Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Γεωγραφίας Μάθηµα: Γεωγραφία της Υπαίθρου Ευελιξία και Προσαρµογή των Μεταναστών στις Τοπικές Αγορές Εργασίας Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος
Πλαίσιο της συζήτησης Για την ανάλυση του µεταναστευτικού φαινοµένου σε σχέση µε τις τοπικές αγορές εργασίας θα πρέπει πρώτα απ όλα να ληφθεί υπόψη η ευρύτερη - δυναµική - κατάσταση της υπαίθρου: Η ύπαιθρος δεν ταυτίζεται πλέον µε τον αγροτικό τοµέα, ο οποίος πιέζεται να συρρικνωθεί - από πλευράς απασχόλησης Πάντως, ο αγροτικός τοµέας - ακόµα και ως πηγή συµπληρωµατικού εισοδήµατος - αποτελεί µια σηµαντική αφετηρία για τη στήριξη της τοπικής αγροτικής οικονοµίας Έχει µεγάλη σηµασία το µίγµα των οικονοµικών κλάδων για τη µελέτη των τοπικών αγορών εργασίας, όπως επίσης και για την προώθηση της τοπικής οικονοµικής ανάπτυξης
Πλαίσιο της συζήτησης Τα διαρθρωτικά προβλήµατα του αγροτικού τοµέα είναι γνωστά όπως: Το µικρό µέσο µέγεθος των αγροτικών εκµεταλλεύσεων, όπου στα νησιά είναι ιδιαίτερα µειωµένο Η πλειοψηφία των αρχηγών εκµεταλλεύσεων, δηλαδή των αγροτών, είναι άνω των 55 ετών Λιγότερο από το ένα τέταρτο των εκµεταλλεύσεων εξασφαλίζει πλήρη απασχόληση για ένα τουλάχιστον µέλος του νοικοκυριού Το 60% των εκµεταλλεύσεων της χώρας βρίσκεται στις λιγότερο ευνοηµένες (ορεινές και ηµιορεινές) περιοχές της χώρας
Πλαίσιο της συζήτησης Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ιδιαίτερα σηµαντικές αλλαγές στην οικονοµία και κοινωνία της υπαίθρου που επηρεάζουν τις τοπικές αγορές εργασίας: Πρώτο, παρατηρείται η «αποαγροτοποίηση της υπαίθρου» που σηµαίνει ότι η αγροτική απασχόληση γίνεται επάγγελµα για όλο και λιγότερους, ενώ για τους πολλούς είναι µια πηγή προσπορισµού εισοδήµατος ή διατήρησης ενός τρόπου ζωής εύτερο, παρατηρείται µια αποστασιοποίηση (και ιδιαίτερα των νέων) από τα χειρωνακτικά επαγγέλµατα και µια αλλαγή στην «ηθική της εργασίας» που κυριαρχούσε στην ύπαιθρο, υπέρ µιας καθαρότερης, καλύτερα αµειβόµενης και πιο ξεκούραστης απασχόλησης Τρίτο, δηµιουργείται σταδιακά και σε τοπικό επίπεδο µια αγορά εργασίας για όσους (και όσες) επιδιώκουν πλήρη απασχόληση - στον ιδιωτικό ή δηµόσιο τοµέα - και στοχεύουν σε µέσο/υψηλό εισόδηµα
Πλαίσιο της συζήτησης Τέταρτο, διευρύνεται σε σηµαντικό βαθµό η «ευελιξία» στην απασχόληση όπου η πολυαπασχόληση, η εναλλαγή εργασιών στην περίοδο του έτους, η διαδοχή εργασιών εντός της ίδιας ηµέρας, η εναλλαγή περίοδων απασχόλησης/ανεργίας ανεργίας, η εναλλαγή τυπικής/άτυπης απασχόλησης, η εντατική εποχική απασχόληση κ.λπ. αποτελούν την πλειοψηφία των διεξόδων για το λιγότερο ειδικευµένο τοπικό εργατικό δυναµικό Πέµπτο, παρατηρούνται σηµαντικές «µεταβολές στους οικονοµικούς και κοινωνικούς ρόλους» των δύο φύλων, καθώς η έξοδος των γυναικών στις τοπικές αγορές εργασίας ωθούν σε αύξηση των αναγκών για οικιακές εργασίες και εργασίες φύλαξης των νεότερων και των γηραιότερων µελών του νοικοκυριού Έκτο, διευρύνεται η πίεση για τη «ανάπτυξη και διατήρηση ενός αστικού καταναλωτικού προτύπου» στις τοπικές οικονοµίες τόσο σε σχέση µε τη στέγαση όσο και µε την απόκτηση διαρκών καταναλωτικών αγαθών - άρα αύξηση του τοµέα των υπηρεσιών
Η έλευση των παράνοµων οικονοµικών µεταναστών
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής µεταναστών Η Ελλάδα άρχισε να γίνεται χώρα υποδοχής µεταναστών στις αρχές της δεκαετίας του 80 όταν ένας αριθµός Ασιατών (κυρίως Φιλιππινέζοι) αλλά και µερικοί Αφρικανοί και Πολωνοί ήρθαν στη χώρα και βρήκαν απασχόληση στις οικοδοµές, τη γεωργία και τις οικιακές υπηρεσίες Έτσι στα µέσα της δεκαετίας του 1980 οι µετανάστες - νόµιµοι και µη - αριθµούσαν συνολικά γύρω στα 90.000 άτοµα Η κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης την περίοδο 1989 89-199191 µετέτρεψε το κύµα οικονοµικών µεταναστών που κατευθυνόταν στην Ελλάδα σε ένα ανεξέλεγκτο φαινόµενο µε µαζικές διαστάσεις
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής µεταναστών Στη δεκαετία του 1990 90 η Ελλάδα υποδέχτηκε το µεγαλύτερο, σε σχέση µε τον πληθυσµό και το εργατικό της δυναµικό, ποσοστό µεταναστών από όλες τις χώρες της Ε.Ε. Αρκετοί από τους παράγοντες που εξηγούν τη µετατροπή της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής είναι παρόµοιοι µε αυτούς που εντοπίζονται και σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης (κυρίως στην Ιταλία και Ισπανία) Σ αυτούς περιλαµβάνονται: Οι οικονοµικές αλλαγές που συνδέονται µε την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε. το 1981 Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και το ανερχόµενο εκπαιδευτικό επίπεδο των νέων ηλικιών, τα οποία οδηγούσαν σε απόρριψη συγκεκριµένων θέσεων απασχόλησης
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής µεταναστών Ο εποχικός χαρακτήρας της απασχόλησης στον τουριστικό και αγροτικό τοµέα αλλά και στον κλάδο των κατασκευών Η µεγάλη έκταση της παραοικονοµίας και η διευρυµένη παρουσία των οικογενειακών εκµεταλλεύσεων και επιχειρήσεων Κυρίως η εποχικότητα και η παραοικονοµία τροφοδοτούσαν τη ζήτηση για µια δεξαµενή εργατικών χεριών απαλλαγµένη από την εποπτεία και παρέµβαση των εργατικών συνδικάτων και από τις ρυθµίσεις της ισχύουσας εργατικής νοµοθεσίας
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής µεταναστών Η γεωγραφική θέση της χώρας στην ανατολική «πύλη» της Ε.Ε. Η µορφολογία του εδάφους µε την εκτεταµένη ακτογραµµή και τις πάµπολλες ορεινές συνοριακές διαβάσεις. Αυτά αποτελούν: κεντρικά στοιχεία του ελληνικού µοντέλου µετανάστευσης Τα δεδοµένα αυτά καθιστούν την Ελλάδα, όπως και άλλες νοτιο- ευρωπαϊκές χώρες, έναν «προθάλαµο» για την προώθηση των µεταναστών στις πιο αναπτυγµένες περιοχές της Ευρώπης Οι παράγοντες αυτοί συναποτελούν αυτό που έχει γίνει γνωστό ως «Νοτιο-ευρωπαϊκό» µοντέλο µετανάστευσης
Η Ελλάδα χώρα υποδοχής µεταναστών Κεντρικά χαρακτηριστικά αυτού του µοντέλου είναι: ο παράνοµος χαρακτήρας της µετανάστευσης, η πολλαπλότητα και η ετερογένεια των εθνικοτήτων, η διαφορετική γεωγραφική και κοινωνική προέλευση των µεταναστών, η διαφορετικής έκτασης συµµετοχή των δύο φύλων, και η συνύπαρξη της µετανάστευσης µε υψηλή ανεργία και υποαπασχόληση στις χώρες υποδοχής
Η µετανάστευση υπήρξε ο κύριος παράγοντας στον οποίο οφείλεται η αύξηση του πληθυσµού και η δηµογραφική ανανέωση στην Ελλάδα µετά το 1991 Ο συνολικός πληθυσµός αυξήθηκε κατά 704.120 άτοµα: από 10.259.900 το 1991 σε 10.964.020 το 2001. Αύξηση που οφείλεται αποκλειστικά στους µετανάστες που έφθασαν στις 762.191 το 2001 Προσέγγισαν το 7% του συνολικού πληθυσµού και το 15% του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού περίπου Η Eurostat ανέφερε πρόσφατα ότι το 2006 ο πληθυσµός της χώρας αυξήθηκε κατά 43.900. Εξ αυτών 41.000 είναι µετανάστες Πολλοί µελετητές εκτιµούν ότι ο πραγµατικός αριθµός των µεταναστών είναι υψηλότερος και φθάνει το 10% του πληθυσµού
Η στατιστική καταγραφή του φαινοµένου χαρακτηρίζεται πάντως από σοβαρές αδυναµίες Με εξαίρεση τα δεδοµένα της απογραφής κάθε άλλη αναφορά στο µεταναστευτικό φαινόµενο έχει αποσπασµατικό χαρακτήρα, ασυνέχεια και κατά κανόνα φαίνεται να υποεκτιµά σηµαντικά τον αριθµό των µεταναστών Όλοι οι δηµογραφικοί δείκτες (ηλικία, γεννητικότητα κ.ο.κ.).) είναι καλύτεροι για τους µετανάστες απ ό,τι για το γηγενή πληθυσµό Oι Αλβανοί είναι κατά κανόνα παντρεµένα ζευγάρια µε παιδιά και αποτελούν το πιο νέο σε ηλικία εθνικό υποσύνολο του πληθυσµού
Οι άνδρες αποτελούν το 54,5% και οι γυναίκες το 45,5% σε µέσα επίπεδα. Η κατανοµή στα δύο φύλα ωστόσο ποικίλει έντονα, αναλόγως προς την εθνική προέλευση Η πιο ισοσκελισµένη εικόνα αφορά τους Αλβανούς και τους Ρουµάνους Άλλες εθνικότητες χαρακτηρίζονται από έντονες ασυµµετρίες ως προς την παρουσία των δύο φύλων Οι µετανάστες από τις Φιλιππίνες είναι κατά τα τέσσερα πέµπτα γυναίκες. Αλλά γυναίκες είναι και δύο στους τρεις µετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση και την Βουλγαρία Οι µετανάστες από το Πακιστάν και την Ινδία είναι σχεδόν αποκλειστικά άνδρες
Η υψηλότερη συγκέντρωση µεταναστών (περίπου 50%) παρατηρείται στην περιοχή της πρωτεύουσας, στην Αττική Ακολουθούν: Η Κεντρική Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη (λίγο πάνω από 14%), η Πελοπόννησος, η Κρήτη, η Κεντρική και η υτική Ελλάδα (περί το 5% για κάθε περιφέρεια) Οι νοµοί που έχουν την υψηλότερη συµµετοχή µεταναστών στο συνολικό τους πληθυσµό (άνω του 10%) είναι: Νοµοί µε σηµαντική τουριστική ανάπτυξη: η Ζάκυνθος και η Κεφαλονιά από τα Ιόνια νησιά, οι Κυκλάδες, η ωδεκάνησος και η Κρήτη Νοµοί µε αξιοσηµείωτη αγροτική ανάπτυξη: Βοιωτία, Κορινθία, Αργολίδα Η Ζάκυνθος έχει την υψηλότερη συµµετοχή µεταναστών στον πληθυσµό της: : 13,54%
Ο µεταναστευτικός πληθυσµός είναι κατά βάση αστικός πληθυσµός Οι γυναίκες είναι κατά πλειοψηφία εγκατεστηµένες σε αστικές περιοχές ενώ στις αγροτικές περιοχές βρίσκουµε κυρίως άνδρες µετανάστες Υψηλή συγκέντρωση γυναικών µεταναστριών παρατηρείται επίσης στις περιοχές µε υψηλή τουριστική ανάπτυξη και ανάπτυξη του τοµέα των υπηρεσιών Oι διαφορές στη γεωγραφική κατανοµή των δύο φύλων εξηγούνται από το ότι: Οι γυναίκες βρίσκουν ευκολότερα δουλειά στις περιοχές µε αναπτυγµένο τον τουρισµό και τις υπηρεσίες. Για τους άνδρες είναι ευκολότερη η εύρεση απασχόλησης σε περιοχές µε αναπτυγµένη τη γεωργία και τις κατασκευές
Συµµετοχή στο εργατικό δυναµικό Παρόλο που το ποσοστό ανεργίας ήταν και παραµένει ακόµη υψηλό (πάνω από 8%), δεν παρατηρείται σηµαντικός ανταγωνισµός για τις θέσεις απασχόλησης µεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών εργαζοµένων Αντιθέτως: οι µετανάστες έπαιξαν ένα συµπληρωµατικό οικονοµικό ρόλο καλύπτοντας διαρθρωτικά κενά της απασχόλησης στον αγροτικό τοµέα και τις κατασκευές
Απασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά ως µισθωτοί (90%). Ένα µικρό ποσοστό (περί το 6,5%) αυτοαπασχολούνται ΣτηνΣτην πλειοψηφία των περιπτώσεων πρόκειται για θέσεις ανειδίκευτης, χειρωνακτικής απασχόλησης µε απαιτήσεις για προσόντα πολύ κατώτερα αυτών που διαθέτουν οι µετανάστες
Οι µετανάστες εργάζονται κυρίως στον κλάδο των κατασκευών (24,5%), στις υπηρεσίες και κυρίως στις οικιακές (20,5%), στη γεωργία (17,5%) και στο εµπόριο, τα ξενοδοχεία και εστιατόρια (15,7%) Οι Αλβανοί κυριαρχούν σε όλους σχεδόν τους κλάδους εκτός από τις οικιακές υπηρεσίες στις οποίες υπερτερούν οι γυναίκες µετανάστριες από την πρώην ΕΣΣ µε 37% και η Βουλγαρία
Η εθνικότητα και το φύλο διαφοροποιούνται σηµαντικά κατά κλάδο αλλά και κατά τη µορφή απασχόλησης. Προκύπτει έτσι µια ενδιαφέρουσα έµφυλη και εθνοτική διάκριση ΕίναιΕίναι χαρακτηριστική η περίπτωση των Πακιστανών στις πιο σκληρές και ανθυγιεινές εργασίες, των γυναικών από την πρώην ΕΣΣ και των Φιλιππινέζων στις οικιακές υπηρεσίες κοκ.
Σε µερικούς κλάδους η απασχόληση των µεταναστών έχει θεµελιώδη ρόλο. Για παράδειγµα: Στις κατασκευές οι µετανάστες συνεισφέρουν µε ένα τέταρτο της συνολικής εργατικής δύναµης Στη γεωργία το ένα πέµπτο της συνολικής απασχόλησης και σχεδόν το σύνολο της εξω- οικογενειακής µισθωτής απασχόλησης καλύπτεται από εργαζόµενους µετανάστες
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Είναι αλήθεια είναι ότι το µεταναστευτικό φαινόµενο δεν αποτελεί ένα αµιγώς οικονοµικό φαινόµενο, παρότι η εκδήλωση και η εξέλιξή του συναρτώνται άµεσα µε τις λειτουργίες της αγοράς Έχει διαπιστωθεί από διάφορες έρευνες στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Νοτίου Ευρώπης ότι: Η παρουσία των µεταναστών στις τοπικές-αγροτικές αγορές εργασίας οφείλεται στη συνέργεια δηµογραφικών, κοινωνικών, οικονοµικών και διαρθρωτικών παραγόντων που συνδέθηκαν µε ιδιαίτερα αυξηµένα ελλείµµατα εργατικού δυναµικού
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Η εισροή των µεταναστών «δικαιολογείται» σε σηµαντικό βαθµό από την ανάγκη κάλυψης των διαφόρων τύπων «ελλειµµάτων», τα οποία βέβαια προϋπήρχαν της εισόδου τους στις τοπικές αγορές εργασίας Ιδιαίτερα στην ύπαιθρο η παρουσία των µεταναστών έπαιξε σηµαντικό ρόλο στη εξεύρεση εργατικών χεριών και στη µείωση του κόστους παραγωγής στη γεωργία - µε σηµαντικά αποτελέσµατα στην ανταγωνιστικότητα του αγροτικού τοµέα και στη βιωσιµότητα των αγροτικών εκµεταλλεύσεων Στους άλλους οικονοµικούς κλάδους (κατασκευές, υπηρεσίες κτλ.) οι µετανάστες προσέφεραν σηµαντικά τόσο στη µείωση του κόστους εργασίας, µε παροχή φθηνής ανειδίκευτης εργασίας, όσο στην «αποειδίκευση» ορισµένων επαγγελµάτων
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Μεσοπρόθεσµα η απρόσκοπτη προσφορά της µεταναστευτικής εργασίας ανατροφοδότησε τις τοπικές αγορές εργασίας, δηµιουργώντας συχνά νέες θέσεις εργασίας Στην Ελλάδα η εισροή µεταναστών συνεχίστηκε (και συνεχίζεται) για σηµαντικό χρονικό διάστηµα µε την έλευση διαδοχικών «κυµάτων» από τα Βαλκάνια, την Ανατολική Ευρώπη και την Ασία Οι γηγενείς κάτοικοι της υπαίθρου/ των τοπικών κοινωνιών αναζήτησαν στο πρόσωπο των µεταναστών τη δυνατότητα στήριξης ενός «αστικού καταναλωτικού προτύπου» και/ή της αναβίωσης ενός αγροτικού τρόπου ζωής - ανάλογα µε τις επιδιώξεις του καθενός
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Σαν αποτέλεσµα, οι µετανάστες ήρθαν για να καλύψουν τα «κενά» στις τοπικές αγορές εργασίας και βρέθηκαν να αναλαµβάνουν: τη συντήρηση και επιδιόρθωση των κατοικιών τη φύλαξη νέων και ηλικιωµένων την ανάληψη υπηρεσιών καθαριότητας την ανάληψη διαφόρων κατασκευών την απασχόληση στα δηµόσια έργα την απασχόληση στον τουρισµό κτλ. Η πορεία των µεταναστών στις τοπικές αγορές εργασίας αποτέλεσε ένα νέο, σχετικά αυτόνοµο, σηµαντικό παράγοντα για την τοπική ανάπτυξη
Έρευνα που πραγµατοποιήθηκε την περίοδο 2000-2002 2002 σε τρεις παραδειγµατικές αγροτικές περιοχές της χώρας (δήµος Κόνιτσας και Μαστοροχωρίων, δήµος Βέλου & δήµος Κισσάµου και Ινναχωρίου) πρόσφερε µια σειρά από στοιχεία:
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Η εργασία των µεταναστών συνεισφέρει κατά µέσο όσο το 25% της συνολικής εργασίας στην εκµετάλλευση Το 89% του συνόλου της µη-οικογενειακής εργασίας παρέχεται από τους µετανάστες Οι Αλβανοί µετανάστες προσφέρουν το 77% των ηµεροµισθίων (αν και το ειδικό τους βάρος διαφέρει από περιοχή σε περιοχή) Οι εργασίες που κάνουν οι µετανάστες είναι οι πιο βαριές, ανειδίκευτες, κουραστικές και ανθυγιεινές Οι µετανάστες εκτελούν εργασίες που δεν θέλουν να κάνουν ή εγκαταλείπουν τα µέλη των αγροτικών εκµεταλλεύσεων
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Η διεύρυνση της απασχόλησης των µεταναστών συνδέεται µε την υποχώρηση της οικογενειακής εργασίας µέσα στην οικογενειακή επιχείρηση ή εκµετάλλευση ιδιαίτερα όσον αφορά στον άξονα χειρωνακτικής/πνευµατικής εργασίας και ανειδίκευτης/ειδικευµένης ειδικευµένης εργασίας Υπάρχουν σηµαντικές διαφορές στην απασχόληση των µεταναστών ανάλογα αν αυτοί είναι µόνιµοι ή εποχικά απασχολούµενοι, µε τις οικογένειές τους ή µόνοι τους, ανάλογα µε το φύλο τους, τη εθνικότητά τους κτλ. Εξαίρεση αποτελούν οι µετανάστες που εργάζονται µόνιµα και οι οποίοι κάνουν και πιο ειδικευµένες εργασίες
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Η απασχόληση των µεταναστών αποκτά χαρακτηριστικά µονιµότητας κατά την τελευταία δεκαετία καθώς ένα σηµαντικό ποσοστό αγροτών και οικογενειακών επιχειρήσεων απασχολεί µετανάστες επί σειρά ετών Παράλληλα, η απασχόληση των µεταναστών αποτελεί σύµβολο οικονοµικής υπεροχής µερίδας αγροτών/εργοδοτών εργοδοτών, καθώς πολλά άτοµα ακόµα και χαµηλής εκπαίδευσης µετατράπηκαν σε «αφεντικά» Σηµειώθηκαν ορισµένα παράδοξα φαινόµενα στην ελληνική ύπαιθρο που συνδέονται µε το γεγονός ότι κάθε µικροαστική οικογένεια απέκτησε «τον µετανάστη της....» (ή τον «Αλβανό» της) Ταυτόχρονα, η απασχόληση των µεταναστών υποβοήθησε/στήριξε στήριξε την αλλαγή των εργασιακών ρόλων µέσα στην οικογενειακή επιχείρηση ή εκµετάλλευση
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Η απασχόληση των µεταναστών απελευθέρωσε τις γυναίκες από τα δεσµά της οικογενειακής και/ή γεωργικής απασχόλησης και συχνά τις οδήγησε σε βοηθητικό ρόλο µέσα στην οικογενειακή επιχείρηση/εκµετάλλευση εκµετάλλευση ή τις οδήγησε να ασχοληθούν µε τα «οικιακά» ή ακόµα µε άλλη απασχόληση Με την έλευση των µεταναστών η ήδη υποτιµηµένη χειρωνακτική εργασία απαξιώθηκε ολοκληρωτικά, καθώς ταυτίστηκε µε συγκεκριµένα εθνικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά Είναι αλήθεια ότι αν και η πλειοψηφία των απασχολούµενων στις τοπικές αγορές εργασίας ωφελήθηκε µάλλον παρά θίχτηκε από την εργασία των µεταναστών, υπήρξαν ορισµένες επαγγελµατικές κατηγορίες που πραγµατικά ένοιωσαν κάποιες αρνητικές επιπτώσεις
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Πρόκειται για: τους εργάτες γης που αποτελούσαν µια σχετικά ολιγοµελή κοινωνική οµάδα, για έναν αριθµό ηλικιωµένων γυναικών που εργάζονταν στη µεταποίηση και στις υπηρεσίες και για τους εργαζόµενους στις κατασκευές Όµως, παρά τις όποιες σχετικά αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση ορισµένων επαγγελµατικών οµάδων, η απασχόληση των µεταναστών δεν φαίνεται να ωθεί σε αύξηση της ανεργίας
Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών Επιπρόσθετα, τα τελευταία χρόνια σηµειώνεται µια ανοδική επαγγελµατική κινητικότητα των µεταναστών οι οποίοι εργάζονται επι µακρόν στις τοπικές αγορές εργασίας και σταδιακά µετακινούνται σε νέα πιο ειδικευµένα, καλύτερα αµειβόµενα και πιο αναγνωρισµένα επαγγέλµατα Θα λέγαµε ότι οι διαδικασίες νοµιµοποίησης των µεταναστών και η πίεση που ασκείται από τους τελευταίους για αύξηση των ηµεροµισθίων έχουν ουσιαστικά περιορίσει σηµαντικά τον ανταγωνισµό µε το γηγενές εργατικό δυναµικό Ο ρόλος των οικονοµικών µεταναστών στις τοπικές αγορές εργασίας είναι πολυλειτουργικός καθώς δεν αφορά µόνο τις οικονοµικές λειτουργίες, αλλά επεκτείνεται στις κοινωνικές (δηµογραφική ενδυνάµωση των τοπικών κοινωνιών, επέκταση των οικιακών υπηρεσιών και υπηρεσιών φροντίδας κτλ.)
Ορισµένες παρατηρήσεις: περιφέρειες υτ.ελλάδας & Ιονίων Νήσων Είναι σηµαντικό να τονίσουµε ότι υπάρχουν πολύ σηµαντικές διαφοροποιήσεις µεταξύ των διαφορετικών τοπικών αγορών εργασίας/τοπικών κοινωνιών Μια σύντοµη µατιά στους χάρτες που επισυνάπτονται δείχνει ότι η µακρόχρονη παρουσία των µεταναστών διαφοροποιείται σηµαντικά από περιοχή σε περιοχή, καθώς στην Κέρκυρα, στην πεδινή Αιτωλοακαρνανία και στην παράκτια ζώνη της Αχαΐας και της Ηλείας παρατηρείται µακρόχρονη παρουσία των µεταναστών Επίσης, η παρουσία έγγαµων µεταναστών (µε τις οικογένειές τους) είναι περισσότερο διάχυτη σε όλους τους νοµούς γεγονός που δείχνει ότι καλύπτουν µόνιµες ανάγκες σε εργατικό δυναµικό
Ορισµένα συµπεράσµατα Η παρουσία των µεταναστών ωφέλησε τα µέγιστα τους Έλληνες εργοδότες (αγρότες ή άλλους επαγγελµατίες ή νοικοκυριά), λόγω της χαµηλής αµοιβής της εργασίας τους και της διαθεσιµότητας εργατικού δυναµικού σε περιόδους αιχµής Οι µετανάστες έδωσαν µια «ανάσα ζωής» στους εργοδότες σε µια περίοδο έντονης πίεσης λόγω της έντασης του ανταγωνισµού και της µείωσης των τοπικών εισοδηµάτων Παρόλα αυτά η «χρυσή περίοδος» έχει φθάσει στο τέλος της λόγω της αύξησης των ηµεροµισθίων και της µετακίνησης των µεταναστών σε πιο ειδικευµένα επαγγέλµατα Με τους µετανάστες καλύφθηκαν όχι µόνο εποχικές αλλά και σταθερές ανάγκες σε εργατικό δυναµικό (γεγονός που αντίκειται στην άποψη ότι οι µετανάστες αποτελούν ευκαιριακούς εργάτες)
Ορισµένα συµπεράσµατα Οι µετανάστες αποδέσµευσαν τους αγρότες από την γεωργική εργασία και προκάλεσαν αλλαγές στον καταµερισµό της εργασίας Συνιστά πρόκληση η συνέχιση της απασχόλησης των µεταναστών στον ελληνικό αγροτικό χώρο δεδοµένου του αναπροσανατολισµού της ΚΑΠ και των αλλαγών που συµβαίνουν στην ύπαιθρο Ωστόσο το δίληµµα παραµένει για τις τοπικές κοινωνίες: περισσότερο ή λιγότερο ενεργός θεσµικός/τυπικός ρόλος για τους µετανάστες; Μέχρι πότε θα συνεχίζεται η αντίφαση ανάµεσα στην εκ των πραγµάτων θεσµοποίηση του κεντρικού ρόλου των µεταναστών και στην αδυναµία των τοπικών κοινωνιών να τους αγκαλιάσουν;