προθεσμία παραγραφής (άρθρο 10) 15 Τουλάχιστον 5ετής Σημείο εκκίνησης: από την παύση παράβασης και από το χρόνο που ο αιτών λάβει γνώση ή μπορεί ευλόγως να αναμένεται ότι γνωρίζει την ταυτότητα του παραβάτη και ότι η παράβαση προκάλεσε στον ίδιο ζημία Προθεσμία παραγραφής αναστέλλεται ή διακόπτεται για τη διάρκεια της έρευνας και διαδικασίας της ΕΑΑ και η αναστολή διαρκεί για τουλάχιστον 1 έτος μετά τη τελεσιδικία της παράβασης Αναστέλλεται, επίσης, έως 2 έτη εφόσον οι διάδικοι συμμετέχουν σε συναινετική επίλυση διαφορών Επιτρέπεται η θέσπιση ή διατήρηση γενικώς ισχύουσας απόλυτης προθεσμίας, με την επιφύλαξη των αρχών της αποτελεσματικότητας και ισοδυναμίας
16 Ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρον (άρθρο 11) Βασικοί κανόνες Οι από κοινού παραβάτες (π.χ. συμμπράττοντες σε καρτέλ) ευθύνονται εις ολόκληρον για το σύνολο της ζημίας που προκλήθηκε από την παράβαση Κάθε μία από τις συμπράττουσες επιχειρήσεις οφείλει πλήρη αποζημίωση για τη ζημία Ο ζημιωθείς διάδικος έχει δικαίωμα να απαιτήσει πλήρη αποζημίωση από οποιαδήποτε από αυτές έως ότου αποζημιωθεί πλήρως Η συνεισφορά κάθε παραβάτη καθορίζεται σε συνάρτηση με τη σχετική ευθύνη του για τη ζημία που προκλήθηκε. Ο κάθε παραβάτης μπορεί να προσφύγει αναγωγικά κατά των λοιπών παραβατών για την ανάκτηση τυχόν μεγαλύτερης συνεισφοράς του Ωστόσο, 2 κατηγορίες επωφελούνται από ειδικό καθεστώς
17 Ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρον (άρθρο 11) Εξαίρεση για επιχείρηση με ασυλία Ζήτημα: η επιχείρηση στην οποία χορηγήθηκε απαλλαγή από τα πρόστιμα στο πλαίσιο του προγράμματος επιείκειας χρήζει ιδιαίτερης προστασίας; Οι θέσεις της Ευρ. Επιτροπής και ορισμένων κρατών μελών Η επιχείρηση που καλύπτεται από ασυλία ευθύνεται από κοινού και εις ολόκληρον: Μόνον έναντι των άμεσων ή έμμεσων αγοραστών (ή προμηθευτών) της Έναντι των άλλων ζημιωθέντων, ευθύνεται μόνον εφόσον εκείνοι δεν μπορούν να λάβουν πλήρη αποζημίωση από άλλους παραβάτες («οφειλέτης ύστατης λύσης» - όριο το δικαίωμα σε πλήρη αποζημίωση) Επιπλέον, η συνεισφορά που οφείλει σε άλλους παραβάτες δεν μπορεί να υπερβαίνει το ύψος της ζημίας που αυτή προκάλεσε στους δικούς της άμεσους ή έμμεσους αγοραστές
Ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρον (άρθρο 11) Εξαίρεση για μικρομεσαίες επιχειρήσεις 18 Ζήτημα: η ΜΜΕ χρήζει κάποιας ιδιαίτερης προστασίας; Η θέση του Ευρ. Κοινοβουλίου και η αντίθεση της Ευρ. Επιτροπής και του Συμβουλίου Η ΜΜΕ ευθύνεται μόνον έναντι των άμεσων ή έμμεσων αγοραστών της, εφόσον: Το μερίδιο αγοράς της είναι κατώτερο του 5% Η εφαρμογή των συνήθων κανόνων θα προκαλούσε ανεπανόρθωτη ζημία στην οικονομική της βιωσιμότητα και σε απώλεια όλης της αξίας των περιουσιακών της στοιχείων Επιπλέον, η εξαίρεση δεν εφαρμόζεται όταν η ΜΜΕ: Ηγήθηκε της παράβασης ή εξανάγκασε άλλους να συμμετάσχουν σε αυτή ή έχει διαπράξει παράβαση κατά το παρελθόν (υπότροπη) Πρόσθετη δικλείδα ασφαλείας: «...με την επιφύλαξη του δικαιώματος πλήρους αποζημίωσης...»
19 Μετακύλιση της επιπλέον επιβάρυνσης (άρθρα 12 16) Αγωγές μπορούν να ασκήσουν άμεσοι και έμμεσοι αγοραστές Η υπερβολική αποζημίωση πρέπει να αποφεύγεται Η ένσταση μετακύλισης αναγνωρίζεται ρητώς ως μέσο άμυνας του εναγόμενου Εναγόμενος φέρει το βάρος απόδειξης ότι η επιπλέον επιβάρυνση μετακυλίστηκε, ο οποίος μπορεί προς τούτο να ζητήσει ευλόγως πρόσβαση σε αποδεικτικά στοιχεία από ενάγοντα ή τρίτους Η εξαίρεση στην αναγνώριση της ένστασης αποσύρθηκε Σε περίπτωση αγωγής από έμμεσο αγοραστή, μαχητό τεκμήριο ότι, υπό προϋποθέσεις, έχει επέλθει η μετακύλιση Για να αποφευχθεί η πολλαπλή ευθύνη ή η έλλειψη ευθύνης: Εξουσία δικαστηρίων να εκτιμούν το μερίδιο της επιπλέον επιβάρυνσης που υπέστη ο άμεσος ή οι έμμεσοι αγοραστές Προς το σκοπό αυτό, δυνατότητα δικαστηρίων να λαμβάνουν υπόψη κάθε συναφή αγωγή ή/και σχετική απόφαση
Ποσοτικοποίηση ζημίας (άρθρο 17) 20 Μαχητό τεκμήριο ότι οι παραβάσεις από συμπράξεις προκαλούν ζημία (ιδίως μέσω επίδρασης στο επίπεδο τιμών) Το τεκμήριο δεν καλύπτει το συγκεκριμένο ύψος της ζημίας (όχι «διπλό τεκμήριο») Προσδιορισμός ζημίας εναπόκειται στις απαιτήσεις του εσωτερικού δικαίου κάθε κράτους μέλους, με την επιφύλαξη των αρχών της αποτελεσματικότητας και ισοδυναμίας Δεδομένων των πρακτικών δυσχερειών, τα εθνικά δικαστήρια θα πρέπει να έχουν την εξουσία να εκτιμούν το ποσό της ζημίας που προκλήθηκε