Ενότητα 3 η : Εκπαιδεύοντας πολίτες Ρένια Γασπαράτου Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης & της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία
Σκοποί ενότητας να προβληματιστούμε σχετικά με το νόημα της φράσης «καλός πολίτης» να συζητήσουμε τα υπέρ & τα κατά μιας τέτοιας στοχοθεσίας για την εκπαίδευση να συζητήσουμε την οπτική του Πλάτωνα & του Ντιούι για τη διαμόρφωση καλών πολιτών ως έναν από τους στόχους της εκπαίδευσης
Περιεχόμενα ενότητας Στην παρούσα ενότητα συζητάμε αν η εκπαίδευση θα πρέπει να έχει ως στόχο την διαμόρφωση καλών πολιτών.
Εκπαιδεύοντας πολίτες οι πολίτες της Πολιτείας του Πλάτωνα η δημοκρατία του Ντιούι (J. Dewey)
Η Πολιτεία προϋπόθεση για προσωπική αυτοπραγμάτωση & ευδαιμονία Αναγκαία προϋπόθεση για δικαιοσύνη Αναζήτηση του ιδανικού: Ουτοπία
Ένωση ατόμων λόγω ανάγκης: Οικονομικές ανάγκες: επέκταση πόλης: πόλεμοι -> φύλακες- πολεμιστές Πώς θα τρέφονται οι φύλακες -> δημιουργοί Πώς θα διοικείται η πόλη -> άρχοντες φιλόσοφοι, οι καλύτεροι των φυλάκων
Αυστηρή κοινωνική διαστρωμάτωση Πολιτείας: δημιουργοί, φύλακες, άρχοντες Οι πολίτες τοποθετούνται στις παραπάνω τάξεις, ανάλογα με: (1) το μέρος της ψυχής το οποίο επικρατεί σε αυτούς, και (2) την παιδεία Η κάθε τάξη έχει διαφορετικά δικαιώματα και διαφορετικές υποχρεώσεις
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Η ψυχή άρμα με 2 άλογα (βούληση & πάθη) και ηνίοχο (λογική): Το λογιστικό, δηλ. η λογική: ρυθμιστική λειτουργία, μέσω της οποίας καθοδηγείται ορθά το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Η αρετή της σοφίας αντιστοιχεί στο λογιστικόν μέρος της ψυχής Το θυμοειδές: η βούληση. Η αρετή της ανδρείας αντιστοιχεί στο θυμοειδές μέρος της ψυχής Το επιθυμητικόν: τα πάθη. Η αρετή της εγκράτειας, δηλ. η αυτοσυγκράτηση και ο μετριασμός των ηδονών και των επιθυμιών Η δικαιοσύνη είναι η τέταρτη αρετή. Δίκαιη είναι μια ψυχή όταν η λογική τιθασεύει τα πάθη με τη βοήθεια της βούλησης. Δίκαιη είναι η ψυχή την οποία κυβερνά το λογιστικόν μέρος με τη συναίνεση του θυμοειδούς και την εκούσια υποταγή του επιθυμητικού
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Α κύκλος: στόχος μια νέα γενιά γυμνασμένη και ιδεολογικά αξιόπιστη Β κύκλος: Κριτήριο η επίδοση στα μαθηματικά. Σκοπός η δημιουργία πολιτικών, κοινωνικών και στρατιωτικών λειτουργούς (-30 ετών) Γ κύκλος: Οι άριστοι μελετούν διαλεκτική, δηλαδή φιλοσοφία Στα 50 τους χρόνια, οι άριστοι από αυτούς κατορθώνουν να έρθουν σε επαφή με την «Ιδέα του Αγαθού» και γίνονται άρχοντες: οι φιλόσοφοι-βασιλείς
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Δημιουργοί: Α κύκλος σπουδών: γραφή, ανάγνωση, αριθμητική, γυμναστική Στην ψυχή επικρατεί το επιθυμητικόν & η αντίστοιχη αρετή: σωφροσύνη, εγκράτεια Άνδρες και γυναίκες: τροφείς της πολιτείας Δικαίωμα στην οικογένεια και την ιδιοκτησία
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Φύλακες: Β κύκλος σπουδών: μουσική & γυμναστική (με εξαιρέσεις) [οι καλύτεροι, μετά το 20 έτος] μαθηματικά- αστρονομία [οι καλύτεροι, μετά το 30 έτος] διαλεκτική (φιλοσοφία) Στην ψυχή επικρατεί το θυμοειδές & η αντίστοιχη αρετή: ανδρεία Άνδρες & γυναίκες: κοινοβιακή ζωή, προστάτες της πόλης Δεν έχουν δικαίωμα σε περιουσία και οικογένεια
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Άρχοντες- φιλόσοφοι: Όσες και όσοι διαπρέψουν στη διαλεκτική, μετά τα 50 Σε αυτούς επικρατεί το λογιστικόν & η σοφία Άνδρες & γυναίκες: κοινοβιακή ζωή, διοικούν την πόλη Δεν έχουν δικαίωμα σε περιουσία και οικογένεια
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Η Πολιτεία θα πρέπει να ενσαρκώνει αυτές τις τέσσερις αρετές: Α. Η σοφία από τους άρχοντες-κυβερνήτες (διοίκηση) Β. Η ανδρεία από τους επίκουρους φύλακες (προστασία) Γ. Η εγκράτεια από τους δημιουργούς (τροφή) Δ. Η δικαιοσύνη συνίσταται στο να κάνει καθένας το καθήκον του
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Η δίκαιη Πολιτεία απαραίτητη προϋπόθεση για την προσωπική ευδαιμονία Η δικαιοσύνη συνίσταται στο να κάνει καθένας και καθεμία το καθήκον του, σύμφωνα με τις δυνατότητές του
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός H αλληγορία του σπηλαίου: Ο κόσμος των φαινομένων απατηλός Η αληθινή γνώση ως ανάβαση στον κόσμο των ιδεών Η αληθινή γνώση είναι προσιτή μόνο σε λίγους
H αλληγορία του σπηλαίου: Η αληθινή γνώση ως ανάβαση στον κόσμο των ιδεών Τα φαινόμενα μας απατούν... με ποιο τρόπο/ -ους; τι μπορούμε να κάνουμε εμείς; γιατί επιλέγει ένα μύθο ο Πλάτωνας και δεν μας το λέει ευθέως;
H αλληγορία του σπηλαίου: Η αληθινή γνώση ως ανάβαση στον κόσμο των ιδεών Είμαστε εγκλωβισμένοι στη σπηλιά ποιοί είναι αυτοί που δεν είναι εγκλωβισμένοι; πώς έσπασαν τα δεσμά τους; γιατί οι υπόλοιποι δεν τους πιστεύουν;
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Από τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες δεν μπορούν να λαμβάνουν την ίδια ακριβώς εκπαίδευση
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Ο σκοπός της εκπαίδευσης οδηγεί στα κατάλληλα προγράμματα σπουδών Η εκπαίδευση σκοπεύει στην εγκαθίδρυση και την συντήρηση ενός πολιτικού κράτους και διαμορφώνεται έτσι ώστε να φτιάχνει καλούς κι ευδαίμονες πολίτες Δεν υπάρχει κάποια εγγενής σύγκρουση μεταξύ της πολιτείας και των ατόμων Είναι όμως, πράγματι όλοι όσοι ζουν στην Πολιτεία του Πλάτωνα ευδαίμονες; Σήμερα εφαρμόζεται ένα ανάλογο μοντέλο. Καλώς;
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Δεν έχουμε όλοι τις ίδιες δυνατότητες Η κοινωνία έχει πολλές διαφορετικές ανάγκες Δεν είναι δυνατόν να αναλάβουμε όλοι τον ίδιο ρόλο Τα παιδιά πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες να δείξουν τις δυνατότητες τους και μετά, αναλόγως με τις ικανότητες που αναπτύσσουν, να διοχετεύονται σε εναλλακτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, προγράμματα σπουδών και επαγγέλματα Στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα και στα καλύτερα επαγγέλματα θα οδηγηθούν οι καλύτεροι Σήμερα εφαρμόζεται ένα ανάλογο μοντέλο. Καλώς;
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Όμως... Υπάρχουν καλύτερα και χειρότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, προγράμματα σπουδών, επαγγέλματα και τρόποι ζωής; Αρκούν οι ίσες ευκαιρίες; Έχουν τα παιδιά διαφορετικές δυνατότητες;
Ντιούι, Δημοκρατία κι εκπαίδευση Εκπαίδευση ανάλογα με τα ταλέντα του καθενός Τα παιδιά έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα, όχι διαφορετικές δυνατότητες Δεν υπάρχουν καλύτερα και χειρότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, προγράμματα σπουδών, επαγγέλματα και τρόποι ζωής Χρειαζόμαστε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να βοηθά το κάθε παιδί να ακολουθήσει τα ενδιαφέροντά του χωρίς προκαταλήψεις Διάλογος στην εκπαίδευση, δημοκρατία στην κοινωνία
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Χρειάζεται σαφής καταμερισμός υποχρεώσεων Η οικονομία στην εποχή του Πλάτωνα Αν αμειβόμασταν όλοι το ίδιο, θα ήταν λύση το μοντέλο του Πλάτωνα;
Εκπαίδευση ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός Οι γυναίκες στην Πολιτεία έχουν ίδια δικαιώματα & υποχρεώσεις Η εκπαίδευση και η ανάληψη εξουσίας έρχεται με τίμημα (J. Martin) Μήπως είναι και ο ίδιος ο Πλάτωνας φυλακισμένος στο σπήλαιο ;
Εκπαιδεύοντας πολίτες θέματα για συζήτηση Θα πρέπει το κράτος να ελέγχει τι μαθαίνουν οι νέοι άνθρωποι ή τι διδάσκουν οι παιδαγωγοί; Κατά πόσο τα παιδιά έχουν «εγγενείς» δυνατότητες; Κατά πόσο οι ικανότητες των παιδιών επηρεάζονται από την κοινωνική τάξη από την οποία κατάγονται; Θα πρέπει να εισαχθούν στο πρόγραμμα σπουδών παραδοσιακά γυναικείες ασχολίες, αξίες και καθήκοντα; Tο σχολείο θα πρέπει να παρέχει ίδια εκπαίδευση σε όλους ή ανάλογη με την κοινωνική τους τάξη ή το φύλο τους; Θα πρέπει να ενέχεται η «λαϊκή κουλτούρα» στο σχολικό πρόγραμμα και με ποιό τρόπο; Γιατί ο σοφός (ο μορφωμένος) να «γυρίσει πίσω» στο «σπήλαιο» και να ενταχθεί και πάλι σε μια διαδικασία αγωγής ως παιδαγωγός; Πόσο πειστική είναι η απάντηση του Πλάτωνα;
Εκπαιδεύοντας πολίτες θέματα για συζήτηση πολίτες ποιας πολιτείας; τοπική εκπαίδευση για πολιτισμικά συνεκτικές κοινωνίες; ή οικουμενική εκπαίδευση για πολίτες του κόσμου;
Πηγές & βιβλιογραφικές προτάσεις Ελληνόγλωσσες Annas, J. 2006. Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Καλέντης. Γασπαράτου, Ρ. (2014). Φιλοσοφία της Παιδείας. Σημειώσεις Πανεπιστημιακών Παραδόσεων. ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών. Kant, I., (2004). Περί παιδαγωγικής. Κυριακίδης. Marples, R. (ed.) (2003). Οι σκοποί της εκπαίδευσης. Μεταίχμιο. Κόντος, Π. (χ.χ). Θέματα φιλοσοφίας της παιδείας. Πανεπιστημιακές σημειώσεις. Παν/μιο Θράκης. Πλάτωνας, Πολιτεία.
Πηγές & βιβλιογραφικές προτάσεις Ξενόγλωσσες Dewey, J. (1916). Democracy and Education: an introduction to the philosophy of education. Marples, R. (2010). «What is Education for». Στο Bailey R. (ed) 2010. The Philosophy of Education. Continuum International Press. Martin, J. R. (1981). The ideal of an Educated Person, Educational Theory, 31(2), 97-109. Martin, J. R. (1985). Reclaiming a Conversation: The Ideal of the Educated Woman. New Haven: Yale University Press. Noddings, Ν. (1995). The philosophy of Education. Westview Press. Peters, R. S. (1972). Education and the Educated Man. Στο R. F. Dearden, P. H. Hirst, and R. S. Peters (Eds.), A Critique of Current Educational Aims. Routledge & Kegan Paul.
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού έργου της διδάσκουσας. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημειώματα
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ρένια Γασπαράτου, «Φιλοσοφία της Παιδείας». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/pn1471/
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ Σύμφωνα με αυτήν την άδεια ο δικαιούχος σας δίνει το δικαίωμα να: Μοιραστείτε αντιγράψετε και αναδιανέμετε το υλικό Προσαρμόστε αναμείξτε, τροποποιήστε και δημιουργήστε πάνω στο υλικό για κάθε σκοπό Υπό τους ακόλουθους όρους: Αναφορά Δημιουργού Θα πρέπει να καταχωρίσετε αναφορά στο δημιουργό, με σύνδεσμο της άδειας Παρόμοια Διανομή Αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια όπως και το πρωτότυπο