ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

13 Ιουνίου 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Απαντήσεις Θεμάτων Επαναληπτικών Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων (Νέο & Παλιό Σύστημα) ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α.1 α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 25 (έκδοση 2013): ήταν οι ακίνητες, κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών στις περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους. Η γη αυτή ανήκε είτε στο οθωμανικό δημόσιο είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα είτε σε ιδιώτες, ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής (εκμετάλλευσης). Οι περιουσίες αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους «επαναστατικώ δικαίω». Με την διανομή αυτών προέκυψαν μικρές ή μεσαίες αγροτικές ιδιοκτησίες. β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 79 (έκδοση 2013): Μικρότερη απήχηση από τις παρατάξεις που προέκυψαν από την Εθνοσυνέλευση του 1862-1864 είχε το Εθνικόν Κομιτάτον. Η παράταξη αυτή υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό και πολιτισμική εξάπλωση στην οθωμανική αυτοκρατορία. γ. Σχολικό βιβλίο, σελ. 142 (έκδοση 2013): Το Νοέμβριο του 1919 υπογράφηκε η συνθήκη του Νεϊγύ, που προέβλεπε την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα. Στη συνθήκη ήταν συνημμένο το Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας. Με βάση αυτό, αναχώρησαν περίπου 50.000 Βούλγαροι, από την Ελλάδα και περίπου 30.000 Έλληνες, από τη Βουλγαρία. Περίπου 20.000 ακόμη Έλληνες είχαν μεταναστεύσει πριν από την υπογραφή της συνθήκης. Α.2 α 8, β 5, γ 2, δ 3, ε 6 B.1 Σχολικό βιβλίο, σελ. 218 (έκδοση 2013): " Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, έμπειρος πολιτικός, πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας και μετέπειτα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας... από την προστασία των Μ. Δυνάμεων. Το νησί έπρεπε πλέον να κινείται με τις δικές του δυνάμεις στη διαχείριση του Κρητικού Ζητήματος ". 1

B.2 α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 155 (έκδοση 2013): " Η ελληνική κυβέρνηση διέθεσε στην ΕΑΠ τα εξής: τις ιδιοκτησίες των Τούρκων ανταλλαξίμων και των Βουλγάρων... το τεχνικό και διοικητικό προσωπικό του Υπουργείου Γεωργίας και του Υπουργείου Προνοίας και Αντιλήψεως ". β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 155-156 (έκδοση 2013): " Για την αποκατάσταση των προσφύγων μία από τις παραμέτρους που έλαβε υπόψη της η ΕΑΠ ήταν η διάκριση σε αγρότες και αστούς. Υπήρξε μέριμνα να αποκτήσουν οι πρόσφυγες απασχόληση ίδια ή συναφή... αμπελουργοί στην Κρήτη και σηροτρόφοι στο Σουφλί, την Έδεσσα και αλλού ". ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ Γ.1 α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 80 (έκδοση 2013): Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας. β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 74 (έκδοση 2013): Με άλλες διατάξεις, κατοχυρωνόταν, με ελάχιστους περιορισμούς, το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες, ρύθμιση που αποτελούσε παγκοσμία πρωτοπορία και οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών. και σχολικό βιβλίο, σελ. 80 (έκδοση 2013): Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια. γ. Σχολικό βιβλίο, σελ. 73 (έκδοση 2013): Οι κομματικές παρατάξεις συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα: η ισότητα απέναντι στο νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας, η δωρεάν εκπαίδευση. Όλοι οι αντιπρόσωποι συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν αξίες και δικαιώματα που έπρεπε να προστατευτούν από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Πρόλογος: Αναφορά στα κείμενα και στο θέμα αυτών. Μεταβατική παράγραφος: Το σύνταγμα του 1864 ψηφίστηκε είκοσι χρόνια μετά την ψήφιση του συντάγματος του 1844. Και τα δύο συντάγματα ήταν απότοκο επαναστάσεων. Τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το 1843-1844 διηύθυναν οι τρεις ηγέτες των ξενικών 2

κομμάτων, ενώ της Εθνοσυνέλευσης του 1862-1864, εκλεγμένοι αντιπρόσωποι από τοπικά ψηφοδέλτια, χωρίς κομματικές παρεμβάσεις, αποδεικνύοντας ότι τα ξενικά κόμματα στην Ελλάδα είχαν χρεοκοπήσει. Βασικός στόχος και των δύο επαναστάσεων ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του Βασιλιά. Κύριο μέρος α. Έτσι, η μορφή του πολιτεύματος μετά την ψήφιση του συντάγματος του 1844 ήταν η συνταγματική μοναρχία, ενώ με το επόμενο σύνταγμα η βασιλευομένη δημοκρατία. Από την μορφή του πολιτεύματος διαπιστώνεται η προσπάθεια περιορισμού των εξουσιών του Βασιλιά, ύστερα από την ψήφιση του συντάγματος του 1864, και η ενίσχυση εκείνων του λαού. Αντίθετα, με το σύνταγμα του 1844 ενισχύονται οι εξουσίες του βασιλιά και το σύνταγμα χαρακτηρίζεται συντηρητικό. β. Είναι γνωστό ότι στο σύνταγμα του 1844 με άλλες διατάξεις, κατοχυρωνόταν, με ελάχιστους περιορισμούς, το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες, όπως επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του πρώτου κειμένου, όπου διευκρινίζονται οι περιορισμοί. Έτσι, σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο του 1844 δικαίωμα ψήφου είχαν οι άνδρες από εικοσιπέντε ετών και άνω που είτε διέθεταν ιδιοκτησία εντός της επαρχίας που διαμένουν, είτε εξασκούσαν σ' αυτήν οποιοδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητη ασχολία. Από την δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος εξαιρούνταν όσοι βρίσκονταν υπό την διαδικασία της ανάκρισης, εξαιτίας της διάπραξης κακουργήματος ή όσοι είχαν προσωρινά ή για πάντα στερηθεί του εκλογικού τους δικαιώματος, κατόπιν δικαστικής απόφασης. Τέλος, αποκλείονταν από την εκλογική διαδικασία όσοι είχαν στερηθεί την ελεύθερη διαχείριση της περιουσίας τους. Η συνταγματική κατοχύρωση του εκλογικού δικαιώματος για τους άνδρες το 1844 γνωρίζουμε ότι υπήρξε ρύθμιση που αποτελούσε παγκοσμία πρωτοπορία και που αναδεικνύει την ιδιοτυπία της ελληνικής πολιτικής οργάνωσης, όπως επισημαίνει ο Τσουκαλάς στο δεύτερο κείμενο, αφού το εκλογικό δικαίωμα καθυστέρησε να κατοχυρωθεί στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Χαρακτηριστικά παρουσιάζει ότι η καθολική ψηφοφορία θεσπίζεται στη Γερμανία το1871, στην Ελβετία το 1874, στην Ισπανία το1890, στο Βέλγιο το1893, στη Νορβηγία το1898, στην Αυστρία το1907, στη Σουηδία το1909, στην Ολλανδία το1917 και στην Ουγγαρία το 1918. Στην Αγγλία επίσης η διεύρυνση του εκλογικού δικαιώματος είναι πολύ αργόρρυθμη, όπως σχολιάζει, αφού μέχρι το 1832 οι εκλογείς δεν ξεπερνούσαν τις 430.000. To 1865 μόλις ξεπερνούσαν το εκατομμύριο, για να αυξηθούν στα δύο μετά την εκλογική μεταρρύθμιση του 1867. Η διαδικασία της διεύρυνσης της δημοκρατίας θα ολοκληρωθεί μόνο τον εικοστό αιώνα, σύμφωνα με τις χαρακτηριστικές πληροφορίες του συντάκτη, αλλά και πάλι το 1911, το 41% των ενήλικων ανδρών δεν είχαν ακόμα δικαίωμα ψήφου. 3

Έτσι, για τα χρονικά δεδομένα της συνταγματικής κατοχύρωσης του εκλογικού δικαιώματος για τους άνδρες γνωρίζουμε ότι δημιούργησε νέους όρους για την πολιτική και κομματική δράση, καθώς ανοίχτηκε ευρύ πεδίο για τη συμμετοχή πολιτών και κομμάτων στο δημόσιο βίο και διευκολύνθηκε η διεκδίκηση των συμφερόντων. Ο κοινοβουλευτισμός ρίζωσε στην Ελλάδα και ακολούθησε δικούς του δρόμους, για να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες ανάγκες, τα προβλήματα και τα αιτήματα της ελληνικής κοινωνίας. Στο σύνταγμα του 1864 κατοχυρώθηκε η άμεση, μυστική και καθολική ψήφος για τον ανδρικό πληθυσμό, ξεπερνώντας τους ελάχιστους περιορισμούς που προέβλεπε το σύνταγμα του 1844, όταν για πρώτη φορά κατοχυρώθηκε το δικαίωμα της ψήφους για τους άνδρες. Αναπόφευκτα, με το σύνταγμα του 1864 θεσπίστηκε οριστικά ο κοινοβουλευτισμός με την κατάργηση όλων των ενδιάμεσων αντιπροσωπευτικών βαθμίδων, των χωριστών εκλογικών σωμάτων και των διπλών ή τριπλών κοινοβουλίων, που σε πολλές χώρες αποδυνάμωναν τελείως τη δημοκρατική λειτουργία, σύμφωνα με την χαρακτηριστική επισήμανση του Τσουκαλά. Επίσης, στο σύνταγμα του 1844 οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών, σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση. Κάθε πολίτης διέθετε μία ψήφο και όφειλε αυτοπροσώπως να ασκήσει το δικαίωμά του και όχι με αντιπρόσωπο, όπως επισημαίνεται στο πρώτο κείμενο. Επίσης, ο Εκλογικός Νόμος καθιέρωνε την εκλογή των βουλευτών με πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων. Η εκλογική διαδικασία διαφοροποιήθηκε με σύνταγμα του 1864, αφού γνωρίζουμε ότι στο σύνταγμα του 1844 η ψηφοφορία διεξαγόταν με ψηφοδέλτια, ενώ το σύνταγμα του 1864 προβλεπόταν η χρήση σφαιριδίων για την αποφυγή φαινομένων νοθείας, αφού μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων της περιόδου ήταν αναλφάβητοι και η συμπλήρωση ψηφοδελτίων από τρίτους επέτρεπε τέτοιου είδους φαινόμενα. γ. Οι κομματικές παρατάξεις, που έλεγχαν τις διαδικασίες ψήφισης του συντάγματος του 1844 είναι γνωστό ότι συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα: η ισότητα απέναντι στο νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας, η δωρεάν εκπαίδευση. Όλοι οι αντιπρόσωποι συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν αξίες και δικαιώματα που έπρεπε να προστατευτούν από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Επίλογος: Συνεξετάζοντας το περιεχόμενο του συντάγματος του 1844 και του 1864 διαπιστώνει κανείς ότι το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου. Τα φιλελεύθερα στοιχεία του συντάγματος του 1844 θεμελίωσαν βασικές ατομικές ελευθερίες του λαού που συνέχισαν να διασφαλίζονται. Κάποιες από αυτές βελτιώθηκαν και ενισχύθηκαν από το σύνταγμα του 1864, το οποίο διαπνέεται από προοδευτικά και δημοκρατικά στοιχεία μιας νέα γενιάς ανθρώπων με διαφορετική νοοτροπία, διαφορετικές καταβολές και νέες εμπειρίες. Ο 4

δημοκρατικός προσανατολισμός του συντάγματος του 1864 θα συμβάλλει στην εξέλιξη του πολιτικού πεδίου στην Ελλάδα. Δ.1 Ενδεικτική απάντηση α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 51 (έκδοση 2013): " Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων ήταν σημαντικό, δεν κλόνισε όμως την εθνική οικονομία... νέες οικονομικές προοπτικές. Τα νεοαποκτηθέντα εδάφη ήταν ως επί το πλείστον πεδινά και αρδευόμενα, πράγμα που δημιουργούσε άριστες προοπτικές για τη γεωργική παραγωγή" και " Η Ελλάδα έγινε υπολογίσιμη πλέον δύναμη και η εμπιστοσύνη που ενέπνεε στις αγορές χρήματος και πιστώσεων αυξήθηκε σημαντικά. Η χώρα ήταν έτοιμη να αφιερωθεί στο δύσκολο έργο της ενσωμάτωσης των νέων περιοχών, όταν ξέσπασε, το καλοκαίρι του 1914, ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος.". β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 51 (έκδοση 2013): Το κύριο πρόβλημα ήταν η παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις περιοχές αυτές. Στη σχετικά ομοιογενή Ήπειρο, για παράδειγμα, δίπλα στους 166.000 Έλληνες υπήρχαν, το 1914, 38.000 μουσουλμάνοι (αλβανικής κυρίως καταγωγής) και μερικές χιλιάδες Εβραίοι. γ. Σχολικό βιβλίο, σελ. 168-169 (έκδοση 2013): Σημαντικότερες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας. Το 1920 η Ελλάδα είχε 20% μη Έλληνες ορθόδοξους, ενώ το 1928 μόλις 6%. Ο ελληνικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης και της Ηπείρου αυξήθηκε, ενώ η Κρήτη, η Λέσβος και η Λήμνος εξελληνίστηκαν πλήρως. Η κυριότερη όμως μεταβολή στην εθνολογική σύσταση λόγω της εγκατάστασης των προσφύγων συνέβη στη Μακεδονία. Το ποσοστό των μη Ελλήνων ορθοδόξων που ήταν 48% το 1920, έπεσε στο 12% το 1928. Η ενίσχυση του ελληνικού χαρακτήρα της Μακεδονίας είχε μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας. Εξάλλου, αραιοκατοικημένες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, κάποιες από αυτές παραμεθόριες, εποικίστηκαν από πρόσφυγες. Με τον τρόπο αυτό κατοχυρώθηκαν οι νέες περιοχές που ενώθηκαν με την Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό. Πρόλογος: Αναφορά στα κείμενα και στο θέμα αυτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο δεύτερο κείμενο παρουσιάζονται τα όσα δήλωσε ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, που ορίστηκε αντιπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης για τον συντονισμό της προσωρινής διοίκησης των καταληφθεισών περιοχών μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και την εγκατάστασή του στη Θεσσαλονίκη. Τέλος, δίνεται ένας πίνακας, όπου απεικονίζονται οι δέκα δήμοι της χώρας με τη μεγαλύτερη αναλογία προσφύγων στο συνολικό πληθυσμό τους κατά την διάρκεια της αποκατάστασης των προσφύγων από την Ε.Α.Π. και το κράτος (1928). Στην πρώτη στήλη παρουσιάζεται η περιοχή οριστικής εγκατάστασης των προσφύγων και στην δεύτερη αποδίδεται το ποσοστό των προσφύγων που εγκαταστάθηκε στην αντίστοιχη περιοχή. Οι 5

περιοχές παρουσιάζονται με φθίνουσα πορεία και η πληρότητα των στοιχείων που παρουσιάζονται εξασφαλίζει την δυνατότητα εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων. Μεταβατική παράγραφος: Ο Βενιζέλος μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας της χώρας υποστήριξε ότι το ελληνικό κράτος έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού, για να διεκδικήσει τη θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο με ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση. Έτσι, με τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο τα σύνορα της χώρας διευρύνθηκαν και φαινόταν να πραγματοποιείται η Μεγάλη Ιδέα, μέχρι που ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές του 1920 και η φιλοβασιλική κυβέρνηση συνέβαλε στην διεξαγωγή του Μικρασιατικού πολέμου. Η Μικρασιατική καταστροφή επηρέασε σημαντικά την πορεία του ελληνικού έθνους στη σύγχρονη εποχή. Ορισμένοι την παραλλήλισαν με την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453, ενώ άλλοι θεώρησαν το 1922 ως αφετηρία της νέας Ελλάδας. Το προσφυγικό ζήτημα, ως συνέπεια της Μικρασιατικής καταστροφής, αποτέλεσε για την Ελλάδα ένα οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας, με επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του νεοελληνικού έθνους. Κύριο μέρος α. Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων είναι γνωστό ότι ήταν σημαντικό, αφού η χώρα ήταν βαριά χρεωμένη, όπως διευκρινίζει ο συντάκτης του πρώτου κειμένου, όμως γνωρίζουμε ότι αυτό το κόστος δεν κλόνισε την εθνική οικονομία, όπως συνέβαινε με τις στρατιωτικές κινητοποιήσεις του 19ου αιώνα. Αντίθετα, ο Λεονταρίτης παρατηρεί ότι ήταν εκείνες οι στρατιωτικές επιτυχίες που τόνωσαν την εμπιστοσύνη και καλλιέργησαν την αισιοδοξία των Ελλήνων για το μέλλον της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, αναφέρει ότι η ελληνική οικονομία απέκτησε κάποιον δυναμισμό. Αυτό συνέβη, διότι η Ελλάδα βγήκε ιδιαίτερα κερδισμένη από τον πόλεμο, όπως είναι γνωστό. Ενσωμάτωσε πλούσιες περιοχές (Ήπειρο, Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, Νησιά του Αιγαίου, Κρήτη) και εκατομμύρια νέους κατοίκους. Τα εδάφη της αυξήθηκαν κατά 70% περίπου (από 65.000 σε 108.800 τετρ. χλμ.) και ο πληθυσμός της κατά 80% (από 2.700.000 σε 4.800.000 κατοίκους). Το κυριότερο όμως ήταν οι νέες οικονομικές προοπτικές. Τα νεοαποκτηθέντα εδάφη ήταν ως επί το πλείστον πεδινά και αρδευόμενα, πράγμα που δημιουργούσε άριστες προοπτικές για τη γεωργική παραγωγή. Η Ελλάδα έγινε υπολογίσιμη πλέον δύναμη και η εμπιστοσύνη που ενέπνεε στις αγορές χρήματος και πιστώσεων αυξήθηκε σημαντικά. Ο Λεονταρίτης παρουσιάζει αναλυτικά τα στοιχεία της ελληνικής οικονομίας που ενέπνευσαν την εμπιστοσύνη των αγορών. Αυτά ήταν σταθερότητα της δραχμής, που διατήρησε την ονομαστική της αξία, η αύξηση των καταθέσεων στην Εθνική Τράπεζα και των αποθεμάτων χρυσού, η διατήρηση του ισοζυγίου πληρωμών στο εξωτερικό εμπόριο και τη σχετική σταθερότητα του εισοδήματος που προερχόταν από αυτό. Έτσι, σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση η χώρα ήταν έτοιμη να αφιερωθεί στο δύσκολο έργο της ενσωμάτωσης των νέων περιοχών, όταν ξέσπασε, το καλοκαίρι του 1914, ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος. 6

β. Το κύριο γνωστό πρόβλημα από την απόκτηση των Νέων Χωρών με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων ήταν η παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις περιοχές αυτές. Στη σχετικά ομοιογενή Ήπειρο, για παράδειγμα, δίπλα στους 166.000 Έλληνες υπήρχαν, το 1914, 38.000 μουσουλμάνοι (αλβανικής κυρίως καταγωγής) και μερικές χιλιάδες Εβραίοι. Εκτός από την Ήπειρο, μειονότητες υπήρχαν και στην περιοχή της Μακεδονίας, όπου διοικητής της περιοχής ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, που παρουσιάζονται στο δεύτερο κείμενο, δεσμεύτηκε να διοικεί την περιοχή της Μακεδονίας με ισότητα προς όλες τις εθνικότητες, με δικαιοσύνη, με σεβασμό στα δικαιώματα όλων και με στόχο την ευημερία της περιοχής. Στη συνέχεια δηλώνει ότι βαθιά και ειλικρινής επιθυμία του είναι να αποκατασταθούν οι σχέσεις μεταξύ των διάφορων εθνικοτήτων της περιοχής της Μακεδονίας με κριτήριο το συμφέρον της κοινότητας και με σεβασμό στον καθέναν. γ. Σημαντικές ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας. Το 1920 η Ελλάδα είχε 20% μη Έλληνες ορθόδοξους, ενώ το 1928 μόλις 6%. Ο ελληνικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης και της Ηπείρου αυξήθηκε, ενώ η Κρήτη, η Λέσβος και η Λήμνος εξελληνίστηκαν πλήρως. Για το γεωγραφικό διαμέρισμα της Δυτικής Θράκης στον πίνακα παρουσιάζονται οι πόλεις της Ξάνθης και της Κομοτηνής, όπου το ποσοστό των προσφύγων ήταν 41,4% και 34,1% αντίστοιχα, διότι ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά κτήματα και τα κτήματα των Βουλγάρων μεταναστών, καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και τις απώλειες που είχαν προκαλέσει οι συνεχείς πόλεμοι του 1912 μέχρι το 1922. Επίσης, κριτήριο για την εγκατάσταση προσφύγων εκεί ήταν η απόκτηση όμοιας ή συναφούς απασχόλησης με εκείνη που είχαν οι πρόσφυγες στην πατρίδα τους. Στο Ηράκλειο, μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης, εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες σε ποσοστό 35.9%. Οι λόγοι εγκατάστασης στην πόλη αυτή δεν διαφοροποιούνται από εκείνους που εγκαταστάθηκαν στη Δυτική Θράκη. Συγκεκριμένα, υπήρχαν τα μουσουλμανικά κτήματα και ευνοείτο η καλλιέργεια της αμπελουργίας και εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες που γνώριζαν την μέθοδο καλλιέργειας των αμπελιών. Για την περιοχή της Λέσβου στον πίνακα παρουσιάζεται η Μυτιλήνη, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες σε ποσοστό 46.8%, διότι υπήρχαν τα μουσουλμανικά κτήματα και αποτέλεσαν ακριτικές περιοχές της Ελλάδας, απέναντι από την Τουρκία που χρειάστηκε να εποικιστούν. Για τον ίδιο λόγο εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στη Χίο, σε ποσοστό 35.7%. Η κυριότερη όμως μεταβολή στην εθνολογική σύσταση λόγω της εγκατάστασης των προσφύγων συνέβη στη Μακεδονία, όπως είναι γνωστό και παρουσιάζεται στον πίνακα. Συγκεκριμένα στις περιοχές της Μακεδονίας, Δράμα, Καβάλα, Σέρρες και Θεσσαλονίκη το ποσοστό των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν ήταν 70%, 56.9%, 50.4% και 47.8% αντίστοιχα, για τους ίδιους λόγους που εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στην Δυτική Θράκη. Ωστόσο, το ποσοστό των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στην Δυτική Θράκη ήταν μικρότερο, αφού από τις περιοχές αυτές εξαιρέθηκαν οι Μουσουλμάνοι, σύμφωνα με την σύμβαση της ανταλλαγής (1923). Το 7

γνωστό ποσοστό των μη Ελλήνων ορθοδόξων στη Μακεδονία ήταν 48% το 1920 και έπεσε στο 12% το 1928. Η ενίσχυση του ελληνικού χαρακτήρα της Μακεδονίας είχε μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας. Εξάλλου, αραιοκατοικημένες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, κάποιες από αυτές παραμεθόριες, εποικίστηκαν από πρόσφυγες, όπως αποδεικνύεται και από τα υψηλά ποσοστά εγκατάστασης των προσφύγων στις περιοχές της Μακεδονίας, που παρουσιάζονται στον πίνακα. Με τον τρόπο αυτό κατοχυρώθηκαν οι νέες περιοχές που ενώθηκαν με την Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό. Τέλος, στον πίνακα παρουσιάζεται η περιοχή του Πειραιά που προϋπήρχε στα σύνορα της χώρας και το ποσοστό εγκατάστασης των προσφύγων ήταν σημαντικό, 40%, διότι στο λιμάνι του Πειραιά κατέφτασαν πολλοί πρόσφυγες και αποκαταστάθηκαν αστικά, καθώς και οι πιο εύποροι από αυτούς. Επίλογος: Εν κατακλείδι, αποδεικνύεται η σημασία της αποκατάστασης των προσφύγων στις προαναφερθείσες περιοχές, αφού ενισχύθηκε η εθνική ταυτότητα των Ελλήνων και η ασφάλεια των συνόρων της χώρας. Έτσι, επιβεβαιώθηκαν οι λόγοι επιμονής του Βενιζέλου να δεχτεί τους όρους της Σύμβασης ανταλλαγής της Λωζάννης παρά τα αρνητικά της σημεία, με στόχο την διασφάλιση και την αναγνώριση των συνόρων, την επίτευξη της ομοιογένειας και την ενασχόληση με την εσωτερική μεταρρύθμιση και την ανάπτυξη. 8