Αρχαία Ελληνικά Β Λυκείου Ρητορικά κείμενα Λυσίου «Ὑπέρ Μαντιθέου» 5-13 A. Διδαγμένο κείμενο: Λυσίου «Ὑπέρ Μαντιθέου» [5] καίτοι οὔτε ἡμᾶς εἰκὸς ἦν εἰς τοιοῦτον καιρὸν ἀφιγμένους ἐπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων, οὔτ ἐκεῖ νοι φαίνονται τοιαύτην γνώμην ἔχοντες ὥστε καὶ τοῖς ἀποδημοῦσι καὶ τοῖς μηδὲν ἐξαμαρτάνουσι μεταδιδόναι τῆς πολιτείας, ἀλλὰ μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον. [9] Περὶ μὲν τοίνυν αὐτῆς τῆς αἰτίας οὐκ οἶδ ὅ τι δεῖ πλείω λέγειν δοκεῖ δέ μοι, ὦ βουλή, ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι περὶ αὐτῶν μόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι, ἐν δὲ ταῖς δοκιμασίαις δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι. δέομαι οὖν ὑμῶν μετ εὐνοίας ἀκροάσασθαί μου. ποιήσομαι δὲ τὴν ἀπολογίαν ὡς ἂν δύνωμαι διὰ βραχυτάτων. [12] ἔτι δ, ὦ βουλή, οὐδεὶς ἂν ἀποδεῖξαι περὶ ἐμοῦ δύναιτο οὔτε δίκην αἰσχρὰν οὔτε γραφὴν οὔτε εἰσαγγελίαν γεγενημένην καίτοι ἑτέρους ὁρᾶτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας. πρὸς τοίνυν τὰς στρατείας καὶ τοὺς κινδύνους τοὺς πρὸς τοὺς πολεμίους σκέψασθε οἷον ἐμαυτὸν παρέχω τῇ πόλει. [13] πρῶτον μὲν γάρ, ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς [τοὺς] Βοιωτοὺς καὶ εἰς Ἁλίαρτον ἔδει βοηθεῖν, ὑπὸ Ὀρθοβούλου κατειλεγμένος ἱππεύειν, ἐπειδὴ πάντας ἑώρων τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν εἶναι δεῖν νομίζοντας, τοῖς δ ὁπλίταις κίνδυνον ἡγουμένους, ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον ἐγὼ προσελθὼν ἔφην τῷ Ὀρθοβούλῳ ἐξαλεῖψαί με ἐκ τοῦ καταλόγου, ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν ἄδειαν ἐμαυτῷ παρασκευάσαντα στρατεύεσθαι. καί μοι ἀνάβηθι, Ὀρθόβουλε. Παρατηρήσεις 1. Από τα παραπάνω κείμενα να μεταφράσετε τα χωρία: 9 Περὶ μὲν τοίνυν μετ εὐνοίας ἀκροάσασθαί μου. 12 ἔτι δ, ὦ βουλή, οὐδεὶς οὔτε εἰσαγγελίαν γεγενημένην 13 πρῶτον μὲν γάρ, ἀνάβηθι, Ὀρθόβουλε. (μονάδες 10) 2. «ἀλλὰ μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον». Ποιος υπαινιγμός κρύβεται πίσω από τα λόγια του Μαντιθέου; Σε ποιο θέμα αναφέρεται ο Μαντίθεος; (μονάδες 10)
3. Με βάση την παράγραφο 9 να αναφέρετε τη βασική διαφορά μεταξύ «δοκιμασίας» και «ἀγῶνος» (μονάδες 10) 4. Ποια είναι η αντίθεση στην 13 η παράγραφο; Γιατί χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο εκφραστικό σχήμα ο ρήτορας; Τι θέλει να αποδείξει; (μονάδες 10) 5. Εισαγωγή Να προσδιορίσετε σύντομα το περιεχόμενο των παρακάτω όρων: ήθη πάθη επίλογος (μονάδες 10) 6. α. Σημειώστε την αντιστοιχία των στηλών Α με αυτών της στήλης Β. Α Β 1. ἀποδεῖξαι α) αντίδωρο 2. ἀφιγμένους β) οπτικοακουστικός 3. ὁρᾶτε γ) επίσκοπος 4. σκέψασθε δ) δείγμα 5. μεταδιδόναι ε) ανίκανος (μονάδες 5) β. Να γράψετε τουλάχιστον δύο λέξεις της νέας ελληνικής (ουσιαστικά -επίθετα) απλές ή σύνθετες που έχουν ετυμολογική σχέση με τους τύπους του κειμένου: παρασκευάσαντα φαίνονται ἀνάβηθι ἀκροάσασθαί εἶναι (μονάδες 5)
Β. Αδίδακτο Κείμενο Κείμενο Ἐβουλόμην μὲν οὖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τὴν βουλὴν, τοὺς πεντακοσίους καὶ τὰς ἐκκλησίας ὑπὸ τῶν ἐφεστηκότων ὀρθῶς διοικεῖσθαι, καὶ τοὺς νόμους οὓς ἐνομοθέτησεν ὁ Σόλων περὶ τῆς τῶν ῥητόρων εὐκοσμίας ἰσχύειν, ἵνα ἐξῆν πρῶτον μὲν τῷ πρεσβυτάτῳ τῶν πολιτῶν, ὥσπερ οἱ νόμοι προστάττουσι, σωφρόνως ἐπὶ τὸ βῆμα παρελ θόντι ἄνευ θορύβου καὶ ταραχῆς ἐξ ἐμπειρίας τὰ βέλτιστα τῇ πόλει συμβουλεύειν, δεύτερον δ' ἤδη καὶ τῶν ἄλλων πολιτῶν τὸν βουλόμενον καθ' ἡλικίαν χωρὶς καὶ ἐν μέρει περὶ ἑκάστου γνώμην ἀποφαίνεσθαι: οὕτω γὰρ ἄν μοι δοκεῖ ἡ τε πόλις ἄριστα διοικεῖσθαι, αἱ τε κρίσεις ἐλάχισται γίγνεσθαι. Παρατηρήσεις 1. Να μεταφράσετε το κείμενο. 2. Nα δώσετε τους τύπους που ζητούνται: τῶν ῥητόρων κλητική ενικού δοτική πληθυντικού τὸ βῆμα δοτική πληθυντικού τῇ πόλει αιτιατική ενικού τῶν πολιτῶν κλητική ενικού αιτιατική πληθυντικού αἱ κρίσεις δοτική πληθυντικού μέρει ονομαστική ενικού θορύβου δοτική ενικού τῶν ἐφεστηκότων δοτική πληθυντικού (μονάδες 20) (μονάδες 5) 3. Nα δώσετε τους τύπους που ζητούνται: Ἐβουλόμην β ενικό προστακτικής ενεστώτα ἐνομοθέτησεν τον ίδιο τύπο στην υποτακτική του ίδιου χρόνου απαρέμφατο του ίδιου χρόνου διοικεῖσθαι γ πληθυντικό υποτακτικής του ίδιου χρόνου ἰσχύειν απαρέμφατο μέλλοντα προστάττουσι α πληθυντικό οριστικής αορίστου β πληθυντικό οριστικής παρακειµένου β ενικό οριστικής παρακειμένου Μ.Φ ἐξῆν γ πληθυντικό του ίδιου χρόνου 3
παρελθόντι συμβουλεύειν ἀποφαίνεσθαι δοκεῖ γίγνεσθαι γ πληθυντικό υποτακτικής ενεστώτα β ενικό προστακτικής ενεστώτα β ενικό οριστικής του ίδιου χρόνου β ενικό προστακτικής αορίστου β α ενικό παρατατικού γ ενικό οριστικής του ίδιου χρόνου γ πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα γ πληθυντικό οριστικής παρατατικού απαρέµφατο αορίστου β β ενικό οριστικής αορίστου β α ενικό υποτακτικής αορίστου β (μονάδες 5) 4. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες λέξεις. 5. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου. (μονάδες 5) (μονάδες 1,5) 6. Να αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους και τους ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς του αποσπάσματος. «καὶ τοὺς νόμ ους οὓς ἐνομοθέτησεν ὁ Σόλων περὶ τῆς τῶν ῥητόρων εὐκοσμίας ἰσχύειν, ἵνα ἐξῆν πρῶτον μὲν τῷ πρεσβυτάτῳ τῶν πολιτῶν, ὥσπερ οἱ νόμοι προστάττουσι, σωφρόνως ἐπὶ τὸ βῆμα παρελθόντι ἄνευ θορύβου καὶ ταραχῆς ἐξ ἐμπειρίας τὰ βέλτιστα τῇ πόλει συμβουλεύειν, δεύτερ ον δ' ἤδη καὶ τῶν ἄλλων πολιτῶν τὸν βουλόμενον καθ' ἡλικίαν χωρὶς καὶ ἐν μέρει περὶ ἑκάστου γνώμην ἀποφαίνεσθαι» (μονάδες 2) 7. Να εντοπίσετε τα υποκείμενα των ρηματικών τύπων της παρακάτω περιόδου : «Ταῦτα οὕτω γὰρ ἄν μοι δοκεῖ ἡ τε πόλις ἄριστα διοικεῖσθ αι, αἱ τε κρίσεις ἐλάχισται γίγνεσθαι.» (μονάδες 1,5) 4
Απαντήσεις Α. Διδαγμένο κείμενο : Λυσίου «Ὑπέρ Μαντιθέου» 5-13 1. Μετάφραση 9 Για την κατηγορία λοιπόν αυτή, δεν ξέρω, γιατί πρέπει να μιλήσω περισσότερο νομίζω όμως, κύριοι βουλευτές, ότι στους άλλους δικαστικούς αγώνες πρέπει (ο κατηγορούμενος) να απολογείται για τις ίδιες και μόνον τις κατηγορίες, στις δοκιμασίες όμως είναι δίκαιο (ο κατηγορούμενος) να λογοδοτεί για όλη του τη ζωή. Σας παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση 12 Κι ακόμα, βουλευτές, κανείς δεν είναι δυνατόν να αποδείξει ότι έχει γίνει για μένα ούτε ιδιωτική δική απρεπής ούτε έγγραφη καταγγελία (από πολίτη) για βλάβη του δημοσίου συμφέροντος ούτε δημόσια κατηγορία για σοβαρότατα δημόσια αδικήματα, και όμως βλέπετε ότι άλλοι έχουν εμπλακεί πολλές φορές σε τέτοιου είδους δίκες. 13 Πρώτα απ όλα, δηλαδή, όταν κάνατε τη συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε να στείλετε βοήθεια στην Αλίαρτο, αν και είχα καταγραφεί από τον Ορθόβουλο για να υπηρετήσω στο ιππικό, επειδή έβλεπα πως όλοι νόμιζαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια για τους ιππείς, και ότι αντίθετα θεωρούσαν πως υπάρχει κίνδυνος για τους οπλίτες, ενώ κατατάχθηκαν στο ιππικό άλλοι χωρίς να υποστούν την (καθιερωμένη) δοκιμασία κατά παράβαση των νόμων, εγώ πήγα και είπα στον Ορθόβουλο να με διαγράψει από τον κατάλογο (των ιππέων), επειδή πίστευα πως είναι αισχρό να στρατευθώ αφού εξασφάλισα πρώτα τον εαυτό μου, ενώ ο λαός επρόκειτο να κινδυνεύσει. Και για χάρη μου ανέβα (στο βάθρο), Ορθόβουλε (γι α να καταθέσεις). 2. «ἀλλὰ μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον» Υπαινιγμός του Μαντιθέου στις διώξεις που υφίσταντο ακόμη και πρώην φίλοι και συνεργάτες των Τριάκοντα όταν εξέφραζαν αντιρρήσεις ή διατύπωναν επικρίσεις στην πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζαν. Ειδικότερα εδώ η φράση αυτή αναφέρεται στην περίπτωση του Θηραμένη, που μολονότι ήταν ένας από τους Τριάκοντα, μόλις άρχισε να αντιδρά στις κτηνωδίες του καθεστώτος, κατηγορήθηκε για προδοσία από τον διαβόητο για την σκληρότητα του Κριτία και καταδικάστηκε σε θάνατο. Μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι οι κακούργοι συνεργάζονται μόνο με τους ομόφρονές τους. Τους ενάρετους τους αποφεύγουν ή τους τιμωρούν. Ειδικά οι ηγέτες των απολυταρχικών καθεστώτων, επειδή έχουν ως στόχο την αρχηγία, όταν νιώθουν ότι χάνουν τη δύναμή τους και ότι απειλούνται εἰτε από συνεργάτες είτε από το λαό γίνονται αδίστακτοι. 5
3. Η διαφορά μεταξύ «δοκιμασίας» και «ἀγῶνος» «ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι περὶ αὐτῶν μόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι.» Κατά τον Αριστοτέλη στις ιδιωτικές δίκες η απολογία περιοριζόταν αποκλειστικά και μόνο στις κατηγορίες. Στόχος του κατηγορουμένου ήταν να αποσείσει τις εις βάρος του κατηγορίες. Αυτό ήταν αρκετό δε χρειαζόταν τίποτε άλλο. «ἐν δὲ ταῖς δοκιμασίαις δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι» Η διαδικασία της δοκιμασίας (εισαγωγή) είχε την εξής μορφή: Στην αρχή υποβάλλονταν ορισμένες καθιερωμένες ερωτήσεις, που στόχο είχαν να εξακριβωθεί η καταγωγή του δοκιμαζομένου και να διαπιστωθεί αν ήταν Αθηναίος πολίτης. Στη συνέχεια, έπρεπε να διαπιστωθεί αν σεβόταν τους γονείς του και απέδιδε τις πρέπουσες τιμές στους τάφους τους επίσης, αν είχε εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, πλήρωνε τακτικά τους φόρους και λάτρευε τους θεούς της πόλης. Οι δηλώσεις του εξεταζομένου σχετικά με τα ερωτήματα αυτά έπρεπε να επιβεβαιώνονται από μάρτυρες. Τέλος, όποιος ήθελε μπορούσε να απευθύνει κατά του εξεταζομένου κατηγορία, την οποία μπορούσε εκείνος να αντικρούσει με επιχειρήματα. Μετά απ' αυτό η Βουλή ή οι δικαστές αποφάσιζαν για την αποδοχή ή την απόρριψή του. Η δοκιμασία δεν ήταν πάντοτε μια συνοπτική και τυπική διαδικασία, αλλά μπορούσε να είναι περισσότερο λεπτομερής και χρονοβόρα, γιατί μπορούσε να περιλάβει ένα ευρύτερο και εξονυχιστικότερο έλεγχο της προσωπικότητας του δοκιμαζομένου, με σκοπό να διαπιστωθεί αν ήταν άξιος του λειτουργήματος στο οποίο είχε αναδειχθεί. Ειδικά οι μέλλοντες αξιωματούχοι της πολιτείας έπρεπε να διαθέτουν την έξωθεν καλήν μαρτυρίαν, όπως θα λέγαμε σήμερα, δηλαδή να είναι άξιοι του λειτουργήματος τους προς επίτευξη όμως αυτού του σκοπού επιβαλλόταν να είναι άτρωτοι ηθικά γιατί ο πολίτης εκείνος που έχει μειωμένη ηθική συνείδηση και αδύναμο χαρακτήρα, υπόκειται ευκολότερα σε πειρασμούς και εκβιασμούς, και υποπίπτει σε παρανοµίες. Γι αυτούς τους λόγους έπρεπε παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι. 4. Αντίθεση: Στη μάχη της Αλιάρτου ο Μαντίθεος, ενώ είχε καταγραφεί να πολεμήσει από τις τάξεις των ιππέων, παρουσιάστηκε αυτόβουλα στον Ορθόβουλο και τον παρακάλεσε να τον διαγράψει, για να πολεμήσει ως οπλίτης και αυτό γιατί ήξερε ότι εκεί ελλόχευε μεγαλύτερος κίνδυνος, πράγμα που το επιβεβαίωνε η προσπάθεια των περισσοτέρων για ένταξη τους στο ιππικό. Ο ρήτορας χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο εκφραστικό σχήμα για να σκιαγραφήσει με μεγαλύτερη έμφαση το ήθος του Μαντιθέου. Στόχος του εδώ είναι να παρουσιάσει το Μαντίθεο(κυρίως μέσα από αντιθέσεις) ως υποδειγματικό άνθρωπο και πολίτη αφού τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή του υπήρξε ως τώρα άψογος πράγματι η συμπεριφορά του προς τις αδελφές και τον αδελφό του καθώς και προς όλους τους άλλους είναι η ενδεδειγμένη αλλά και ο δημόσιος βίος του είναι ανεπίληπτος: τον εχθρεύονται και τον κακολογούν άνθρωποι 6
των καταγωγίων αφού πράγματι δεν είναι όμοιος τους ποτέ ως τώρα δεν υπήρξε φιλόδικος κι ούτε σύρθηκε σε καμία δίκη εξαιτίας καταγγελιών άλλων, και πάνω απ όλα έχει εκπληρώσει, και μάλιστα με υπερβάλλοντα ζήλο, τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις. 5. Εισαγωγή Τα ήθη. Μία από τις έντεχνες πίστεις. Η πειστικότητα του ρήτορα εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την εντύπωση που θα προξενήσει στο ακροατήριο ο ίδιος ως προσωπικότητα. Αν κατορθώσει να επιβάλει την εικόνα του ως έντιμου ανθρώπου και πολίτη, οι λόγοι του γίνονται πειστικότεροι, αφού είναι λογικό οι άνθρωποι να εμπιστεύονται τους φρόνιμους και ενάρετους. Αντιθέτως προσπαθεί να μειώσει ηθικά τον αντίπαλο και έτσι να εξουδετερώσει την πειστικότητα των επιχειρημάτων του. Συγχρόνως φροντίζει να γίνει συμπαθής στους. Και όταν ακόμη είναι υποχρεωμένος να ψέξει τη συμπεριφορά τους, σπεύδει να την αποδώσει στην κακή επίδραση ή την προδοτική δράση άλλων, των αντιπάλων του. Αυτή η ηθοποιία (ρήτορα, αντιπάλου, ακροατή) ασκούσε μεγάλη επίδραση στο ακροατήριο και απαντάται σε όλα τα μέρη του ρητορικού λόγου. Τα πάθη. Μία από τις έντεχνες πίστεις Επίσης σε όλη τη διάρκεια της αγορεύσεως ο ρήτορας, γνωρίζοντας ότι οι άνθρωποι αποφασίζουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά, προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών του τα πάθη (τα συναισθήματα) που τον συμφέρουν ή να μεταγγίσει τα πάθη που κυριαρχούν στη δική του ψυχή, δηλ. οργή, φιλία, μίσος, φόβο, οίκτο, ντροπή, φθόνο κ.λπ. (παθοποιία). Επίλογος. Το τελευταίο μέρος του ρητορικού λόγου. Με τον επίλογο συνήθως επιδιώκονται δύο κυρίως σκοποί, η ανάμνηση, που επιτυγχάνεται με μια συντομότατη ανακεφαλαίωση των βασικών θέσεων του λόγου και η παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή. Όταν ο λόγος είναι πολύ σύντομος, ο επίλογος δεν είναι απαραίτητος. 6. α. Αντιστοίχιση 1. ἀποδεῖξαι (θέμα παρακειμένου δειγμ- ) δ. δείγμα 2. ἀφιγμένους ( θέμα ικ - > ρ. ἀφικνοῦμαι ) ε. ανίκανος 3. ὁρᾶτε (θέμα παρακειμένου μέση φ. οπ- ) β. οπτικοακουστικός 4. σκέψασθε ( θέμα σκοπ-) - γ. επίσκοπος 5. μεταδιδόναι ( θέμα δω-) - α. αντίδωρο β. παρασκευάσαντα κατασκευαστικός, σκεύος, συσκευασία φαίνονται φανερός, αφανής, φάσμα. ἀνάβηθι ανάβαση, αβάσιμος, βηματοδότης, πρόσβαση.. ἀκροάσασθαί ακοή, ανήκουστος, ακουστικό, βαρήκοος εἶναι ουσία, οντότητα, εθλός, παροντικός, ετυμολογία 7
Β. Αδίδακτο Κείμενο 1. Μετάφραση Θα ήθελα, λοιπόν, άνδρες Αθηναίοι, και η βουλή,δηλαδή οι πεντακόσιοι, και η εκκλησία του δήμου να διοικούνται σωστά από τους άρχοντες και να ισχύουν οι νόμοι που θέσπισε ο Σόλωνας για την ευπρέπεια των ρητόρων, για να είναι δυνατόν στον πιο ηλικιωμένο πολίτη όταν ανεβαίνει στο βήμα, όπως ακριβώς ορίζουν οι νόμοι, πρώτον να συμβουλεύει τα πιο συμφέροντα στην πόλη με σύνεση χωρίς θόρυβο και ταραχή με βάση την εμπειρία του, και δεύτερον όποιος θέλει τώρα πλέον από τους υπόλοιπους πολίτες να διατυπώνει τη γνώμη του για το κάθε θέμα, σύμφωνα με την ηλικία του, ο καθένας χωριστά και με τη σειρά του. Γιατί με αυτόν τον τρόπο νομίζω ότι η πόλη θα μπορούσε να διοικείται άριστα και ότι οι δίκες θα μπορούσαν να γίνουν ελάχιστες. 2. Nα δώσετε τους τύπους που ζητούνται: τῶν ῥητόρων κλητική ενικού (ὦ) ρῆτορ δοτική πληθυντικού τοῖς ρήτορσι τὸ βῆμα δοτική πληθυντικού τοῖς βήμασι τῇ πόλει αιτιατική ενικού τήν πόλιν τῶν πολιτῶν κλητική ενικού (ὦ) πολῖτα αιτιατική πληθυντικού τούς πολίτας αἵ κρίσεις δοτική πληθυντικού ταῖς κρίσεσι μέρει ονομαστική ενικού τό μέρος θορύβου δοτική ενικού τῷ θορύβῳ τῶν ἐφε στηκότων δοτική πληθυντικού τοῖς ἐφεστηκόσι 3. Nα δώσετε τους τύπους που ζητούνται: Ἐβουλόμην β ενικό προστακτικής ενεστώτα βούλου ἐνομοθέτησεν τον ίδιο τύπο στην υποτακτική του νομοθετήσῃ ίδιου χρόνου απαρέμφατο του ίδιου χρόνου νομοθετῆσαι διοικεῖσθαι γ πληθυντικό υποτακτικής του ίδιου διοικῶνται χρόνου ἰσχύειν απαρέμφατο μέλλοντα ἰσχύσειν προστάττουσι α πληθυντικό οριστικής αορίστου προσετάξαμεν β πληθυντικό οριστικής προστετάχατε παρακειμένου β ενικό οριστικής παρακειµένου Μ.Φ προστέταξαι ἐξῆν γ πληθυντικό του ίδιου χρόνου ἐξῆσαν γ πληθυντικό υποτακτικής ενεστώτα ἐξῶσιν β ενικό προστακτικής ενεστώτα ἔξισθι παρελθόντι β ενικό οριστικής του ίδιου χρόνου παρῆλθες β ενικό προστακτικής αορίστου β πάρέλθε 8
συμβουλεύειν α ενικό παρατατικού συνεβούλευον ἀποφαίνεσθαι γ ενικό οριστικής του ίδιου χρόνου ἀποφαίνεται δοκεῖ γ πληθυντικό προστακτικής δοκούντων ή δοκείτωσαν ενεστώτα γίγνεσθαι γ πληθυντικό οριστικής παρατατικού ἐγίγνοντο απαρέµφατο αορίστου β γενέσθαι β ενικό οριστικής αορίστου β ἐγένου α ενικό υποτακτικής αορίστου β γένωμαι 4. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες λέξεις. Ἀθηναῖοι: ονοματικός ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο ἄνδρες τοὺς πεντακοσίους: ονοματικός ομοιόπτωτος, επεξήγηση στο τὴν βουλὴν ὑπὸ τῶν ἐφεστηκότων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο διοικεῖσθαι τῶν ῥητόρων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική υποκειμενική στο εὐκοσμίας πόλει: Αντικείμενο έμμεσο στο συμβουλεύειν συμβουλεύειν: τελικό απαρέμφατο, Υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα ἐξῆν τῶν πολιτῶν: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο τὸν βουλόμενον περὶ ἑκάστου: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο ἀποφαίνεσθαι μοι :δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το δοκεῖ ἄριστα: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ἄν διοικεῖσθαι ἐλάχισται: Κατηγορούμενο στο κρίσεις μέσω του συνδετικού ἄν γίγνεσθαι 5. Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου. «οὓς ἐνομοθέτησεν ὁ Σόλων περὶ τῆς τῶν ῥητόρων εὐκοσμί ας»: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο νόμους. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία οὓς και εκφέρεται με οριστική, ἐνομοθέτησεν γιατί δηλώνει το πραγματικό. «ἵνα ἐξῆν πρῶτον μὲν τῷ πρεσβυτάτῳ τῶν πολιτῶν, σωφρόνως ἐπὶ τὸ βῆμα παρελθόντι ἄνευ θορύβου καὶ ταραχῆς ἐξ ἐμπειρίας τὰ βέλτιστα τῇ πόλει συμβουλεύειν»: «δεύτερον δ' ἤδη καὶ τῶν ἄλλων πολιτῶν τὸν βουλόμενον καθ' ἡλικίαν χωρὶς καὶ ἐν μέρει περὶ ἑκάστου γνώμην ἀποφαίνεσθαι.» Δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις που συνδέονται κατά παράταξη αντιθετικά με το μέν δε. Εισάγονται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα, εκφέρονται με οριστική παρατατικού (ιστορικού χρόνου), γιατί δηλώνουν τον απραγματοποίητο σκοπό. Λειτουργούν ως επιρρηματικοι προσδιορισμοί του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης. «ὥσπερ οἱ νόμοι προστάττουσι»: δευτερεύουσα επιρρηματική, αναφορική - παραβολική πρόταση. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα ὥσπερ και 9
εκφέρεται με οριστική γιατί η σύγκριση αφορά πράξη που είναι αντικειμενική πραγματικότητα. 6. Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί «οὓς ἐνομοθέτησεν ὁ Σόλων περὶ τῆς τῶν ῥητόρων εὐκοσμίας»: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο νόμους. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία οὓς και εκφέρεται με οριστική γιατί δηλώνει το πραγματικό. τῶν ἄλλων: ονοματικός ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο πολιτῶν. Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί τῶν ῥητόρων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική υποκειμενική στο εὐκοσμίας τῶν πολιτῶν: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο τὸν βουλόμενον 7. δοκεῖ: ἡ τε πόλις αἱ τε κρίσεις διοικεῖσθαι: ἡ τε πόλις γίγνεσθαι: αἱ τε κρίσεις 10