Βραχυχρόνιες προβλέψεις του πραγματικού ΑΕΠ χρησιμοποιώντας δυναμικά υποδείγματα παραγόντων

Βραχυχρόνιες προβλέψεις του πραγματικού ΑΕΠ χρησιμοποιώντας δυναμικά υποδείγματα παραγόντων 1. Εισαγωγή Αθανάσιος Καζάνας και Ευθύμιος Τσιώνας Τα υποδείγματα παραγόντων χρησιμοποιούνται ευρέως στη διαδικασία προβλέψεων του πραγματικού ΑΕΠ τα τελευταία έτη όπως αποτυπώνεται στη διεθνή βιβλιογραφία. Κεντρικές Τράπεζες και διεθνείς οργανισμοί χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τα δυναμικά υποδείγματα στη διενέργεια βραχυπρόθεσμων προβλέψεων της οικονομικής δραστηριότητας. Τα υποδείγματα χρησιμοποιούνται είτε σε στατική είτε σε δυναμική μορφή και προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τα κλασικά εργαλεία. Πρώτον, μπορούν να ενσωματώσουν πληροφορίες οι οποίες παρέχονται από μεγάλα σύνολα δεδομένων και μπορούν να συνοψιστούν σε ένα μικρό σύνολο παραγόντων οι οποίοι στη συνέχεια χρησιμοποιούνται σαν ερμηνευτικές μεταβλητές σε τυπικά οικονομετρικά υποδείγματα. Δεύτερον, μπορούν να προσαρμοστούν σε απώλεια παρατηρήσεων κάποιων μεταβλητών που παρατηρείται στο τέλος της περιόδου του δείγματος. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ιδιότητα των υποδειγμάτων καθώς υφίστανται σημαντικοί περιορισμοί σχετικά με τη διαθεσιμότητα των βραχυχρόνιων οικονομικών δεικτών. 2. Υποδείγματα παραγόντων Τα υποδείγματα παραγόντων σχεδιάζονται ώστε να προσφέρουν μία ικανοποιητική εικόνα των πληροφοριών που παρέχονται από μεγάλο αριθμό συσχετιζόμενων οικονομικών μεταβλητών. Η πληροφόρηση του μεγάλου αριθμού αυτών των οικονομικών μεταβλητών μπορεί να συνοψισθεί σε ένα μικρό αριθμό παραγόντων (facors). Στη συνέχεια, αυτοί οι παράγοντες αποτελούν την πηγή των προερχόμενων συσχετίσεων ανάμεσα στις οικονομικές μεταβλητές και μπορούν να ερμηνεύσουν, και κατά συνέπεια να προβλέψουν, την πορεία του πραγματικού ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, από ένα σύνολο διαθέσιμων ερμηνευτικών μεταβλητών για ένα χρονικό ορίζοντα T περιόδων μπορούν να εξαχθούν r παράγοντες j j 1,..., μπορεί να γραφεί στην ακόλουθη μορφή: f r. Το υπόδειγμα παραγόντων 1

όπου x 1 f1 2 f2... f e, x i i i i i ir r i αποτελεί την παρατήρηση της μεταβλητής i τη χρονική στιγμή, με i 1,...,, 1,..., T και r. Αν παρασταθεί σε μορφή πινάκων θα έχουμε: x f e, 1,..., T όπου και x x,..., 1 x e e,..., 1 e αποτελούν -διάστατα διανύσματα των ερμηνευτικών μεταβλητών και των διαταρακτικών όρων αντίστοιχα, f f,..., 1 f ένα διάνυσμα r διαστάσεων r των κοινών παραγόντων και Λ ένας πίνακας των αντίστοιχων συντελεστών r, διαστάσεων. Αν οι παρατηρούμενες οικονομικές μεταβλητές επηρεάζονται όχι μόνο από τρέχουσες αλλά και από παρελθούσες τιμές των κοινών παραγόντων τότε χρησιμοποιούνται τα δυναμικά υποδείγματα παραγόντων προκειμένου να περιγράψουν τη δυναμική των παρατηρούμενων μεταβλητών. Σε αυτή την περίπτωση οι τιμές των κοινών παραγόντων αυτοσυσχετίζονται και μπορούν να παρασταθούν με υποδείγματα αυτοπαλίνδρομων διανυσμάτων (VAR). Συγκεκριμένα, αν υποθέσουμε ότι η δυναμική των παραγόντων περιγράφεται από ένα αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα διανυσμάτων τάξεως p, VAR(p), το δυναμικό υπόδειγμα παραγόντων θα μπορούσε να παρασταθεί σε μορφή πινάκων ως εξής: x 0 f... f e s s p f A f l l l1 όπου οι τιμές του διανύσματος ακολουθούν διαδικασία λευκού θορύβου. 3. Ανάλυση Δεδομένων Για την εκτίμηση του υποδείγματος χρησιμοποιούμε ένα σύνολο δεδομένων από 95 μεταβλητές της ελληνικής οικονομίας. Όπως συνηθίζεται στα υποδείγματα παραγόντων, οι μεταβλητές κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις ομάδες ανάλογα με τον τομέα προέλευσης ώστε να εκτιμηθεί η επίδραση του κάθε τομέα στη συνολική οικονομία. Συγκεκριμένα, η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει 31 δείκτες οικονομικού κλίματος στη βιομηχανία, στην παραγωγή, στις κατασκευές, στο εμπόριο λιανικής καθώς και στην κατανάλωση. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει 32 μεταβλητές από τον πραγματικό τομέα της οικονομίας όπως το πραγματικό ΑΕΠ και τα 2

συστατικά του, την κατανάλωση των νοικοκυριών, τον δείκτη βιομηχανικής παραγωγής, τις αφίξεις τουριστών, την ανεργία, τις τιμές πετρελαίου, την πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία. Τέλος, η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει 32 μεταβλητές από το νομισματικό και χρηματοπιστωτικό τομέα όπως τις αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων, την προσφορά χρήματος, τους δείκτες τιμών καταναλωτή και παραγωγού, το δείκτη τιμών του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Το σύνολο δεδομένων που χρησιμοποιείται καλύπτει την περίοδο από το πρώτο τρίμηνο του 2000 έως και το τρίτο τρίμηνο του 2016. Κύρια πηγή των δεδομένων είναι η Ελληνική Στατιστική Αρχή και ο ΟΟΣΑ. Κάποιες μεταβλητές που ήταν διαθέσιμες σε μηνιαία συχνότητα μετατράπηκαν σε τριμηνιαία λαμβάνοντας την παρατήρηση του τελευταίου μήνα του τριμήνου. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε εποχική διόρθωση των μεταβλητών, με εξαίρεση το δείκτη βιομηχανικής παραγωγής που ήταν εποχικά διορθωμένος, με χρήση του φίλτρου TRAMO/EAT. Για την εξάλειψη προβλημάτων στασιμότητας, οι πραγματικές και οι ονομαστικές μεταβλητές έχουν μετατραπεί σε ρυθμούς μεταβολής ενώ οι μεταβλητές των επιτοκίων και των δεικτών οικονομικού κλίματος σε πρώτες διαφορές. Τέλος, έγινε κανονικοποίηση όλων των μεταβλητών με αφαίρεση του δειγματικού μέσου και διαίρεση με τη δειγματική τυπική απόκλιση. 4. Εκτίμηση του υποδείγματος Η κατηγοριοποίηση των μεταβλητών σε τρεις ομάδες επιτρέπει τη δυνατότητα εκτίμησης της επίδρασης του κάθε τομέα στη συνολική οικονομία. Έτσι, εκτιμάται το ακόλουθο δυναμικό υπόδειγμα παραγόντων για το ελληνικό πραγματικό ΑΕΠ: n m R m m R R i i j j j j j j i1 j0 j0 j0 (1) y a y f f f e όπου R f, f και f είναι οι παράγοντες που εξάγονται από την ομάδα των πραγματικών και των ονομαστικών μεταβλητών καθώς και από την ομάδα των μεταβλητών του οικονομικού κλίματος αντίστοιχα. Η εκτίμηση των παραγόντων κάθε ομάδας γίνεται με την μέθοδο των κυρίων παραγόντων (Principal Facors). Ο πίνακας 1 παρουσιάζει το σωρευτικό ποσοστό μεταβλητότητας κάθε ομάδας που ερμηνεύεται από ένα συγκεκριμένο αριθμό k παραγόντων. 3

Αριθμός παραγόντων (k) Πίνακας 1: Σωρευτικό ποσοστό μεταβλητότητας Πραγματικός τομέας Νομισματικός και χρηματοπιστωτικός τομέας Οικονομικό κλίμα 1 49.78% 37.68% 41.70% 2 65.79% 63.58% 60.02% 3 76.11% 75.63% 72.27% 4 85.84% 84.83% 79.84% 5 93.52% 93.03% 86.40% 6 100.00% 100.00% 91.78% 7 96.02% 8 100.00% Στη συνέχεια εκτιμήθηκε το υπόδειγμα (1) χρησιμοποιώντας διάφορους συνδυασμούς των παραγόντων που έχουν εξαχθεί καθώς επίσης και διαφορετικές χρονικές υστερήσεις και υπολογίστηκαν κριτήρια πληροφόρησης όπως το chwarz ή το Akaike. Η επιλογή του καταλληλότερου υποδείγματος έγινε σύμφωνα με τη μικρότερη τιμή του κριτηρίου chwarz. Σύμφωνα με αυτή την τιμή, χρησιμοποιήθηκαν δύο χρονικές υστερήσεις του ρυθμού μεγέθυνσης του πραγματικού ΑΕΠ, δύο παράγοντες από τον πραγματικό τομέα με μία χρονική υστέρηση, ένας παράγοντας από την κάθε ομάδα καθώς και μια χρονική υστέρηση από τον κάθε παράγοντα. Συγκεκριμένα, οι παράμετροι του υποδείγματος (1) είναι m, m 0, n 1, 1 R m 0, k 2, k 1 και k 1. Χρησιμοποιώντας αυτές τις παραμέτρους το εκτιμημένο υπόδειγμα είναι το ακόλουθο (στις παρενθέσεις περιλαμβάνονται οι τιμές του στατιστικού ): R y 0, 00045 0, 0854y 0,166y 0, 0108 f 0, 0016 f 0, 0017 f 0, 0018 f R R R R 1 2 1 2 1 1 21 0,59 0, 74 2,30 8, 78 1,82 0,95 1, 77 0, 0013 f 0, 00001f 1 1,47 0,1 1 Έπειτα, εκτιμήθηκε το ακόλουθο αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα για το διάνυσμα των εκτιμημένων παραγόντων με τάξη μεγέθους 1, VAR (1): f A f 1 1 4

όπου f R,, f f f. Έτσι, μπορούμε να δημιουργήσουμε αναδρομικές προβλέψεις ft 1/ T και ft 2/ T, για το τέταρτο τρίμηνο του 2016 καθώς και για το πρώτο τρίμηνο του 2017, τη χρονική στιγμή T. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε το εκτιμημένο υπόδειγμα (1) για τις προβλέψεις του ρυθμού μεγέθυνσης του πραγματικού ΑΕΠ το τέταρτο τρίμηνο του 2016 και το πρώτο του 2017. Με βάση αυτές τις προβλέψεις εκτιμήθηκαν οι εποχικά διορθωμένες τιμές του πραγματικού ΑΕΠ και στη συνέχεια λαμβάνοντας τις αντίστοιχες προβλέψεις του εποχικού παράγοντα του πραγματικού ΑΕΠ που προκύπτουν από το φίλτρο TRAMO/EAT εκτιμήθηκε το μη εποχικά διορθωμένο πραγματικό ΑΕΠ για το τελευταίο τρίμηνο του 2016 και το πρώτο του 2017. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Πίνακας 2: Προβλέψεις για τον ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ 2016 2017 Τρίμηνο Q1 * Q2 * Q3 * Q4 Q1 Με εποχική διόρθωση Τριμηνιαία μεταβολή σε τριμηνιαία βάση (y-o-y) -0.76% -0.50% 2.21% 0.23% 0.82% Ετήσιος ρυθμός μεταβολής 0.29% Χωρίς εποχική διόρθωση Τριμηνιαία μεταβολή σε τριμηνιαία βάση (y-o-y) -0.85% -0.37% 2.18% 0.13% 1.07% Ετήσιος ρυθμός μεταβολής 0.27% * Οι ρυθμοί μεταβολής για τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2016 αναφέρονται σε παρατηρούμενες τιμές. Οι παραπάνω εκτιμώμενοι ρυθμοί μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ αντανακλούν τις βασικές διαστάσεις των πρόσφατων βραχυμεσοπρόθεσμων εξελίξεων στην ελληνική οικονομία. Τους πρώτους μήνες του 2016 η οικονομική δραστηριότητα επηρεάστηκε αρνητικά από τους περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων αλλά και από τη μεγάλη καθυστέρηση στην ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης του νέου προγράμματος, η οποία αρχικά αναμενόταν να ολοκληρωθεί το τέταρτο τρίμηνο του 2015. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου και την αναζωπύρωση της αβεβαιότητας για τις προοπτικές της 5

οικονομίας. Τα παραπάνω γεγονότα, σε συνδυασμό με την αρνητική μεταφερόμενη επίδραση από το 2015, οδήγησαν στην κάμψη του ΑΕΠ το πρώτο εξάμηνο του 2016. Συγκεκριμένα, η οικονομική δραστηριότητα κινήθηκε πτωτικά το πρώτο εξάμηνο του 2016, τόσο σε σχέση µε το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους (-0,61%) όσο και έναντι του προηγούμενου εξαμήνου (-6,02%). Η εκτίμηση της οικονομικής δραστηριότητας, σε μη εποχικά διορθωμένη βάση, για το δεύτερο εξάμηνο του 2016 φαίνεται αισθητά βελτιωμένη τόσο σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2015 (1,18%) όσο και έναντι του πρώτου εξαμήνου του τρέχοντος έτους (7,66%). Έτσι, ο εκτιμώμενος μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ για το 2016 αγγίζει το 0,27%. Αναμφίβολα, σημαντικό ρόλο προς αυτή την εξέλιξη διαδραματίζει η μείωση της αβεβαιότητας σχετικά με την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, την παροχή ρευστότητας και τις προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Παράγοντες οι οποίοι αποτυπώνονται στην πορεία και εξέλιξη των οικονομικών δεδομένων για τους πρώτους εννέα μήνες του 2016. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκτιμημένη ετήσια μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 0,13% το 4 ο τρίμηνο του 2016 από 2,18% το προηγούμενο τρίμηνο. Το αντίστοιχο μέγεθος σε όρους τριμηνιαίας μεταβολής ήταν -5,75% από 5,91% το 3 ο τρίμηνο του 2016. Εξετάζοντας τα εποχικά διορθωμένα στοιχεία παρατηρούμε ότι η εκτιμημένη ετήσια μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ είναι 0,23% το 4 ο τρίμηνο του 2016 από 2,21% το προηγούμενο τρίμηνο ενώ σε όρους τριμηνιαίας μεταβολής είναι -0,40% από 0,93% το προηγούμενο τρίμηνο. Η τριμηνιαία συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ δεν φαίνεται να είναι συμβατή με την πορεία εξέλιξης βασικών οικονομικών δεικτών όπως ο δείκτης οικονομικού κλίματος, οι δείκτες βιομηχανικής παραγωγής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης ή ο δείκτης όγκου λιανικού εμπορίου. Αυτή η εξέλιξη, ενδεχομένως, αποτυπώνει την υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων που οδηγεί σε μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυριών και περιορισμένη ρευστότητα επιχειρήσεων με αποτέλεσμα τη μείωση της ενεργού ζήτησης. Από την άλλη πλευρά, η εκτιμώμενη θετική μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ για το σύνολο του 2016 φαίνεται να έχει, αρχικά, θετική επίδραση στην πορεία της οικονομικής δραστηριότητας το 1 ο τρίμηνο του 2017 καθώς εκτιμάται μια αύξηση του μη εποχικά διορθωμένου πραγματικού ΑΕΠ κατά 0,82%. Αυτή η ευνοϊκή εκτιμώμενη πορεία του πραγματικού ΑΕΠ φαίνεται να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μια πληθώρα κρίσιμων και αποφασιστικών παραγόντων όπως η ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης της ελληνικής 6

οικονομίας, τα μεσοπρόθεσμα μέτρα για το δημόσιο χρέος και η επακόλουθη ανάλυση βιωσιμότητάς του καθώς και η συμμετοχή της ελληνικής οικονομίας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. 7