«Βασιλιάς των Ξωτικών» ( Erlkonig ) Κατηγορία: Lied Στίχοι: Goethe Μουσική: Schubert

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "«Βασιλιάς των Ξωτικών» ( Erlkonig ) Κατηγορία: Lied Στίχοι: Goethe Μουσική: Schubert"

Ἀνίκητος Σπανού
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 1 «Βασιλιάς των Ξωτικών» ( Erlkonig ) Κατηγορία: Lied Στίχοι: Goethe Μουσική: Schubert Το τραγούδι αυτό θεωρείται ένα από τα αριστουργήµατα (ίσως και το πιο σπουδαίο) του Γερµανικού lied, και ανήκει στην κατηγορία του «διατµηµατικού ή συνεχούς τραγουδιού» ( through-composed lied ) διότι η µουσική δεν επαναλαµβάνει ποτέ ακριβώς τον εαυτό της, όπως σε ένα στροφικό τραγούδι, αλλά ακολουθεί πιστά την πορεία (ύφος, χαρακτήρες, γεγονότα) της ποίησης. (Δέστε τις ξεχωριστές σηµειώσεις για το lied, τα είδη και τα χαρακτηριστικά του). Ο Franz Schubert ήταν, βέβαια, µάστορας στο να µετατρέπει σπουδαία ποίηση σε ακόµη σπουδαιότερα τραγούδια και έγραψε τον «Βασιλιά των Ξωτικών» το 1815, σε ηλικία µόλις δεκαοκτώ ετών Δεν ήταν τυχαίο το ότι ο Franz Liszt, ακούγοντας τη µουσική του Schubert, τον αποκάλεσε «ο πιο ποιητικός µουσικός που υπήρξε». Η καλύτερη κατανόηση του τραγουδιού αλλά και της µεγαλοφυΐας του συνθέτη επέρχεται µέσα από την προσεκτική µελέτη των στίχων του Goethe αλλά κυρίως της παρτιτούρας του Schubert (δέστε επισυνάψεις), από όπου πηγάζουν τα ακόλουθα στοιχεία: Το τραγούδι του Schubert αποδίδει πιστά το νόηµα της αρχικής µπαλάντας (ποίηµα) του µεγάλου Γερµανού συγγραφέα Goethe. Ένας πατέρας καλπάζει µέσα στην άγρια, σκοτεινή νύχτα κρατώντας στην αγκαλιά του το παιδί του, σφικτά, µην κρυώσει Το αγόρι ακούει µέσα από τον άνεµο τη γλυκιά φωνή του Βασιλιά των Ξωτικών να το δελεάζει, να του υπόσχεται όµορφα παιχνίδια και περιποίηση από τις κόρες του, εάν και εφόσον το αγόρι φύγει µαζί του. Ο πατέρας δε βάζει κακό στο νου του και συνεχίζει να καλπάζει, παραγνωρίζοντας τους φόβους του παιδιού µέχρι που, φτάνοντας στο σπίτι τους, το βρίσκει νεκρό στην αγκαλιά του.

την πορεία (ύφος, χαρακτήρες, γεγονότα) της ποίησης. (Δέστε τις ξεχωριστές σηµειώσεις για το lied, τα είδη και τα χαρακτηριστικά του).

2 2 Το τραγούδι είναι γραµµένο σε ελάσσονα τόνο (εδώ στη Μι ελάσσονα, αρχικά στη Σολ) και βασίζεται σε τέσσερις χαρακτήρες: Αφηγητής, Πατέρας, Παιδί και Βασιλιάς των Ξωτικών. Η ελάσσονα τονικότητα συντηρείται για τους τρεις χαρακτήρες, ενώ για τον τέταρτο και κυρίαρχο, τον Βασιλιά, η τονικότητα αλλάζει σε Μείζονα. Με αυτό τον τρόπο ο συνθέτης δίνει εξέχουσα θέση στον Βασιλιά των Ξωτικών, αλλά και αποδίδει καλύτερα τον χαρακτήρα του, ο οποίος έχει ως ρόλο να ελκύσει το αθώο αγόρι, να το αποπλανήσει, δηλαδή, µε στόχο να το «πάρει µαζί του» Με άλλα λόγια, ο Βασιλιάς πρέπει να µιλήσει στο νεαρό αγόρι γλυκά και θελκτικά, εξού και η µείζονα τονικότητα. Η εναλλαγή µείζονας - ελάσσονας είναι χαρακτηριστικό της µουσικής του Schubert, ο οποίος θέλει σε κάθε τραγούδι να αποδώσει σωστά ύφος και χαρακτήρες, αλλά και να κρατήσει το ενδιαφέρον του ακροατή (δέστε, π.χ. το τραγούδι «Πέστροφα»). Βέβαια ο συνθέτης φροντίζει σχεδόν πάντοτε να εγκαθιδρύσει σωστά την κάθε νέα τονικότητα µε τη χρήση της τέλειας πτώσης. Ελάσσονα Τονικότητα-Αφηγητής (µ.28-31) Μείζονα Τονικότητα-Βασιλιάς (µ.51-59)

Με αυτό τον τρόπο ο συνθέτης δίνει εξέχουσα θέση στον Βασιλιά των Ξωτικών, αλλά και αποδίδει καλύτερα τον χαρακτήρα του, ο οποίος έχει ως ρόλο να ελκύσει το αθώο αγόρι, να το αποπλανήσει, δηλαδή, µε

3 3 Εκτός από την τονικότητα ο Schubert προσέχει να δώσει και στον κάθε χαρακτήρα του την κατάλληλη έκταση. Δίνει, δηλαδή, στον Αφηγητή και τον Βασιλιά µια σχετικά µέση έκταση, ενώ δίνει στον πατέρα χαµηλές νότες και στο παιδί ψηλές. Αν εξαιρέσουµε τον Αφηγητή µε την αντικειµενικότητα του, ο Πατέρας ακούγεται πάντοτε ήρεµος και καθησυχαστικός, το παιδί ανήσυχο και τροµαγµένο, ο Βασιλιάς γλυκός, κολακευτικός, αλλά και αργότερα επίµονος. Είναι έκδηλη η ερµηνευτική δυσκολία του τραγουδιού, αφού εκτελείται από ένα και µόνο τραγουδιστή, ο οποίος πρέπει να πετύχει απόλυτα τις εναλλαγές σε έκταση και ύφος που είναι τόσο απαραίτητες για την απόδοση του νοήµατος Χαµηλή Έκταση-Πατέρας (µ.49-52) Ψηλή Έκταση-Παιδί (µ )

Αν εξαιρέσουµε τον Αφηγητή µε την αντικειµενικότητα του, ο Πατέρας ακούγεται πάντοτε ήρεµος και καθησυχαστικός, το παιδί ανήσυχο και τροµαγµένο, ο Βασιλιάς γλυκός, κολακευτικός,

4 4 Το πιάνο έχει ίσο ρόλο µε αυτό του τραγουδιστή (όπως συµβαίνει και σε όλα τα lieder), και συµβάλλει ιδιαίτερα στη δηµιουργία της ατµόσφαιρας µέσα από τον ρυθµό του, τον τύπο συνοδείας του, την αρµονία, την ένταση και τα µελωδικά µοτίβα του. Στο πιάνο κυριαρχεί εξολοκλήρου το ρυθµικό µοτίβο των τρίηχων ογδόων (τέσσερα τρίηχα σε κάθε µέτρο) µε επαναλαµβανόµενες οκτάβες για το δεξί χέρι, το οποίο προδίδει τον γρήγορο και ακατάπαυστο καλπασµό του αλόγου (πάνω στο οποίο κάθονται πατέρας και παιδί). Το µοτίβο του καλπασµού θυµίζει το µοτίβο του ροδανιού (τις γρήγορες σπασµένες συγχορδίες σε ολόκληρο το δεξί χέρι του πιάνου) στο τραγούδι του Schubert Gretchen am Spinnrade. Η χρήση κάποιου συγκεκριµένου µοτίβου για να αποδώσει κίνηση ήταν µια συνηθισµένη τεχνική για τον συνθέτη. Στο αριστερό χέρι της συνοδείας του πιάνου παρουσιάζεται διάσπαρτο σε όλο το τραγούδι και ένα άλλο µοτίβο που ανεβαίνει αρχικά µε τρίηχα όγδοα πάνω στις πρώτες νότες της κλίµακας κι έπειτα κατεβαίνει µε σπασµένη την τονική συγχορδία. Και αυτό το µοτίβο προσδίδει το ανεβοκατέβασµα των οπλών του αλόγου. Τρίηχα (όγδοα) τόσο στο δεξί όσο και στο αριστερό χέρι του πιάνου (αρχή) Το µοτίβο του τρίηχου διακατέχει το τραγούδι, π.χ. Αφηγητής (µ.14-16)

Στο πιάνο κυριαρχεί εξολοκλήρου το ρυθµικό µοτίβο των τρίηχων ογδόων (τέσσερα τρίηχα σε κάθε µέτρο) µε επαναλαµβανόµενες οκτάβες για το δεξί χέρι, το οποίο προδίδει τον γρήγορο και ακατάπαυστο

5 5 Άλλο µοτ ίβο το οποίο τραβά την προσοχή του ακροατή και µάλιστα συγκλονίζει είναι η µελωδία της κραυγής του παιδιού προς τον πατέρα του Κραυγή παιδιού (µ.71-74)

6 6 Σε ολόκληρο το τραγούδι συναντούµε σηµεία χρωµατισµο ύ, έντονο στοιχείο του ροµαντισµού, τόσο στις µπάσες συγχορδίες του πιάνου, όσο και στις µελωδίες του δεξιού χεριού αλλά και του τραγουδιστή. Χρωµατικός Μπάσος στο Πιάνο (µ ) Χρωµατική κίνηση τόσο στη µελωδία τόσο του πιάνου όσο και του τραγουδιστή (µ )

δεξιού χεριού αλλά και του τραγουδιστή. Χρωµατικός Μπάσος στο Πιάνο (µ.

7 7 Ο Schubert δεν θα µπορούσε να αποδώσει καλύτερα το νόηµα των τελευταίων στίχων του τραγουδιού («Στα χέρια του [πατέρα] το παιδί ήταν πια νεκρό»). Επιλέγει για τον αφηγητή ένα όρο δανεισµένο από την όπερα ( recit. ) και για το πιάνο τις δυο συγχορδίες της τέλειας (τελικής) πτώσης σε τέµπο Andante. Συγκλονιστικό Φινάλε (µ ) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Για µια πιο ολοκληρωµένη εικόνα του τραγουδιού παρακαλώ δείτε την αναφορά του Machlis στον Schubert και το Lied (κεφάλαιο 43, Σελ ) και στο τραγούδι «Ο Βασιλιάς των Ξωτικών» (Σελ ). Δείτε, επίσης, τις επισυναπτόµενες σηµειώσεις («Το Γερµανικό Lied» και η µετάφραση του Erlkonig ) και την παρτιτούρα σε Μι ελάσσονα που φέρει επιπρόσθετες σηµειώσεις και ανάλυση του τραγουδιού. Ιωάννα Σατραζάµη Ιούλιος, 2008 J. Machlis (και Kr. Forley) «H Aπόλαυση της Μουσικής», Εκδ. Fagotto, Μετάφραση Δ. Πυργιώτης. Μάρω Σκορδή: Σηµειώσεις πάνω στον Ροµαντισµό.

142-145) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Για µια πιο ολοκληρωµένη εικόνα του τραγουδιού παρακαλώ δείτε την αναφορά του Machlis στον Schubert και το Lied (κεφάλαιο 43, Σελ.

8 8 * "#$%&'()* * "#$%&$'(* * "#$$%&%'(%)#*+"#$$%

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

Σχετικά έγγραφα

Φραντς Σούμπερτ Franz Schubert (1797 1828) Αυστριακός συνθέτης. Συμφωνία Αρ. 5, σε Σι ύφεση μείζονα, D. 485 (1816)

Φραντς Σούμπερτ Franz Schubert (1797 1828) Αυστριακός συνθέτης Συμφωνία Αρ. 5, σε Σι ύφεση μείζονα, D. 485 (1816) O Σούμπερτ γράφει τη συγκεκριμένη συμφωνία από τον Οκτώβριο μέχρι τον Νοέμβριο του 1816