ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Δ'. ΚΕΙΜΕΝΟ 'Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) Μικρή Πράσινη Θάλασσα Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ Που θα θελα να σε υιοθετήσω Να σε στείλω σχολείο στην Ιωνία Να μάθεις μανταρίνι και άψινθο 5 Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ Στο πυργάκι του φάρου το καταμεσήμερο Να γυρίσεις τον ήλιο και ν ακούσεις Πως η μοίρα ξεγίνεται και πως Από λόφο σε λόφο συνεννοούνται 10 Ακόμα οι μακρινοί μας συγγενείς Που κρατούν τον αέρα σαν αγάλματα Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ Με τον άσπρο γιακά και την κορδέλα Να μπεις απ το παράθυρο στη Σμύρνη 15 Να μου αντιγράψεις τις αντιφεγγιές στην οροφή Από τα Κυριελέησον και τα Δόξα Σοι Και με λίγο Βοριά λίγο Λεβάντε Κύμα το κύμα να γυρίσεις πίσω Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ 20 Για να σε κοιμηθώ παράνομα Και να βρίσκω βαθιά στην αγκαλιά σου Κομμάτια πέτρες τα λόγια των Θεών Κομμάτια πέτρες τ αποσπάσματα του Ηράκλειτου. (Το Φωτόδεντρο και η Δεκάτη Τετάρτη Ομορφιά, Ίκαρος, 1971) Ε'. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Κάποια από τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Οδ. Ελύτη είναι: η ποιητική
προσέγγιση του κόσμου με τις αισθήσεις, η αναφορά στην ιστορική ελληνική παράδοση, η αναφορά στη θρησκεία, η σχέση με την ελληνική φύση, το μυστήριο του φωτός. Να γράψετε ένα (1) παράδειγμα μέσα από το ποίημα για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Μονάδες 15 2. Εξετάζοντας την ποιητική γραφή του Οδ. Ελύτη στη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα», να εντοπίσετε και να γράψετε τέσσερα (4) υπερρεαλιστικά στοιχεία που υπάρχουν στο ποίημα και ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο για το καθένα από αυτά. Μονάδες 20 3. «Τα χαρακτηριστικά που έχουν οι Κόρες είναι όμοια με του ποιητικού έργου του Ελύτη η ομορφιά, η δροσιά και η αθωότητα, που πηγάζουν από τη νιότη τους, ο έρωτας που δωρίζουν, οι θαυμάσιες με τη σημασία του θαύματος και μαγικές δυνάμεις που έχουν και που ασκούν ευεργετικά για όσους είναι έτοιμοι να τις δεχτούν, κυρίως για τον ποιητή». (Στέφανος Διαλησμάς, «Η Ποίηση και ο ποιητής στον Ελύτη», Π.Ε.Φ., Σεμινάριο 23, Οδυσσέας Ελύτης, Αθήνα 1997, σελ. 83). Να δείξετε τεκμηριωμένα με αναφορά στο ποίημα ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι αντιπροσωπευτικά και για την Κόρη/Ποίηση στη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα». Μονάδες 20
4. Να σχολιάσετε σε δυο παραγράφους (130-150 λέξεις) το περιεχόμενο των στίχων 12-18 («Μικρή πράσινη θάλασσα... να γυρίσεις πίσω»). Μονάδες 25 5. Να συγκρίνετε τη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» του Οδ. Ελύτη με το παρακάτω απόσπασμα από την «Κυρά των Αμπελιών» του Γ. Ρίτσου ως προς το περιεχόμενο παρουσιάζοντας τα κοινά τους στοιχεία. Μονάδες 20 Γιάννης Ρίτσος, «Η κυρά των αμπελιών» (απόσπασμα) ΧΙ "Κυρά, Κυρά, θαλασσινή και στεριανή με τα λουλουδιασμένα μάγουλα σφύγγοντας μες στο μπούστο σου την κάψα του αλωνάρη πότε κρατώντας στην ποδιά σου ένα καράβι-μικροκάραβο πότε σαν Παναγιά Αιγιοπελαγίτισσα ντυμένη μ' ένα δίχτυ να κουβαλάς το σούρπωμα στην κεφαλή σου το πανέρι με τα ψάρια πότε ντυμένη μ' αμπελόφυλλα, κυνηγημένη απ' του ήλιου τις χρυσόμυγες πάνου στ' αλώνια ανάβοντας το φίλημα στα λουλουδάκια τις μηλιές μπατείζοντας τις λυγαριές με τον αγέρα τής τρεχάλας σου. Μηλὶ βάϊ βάϊ μηλίτσα τις ανηφοριές πως σου τριανταφυλλήσανε τα μήλα της αγάπης; (Γιάννης Ρίτσος, " Η Κυρά των αμπελιών", εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1979) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Στο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» καταγράφονται κάποια χαρακτηριστικά της ποίησης του. Πιο συγκεκριμένα:
- Η ποιητική προσέγγιση του κόσμου με τις αισθήσεις στο στίχο 7 : «Να γυρίσεις τον ήλιο και ν ακούσεις» - Η αναφορά στην ιστορική ελληνική παράδοση στο στίχο 14 : «Να μπεις απ το παράθυρο στη Σμύρνη» - Η αναφορά στη θρησκεία στο στίχο 16 «Από τα Κυριελέησον και τα Δόξα Σοι» - Η σχέση με την ελληνική φύση στο στίχο 17: «Και με λίγο Βοριά λίγο Λεβάντε» - Το μυστήριο του φωτός στο στίχο 7 : «Να γυρίσεις τον ήλιο» 2. Εξετάζοντας την ποιητική γραφή του Οδυσσέα Ελύτη στη «Μικρή Πράσινη θάλασσα» μπορούν να εντοπιστούν υπερρεαλιστικά στοιχεία: 1. Πολλαπλότητα ερμηνειών : στίχος 1 «Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ» 2. Εικόνες ασαφείς στο περίγραμμά τους: στίχος 15 «Να μου αντιγράψεις τις αντιφεγγιές στην οροφή» 3. Κυριαρχία αισθήσεων : στίχος 11 «Που κρατούν τον αέρα σαν αγάλματα» 4. Συμβολισμός : στίχος 4 «Να μάθεις μανταρίνι και άψινθο» 3. Είναι εμφανές ότι τα χαρακτηριστικά που αποδίδει ο Στέφανος Διαλησμάς στις Κόρες είναι αντιπροσωπευτικά και για την Κόρη / Ποίηση στη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» Η ομορφιά, η δροσιά και η αθωότητα είναι στοιχεία που απαντώνται και στην Κόρη του Ελύτη, αφού είναι «μικρή» και «δεκατριώ χρονών», συγκεντρώνει δηλαδή όλα τα χαρακτηριστικά της νιότης, που συνδέονται με την συγκεκριμένη ηλικιακή περίοδο. Είναι, όμως, και αθώα, γεγονός που υποδηλώνεται απ το ότι η κόρη φέρει «άσπρο γιακά και κορδέλα» στιχ. 13 εικόνα που παραπέμπει στην αθωότητα των μαθητικών χρόνων. Επίσης, η προσωποποιημένη θάλασσα έχει ερωτικό χαρακτήρα και έχει τη δύναμη να πραγματοποιήσει την επιθυμία του ποιητή για μια ερωτική (πνευματική)
συνεύρεση (στιχ. 20) παράλληλα, όμως μέσα απ την ύψιστη ερωτική πράξη θα κατορθώσει με τη μαγική της δύναμη να μυήσει τον ποιητή στους χρησμούς των αρχαίων θεών και στα βαθύτατα για το κοσμικό τους επιστημονικό, φιλοσοφικό νόημα αποσπάσματα των προσωκρατικών φιλοσόφων (στιχ 21-23) 4. Σ αυτούς τους στίχους ο ποιητής ζητά από την κόρη να συνδεθεί με το ιστορικό της παρελθόν και την ελληνική παράδοση. Ειδικότερα την παραπέμπει στον Μικρασιατικό πολιτισμό, που μετά την καταστροφή του 1922 επιβιώνει ως μνήμη και αίσθηση ζωής και την προτρέπει να μαθητεύσει σ αυτόν, αφού αποτελεί αναμφίβολα μοναδικό κεφάλαιο στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Η κόρη καλείται να μαθητεύσει στην παράδοση της Σμύρνης μπαίνοντας «απ το παράθυρο με τον άσπρο γιακά και την κορδέλα» Έπειτα, όμως, από τη σύνδεση με τη μικρασιατική παράδοση ο ποιητής επιθυμεί η κόρη να βιώσει την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση και την ομορφιά της ελληνικής φύσης. Η κόρη μπορεί να αισθανθεί τους ορθόδοξους ήχους που δεν ακούγονται πια, αλλά «αντιφεγγίζουν» στην οροφή των εκκλησιών και να γευθεί την ομορφιά του ελληνικού τοπίου που συνδυάζει το στεριανό και το θαλασσινό στοιχείο σε μια τέλεια αρμονία και ισορροπία. 5. Μελετώντας συγκριτικά τα δύο ποιήματα μπορούν να εντοπιστούν ως προς το περιεχόμενο τα εξής κοινά στοιχεία : - Κεντρικό πρόσωπο και των δύο ποιημάτων αποτελεί μια γυναικεία μορφή («η κόρη ποίηση για τον Ελύτη» - «η κυρά Ρίτσα») που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά ομορφίας ( «δεκατριώ χρονώ» «λουλουδιασμένα μάγουλα») - Ο συγκερασμός στοιχείων του θαλασσινού τοπίου και του γήινου χώρου που περικλείουν τόσο η «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» όσο και η «Κυρά, θαλασσινή και στεριανή» - Η ύπαρξη του ερωτικού στοιχείου («Για να σε κοιμηθώ παράνομα»- «Η σφίγγοντας μες στο μπούστο σου»)
- Η κυριαρχία του ελληνικού νησιώτικου και συγκεκριμένα του Αιγαιοπελαγίτικου στοιχείου εναρμονιζόμενου με την ελληνική θρησκευτική παράδοση ( «Να σε στείλω σχολείο στην Ιωνία» και από τα Κυριελέησον και τα Δόξα σοι» στον Ελύτη κρατώντας στην πόδια σου ένα καράβι μικροκάραβο πότε σαν Παναγία Αιγιοπρλαγίτισσα πότε ντυμένη μ αμπελόφυλλα»στο Ρίτσο) - Το μοτίβο του φωτός που πλαισιώνει το υλικό των στίχων και αναδεικνύει τις ποιητικές εικόνες ( «Να γυρίσεις τον ήλιο» «κυνηγημένη απ του ήλιου τις χρυσόμηγες ) - Η χρήση συμβολικών εικόνων που παραπέμπουν στη φύση την ελληνική, της οποίας ο χειρισμός διέπεται από κίνηση και αποπνέει αισιοδοξία και χαρά («Και με λίγο Βοριά λίγο Λεβάντε, κύμα το κύμα να γυρίσεις πίσω». «μπατείζοντας τις λυγαριές με τον αγέρα της τρεχάλας σου») Τα θέματα επιμελήθηκαν τα φροντιστήρια «ΟΜΟΚΕΝΤΡΟ» Φλωρόπουλου. Ευαγγέλου Μ. Λάμπρου Μ.