ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Μίλτος Σταχτούρης Ὁ Ἐλεγκτής

Transcript

1 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟ Μίλτος Σταχτούρης Ὁ Ἐλεγκτής Ἕνας μπαξές γεμάτος αἷμα εἶν ὁ οὐρανός καί λίγο χιόνι ἔσφιξα τά σκοινιά μου πρέπει καί πάλι νά ἐλέγξω τ ἀστέρια ἐγώ κληρονόμος πουλιῶν πρέπει ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά νά πετάω. (Τά φάσματα ἤ ἡ χαρά στόν ἄλλο δρόμο, 1958) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Μίλτου Σαχτούρη είναι η χρήση υπερρεαλιστικών εικόνων. Να καταγράψετε τις τρεις υπερρεαλιστικές εικόνες με τις οποίες διαρθρώνεται το συγκεκριμένο ποίημα. Μονάδες 15 Β1. Έχει επισημανθεί ότι τα χρώματα είναι κυρίαρχο στοιχείο της ποιητικής του Μίλτου Σαχτούρη. α) Να επαληθεύσετε με αναφορές στο ποίημα την παραπάνω επισήμανση. Μονάδες 10

2 β) Να σχολιάσετε τον συμβολικό χαρακτήρα των χρωμάτων που κυριαρχούν στο ποίημα. Μονάδες 10 Β2. Να σχολιάσετε τον τίτλο «Ὁ Ἐλεγκτής» του ποιήματος του Μίλτου Σαχτούρη ως προς τη γλωσσική του μορφή. Μονάδες 20 Γ. «ἐγώ κληρονόμος πουλιῶν πρέπει ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά νά πετάω.» Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων σε δύο παραγράφους ( λέξεις). Μονάδες 25. Το ακόλουθο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου με τον τίτλο «Ανταπόδοση» είναι ένα ποίημα για τον ρόλο του ποιητή. Να το συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενό του με το ποίημα «Ὁ Ἐλεγκτής» του Μίλτου Σαχτούρη. Μονάδες 20 Ανταπόδοση Πάλεψε μέ τίς λέξεις, μέ τό χρόνο, μέ τά πράγματα. Ἔδωσε θέση στήν πεταλούδα, στό χαλίκι, στ ἀλογάκι τῆς Παναγίας, στούς ὁλονύκτιους στεναγμούς τῶν ἄστρων, στή δροσοστάλα πού πέφτει ἀπ τό ροδόφυλλο, στ ἄρρωστο ἀηδόνι, στίς μεγάλες σημαῖες, στό γαλάζιο, στό κόκκινο, στό κίτρινο. Πλούτισε τόν κόσμο μέ μόχθο κι ἐγκαρτέρηση. Σκαλί σκαλί ἀνέβηκε τήν πέτρινη τεράστια σκάλα. Τώρα, ἐκεῖ πάνω, ἄλλα παράσημα δέν ἔχει πιά παρά τά βέλη στά γυμνά πλευρά του. Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, Επιλογή Χρύσα Προκοπάκη, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα

3 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Η ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη είναι σαφέστατα επηρεασμένη από τα ρεύματα του υπερρεαλισμού και του συμβολισμού, τα οποία εκδηλώνονται κυρίως μέσα από την κυριαρχία της φαντασίας, του παράλογου στοιχείου, της ποιητικής σκηνοθεσίας και της εικονοποιίας. Οι εικόνες του Σαχτούρη έχουν τη βάση τους στην πραγματικότητα, όπου ζώα, πρόσωπα και πράγματα μεταπλάθονται με τη φαντασία και το παράλογο σε σύμβολα. Οι εικόνες του παρουσιάζονται ως στοιχεία της καθημερινότητας, του γήινου και πραγματικού κόσμου που επεκτείνονται στον ουράνιο και φανταστικό κόσμο. Εικόνες που επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή είναι: Η παρομοίωση του ουρανού με ματωμένο μπαχτσέ. Ο ουρανός είναι σαν ένας μπαξές, γεμάτος όμως από αίμα και λίγο χιόνι. Χρωματικά δημιουργείται μια ισχυρή αντίθεση ανάμεσα στο άσπρο και στο κόκκινο, με κυρίαρχο βέβαια το δεύτερο. Ο ουρανός είναι ο χώρος που φυλάσσονται οι αξίες, τα πνευματικά αγαθά. Ο κόσμος αυτός είναι όμως γεμάτος αίματα και χιόνι, καθώς οι αξίες και τα ιδανικά στην εποχή του ποιητή έχουν ευτελιστεί. Η σκληρή πραγματικότητα των πολέμων έχει να δώσει μόνο αίμα και παγωνιά. Ο ποιητής σφίγγει τα λουριά του και ελέγχει τ αστέρια. Ο ποιητής αιωρείται και ως άλλος «αλεξιπτωτιστής» και είναι επιφορτισμένος με την ευθύνη του ελέγχου των αστεριών. Πρέπει να διατηρεί φωτεινά τα αστέρια, να διατηρεί την επικοινωνία των ανθρώπων με τον ουρανό. Το έργο του είναι ριψοκίνδυνο, χρειάζεται την εγρήγορσή του, γι αυτό σφίγγει τα σχοινιά του, ενεργοποιεί όλες τις δυνάμεις του. Ο ποιητής σαν πουλί με σπασμένα φτερά. Ο ποιητής παρομοιάζεται με πουλί που μπορεί να πετάξει από την πραγματικότητα στον ουρανό, στο χώρο των πνευματικών αγαθών, στο κόσμο της ποίησης Το «κληρονόμος πουλιών» επιτείνει την έννοια του χρέους, γιατί ο ποιητής συνεχίσει την παράδοση των προηγούμενων ελεγκτών-ποιητών. Η προσπάθεια όμως δεν είναι εύκολη γι αυτό και γίνεται με «σπασμένα φτερά», καθώς τα φτερά του έχουν σπάσει από τις δυσκολίες της εποχής. Β.1. α) Ο «Ελεγκτής» ανήκει στη συλλογή «Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο κόσμο». Το πρώτο μέρος του τίτλου παραπέμπει στο χρωματικό φάσμα. Ο ποιητής έχει εξάλλου δηλώσει ότι η ενασχόλησή του με τη ζωγραφική τον βοήθησε στην ποίησή του. Τα εικαστικά στοιχεία και τα χρώματα παίζουν βασικό ρόλο στην ποίηση του Σαχτούρη. Έτσι και στον «Ελεγκτή» δεν είναι

4 λίγες οι χρωματικές αναφορές που υπάρχουν στο ποίημα. Συγκεκριμένα στους στίχους 1-2 «Ένας...ο ουρανός» συναντάμε το κόκκινο χρώμα του ουρανού, αλλά και την πολυχρωμία του «μπαξέ» και στο στίχο 3 το λευκό χρώμα του χιονιού («και λίγο χιόνι»). β) Το χρώμα του ουρανού είναι κόκκινο, όπως το αίμα, που συμβολίζει τόσο τη ζωή όσο και το θάνατο. Ο χρωματικός όρος συμπλέκεται με το ποιητικό υποκείμενο με απροσδόκητο τρόπο μέσω της περίφρασης «μπαξές γεμάτος αίμα». Ο ματωμένος ουρανός παραπέμπει στα βιώματα του ποιητή από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και τον εμφύλιο πόλεμο. Η πολυχρωμία του μπαξέ παραπέμπει στην ιδεατή κατάσταση στην οποία θα έπρεπε να βρίσκεται ο ουρανός, δηλαδή στην ποικιλία και την αρμονία της διαφορετικότητας. Τέλος το λευκό του χιονιού παραπέμπει στην αγνότητα αλλά και στην παγωνιά και τις δυσκολίες του μετώπου κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Β.2. Οι τίτλοι στον Σαχτούρη είναι συνήθως ουσιαστικά συνοδευόμενα από ένα οριστικό άρθρο (π.χ. Η Αποκριά, Το ψωμί). Αυτός είναι ένας τρόπος για να ορίσει ο ποιητής το χώρο του, ώστε να προετοιμαστεί ο αναγνώστης της ποίησής του για την είσοδο στον μαγικό του κόσμο όπου κατά κανόνα παρακολουθεί μια παράξενη και ωστόσο γοητευτική μικρή ιστορία. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι εμφανές και στον «Ελεγκτή». Με την τεχνική αυτή ο ποιητής επιδιώκει από την αρχή του ποιήματος να ορίσει τόσο το χώρο στον οποίο θα εκτυλιχθεί η ποιητική ιστορία του όσο και η αποστολή την οποία θα αναλάβει ο ποιητής. Γ. Η τρίτη εικόνα του ποιήματος αρχίζει με την αυτονόμηση του «εγώ», γιατί ο ποιητής θέλει να δείξει ότι ο έλεγχος του ουρανού αποτελεί προσωπική γι αυτόν υπόθεση. Έτσι, το αυτονομημένο «εγώ» ξεχωρίζει στο ποίημα και βαραίνει νοηματικά περισσότερο με το στίχο «κληρονόμος πουλιών», όπου ο ποιητής θεωρεί την ευθύνη του ακόμη μεγαλύτερη, αφού επωμίζεται τη συνέχεια της πνευματικής παραγωγής που του κληροδότησαν οι προηγούμενοι ποιητές-ελεγκτές. Στη συνέχεια του ποιήματος συνδέει το «εγώ» με το «πρέπει» και με τη βουλητική πρόταση «να πετάω» τονίζοντας όχι μόνο ότι η αποστολή του αποτελεί μονόδρομο, αλλά και ότι αυτή η αποστολή ισχύει στο παρόν και το μέλλον. Παράλληλα, επιχειρώντας τον αποσυμβολισμό των «σπασμένων φτερών» πρέπει να τονίσουμε ότι ο ποιητής δεν κάμπτεται και δεν πτοείται από καμιά αντιξοότητα. Έχει πλήρη συνείδηση της αποστολής του. Εξάλλου, ο ποιητής έζησε σε μια περίοδο εξαιρετικά ταραγμένη, οπότε θα θεωρούσε

5 τον εαυτό του φυγόμαχο αν εγκατέλειπε το έργο του και το ποιητικό του χρέος απέναντι στην κοινωνία. Δ. Και τα δύο ποιήματα ανήκουν στα «ποιήματα για την ποίηση» και έχουν αυτοαναφορικότητα, αναφέρονται δηλαδή στην ευθύνη της ποιητικής πράξης αλλά και του δημιουργού. Και οι δύο ποιητές αναθέτουν στην ποίηση και τον ποιητή κοινωνικό ρόλο, στον οποίο ο ποιητής αντεπεξέρχεται αντιμετωπίζοντας ανυπέρβλητες δυσκολίες. Συγκεκριμένα ο Σαχτούρης αναθέτει στον ποιητή το ρόλο του ελεγκτή, που έχει την ευθύνη να διατηρεί ανοιχτό το δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στον άνθρωπο και το χώρο του πνεύματος. Το έργο του ποιητή-ελεγκτή είναι δύσκολο και με συνεχή εμπόδια, αφού έχει να αντιμετωπίσει τις δυσχερείς συνθήκες της εποχής. Οι πόλεμοι έχουν αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στις ψυχές των ανθρώπων και οι αξίες και τα ιδανικά διέρχονται βαθιά κρίση. Μάλιστα με το στίχο «έσφιξα τα σχοινιά μου» προϊδεαζόμαστε για τις αντιξοότητες που ο ποιητής αντιμετωπίζει και την κινητοποίηση που πρέπει να επιδείξει. Ενώ με το «πρέπει έστω και με σπασμένα φτερά» αντιλαμβανόμαστε ότι η προσπάθεια δεν θα είναι αναίμακτη αλλά με απώλειες. Στην «Ανταπόδοση» ο Ρίτσος θεωρεί και αυτός πως ο ρόλος της ποίησης και του ποιητή είναι κοινωνικός. Χρέος του ποιητή είναι να κάνει ποίηση που απευθύνεται στους ανθρώπους και τα προβλήματά τους και όχι να περιχαρακώνεται στο μικρόκοσμό του, απομακρυσμένος από την πραγματικότητα. Στη προσπάθειά του συναντά κι αυτός δυσκολίες, εμπόδια «με μόχθο και εγκαρτέρηση», «σκαλί-σκαλί», «πέτρινη τεράστια σκάλα». Η ανταπόδοση για το μόχθο που έχει καταβάλλει δεν είναι άλλη από «βέλη στα γυμνά πλευρά του». Και σε αυτή την περίπτωση ο ποιητής εμφανίζεται ευάλωτος και βγαίνει πληγωμένος και καταπονημένος από τη προσπάθεια. Τέλος αξίζει να επισημάνουμε ότι και οι δύο ποιητές χρησιμοποιούν την εικονοποιΐα και τα χρώματα προκειμένου να αποδώσουν πιο αποτελεσματικά τους συμβολισμούς στα ποιήματά τους. Τα θέματα επιμελήθηκαν τα φροντιστήρια «ΟΜΟΚΕΝΤΡΟ» Φλωρόπουλου. Ευαγγέλου Μ. Λάμπρου Μ. Μαμέκας Η.