ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ Κ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ

Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ Κ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΤΠΗΡΔΙΧΝ ΤΓΔΙΑ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: ΟΗ ΔΞΔΛΗΞΔΗ ΣΖΝ ΦΤΥΗΑΣΡΗΚΖ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΗΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΑ ΣΔΛΔΤΣΑΗΑ 20 ΥΡΟΝΗΑ (1990-2010) Δπηβιέπσλ: Πέηξνο Γηαλλνπιάηνο πνπδαζηήο: Φψηηνο Γεσξγίνπ ΑΘΗΝΑ - 2010

ηε κλήκε ηνπ παηέξα κνπ 1

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε παξνπζίαζε θαη απνηίκεζε ησλ εμειίμεσλ ζηελ Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε ζηελ Διιάδα θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία. Χο Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε αλαθέξεηαη κία ζχλζεηε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ε νπνία ζπλίζηαηαη θπξίσο, αιιά φρη κφλν, ζηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ παξαδνζηαθνχ, επηθεληξσκέλνπ ζηελ παξνρή αζπιηθνχ ηχπνπ θξνληίδαο ζε κεγάια ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία-ηδξχκαηα, κνληέινπ απφ ην ζχγρξνλν ςπρηαηξηθφ παξάδεηγκα ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο. ην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο, ε εξγαζία δηαπξαγκαηεχεηαη ην δηεζλέο πιαίζην γηα ηελ ςπρηθή πγεία θαη ηελ Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε ζηελ Διιάδα, εζηηάδνληαο ζε κία αλαζθφπεζε απηήο, ζηηο εμειίμεηο ζηε ζπξξίθλσζε ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ, ηελ αλάπηπμε ησλ δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα θαη ηελ εμέιημε ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηελ θαηάξηηζε θαη ηελ νκαδηθή εξγαζία. ην κέξνο απηφ, αθνινπζήζεθε ε κεζνδνινγία ηεο αλαζθφπεζεο ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. Ζ απνηίκεζε ηεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο ζηε ρψξα καο βαζίδεηαη ζηε ζχλζεζε ησλ απφςεσλ πέληε δηαθεθξηκέλσλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο, νη νπνίνη θιήζεθαλ λα ηνπνζεηεζνχλ ζρεηηθά κε κία ζεηξά δεηεκάησλ αλαθνξηθά κε ηε κεηαξξχζκηζε θαηά ηε δηάξθεηα πξνζσπηθψλ ζπλεληεχμεσλ βαζηζκέλσλ ζε έλα θνηλφ εξσηεκαηνιφγην. Ζ απνηίκεζε απηή θαηαδεηθλχεη φηη παξφηη ε κεηαξξπζκηζηηθή πξνζπάζεηα έρεη νδεγήζεη ζε αξθεηά ζεηηθά απνηειέζκαηα, πνιχ πεξηζζφηεξα κέλνπλ λα γίλνπλ. Χζηφζν, θαηά ηελ ηειεπηαία πεληαεηία παξαηεξείηαη κία ζηαζηκφηεηα, αλ φρη νπηζζνδξφκεζε, ηνπ κεηαξξπζκηζηηθνχ εγρεηξήκαηνο. Ζ θαηάζηαζε απηή ζπλεπηθνπξείηαη απφ ηελ ηξέρνπζα νηθνλνκηθή θξίζε πνπ καζηίδεη ηε ρψξα καο. ε ηειηθή αλάιπζε, ην κέιινλ ηεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα θαληάδεη αβέβαην θαη κεηέσξν. Λέμεηο-Κιεηδηά Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε, Φπρηθή Τγεία, Κνηλνηηθή Φπρηαηξηθή, Απναζπινπνίεζε, Απντδξπκαηηζκφο, πξξίθλσζε ησλ Φπρηαηξηθψλ Ννζνθνκείσλ, Αλάπηπμε Γνκψλ ζηελ Κνηλφηεηα, Κέληξα Φπρηθήο Τγείαο, Ξελψλεο, Οηθνηξνθεία, Πξνζηαηεπφκελα Γηακεξίζκαηα, Οκαδηθή Δξγαζία, Πξφγξακκα «Φπραξγψο», Π.Ο.Τ., Κνηλσληθή (Δπαλ)έληαμε, Φπρνθνηλσληθή Απνθαηάζηαζε, Δπαγγεικαηηθή Απνθαηάζηαζε 2

ABSTRACT The subject of this final project is to present and assess developments in, so called, Psychiatric Reform in Greece over the last twenty years. Psychiatric Reform is a complex process of transformation of mental health services, which includes mainly, but not only, replacing traditional, asylum-based psychiatric hospital care by a modern psychiatric paradigm of Community-based Psychiatry. In the theoretical part, the international framework on mental health and Psychiatric Reform in Greece are discussed, taking into account review of relative bibliographic references. An assessment of Psychiatric Reform in Greece is based upon combining the views of five well respected mental health professionals, who were asked to express their opinions regarding a series of matters concerning Psychiatric Reform. For this reason, personal interviews based on a common questionnaire took place. As this assessment clearly states, even though the reforming effort has led to several positive outcomes, much more are still to happen. However, there is an obvious stagnation, if not regression, of the reforming process during the last five years, considering current financial crisis as well. As a matter of fact, the future of Psychiatric Reform in Greece seems in the best case uncertain. 3

ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνπο Φπρηάηξνπο Γ. Μνπζζά, Θ. Μεγαιννηθνλφκνπ, Γ. Αζηξηλάθε, Κ. Αιεμαλδξφπνπιν θαη Γ. Κνιαΐηε, νη νπνίνη δέρζεθαλ λα κνπ δηαζέζνπλ ην ρξφλν ηνπο θαη λα απαληήζνπλ αλαιπηηθά θαη κε πξνζπκία ζηα εξσηήκαηα πνπ ηνπο ηέζεθαλ, θαη ζηα νπνία βαζίζηεθε ε απνηίκεζε ηεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα. Δπραξηζηίεο αξκφδνπλ θαη ζηε Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο, ε νπνία κνπ δηέζεζε έλα κεγάιν κέξνο ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Π. Γηαλλνπιάην γηα ηελ έκπλεπζε, ηελ αλάζεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ηελ πνιχηηκε θαζνδήγεζή ηνπ ζηελ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Δπραξηζηψ ηέινο ηελ νηθνγέλεηά κνπ γηα ηελ ακέξηζηε θαη πνιχπιεπξε ζπκπαξάζηαζε θαη ππνζηήξημή ηεο ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ, ηδηαίηεξα δε ζηελ πξνζπάζεηά κνπ λα επηηχρσ ζηνλ εηζαγσγηθφ δηαγσληζκφ ηεο Δζληθήο ρνιήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο. 4

ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ 1. ΔΙΑΓΧΓΗ..7 1.1 χγρξνλε ζπδήηεζε..7 1.2 θνπφο θαη ζηφρνη ηεο εξγαζίαο...8 1.3 Μεζνδνινγία ηεο εξγαζίαο...8 2. ΣΟ ΓΙΔΘΝΔ ΠΛΑΙΙΟ ΓΙΑ ΣΗΝ ΦΤΥΙΚΗ ΤΓΔΙΑ..10 2.1 Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο..10 2.2 Δπξσπατθή Έλσζε θαη ςπρηθή πγεία..15 3. Η ΦΤΥΙΑΣΡΙΚΗ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ... 16 3.1 Αλαζθφπεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα (1990-2010)..16 3.2 Οη εμειίμεηο ζηε ζπξξίθλσζε ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ 22 3.3 Ζ αλάπηπμε ησλ δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα..24 3.4 Ζ εμέιημε ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηελ θαηάξηηζε θαη ηελ νκαδηθή εξγαζία.. 29 4. ΑΠΟΣΙΜΗΗ ΣΗ ΦΤΥΙΑΣΡΙΚΗ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 32 4.1 Απνηίκεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο..32 4.2 πγθξηηηθή αμηνιφγεζε επξεκάησλ... 50 4.3 πκπεξάζκαηα.51 5. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ - ΠΡΟΣΑΔΙ... 54 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 56 7. ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 58 7.1 Δξσηεκαηνιφγην.. 58 7.2 πλεληεχμεηο (CD)... 59 7.3 Αλαιπηηθή πεξηγξαθή Μνλάδσλ Φπρηθήο Τγείαο...60 5

7.4 Φπρηαηξηθά Σκήκαηα... 69 7.5 Πίλαθεο 73 6

1. ΔΙΑΓΧΓΗ 1.1 ύγρξνλε ζπδήηεζε ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, θαη ππφ ην πξίζκα κίαο θαηλνηφκνπ ηφηε ζεψξεζεο ηεο ζεκαζίαο ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ηεο παξνρήο ησλ αληίζηνηρσλ ππεξεζηψλ γηα ηε ζπλνιηθή πγεία ηνπ πιεζπζκνχ, ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο πξνρψξεζε ζε κία θαζνξηζηηθή εξκελεία θαη απνζαθήληζε ηνπ φξνπ. χκθσλα κε ηε λέα αληίιεςε, σο πγεία λνείηαη ε θαηάζηαζε πιήξνπο ζσκαηηθήο, ςπρηθήο θαη θνηλσληθήο επεμίαο ηνπ αηφκνπ, θαη φρη απιψο ε απνπζία λφζνπ ή αζζέλεηαο. ηα πιαίζηα απηά, ε ςπρηθή πγεία απνθηά ζεηηθφ πεξηερφκελν, θαη ζεσξείηαη πιένλ ζπλψλπκε ηεο σο άλσ αλαθεξφκελεο ςπρηθήο επεμίαο, ελ αληηζέζεη κε ηε κέρξη ηφηε θξαηνχζα αληίιεςε πνπ ηε ζεσξνχζε απιά θαη κφλνλ σο απνπζία θάζε είδνπο ςπρηθήο δηαηαξαρήο. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ζπλεγνξνχλ ηα ζχγρξνλα επηζηεκνληθά δεδνκέλα, πνπ απνδεηθλχνπλ ην ζπζρεηηζκφ θαη ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο. Χο απνηέιεζκα, ε ςπρηθή πγεία ζεσξείηαη πιένλ αλαπφζπαζην κέξνο ηεο ζπλνιηθήο πγείαο ησλ αηφκσλ θαη ε παξνρή πςεινχ επηπέδνπ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο, κε ζθνπφ ηελ νπζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επεκεξία ηφζν ηνπ αηφκνπ φζν θαη ηεο θνηλσλίαο ζην ζχλνιφ ηεο. Όζνλ αθνξά ηελ Διιάδα, νη δηαπηζηψζεηο απηέο θαη νη εμ απηψλ πξνθχπηνπζεο δξάζεηο πνπ ν ΠΟΤ ζπλέζηεζε γηα φιεο ηηο ρψξεο, θαζψο θαη ε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ θαη απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζηελ θαηεχζπλζε απηή, απνηέιεζαλ ην έλαπζκα λα μεθηλήζεη θαη ζηε ρψξα καο ε ζπδήηεζε πεξί ηεο αλαγθαηφηεηαο ελφο νπζηαζηηθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο, απφ ηελ παξνρή αζπιηθνχ ηχπνπ πεξίζαιςεο ζε κεγάια ςπρηαηξηθά ηδξχκαηα-άζπια πξνο ηελ παξνρή ηθαλνπνηεηηθήο ςπρηθήο θξνληίδαο ζε δνκέο ζηελ θνηλφηεηα, πνπ επηηξέπνπλ ηελ θαηά ην δπλαηφ πιεξέζηεξε, απηφλνκε θαη ελεξγή θνηλσληθή επαλέληαμε θαη, γηαηί φρη, θαη ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπ αζζελνχο. Απηή είλαη, ελ πνιινίο, ε έλλνηα ηεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο. 7

1.2 θνπόο θαη ζηόρνη ηεο εξγαζίαο θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη κία πξνζέγγηζε ηεο πνιχπινθεο θαη πνιπεπίπεδεο έλλνηαο ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο θαη ε παξνπζίαζε θαη απνηίκεζε ησλ εμειίμεσλ ζηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία ζηε ρψξα καο. Δπηκέξνπο ζηφρνη ηεο εξγαζίαο είλαη: Ζ παξνπζίαζε ηνπ ππάξρνληνο δηεζλνχο πιαηζίνπ γηα ηελ ςπρηθή πγεία, θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Τγείαο, θαζψο θαη ηνπ ξφινπ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Ζ αλαζθφπεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα Ζ παξνπζίαζε ησλ εμειίμεσλ ζηε ζπξξίθλσζε ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ Ζ παξαθνινχζεζε ηεο δηαδηθαζίαο αλάπηπμεο δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα Οη εμειίμεηο αλαθνξηθά κε ηελ θαηάξηηζε ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ηε ζεκαζία ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο Ζ πξνζπάζεηα γηα κία απνηίκεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα 1.3 Μεζνδνινγία ηεο εξγαζίαο Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο απηήο αθνινπζήζεθε ε κεζνδνινγία ηεο αλαζθφπεζεο ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, θαζψο θαη ηεο ζπγθέληξσζεο ζρεηηθνχ πιηθνχ επί ηε βάζεη ηεο δηεμαγσγήο πξνζσπηθψλ ζπλεληεχμεσλ κε δηαθεθξηκέλνπο επαγγεικαηίεο ηνπ ρψξνπ ηεο ςπρηθήο πγείαο. ηελ εηζαγσγή, γίλεηαη κία ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα, ζηα πιαίζηα θαη ηεο ζχγρξνλεο ζπδήηεζεο, αλαθέξνληαη ν ζθνπφο θαη νη ζηφρνη ηεο εξγαζίαο θαη πεξηγξάθεηαη ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζείηαη. ην δεχηεξν θεθάιαην, παξνπζηάδεηαη ην δηεζλέο πιαίζην γηα ηελ ςπρηθή πγεία, κε έκθαζε ζηε ζηξαηεγηθή ηνπ ΠΟΤ, ηηο ζπζηάζεηο γηα δξάζε ζηνλ ηνκέα ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ηελ πξνζαξκνγή θαη εθαξκνγή ηνπο ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα, θαζψο θαη ζηε ζπλεηζθνξά ηεο Δ.Δ. ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ θαη κεηαξξπζκηζηηθψλ δξάζεσλ ζηνλ ηνκέα ηεο ςπρηθήο πγείαο. ην ηξίην θεθάιαην, επηρεηξείηαη θαηαξρήλ κία αλαζθφπεζε ησλ φζσλ έρνπλ γίλεη ζηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε ζηε ρψξα καο ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία, κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζην λνκνζεηηθφ πιαίζην ζην νπνίν ζηεξίρζεθε ε κεηαξξχζκηζε, ηηο δξάζεηο 8

πνπ πινπνηήζεθαλ θαη ηα απνηειέζκαηά ηνπο, ζηα πιαίζηα θαη ηνπ ζρεδίνπ δξάζεο γηα ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ ηνκέα ςπρηθήο πγείαο «Φπραξγψο». ηε ζπλέρεηα, πεξηγξάθνληαη νη εμειίμεηο ζρεηηθά κε ηε ζπξξίθλσζε ησλ κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ, ε ζπλαθφινπζε αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ, αλνηρηψλ δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα θαη, ηέινο, γίλεηαη κία ζχληνκε πεξηγξαθή ηεο εμέιημεο ησλ επαγγεικαηηψλ ηνπ ρψξνπ ζηελ θαηάξηηζε θαη ηελ νκαδηθή εξγαζία, πνπ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ επηηπρία ηνπ φπνηνπ κεηαξξπζκηζηηθνχ εγρεηξήκαηνο. ην ηέηαξην θεθάιαην, γίλεηαη κία πξνζπάζεηα λα απνηηκεζεί ε ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε ζηελ Διιάδα, βαζηζκέλε ζηηο απφςεηο, ηηο εκπεηξίεο θαη ηα βηψκαηα πέληε επηζηεκφλσλ ηνπ ηνκέα ηεο ςπρηαηξηθήο επηζηήκεο, νη νπνίνη αθελφο ζεσξνχληαη δηαθεθξηκέλνη επαγγεικαηίεο ηνπ ηνκέα ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη αθ εηαίξνπ έρνπλ θαζνξηζηηθή πξνζσπηθή ζπκβνιή ζηα κεηαξξπζκηζηηθά δξψκελα σο έλζεξκνη ππνζηεξηθηέο ηεο κεηαξξχζκηζεο, ν θαζέλαο βεβαίσο απφ ηε δηθή ηνπ ζθνπηά. ην πιαίζην απηφ, δηεμήρζεζαλ πξνζσπηθέο ζπλεληεχμεηο, βαζηζκέλεο ζε έλα εληαίν γηα φινπο εξσηεκαηνιφγην (ην εξσηεκαηνιφγην θαη νη καγλεηνθσλεκέλεο ζπλεληεχμεηο ζε ςεθηαθή κνξθή (CD) παξαηίζεληαη απηνχζηα ζην Παξάξηεκα). ην πέκπην θεθάιαην, γίλεηαη ε εμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ ζρεηηθά κε ηηο εμειίμεηο ζηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε ζηε ρψξα καο, ελψ δηαηππψλνληαη θάπνηεο πξνηάζεηο αλαθνξηθά κε ηε ζπλέρεηα ηνπ εγρεηξήκαηνο ζην κέιινλ. Σέινο, ζην έθην θαη έβδνκν θεθάιαην παξαηίζεληαη ε βηβιηνγξαθία θαη ην παξάξηεκα αληίζηνηρα. 9

2. ΣΟ ΓΙΔΘΝΔ ΠΛΑΙΙΟ ΓΙΑ ΣΗΝ ΦΤΥΙΚΗ ΤΓΔΙΑ 2.1 Η ζηξαηεγηθή ηνπ Παγθόζκηνπ Οξγαληζκνύ Τγείαο Ο ΠΟΤ, αλαδεηθλχνληαο πξψηνο ηε ζεκαζία ηεο ςπρηθήο πγείαο γηα ηε ζπλνιηθή πγεία ηνπ πιεζπζκνχ, ζεσξεί φηη ε πξνζέγγηζε φισλ απέλαληη ζηηο ςπρηθέο λφζνπο νθείιεη λα αιιάμεη θαη, ηαπηφρξνλα, λα ηεζνχλ λέεο βάζεηο γηα ηε ράξαμε ησλ πνιηηηθψλ πγείαο, πνπ λα ιακβάλνπλ ππφςε ηφζν ηελ αλάγθε παξνρήο πνηνηηθψλ ππεξεζηψλ φζν θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ αζζελψλ (ΠΟΤ, 2002). Ζ ηδξπκαηηθή πεξίζαιςε ζηα κεγάια ςπρηαηξεία-άζπια θαίλεηαη λα παξνπζηάδεη πνιιά θαη ζνβαξά κεηνλεθηήκαηα, φπσο είλαη νη αλαπνηειεζκαηηθέο ππεξεζίεο, νη αλαρξνληζηηθέο κέζνδνη ζεξαπείαο, ε απνκφλσζε θαη ε ρξνληφηεηα ησλ αζζελψλ, νη θαθέο ζπλζήθεο δηαβίσζήο ηνπο θαη ε θαηαπάηεζε θάζε έλλνηαο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηα νπνία θαζηζηνχλ επηβεβιεκέλε ηελ θαηάξγεζή ηνπο θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ ελαιιαθηηθέο ππεξεζίεο (Παξαζθεπνπνχινπ, 2006). χκθσλα κε ηνλ ΠΟΤ, επηβάιιεηαη λα αλαιεθζνχλ πξσηνβνπιίεο ζε παγθφζκην θαη εζληθφ επίπεδν, ψζηε λα αληηκεησπηζηνχλ ηα δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο. ηελ θαηεχζπλζε απηή, θάλεη γεληθέο ζπζηάζεηο γηα δξάζε, νη νπνίεο είλαη δπλαηφ λα σθειήζνπλ ζε πνιιά επίπεδα, φπσο είλαη ηα άκεζα νθέιε απφ ηελ αλαθνχθηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, ε ειάηησζε ηεο ζπλνιηθήο επηβάξπλζεο ησλ λφζσλ κε ηε κείσζε ηεο ζλεζηκφηεηαο θαη ηεο αλαπεξίαο, θαη ε βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ παζρφλησλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. Οη δέθα πξνηάζεηο γηα δξάζε (ΠΟΤ, 2002) είλαη νη εμήο: 1. Γπλαηόηεηα ζεξαπεπηηθήο αληηκεηώπηζεο ζηελ Πξσηνβάζκηα Φξνληίδα Τγείαο (Π.Φ.Τ.) Δίλαη γεγνλφο φηη πνιιά άηνκα δεηνχλ βνήζεηα ζην επίπεδν ηεο πξσηνβάζκηαο πεξίζαιςεο, ζπλεπψο ε αληηκεηψπηζε θαη ε ζεξαπεία ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζε απηφ ην επίπεδν δίλεη ηελ επθαηξία ζε κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ λα έρνπλ εχθνιε θαη γξήγνξε πξφζβαζε ζηηο ππεξεζίεο, κε απνηέιεζκα λα πξνζθέξεηαη θαιχηεξε θξνληίδα, αιιά θαη λα πεξηνξίδεηαη ε ζπαηάιε απφ πεξηηηέο εμεηάζεηο θαη απφ αθαηάιιειεο θαη κε εμεηδηθεπκέλεο ζεξαπείεο. Πξνυπφζεζε σζηφζν γηα ηα αλσηέξσ απνηειεί ε εθπαίδεπζε ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο Π.Φ.Τ. ζηηο βαζηθέο δεμηφηεηεο ηεο θξνληίδαο ηεο ςπρηθήο πγείαο. Καηά ζπλέπεηα, ε ςπρηθή πγεία ζα πξέπεη λα 10

ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ηεο Π.Φ.Τ. θαη λα ππάξρεη επηκφξθσζε, κε ζθνπφ ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. 2. Γηαζεζηκόηεηα ςπρνηξόπσλ θαξκάθσλ Δίλαη απαξαίηεην ηα βαζηθά ςπρνηξφπα θάξκαθα λα δηαηίζεληαη ζε φια ηα επίπεδα πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο. Θα πξέπεη λα πεξηιακβάλνληαη ζηε βαζηθή ιίζηα θαξκάθσλ θάζε ρψξαο. Απηφ ελδέρεηαη λα απαηηεί αιιαγή ζηε λνκνζεζία ζε θάπνηεο ρψξεο. Ζ ρξεζηκφηεηα ησλ θαξκάθσλ απηψλ έγθεηηαη ζηελ άκβιπλζε ησλ ζπκπησκάησλ, ηε κείσζε ηεο αληθαλφηεηαο, ηελ επηηάρπλζε ηεο απνζεξαπείαο θαη ηελ πξφιεςε ελδερφκελσλ ππνηξνπψλ. Δπηπιένλ, δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα κηαο αξρηθήο αληηκεηψπηζεο ηεο λφζνπ, ηδηαίηεξα ζε πεξηπηψζεηο φπνπ δελ είλαη δπλαηφ λα ππάξμνπλ ςπρνθνηλσληθέο παξεκβάζεηο θαη παξαηεξείηαη απνπζία εμεηδηθεπκέλνπ ηαηξηθνχ πξνζσπηθνχ. 3. Παξνρή πεξίζαιςεο κέζα ζηελ θνηλόηεηα Ζ πεξίζαιςε ζηελ θνηλφηεηα, ζε ζρέζε κε απηή πνπ πξνζθέξεηαη ζηα ηδξχκαηα, παξνπζηάδεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηελ πνηφηεηα δσήο ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ζέβεηαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ελψ είλαη θαη νηθνλνκηθά πην ζπκθέξνπζα. Δπνκέλσο, νη ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο ζα πξέπεη λα παξέρνληαη κέζα ζηελ θνηλφηεηα, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα έγθαηξεο παξέκβαζεο θαη πεξηνξίδνληαο ην ζηηγκαηηζκφ ησλ αζζελψλ. Δπηβάιιεηαη, ινηπφλ, λα γίλεη αληηθαηάζηαζε ησλ κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ αζχισλ απφ θαηάιιειεο δνκέο ζηελ θνηλφηεηα, ππνζηεξηδφκελεο απφ ςπρηαηξηθά ηκήκαηα ζηα γεληθά λνζνθνκεία θαη απφ ππεξεζίεο θαη νίθνλ θξνληίδαο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα εμππεξεηνχλ ηηο αλάγθεο φισλ ησλ πξψελ ρξφλησλ αζζελψλ ησλ κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί απηφο ν ζηφρνο, είλαη απηνλφεην φηη απαηηείηαη θαη αλάινγε κεηαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηα ηδξχκαηα ζηελ θνηλφηεηα. 4. Δθπαίδεπζε ηνπ θνηλνύ Πξέπεη λα ιάβνπλ ρψξα εθζηξαηείεο ελεκέξσζεο θαη εθπαίδεπζεο γηα ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο, ψζηε ην θνηλφ λα γλσξίδεη ζρεηηθά κε ηε ζπρλφηεηα ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, ηηο δπλαηφηεηεο ζεξαπείαο, ηε δηαδηθαζία αλάξξσζεο θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ησλ αζζελψλ, κε ζηφρν λα δηεπθνιπλζεί ε θξνληίδα θαη ε ζεξαπεία ηνπο. Δίλαη απαξαίηεηε ε νπζηαζηηθή ελεκέξσζε ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ, ησλ επαγγεικαηηψλ ηνπ ρψξνπ, ησλ ΜΜΔ θαη ησλ πνιηηηθψλ, ψζηε λα κεησζνχλ ην ζηίγκα θαη νη δηαθξίζεηο, λα απμεζεί ε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη λα κεησζεί ην ράζκα κεηαμχ ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο. 11

5. πλεξγαζία θνηλνηήησλ, νηθνγελεηώλ θαη ρξεζηώλ Οη θνηλφηεηεο, νη νηθνγέλεηεο θαη νη ρξήζηεο ησλ ππεξεζηψλ ζα πξέπεη λα ζπλεξγάδνληαη θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ αλάπηπμε πνιηηηθψλ θαη ζηηο απνθάζεηο, ηα πξνγξάκκαηα θαη ηηο ππεξεζίεο. 6. Ύπαξμε εζληθώλ πνιηηηθώλ, πξνγξακκάησλ θαη λνκνζεζίαο Οη πεξηζζφηεξεο ρψξεο πξέπεη λα απμήζνπλ ηνπο πξνυπνινγηζκνχο ηνπο γηα ηελ ςπρηθή πγεία, εθφζνλ ηα ζεκεξηλά επίπεδα είλαη ρακειά. Υψξεο πνπ πξφζθαηα αλέπηπμαλ ή αλαζεψξεζαλ ηελ πνιηηηθή θαη ηε λνκνζεζία ηνπο, έρνπλ θάλεη ζεκαληηθά βήκαηα πξνφδνπ ζηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ γηα ηελ ςπρηθή πγεία. Οη αζθαιηζηηθνί νξγαληζκνί πξέπεη λα εληάμνπλ ηνπο ςπρηθά αζζελείο ζηα αζθαιηζηηθά πξνγξάκκαηα πγείαο, ψζηε πεξηζζφηεξα άηνκα λα έρνπλ πξφζβαζε ζηε ζεξαπεία θαη λα κεησζεί ην βάξνο πνπ επσκίδεηαη ε θνηλσληθή πξφλνηα. 7. Αλάπηπμε αλζξσπίλσλ πόξσλ ε πνιιέο ρψξεο δελ ππάξρεη επαξθήο αξηζκφο εηδηθεπκέλσλ επαγγεικαηηψλ, ηθαλψλ λα ζηειερψζνπλ ηηο ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο, είλαη απαξαίηεην ζπλεπψο λα βειηησζεί ην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο. Απαηηείηαη νη νκάδεο εηδηθψλ ζηελ ςπρηθή πγεία λα πεξηιακβάλνπλ ηαηξηθφ θαη κε ηαηξηθφ πξνζσπηθφ, φπσο ςπρηάηξνπο, θιηληθνχο ςπρνιφγνπο, λνζειεπηέο, θνηλσληθνχο ιεηηνπξγνχο θαη εξγνζεξαπεπηέο, πξφζπκνπο λα ζπλεξγαζηνχλ κε ζηφρν ηελ νινθιεξσκέλε πεξίζαιςε θαη ηελ πιήξε ελζσκάησζε ησλ αζζελψλ ζηελ θνηλφηεηα. 8. Γεζκνί κε άιινπο ηνκείο ηελ πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηεο ςπρηθήο πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ ελδείθλπηαη λα εκπιαθνχλ ηνκείο εθηφο ηεο πγείαο, φπσο ηεο εθπαίδεπζεο, εξγαζίαο, δηθαηνζχλεο θαη άιισλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, φπσο επίζεο θαη κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο, νη νπνίεο πξέπεη λα έρνπλ θαζνξηζκέλνπο ξφινπο θαη λα ππνζηεξίδνπλ ηηο ηνπηθέο πξσηνβνπιίεο. 9. Καηαγξαθή ηεο ςπρηθήο πγείαο ζε θνηλνηηθό επίπεδν Θα πξέπεη λα γίλεηαη έξεπλα θαη θαηαγξαθή ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ θνηλνηήησλ κε ηελ θαηάιιειε εθαξκνγή δεηθηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη ηελ αλάπηπμε πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ εζηηαζκέλσλ ζηελ πγεία. ηφρνο ησλ δεηθηψλ απηψλ είλαη ε εθηίκεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη ηεο πνηφηεηαο ηεο παξερφκελεο πεξίζαιςεο, ψζηε λα εθηηκεζεί ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζεξαπεπηηθψλ θαη πξνιεπηηθψλ παξεκβάζεσλ ζηελ ςπρηθή πγεία θαη λα θαζνξηζηνχλ νη ηάζεηο θαη λα αληρλεπζνχλ νη κεηαβνιέο ζηελ ςπρηθή πγεία γεληθφηεξα. 12

10. Τπνζηήξημε πεξηζζόηεξεο έξεπλαο Δίλαη απαξαίηεην λα γίλεη πεξηζζφηεξε έξεπλα ζηηο βηνινγηθέο θαη ςπρνθνηλσληθέο πιεπξέο ηεο ςπρηθήο πγείαο, ψζηε λα θαηαλνεζνχλ θαιχηεξα νη ςπρηθέο δηαηαξαρέο, λα αλαπηπρζνχλ απνηειεζκαηηθφηεξεο παξεκβάζεηο θαη λα γίλνπλ γλσζηά πεξηζζφηεξα ζρεηηθά κε ηελ αηηηνινγία, ηελ πνξεία θαη ηελ έθβαζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Πξνηεξαηφηεηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή πξέπεη λα απνηειέζεη ε δεκηνπξγία εξεπλεηηθήο ππνδνκήο ζε ρψξεο φπνπ δελ ππάξρεη. Πξνθεηκέλνπ νη αλσηέξσ δξάζεηο λα θαηαζηνχλ εθαξκφζηκεο, παξέρνληαη ηξία δηαθνξεηηθά ζελάξηα, φζνλ αθνξά ηνπο δηαζέζηκνπο πφξνπο θάζε ρψξαο. Σν πξψην ζελάξην αθνξά ρψξεο κε ρακειφ επίπεδν πφξσλ, ην δεχηεξν ρψξεο κε κέζν επίπεδν πφξσλ θαη ην ηξίην ρψξεο κε πςειφ επίπεδν πφξσλ. Ζ Διιάδα ζεσξείηαη φηη εκπίπηεη ζην δεχηεξν ζελάξην. ε απηφ ην ζελάξην, ζεσξείηαη φηη νη ρψξεο πνπ εκπιέθνληαη δηαζέηνπλ θάπνηνπο πφξνπο γηα ηελ ςπρηθή πγεία, φπσο θέληξα ζεξαπείαο ζε κεγάιεο πφιεηο θαη πξνγξάκκαηα γηα θξνληίδα ζηελ θνηλφηεηα, σζηφζν νη πφξνη απηνί δελ επαξθνχλ γηα ηελ θάιπςε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ νιφθιεξνπ ηνπ πιεζπζκνχ. Δλδέρεηαη λα ππάξρνπλ πνιηηηθέο ςπρηθήο πγείαο, πξνγξάκκαηα θαη λνκνζεζία, πνπ φκσο δελ εθαξκφδνληαη πιήξσο, ελψ ν πξνυπνινγηζκφο γηα ηελ ςπρηθή πγεία δελ μεπεξλά ην 1% ηνπ ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ γηα ηελ πγεία. Τπάξρεη αλεπαξθήο αξηζκφο εηδηθψλ ζε ζρέζε κε ηνλ πιεζπζκφ θαη νη εξγαδφκελνη ζηελ πξσηνβάζκηα πεξίζαιςε είλαη ζε γεληθέο γξακκέο αλεθπαίδεπηνη ζε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο. Ζ ζεξαπεία βαζηθψλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζηελ πξσηνβάζκηα πεξίζαιςε είλαη πεξηνξηζκέλε θαη ππάξρνπλ ειάρηζηα θνηλνηηθά πξνγξάκκαηα ςπρηθήο πγείαο. Δλ ζπληνκία, ην ζελάξην απηφ ραξαθηεξίδεηαη απφ κέζε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ γηα ηελ ςπρηθή πγεία θαη κέζε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηηο ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο. Γηα ηηο ρψξεο απηέο, σο άκεζν κέηξν ζεσξείηαη ε δηεχξπλζε ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ψζηε λα θαιχπηνπλ φιν ηνλ πιεζπζκφ. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί απηφ, πξνηείλεηαη λα επεθηαζεί ε εθπαίδεπζε ζηε βαζηθή ςπρηαηξηθή θξνληίδα ζε φιν ην πγεηνλνκηθφ πξνζσπηθφ, λα παξέρνληαη ηα απαξαίηεηα λεπξνςπρηαηξηθά θάξκαθα ζε φιεο ηηο πγεηνλνκηθέο κνλάδεο θαη λα ππάξμεη εληαία πνιηηηθή γηα ηελ ςπρηθή πγεία. Θα πξέπεη αθφκε λα γίλνπλ ελέξγεηεο γηα ην θιείζηκν ησλ κεγάισλ ςπρηαηξείσλ θαη ηε δεκηνπξγία ελαιιαθηηθψλ θνηλνηηθψλ δνκψλ θξνληίδαο, ελψ ε πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγηεηλήο πξέπεη λα επεθηαζεί ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο θαη ηα ζρνιεία. 13

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί (ΠΟΤ, 2002) παξνπζηάδνληαη νη απνιχησο απαξαίηεηεο δξάζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ κε βάζε ηηο γεληθέο ζπζηάζεηο ηεο έθζεζεο. Πίλαθαο 1: Oη απνιχησο απαξαίηεηεο δξάζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ κε βάζε ηηο γεληθέο ζπζηάζεηο ηεο έθζεζεο Γέθα γεληθέο πξνηάζεηο 1. Γπλαηφηεηα ζεξαπεπηηθήο αληηκεηψπηζεο ζηελ πξσηνβάζκηα πεξίζαιςε ελάξην Β (κέζν επίπεδν πόξσλ) Να αλαπηπρζεί ζε ηνπηθφ επίπεδν ζρεηηθφ εθπαηδεπηηθφ πιηθφ Να παξέρεηαη ζπλερήο εθπαίδεπζε ζε γηαηξνχο ηεο πξσηνβάζκηαο πεξίζαιςεο (100% θάιπςε ζε 5 ρξφληα) 2. Γηαζεζηκφηεηα ςπρνηξφπσλ θαξκάθσλ Να εμαζθαιηζζεί ε δηαζεζηκφηεηα φισλ ησλ βαζηθψλ ςπρνηξφπσλ θαξκάθσλ ζε φιεο ηηο ππεξεζίεο πεξίζαιςεο 3. Παξνρή πεξίζαιςεο κέζα ζηελ θνηλφηεηα Να θιείζνπλ ηα κεγάια ςπρηαηξεία Να μεθηλήζνπλ πηινηηθά πξνγξάκκαηα γηα ηελ ελζσκάησζε ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηε γεληθή πεξίζαιςε Να παξέρνληαη θνηλνηηθέο εγθαηαζηάζεηο πεξίζαιςεο (ηνπιάρηζηνλ 50% θάιπςε) 4. Δθπαίδεπζε ηνπ θνηλνχ Να ρξεζηκνπνηεζνχλ ηα ΜΜΔ γηα λα πξναρζεί ε ςπρηθή πγεία, λα θαιιηεξγεζεί ζεηηθή ζηάζε θαη λα βνεζεζεί ε πξφιεςε δηαηαξαρψλ 5. πλεξγαζία θνηλνηήησλ, νηθνγελεηψλ θαη ρξεζηψλ 6. Ύπαξμε εζληθψλ πνιηηηθψλ, πξνγξακκάησλ θαη λνκνζεζίαο Να αληηπξνζσπεχνληαη νη θνηλφηεηεο, νη νηθνγέλεηεο θαη νη ρξήζηεο ησλ ππεξεζηψλ ζηηο ππεξεζίεο θαη ζηε ράξαμε πνιηηηθήο Να δεκηνπξγεζνχλ πνιηηηθέο γηα ηα λαξθσηηθά θαη ην αιθνφι ζε εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν Να απμεζεί ν πξνυπνινγηζκφο γηα ηε θξνληίδα ηεο ςπρηθήο πγείαο 7. Αλάπηπμε αλζξψπηλσλ πφξσλ Να δεκηνπξγεζνχλ εζληθά θέληξα εθπαίδεπζεο γηα ηνπο ςπρηάηξνπο, ην ςπρηαηξηθφ λνζειεπηηθφ πξνζσπηθφ, ηνπο ςπρνιφγνπο θαη ηνπο ςπρηαηξηθνχο θνηλσληθνχο ιεηηνπξγνχο 8. Γεζκνί κε άιινπο ηνκείο Να εληζρπζνχλ ηα πξνγξάκκαηα ςπρηθήο πγείαο ζην ζρνιείν θαη ηελ εξγαζία 9. Καηαγξαθή ηεο ςπρηθήο πγείαο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν Να ζεζπηζηεί, ζε θνηλνηηθφ επίπεδν, ε έξεπλα γηα ζπγθεθξηκέλεο δηαηαξαρέο (π.ρ. θαηάζιηςε) 10. Τπνζηήξημε πεξηζζφηεξεο έξεπλαο Να αξρίζνπλ νη κειέηεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ αληαπνδνηηθφηεηα ηεο αληηκεηψπηζεο ησλ θνηλψλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζηελ πξσηνβάζκηα πεξίζαιςε 14

2.2 Δπξσπατθή Έλσζε θαη ςπρηθή πγεία Ζ Δ.Δ., δίλνληαο ηδηαίηεξε ζεκαζία ζην δήηεκα ηεο βειηίσζεο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ πνιηηψλ ηεο, ζπλεηζθέξεη ζπρλά ζηηο εζληθέο πνιηηηθέο πγείαο ησλ θξαηψλ-κειψλ κέζσ ηεο πινπνίεζεο κίαο ζεηξάο πξνγξακκάησλ ζρεηηθψλ κε ηελ ςπρηθή πγεία (βι. γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο: ρέδην Γξάζεο γηα ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο «Φπραξγψο»). ηελ θαηεχζπλζε δεκηνπξγίαο κίαο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ςπρηθή πγεία, ε Δ.Δ. εμέδσζε ην 2005 κία Πξάζηλε Βίβιν γηα ηε ςπρηθή πγεία, φπνπ πξνηείλνληαη νη αθφινπζνη βαζηθνί άμνλεο (Δπηηξνπή Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, 2005) ζηε βάζε ησλ νπνίσλ ζα επηρεηξεζεί ε αλάπηπμε κίαο θνηλήο πνιηηηθήο: Πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο γηα φινπο Αληηκεηψπηζε ηεο θαθήο ςπρηθήο πγείαο κέζσ πξνιεπηηθήο δξάζεο Αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ αηφκσλ κε θαθή ςπρηθή πγεία κέζσ ηεο θνηλσληθήο έληαμεο θαη ηεο πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ θαη ηεο αμηνπξέπεηάο ηνπο Αλάπηπμε ελφο ζπζηήκαηνο ελεκέξσζεο, έξεπλαο, θαη επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ςπρηθή πγεία γηα ηελ Δ.Δ. 15

3. Η ΦΤΥΙΑΣΡΙΚΗ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 3.1 Αλαζθόπεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξύζκηζεο ζηελ Διιάδα ηα ηειεπηαία 20 ρξόληα (1990-2010) Με ηνλ φξν «Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε» ελλννχκε ην ζχλνιν ησλ παξεκβάζεσλ πνπ επηηξέπνπλ ζηνλ ςπρηθά αζζελή λα παξακείλεη ελεξγφο πνιίηεο κέζα ζηελ θνηλφηεηα, κε απηνλνκία, νηθνλνκηθή δξάζε θαη θνηλσληθή έληαμε. Ο Καλνληζκφο 815/84 ηεο ΔΟΚ ήηαλ εθ ησλ πιένλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ έλαξμε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηε ρψξα καο. ηα πιαίζηα απηνχ, ε Διιάδα έιαβε νηθνλνκηθή ζηήξημε πξνθεηκέλνπ λα αλαιάβεη θαη λα δηεθπεξαηψζεη κεηαξξπζκηζηηθέο δξάζεηο ζην ηνκέα ηεο ςπρηθήο πγείαο. Χζηφζν, ηα επφκελα ρξφληα ε πινπνίεζε ησλ πξνγξακκαηηθψλ ζηφρσλ θαη ησλ δεζκεχζεσλ πνπ είρε αλαιάβεη ε ρψξα απνδείρζεθε ηδηαίηεξα δχζθνιε, εμαηηίαο θπξίσο ησλ κεγάισλ θαζπζηεξήζεσλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ σο πξνο ην ηηζέκελν ρξνλνδηάγξακκα, κε απνηέιεζκα ηελ αδπλακία απνξξφθεζεο κεγάινπ κέξνπο ησλ επξσπατθψλ θνλδπιίσλ θαη ηε δεκηνπξγία ιηγφηεξσλ κνλάδσλ απφ ηηο αξρηθά πξνβιεθζείζεο. Τπφ ην πξίζκα απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ, θαη πξνθεηκέλνπ λα κελ ηεικαηψζεη ε κεηαξξπζκηζηηθή πξνζπάζεηα, εμεδφζε ν Καλνληζκφο 4130/88 (ηξνπνπνηεηηθφο ηνπ 815/84), κε ηνλ νπνίν απνθαζίζηεθε ε παξάηαζε ηεο ηζρχνο ηνπ Καλνληζκνχ 815/84 γηα ηέζζεξα επηπιένλ έηε (έσο ην ηέινο ηνπ 1992). Γελ ππήξμε πεξαηηέξσ νηθνλνκηθή ελίζρπζε, φκσο πξνβιεπφηαλ ε παξνρή ηερληθήο βνήζεηαο, φπνπ ρξεηαδφηαλ, θαη ε ζέζπηζε απζηεξψλ κέηξσλ αμηνιφγεζεο θαη ειέγρνπ ηεο πινπνίεζεο ησλ αλαιεθζέλησλ πξνγξακκάησλ. Καη ζε απηή ηελ πεξίπησζε σζηφζν, δελ παξαηεξήζεθε νπζηαζηηθή πξφνδνο. Ζ εθηεηακέλε δεκνζηνπνίεζε ησλ ζπλζεθψλ ηνπ Φπρηαηξείνπ ηεο Λέξνπ θαη αλαθνξέο γηα θαθνδηαρείξηζε ησλ πφξσλ νδήγεζαλ ζηελ αλαζηνιή ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ην 1990, ε νπνία ίζρπζε γηα έλα έηνο, θαη ήξζε κεηά ηελ θαηάξηηζε ησλ πξνγξακκάησλ «Λέξνο Η & ΗΗ», πνπ αθνξνχζαλ ζηελ απναζπινπνίεζε θαη ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ζηε Λέξν (Καλδχιεο, 1992). Σελ ίδηα πεξίνδν, απνθαζίζηεθε ε δεκηνπξγία Γηεχζπλζεο Φπρηθήο Τγείαο ζην ηφηε Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξφλνηαο (1990), κε ζηφρν ηνλ θαιχηεξν ζπληνληζκφ ησλ απαηηνχκελσλ δξάζεσλ γηα ηελ πινπνίεζε ησλ πξνγξακκάησλ θαη ηεο κεηαξξχζκηζεο. 16

Ζ ιήμε ηεο ρξεκαηνδνηηθήο ζηήξημεο ην 1992 βξήθε ηελ Διιάδα λα έρεη θάλεη αξθεηά ζεηηθά βήκαηα ζηελ θαηεχζπλζε ηεο κεηαξξχζκηζεο: δεκηνπξγήζεθαλ λέεο γηα ηα ειιεληθά δεδνκέλα ππεξεζίεο, φπσο Δμσηεξηθά Ηαηξεία, Κέληξα Φπρηθήο Τγείαο, Φπρηαηξηθά Σκήκαηα ζηα Γεληθά Ννζνθνκεία, έιαβαλ ρψξα δξάζεηο θνηλσληθήο επαλέληαμεο θαη επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο ησλ ςπρηθά παζρφλησλ θαη κεηψζεθε ν αξηζκφο ησλ ρξνλίσλ αζζελψλ ζηα ςπρηαηξεία, θαζψο θαη ε κέζε δηάξθεηα λνζειείαο ζε απηά. Παξφια απηά, έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ αξρηθνχ ζρεδηαζκνχ δελ είρε αθφκε πινπνηεζεί, ελψ ε θηινζνθία θαη ε θνπιηνχξα παξνρήο θξνληίδαο ζηα κεγάια ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία παξέκελε αζπιηθή (Παξαζθεπνπνχινπ, 2006). Πξνθεηκέλνπ λα ζπλερηζηεί ην εγρείξεκα ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο, θαη ελψ γηα ην δηάζηεκα 1994-96 ιεηηνχξγεζαλ δξαζηεξηφηεηεο πνπ εληάρζεθαλ ζην Δ.Π. «Καηαπνιέκεζε ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο», θαηαξηίζηεθε απφ ηε Γηεχζπλζε Φπρηθήο Τγείαο έλα δεθαεηέο πξφγξακκα Φπρηθήο Τγείαο, πνπ έθεξε ηελ θσδηθή νλνκαζία «Φπραξγψο». ηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή ησλ αλαγθαίσλ ζε εζληθφ επίπεδν δξάζεσλ ζρεηηθά κε ηελ αλακφξθσζε ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη ε ζπλέρηζε ηνπ ξπζκνχ θαη ηεο δπλακηθήο ηεο κεηαξξχζκηζεο κε έκθαζε ζηελ αλάπηπμε θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη ζηελ θνηλσληθή έληαμε θαη επαλέληαμε, θαζψο θαη ηελ είζνδν ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν ησλ αηφκσλ κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο. Σν πξφγξακκα απνηειεί ηνλ επηρεηξεζηαθφ βξαρίνλα ηεο πνιηηηθήο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο γηα ηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε, ηνλ απντδξπκαηηζκφ θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ ζπζηήκαηνο παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο κε ηε δεκηνπξγία ζχγρξνλσλ ππεξεζηψλ, θνηλνηηθά πξνζαλαηνιηζκέλσλ θαη εληαγκέλσλ ζε Σνκείο Φπρηθήο Τγείαο (Γνκέο θαη Γξάζεηο γηα ηελ Τγεία, http://www.yyka.gov.gr/). Σν πξφγξακκα αθνξνχζε αξρηθά ηελ πεξίνδν 1997-2006 θαη θαηαηέζεθε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ην 1997, ψζηε λα ζπγρξεκαηνδνηεζεί απφ θνηλνηηθνχο πφξνπο, πέξαλ ηεο εζληθήο ρξεκαηνδφηεζεο. Δθηελέζηεξε αλαθνξά ζην πξφγξακκα ζα γίλεη ζηε ζπλέρεηα ηεο παξνχζαο ελφηεηαο. Μεηά ηελ εμαζθάιηζε ηεο ζπγρξεκαηνδφηεζεο απφ ηελ Δ.Δ., ην Τπνπξγείν Τγείαο πξνρψξεζε ζηε ζέζπηζε ηνπ Ν.2716/99, πεξί «Αλάπηπμεο θαη εθζπγρξνληζκνχ ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο», ν νπνίνο αλαθέξεη φηη νη ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο νθείινπλ λα δηαξζξψλνληαη θαη λα ιεηηνπξγνχλ ζχκθσλα κε «ηηο αξρέο ηεο ηνκενπνίεζεο, ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο, ηεο πξνηεξαηφηεηαο ηεο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο, ηεο εμσλνζνθνκεηαθήο πεξίζαιςεο, ηεο απντδξπκαηνπνίεζεο, ηεο 17

ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο θαη επαγγεικαηηθήο επαλέληαμεο, ηεο ζπλέρεηαο ηεο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο, θαζψο θαη ηεο πιεξνθφξεζεο θαη εζεινληηθήο αξσγήο ηεο θνηλφηεηαο ζηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο». χκθσλα κε ην λφκν, ε πνιηηεία έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ παξνρή ελφο νινθιεξσκέλνπ θάζκαηνο ππεξεζηψλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ «πξφιεςε, ηε δηάγλσζε, ηε ζεξαπεία, ηελ πεξίζαιςε θαη ηελ ςπρνθνηλσληθή απνθαηάζηαζε θαη επαγγεικαηηθή επαλέληαμε ελειίθσλ, παηδηψλ θαη εθήβσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο» (Παξαζθεπνπνχινπ, 2006). Μία απφ ηηο πην νπζηαζηηθέο ξπζκίζεηο ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη θαη ε εθαξκνγή ηεο ιεγφκελεο ηνκενπνίεζεο, πνπ απνηειεί ην θπξίαξρν κνληέιν νξγάλσζεο κίαο νινθιεξσκέλεο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο ζήκεξα, θαη αλαθέξεηαη ζηε δηαίξεζε κίαο ρψξαο ζε γεσγξαθηθέο πεξηνρέο πνπ νλνκάδνληαη ηνκείο θαη αληηζηνηρνχλ ζε πιεζπζκφ 50-150 ρηιηάδσλ θαηνίθσλ. Ζ δηαίξεζε απηή θξίλεηαη ηδηαίηεξα θαζνξηζηηθή, θαζψο είλαη απαξαίηεηε γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ ππεξεζηψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν, ιφγσ ησλ πιεζπζκηαθψλ θαη γεσγξαθηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ θάζε πεξηνρήο θαη επεηδή ππάξρεη εμάξηεζε ησλ απαηηνχκελσλ ζέζεσλ πξνζσπηθνχ απφ ην κέγεζνο ηνπ πιεζπζκνχ πξνο ηνλ νπνίν απεπζχλνληαη νη ελ ιφγσ ππεξεζίεο. Απψηεξνο ζηφρνο ηεο ηνκενπνίεζεο είλαη ε παξνρή νινθιεξσκέλεο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο ζηνλ αζζελή θαηά ην δπλαηφλ πην θνληά ζηελ πεξηνρή θαηνηθίαο ηνπ ηδίνπ θαη ησλ αηφκσλ ηνπ θνηλσληθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο (ΠΟΤ, 2002). Αλακέλεηαη ε νινθιήξσζε ηεο ηνκενπνίεζεο γηα ηελ Αηηηθή, φπνπ έρεη ήδε πινπνηεζεί γηα παηδηά θαη εθήβνπο. Πξνβιέπεηαη ζπλνιηθά ε δεκηνπξγία 12 ηνκέσλ. ε θάζε ηνκέα εληάζζνληαη νη κνλάδεο πνπ είλαη ππεχζπλεο γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ. ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο πάλησο, ε αλεπάξθεηα θαη ε έιιεηςε κνλάδσλ έρεη νδεγήζεη ζηελ ππνζηήξημε απφ κνλάδεο φκνξσλ ηνκέσλ (Γνκέο θαη Γξάζεηο γηα ηελ Τγεία, http://www.yyka.gov.gr/). Ο Ν.2716 θαζνξίδεη αθφκε ηηο κνλάδεο πνπ απαξηίδνπλ ην ζχζηεκα παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη ζέηεη ην βαζηθφ πιαίζην νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπο (βι. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 7.3: Αλαιπηηθή πεξηγξαθή Μνλάδσλ Φπρηθήο Τγείαο). Σέινο, ν λφκνο νξίδεη φηη νξηζκέλεο κνλάδεο ςπρηθήο πγείαο κπνξνχλ λα ηδξπζνχλ θαη απφ ηδησηηθνχο θνξείο, πνπ αλαιακβάλνπλ ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ρξεκαηνδνηνχκελσλ θαη επνπηεπφκελσλ απφ ην Τπνπξγείν Τγείαο, φπσο νη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο (Κνη..Π.Δ.), πνπ είλαη λνκηθά πξφζσπα ηδησηηθνχ δηθαίνπ θαη απνηεινχλ Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο πνπ απνβιέπνπλ ζηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή ελζσκάησζε θαη επαγγεικαηηθή έληαμε ησλ 18

αηφκσλ κε ζνβαξά ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη ζπκβάιινπλ ζηε ζεξαπεία ηνπο θαη ζηελ θαηά ην δπλαηφλ νηθνλνκηθή ηνπο απηάξθεηα. Δπηζηξέθνληαο ζην πξφγξακκα «Φπραξγψο», κεηά ηελ εμαζθάιηζε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο απφ ηελ Δ.Δ. ην πξφγξακκα εληάρζεθε ζην «Δηδηθφ πξφγξακκα νινθιεξσκέλεο παξέκβαζεο γηα ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή έληαμε αηφκσλ κε ςπρηθά θαη λνεηηθά πξνβιήκαηα» ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο «Καηαπνιέκεζε ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο», ζπγρξεκαηνδνηνχκελνπ απφ ην Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν. Σν πξφγξακκα πινπνηήζεθε θαηά ηε δηεηία 2000-2001 θαη αλαθέξεηαη σο Α Φάζε ηνπ «Φπραξγψο». Οη δξάζεηο ηεο πεξηφδνπ απηήο αθνξνχλ ηελ απναζπινπνίεζε ζε φια ηα Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία θαη ηε δεκηνπξγία δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα γηα 750 πεξίπνπ ηδξπκαηηθνχο αζζελείο, θαζψο θαη ηελ θαηάξηηζε 1000 πεξίπνπ ςπρηθά αζζελψλ λνζειεπφκελσλ ζε ςπρηαηξεία. Ζ Α θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο εθαξκφζηεθε ζε 31 πφιεηο ζε φιε ηε ρψξα θαη πεξηειάκβαλε νινθιεξσκέλεο παξεκβάζεηο απναζπινπνίεζεο αζζελψλ απφ φια ηα Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία. Σν ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο θάζεο απηήο ήηαλ ην φηη γηα πξψηε θνξά ζε ηέηνηα έθηαζε ηηο δξάζεηο απναζπινπνίεζεο αλέιαβαλ Γεληθά Ννζνθνκεία, ζε κηα εηαηξηθήο κνξθήο ζρέζε κε ηα Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία. Σα απνηειέζκαηα ηεο Α θάζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Φπραξγψο» ήηαλ ηα εμήο: Γεκηνπξγία 49 μελψλσλ θαη 6 νηθνηξνθείσλ απναζπινπνίεζεο Γεκηνπξγία 71 Δξγαζηεξίσλ Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ςπρηθά αζζελψλ Πξνθαηάξηηζε θαη θαηάξηηζε 973 αζζελψλ, πνπ δηέκελαλ ζε Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία Απντδξπκαηηζκφο θαη δηακνλή ζε εμσλνζνθνκεηαθέο δνκέο (μελψλεο, νηθνηξνθεία) 769 αζζελψλ Πξφζιεςε θαη εθπαίδεπζε 630 αηφκσλ, πξνθεηκέλνπ λα ζηειερψζνπλ ηηο λέεο δνκέο Καηάξηηζε 910 αηφκσλ σο ζηειερψλ ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο Άιιεο δξάζεηο ηεο Α θάζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ πινπνηήζεθαλ κε εζληθνχο πφξνπο αθνξνχζαλ ηελ απναζπινπνίεζε ζην Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Αζελψλ Γξνκνθαΐηεην (Πξφγξακκα Άκεζεο Τπνζηήξημεο Γξνκνθατηείνπ ), ηελ έλαξμε ιεηηνπξγίαο κηθξνχ αξηζκνχ κνλάδσλ ςπρνθνηλσληθήο απνθαηάζηαζεο γηα εηδηθέο νκάδεο πιεζπζκνχ (ξνκ, κνπζνπικάλνπο, πξφζθπγεο), θαζψο θαη κηθξνχ αξηζκνχ 19

Κέληξσλ Ζκέξαο. Δπίζεο, ζπκπεξηειήθζεζαλ ππνδνκέο γηα ηελ εγθαηάζηαζε ςπρηαηξηθψλ ηκεκάησλ ζε 6 λνζνθνκεία, πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ ηελ πεξίνδν 1997-2001 (Γνκέο θαη Γξάζεηο γηα ηελ Τγεία, http://www.yyka.gov.gr/). Με ηελ νινθιήξσζε ηεο Α Φάζεο, ην «Φπραξγψο» αλαζεσξήζεθε θαη θαηαξηίζηεθε έλα λέν δεθαεηέο ζρέδην γηα ηελ πεξίνδν 2001-2010. Σν λέν ζρέδην δξάζεο γηα ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ ηνκέα ςπρηθήο πγείαο επηθεληξψλεηαη ζηελ εληαηηθνπνίεζε ησλ δξάζεσλ πνπ είραλ αλαιεθζεί ηελ πξνεγνχκελε δηεηία, ιακβάλνληαο ππφςε ηα πξφηππα ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο. Με ηηο δνκέο απηέο εμαζθαιίδεηαη ε παξνρή ππεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο, πνπ έρνπλ ζθνπφ ηελ πξφιεςε, ηε δηάγλσζε, ηε ζεξαπεία, ηελ πεξίζαιςε θαζψο θαη ηελ ςπρνθνηλσληθή απνθαηάζηαζε θαη θνηλσληθή επαλέληαμε θαη απεπζχλνληαη ζε ελήιηθεο, παηδηά θαη εθήβνπο. πγθεθξηκέλα, πξνβιέπεηαη ε έμνδνο πεξίπνπ 3500 ρξφλησλ αζζελψλ απφ ηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία θαη ε κεηαθνξά ηνπο ζε κνλάδεο ζηελ θνηλφηεηα, θαη δξάζεηο φπσο είλαη ε δεκηνπξγία νινθιεξσκέλσλ ςπρηαηξηθψλ ηκεκάησλ ζε γεληθά λνζνθνκεία θαη ε αλάπηπμε κνλάδσλ γηα εηδηθέο θαηεγνξίεο αζζελψλ (ειηθησκέλνη κε λφζν αιηζράηκεξ, άηνκα κε απηηζκφ, ρξήζηεο λαξθσηηθψλ νπζηψλ θ.α.). Πξνβιέπνληαη αθφκε δξάζεηο ζρεηηθέο κε ηελ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ηνπ ππάξρνληνο θαη λένπ πξνζσπηθνχ, ην νπνίν ζα ζηειερψζεη ηηο λέεο δνκέο, ελψ ην πξφγξακκα αθνξά θαη δξάζεηο κε ζηφρν ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ζηίγκαηνο θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ ηεο θνηλσλίαο ζρεηηθά κε ην δηθαίσκα ησλ ςπρηθά αζζελψλ ζηελ ςπρνθνηλσληθή απνθαηάζηαζε θαη επαλέληαμε. Ζ αλάπηπμε δνκψλ θαη ππνδνκψλ έρεη ζρεδηαζζεί κε βάζε ηηο αξρέο ηεο ηνκενπνίεζεο θαη ηεο θνηλνηηθήο ςπρηαηξηθήο, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε ζπλέρεηα ηεο ςπρηαηξηθήο θξνληίδαο. Γίλεηαη έκθαζε αθελφο ζηελ απντδξπκαηνπνίεζε, ηελ ςπρνθνηλσληθή απνθαηάζηαζε θαη ηελ θνηλσληθή επαλέληαμε ησλ αζζελψλ κε καθξά παξακνλή ζηα Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία ηεο ρψξαο θαη αθεηέξνπ ζηελ πξσηνβάζκηα θξνληίδα, εμσλνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε, αιιά θαη ηε λνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε ζην πιαίζην ηνπ Γεληθνχ Ννζνθνκείνπ. Ζ πεληαεηία 2001-2006 αλαθέξεηαη σο Β Φάζε ηνπ αλαζεσξεκέλνπ πξνγξάκκαηνο «Φπραξγψο», ην νπνίν εληάρζεθε ζην Δ.Π. «Τγεία-Πξφλνηα 2000-2006» ηνπ Γ ΚΠ, απφ ην νπνίν θαη ζπγρξεκαηνδνηήζεθε. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο θάζεο απηήο, ην πξφγξακκα πξνβιέπεη ηε δεκηνπξγία κνλάδσλ θαη ηε ζηειέρσζή ηνπο κε πάλσ απφ 5000 επαγγεικαηίεο ςπρηθήο πγείαο δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ. Όζνλ αθνξά ηελ απναζπινπνίεζε, πξνβιέπεη φηη κε ηελ νινθιήξσζε ηεο πεληαεηίαο ε αλάπηπμε 20

ελαιιαθηηθψλ δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα ζα επηηξέςεη ηελ νξηζηηθή θαηάξγεζε ησλ αζπιηθψλ ηκεκάησλ 5 κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ θαη ηε ζεκαληηθή κείσζε ησλ θιηλψλ ζην Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Αηηηθήο, ην Γξνκνθατηεην θαη ην Φπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Θεζζαινλίθεο, γεγνλφο πνπ ήδε έρεη ζπκβεί. πγθεθξηκέλα, θαηαξγήζεθαλ ηα άζπια ησλ Φπρηαηξηθψλ Ννζνθνκείσλ Πέηξαο Οιχκπνπ, Κέξθπξαο, Σξίπνιεο, ηνπ Θεξαπεπηεξίνπ Φπρηθψλ Παζήζεσλ Υαλίσλ θαη ηνπ Παηδνςπρηαηξηθνχ Ννζνθνκείνπ Αηηηθήο θαη νη αζζελείο κεηαθέξζεθαλ ζε πεξηζζφηεξεο απφ 400 δνκέο ζηελ θνηλφηεηα (βι. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 7.4: Φπρηαηξηθά Σκήκαηα). Με ηελ νινθιήξσζε ηεο Β Φάζεο αλακελφηαλ κία λέα αλαζεψξεζε ηνπ «Φπραξγψο» γηα ηε δεθαεηία 2006-2015, κε ηειηθφ ζηφρν ηελ νξηζηηθή θαηάξγεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ Φπρηαηξηθψλ Ννζνθνκείσλ ηεο επηθξάηεηαο θαη ηε δεκηνπξγία ελαιιαθηηθψλ θνηλνηηθψλ δνκψλ ζε φιε ηε ρψξα. Χζηφζν, ε ιήμε ηεο πεξηφδνπ εθαξκνγήο ηνπ Γ ΚΠ βξήθε ην πξφγξακκα λα αδπλαηεί λα εμαζθαιίζεη θξαηηθή ρξεκαηνδφηεζε, αλ θαη έρεη εληαρζεί ζην επεξρφκελν ΔΠΑ. Καηά ζπλέπεηα, ην κέιινλ ηνπ πξνγξάκκαηνο «Φπραξγψο» έρεη θαηαζηεί αβέβαην. Χο πξνο ηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε, ππάξρεη ηα ηειεπηαία ρξφληα απμεκέλε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αλάγθεο γηα επαξθή ρξεκαηνδφηεζε ησλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο θαη ηδηαίηεξε έκθαζε δίλεηαη ζηελ ελζσκάησζε ησλ ππεξεζηψλ απηψλ ζηα ζπζηήκαηα πγείαο. Χζηφζν, ε κεηαξξχζκηζε ζπλαληά πνιπάξηζκα θαη πνιχπινθα εκπφδηα, ηφζν ζηελ Διιάδα, φζν θαη δηεζλψο, θαζψο νη πξνθαηαιήςεηο, ην ζηίγκα θαη νη δηαθξίζεηο ζε βάξνο ησλ αηφκσλ κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο είλαη πάληα ζην πξνζθήλην. Γηα λα ζπληειεζηεί ε κεηαξξχζκηζε, είλαη απαξαίηεην λα αιιάμεη ν ηξφπνο ζθέςεο ηεο θνηλσλίαο ζπλνιηθά, θαη φρη απιψο ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο. Δίλαη ινηπφλ απαξαίηεην λα θαηαξξηθζνχλ ηα ζηεξεφηππα θαη νη δηαθξίζεηο ζε βάξνο ησλ ςπρηθά παζρφλησλ. Ο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ηνπ ςπρηθά αζζελνχο απνηειεί ζεκαληηθφ δείθηε γηα ηνλ πνιηηηζκφ κηαο θνηλσλίαο. Ο επξχηεξνο επηζηεκνληθφο δηάινγνο έρεη θαηαδείμεη ηελ αδπλακία ηεο παγθφζκηαο θνηλφηεηαο λα αληηκεησπίζεη απνηειεζκαηηθά ηα ζπλερψο δηεπξπλφκελα θνηλσληθά ειιείκκαηα, πνπ ππνδεηθλχνπλ ηελ αλάγθε γηα αιιαγή πιεχζεο θαη κία δηαθνξεηηθή νπηηθή ηφζν ζε ζεσξεηηθφ φζν θαη ζε πξαθηηθφπνιηηηθφ επίπεδν (Σζαηζνχιε, 2004) (γηα ηηο πιένλ πξφζθαηεο εμειίμεηο, βι. 4. Απνηίκεζε ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα). 21

3.2 Οη εμειίμεηο ζηε ζπξξίθλσζε ησλ ςπρηαηξηθώλ λνζνθνκείσλ Σα ηειεπηαία ρξφληα, θαη ζηα πιαίζηα ηεο επηρεηξνχκελεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηε ρψξα καο, έρεη θαηαβιεζεί κεγάιε πξνζπάζεηα ζηελ θαηεχζπλζε ηνπ απνραξαθηεξηζκνχ ησλ κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ σο «αζχισλ», κέζσ ηεο ζηαδηαθήο ζπξξίθλσζήο ηνπο, πνπ ζεκαίλεη ηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ρξφλησλ αζζελψλ ζε απηά θαη ηελ παξνρή θξνληίδαο ζε απηνχο απφ δνκέο ζηελ θνηλφηεηα, φπνπ ηνπο δίλνληαη, κεηαμχ άιισλ, επθαηξίεο θνηλσληθήο επαλέληαμεο θαη επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο. Ζ πξνζπάζεηα απηή έρεη επνδσζεί ζε αξθεηά κεγάιν βαζκφ (βι. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 7.5: Πίλαθαο 2). Πξάγκαηη, παξαηεξείηαη ζεκαληηθή ζπξξίθλσζε φισλ ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ, ελψ έρνπλ θιείζεη νξηζηηθά ηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία ηεο Πέηξαο Οιχκπνπ θαη ησλ Υαλίσλ θαη έρεη κεηαθεξζεί ν κεγαιχηεξνο αξηζκφο αζζελψλ (ρσξίο σζηφζν λα έρνπλ θιείζεη νξηζηηθά, σο ζα φθεηιαλ) απφ απηά ηεο Κέξθπξαο θαη ηεο Σξίπνιεο, θαζψο θαη απφ ην Παηδνςπρηαηξηθφ Ννζνθνκείν Αηηηθήο (βι. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 7.4: Φπρηαηξηθά Σκήκαηα). Μία ζεκαληηθή, κεηνςεθνχζα σζηφζν, κεξίδα επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο, νξηζκέλνη απφ ηνπο νπνίνπο είλαη έλζεξκνη ππνζηεξηθηέο ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο, βιέπνπλ πνιχ ζεηηθά ηε ζπξξίθλσζε ησλ λνζνθνκείσλ απηψλ, θαζψο ζεσξνχλ φηη ε αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ζηελ θνηλφηεηα είλαη ζαθψο πην απνηειεζκαηηθή απφ απηή πνπ παξέρεηαη ζηα πιαίζηα ελφο κεγάινπ ςπρηαηξηθνχ λνζνθνκείνπ, εμαλζξσπίδνληαο ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζήο ηνπο θαη βειηηψλνληαο ηελ πνηφηεηα δσήο ηνπο, ζεβφκελε πάληα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ησλ αζζελψλ. Ζ απντδξπκαηνπνίεζε ησλ αζζελψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε εθζηξαηείεο ελεκέξσζεο ηνπ επξχηεξνπ θνηλνχ, βνεζά ηα κέγηζηα ζηνλ απνζηηγκαηηζκφ ησλ αζζελψλ θαη ηελ εμάιεηςε ηεο πξνθαηάιεςεο απέλαληί ηνπο, κέζσ ηεο χπαξμεο δνκψλ ζηελ θνηλφηεηα θαη ηεο επαθήο ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ κε απηνχο (Μίηζνπιε θαη ζπλ., 2004). Ο απντδξπκαηηζκφο απνηειεί ζεκαληηθφ κέξνο ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο θαη είλαη κία ζχλζεηε δηαδηθαζία πνπ δε ζπλεπάγεηαη νπσζδήπνηε ηελ θαηάξγεζε ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ, αιιά ζε θάζε πεξίπησζε ηε ζηαδηαθή ζπξξίθλσζή ηνπο, θαη νδεγεί ζηε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ ζε επίπεδν θνηλφηεηαο. Πάλησο, ην θιείζηκν ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ ρσξίο ελαιιαθηηθέο δηεμφδνπο ζε θνηλνηηθέο δνκέο είλαη εμίζνπ επηθίλδπλν φζν θαη ην λα δεκηνπξγεζνχλ νη θνηλνηηθέο δνκέο ρσξίο λα θιείζνπλ ηα ςπρηαηξεία. Δπνκέλσο, θαη νη δχν απηέο 22

δηαδηθαζίεο νθείινπλ λα ιάβνπλ ρψξα ηαπηφρξνλα θαη ζπληνληζκέλα. ηα πιαίζηα απηά, νη ηξεηο βαζηθέο δηαζηάζεηο ηνπ απντδξπκαηηζκνχ είλαη: Ζ απνθπγή θαηαρξεζηηθψλ εηζαγσγψλ ζηα ςπρηαηξεία Ζ έμνδνο ρξνλίσλ ηδξπκαηνπνηεκέλσλ αζζελψλ θαη ε αλάιεςε ηεο επζχλεο γηα ηε θξνληίδα ηνπο απφ θνηλνηηθέο ππεξεζίεο Ζ ίδξπζε θαη ζπληήξεζε ππνζηεξηθηηθψλ θνηλνηηθψλ ζπζηεκάησλ γηα ηνπο κε ηδξπκαηνπνηεκέλνπο αζζελείο Ο ηδξπκαηηζκφο είλαη ην θπζηθφ απνηέιεζκα ησλ θνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ πνπ αθαηξνχλ απφ ηνπο έγθιεηζηνπο ηνπο θπζηνινγηθνχο θνηλσληθνχο ηνπο ξφινπο, ηα πνιηηηθά ηνπο δηθαηψκαηα, ην δηθαίσκά ηνπο λα επηιέμνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο θαη, ελ ηέιεη, απηή ηελ ίδηα ηελ θνηλσληθή ηνπο ηαπηφηεηα. Ο θαηαλαγθαζκφο, νη παξελέξγεηεο ηεο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο αγσγήο θαη ην θνηλσληθφ ζηίγκα πνπ ζπλνδεχεη ζρεδφλ πάληα ηηο ςπρηθέο λφζνπο, νδεγνχλ πνιχ γξήγνξα ζηελ απψιεηα φισλ ησλ δηαζέζηκσλ θνηλσληθψλ ξφισλ. Ο κφλνο ξφινο πνπ παξακέλεη είλαη απηφο ηνπ «ςπρηθψο αζζελνχο». ηαδηαθά, ην άηνκν εζσηεξηθεχεη απηφ ην ξφιν, πνπ είλαη ν κφλνο πνπ κπνξεί λα αληηιεθζεί γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη, σο απνηέιεζκα, ηδξπκαηνπνηείηαη. Σα ηδξχκαηα έρνπλ ζπγθεθξηκέλα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ δε ζπκίδνπλ ζε θακία πεξίπησζε έλα θπζηνινγηθφ ζπίηη, θαζψο ηφζν ην πξνζσπηθφ φζν θαη νη αζζελείο ζπκθσλνχλ αηχπσο ζηελ απνδνρή ηεο απψιεηαο ησλ δηθαησκάησλ θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αζζελνχο. Οη αζζελείο, εμαηηίαο ηεο θαηάζηαζεο απηήο, είλαη αλίζρπξνη. Μφλε ηνπο ειπίδα είλαη ε αλάιεςε πξσηνβνπιίαο απφ ην πξνζσπηθφ ζηελ θαηεχζπλζε ηεο ππνζηήξημεο ηεο δηαδηθαζίαο αιιαγήο, εγρείξεκα ηδηαίηεξα δχζθνιν, θαζψο ην πξνζσπηθφ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηείλεη, έζησ θαη αθνχζηα, λα ζπκκεξίδεηαη ηε λννηξνπία ηνπ ηδξχκαηνο, κε ζπλέπεηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δηαδηθαζίαο (Grove et al., 2002). Έλαο απφ ηνπο πιένλ θηιφδνμνπο ζηφρνπο ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο είλαη ε νξηζηηθή θαηάξγεζε φισλ ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ, ζηφρνο πάλησο πνπ ζηελ πνξεία απνδείρζεθε ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο κε ξεαιηζηηθφο θαη αλέθηθηνο. Ζ βαζηθφηεξε αηηία είλαη νη αληηδξάζεηο ηεο πιεηνςεθίαο ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο, γεληθφηεξα φζνλ αθνξά ην ζπλνιηθφ εγρείξεκα ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο θαη εηδηθφηεξα ζε φηη έρεη λα θάλεη κε ηε ζπξξίθλσζε θαη, θπξίσο, ηελ θαηάξγεζε ησλ αζπιηθνχ ηχπνπ κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ-ηδξπκάησλ. 23

Οη αληηδξάζεηο απηέο νθείινληαη θαηεμνρήλ ζε δχν ιφγνπο. Ο πξψηνο είλαη φηη δηεζλψο, φζνλ αθνξά ηα ςπρηαηξηθά δξψκελα, έρεη επηθξαηήζεη ην αζπιηθφ θαη θαξκαθνθεληξηθφ κνληέιν ηεο θιαζζηθήο ςπρηαηξηθήο, κε απνηέιεζκα ε πιεηνςεθία ησλ επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο λα εθπαηδεχεηαη κε βάζε απηφ θαη λα γλσξίδεη κφλνλ απηφ, παξνπζηάδνληαο έληνλεο αληηδξάζεηο ζε θάζε κεηαξξπζκηζηηθή αιιαγή, ε νπνία ελδερνκέλσο ζίγεη ηελ πξσηνθαζεδξία απηνχ ηνπ κνληέινπ. Ο δεχηεξνο, θαη ίζσο ζεκαληηθφηεξνο ιφγνο, είλαη φηη ε ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε ζίγεη ηα θαηεζηεκέλα επαγγεικαηηθά θαη νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα ησλ ελ ιφγσ επαγγεικαηηψλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηεο Λέξνπ. Σε δηεηία 1990-1992 έιαβε ρψξα, ππφ ηελ πίεζε θαη ηεο δηεζλνχο θαηαθξαπγήο πνπ πξνθάιεζε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ε δεκνζηνπνίεζε ησλ απαξάδεθησλ θαη πξνζβιεηηθψλ γηα ηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα ζπλζεθψλ ηδξπκαηνπνίεζεο ησλ αζζελψλ, έλα θηιφδνμν πξφγξακκα απναζπινπνίεζεο ηνπ Κξαηηθνχ Θεξαπεπηεξίνπ Λέξνπ. Σν πξφγξακκα πεξηειάκβαλε ηελ έμνδν απφ ην άζπιν ηνπ ςπρηαηξείνπ ελφο ζεκαληηθνχ αξηζκνχ αζζελψλ θαη ηε κεηαθνξά ηνπο ζε θνηλνηηθέο δνκέο ηεο επεηξσηηθήο Διιάδαο Χζηφζν, νη αληηδξάζεηο ηνπ ζπλφινπ ζρεδφλ ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ ςπρηαηξείνπ ππήξμαλ ηδηαίηεξα έληνλεο θαη ην φιν εγρείξεκα θηλδχλεπζε κε απνηπρία. Αηηηνινγία ησλ αληηδξάζεσλ ήηαλ φηη ην ςπρηαηξείν απνηεινχζε ηνλ ππξήλα θάζε νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο θαη ελδερφκελε ζπξξίθλσζε, θαη πφζν κάιινλ ην θιείζηκφ ηνπ, έζεηε ζε θίλδπλν ηελ επαγγεικαηηθή ππφζηαζε θαη ηελ νηθνλνκηθή επξσζηία ζρεδφλ θάζε νηθνγέλεηαο ζην λεζί, εθφζνλ έλα ηνπιάρηζηνλ κέινο ησλ νηθνγελεηψλ εξγαδφηαλ είηε ζην ςπρηαηξείν είηε σο πξνκεζεπηήο ηνπ ςπρηαηξείνπ (Καλδχιεο, 1992). 3.3 Η αλάπηπμε ησλ δνκώλ ζηελ θνηλόηεηα Έλαο απφ ηνπο ππιψλεο ηεο ςπρηαηξηθήο κεηαξξχζκηζεο είλαη ε κεηάζεζε ηνπ θέληξνπ βάξνπο ηεο θξνληίδαο απφ ηα κεγάια ςπρηαηξηθά ηδξχκαηα ζε κία πην αλνηθηή θαη επέιηθηε θξνληίδα κέζα ζηελ θνηλφηεηα. Δμάιινπ, σο ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε λνείηαη ην ζχλνιν ησλ παξεκβάζεσλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ρσξίο λα εκπνδίδνπλ ην άηνκν λα παξακείλεη ελεξγφο πνιίηεο, κέζα ζην νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ, κε απηνλνκία, νηθνλνκηθή δξάζε θαη θνηλσληθή έληαμε. 24

Σν πέξαζκα απφ ηελ αζπιηθή Φπρηαηξηθή (κε ηα ηδξπκαηηθνχ ηχπνπ, θιεηζηά λνζειεπηήξηα, απνθνκκέλα απφ ηελ θνηλσλία θαη -ζπρλά- απφ ηελ ίδηα ηε δσή), ζε κία δηαθνξεηηθή ζπλνιηθή πξνζέγγηζε ηνπ ςπρηθά πάζρνληα, ζηελ θνηλσληθή - θνηλνηηθή Φπρηαηξηθή θαη ζηελ ςπρνθνηλσληθή απνθαηάζηαζε (κε ηελ αλάπηπμε ελφο ζπλνιηθνχ ζπζηήκαηνο θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο), απνηειεί ζήκεξα γεληθψο παξαδεθηή εμέιημε ζηνλ ρψξν ηεο Φπρηθήο Τγείαο (Γνκέο θαη Γξάζεηο γηα ηελ Τγεία, http://www.yyka.gov.gr/). Ζ αλαγθαηφηεηα παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζηελ θνηλφηεηα έρεη δηαθαλεί ιφγσ ηεο απνηπρίαο ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ αζχισλ, πνπ θαηαδείρηεθε απφ ηηο απνηπρεκέλεο ζεξαπείεο ςπρηθά αζζελψλ, ηε γεσγξαθηθή θαη επαγγεικαηηθή απνκφλσζε ησλ ηδξπκάησλ θαη ηνπ εξγαδφκελνπ ζε απηά πξνζσπηθνχ, ην θαθφ ζχζηεκα πιεξνθφξεζεο θαη ινγηζηηθήο, ηελ αλαπνηειεζκαηηθή δηνίθεζε θαη δηαρείξηζε, ηνπο αζζελείο νηθνλνκηθνχο πφξνπο, ηελ έιιεηςε εθπαίδεπζεο πξνζσπηθνχ θαη ηέινο απφ ηελ απνπζία κεραληζκψλ ειέγρσλ θαη εθαξκνγήο δηαδηθαζηψλ δηαζθάιηζεο πνηφηεηαο. Δπίζεο, δηαπηζηψζεθε επαλεηιεκκέλα φηη νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζηα ςπρηαηξηθά ηδξχκαηα ζε φιν ηνλ θφζκν ήηαλ ηδηαίηεξα θαθέο θαη ζπρλά παξαβηάδνληαλ ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Βέβαηα, νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ αζζελψλ ζηα ςπρηαηξηθά ηδξχκαηα είλαη θαιχηεξεο ζηηο αλαπηπγκέλεο απφ φηη ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, σζηφζν αλ επηρεηξεζεί ζχγθξηζε κεηαμχ ςπρηαηξηθψλ θαη γεληθψλ λνζνθνκείσλ ζηελ ίδηα ρψξα, ε εηθφλα πνπ πξνθχπηεη γηα ηα ηδξχκαηα είλαη ηξαγηθή. ε αληίζεζε κε απηά, ε παξνρή ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζηελ θνηλφηεηα πξνζπαζεί λα ελδπλακψζεη ηνπο αζζελείο κε ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο. ηελ πξάμε, ε παξνρή ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζηελ θνηλφηεηα ζεκαίλεη ηελ αλάπηπμε ελφο κεγάινπ εχξνπο ππεξεζηψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν. Ζ εθαξκνγή ηέηνησλ ζπζηεκάησλ πξέπεη λα δηαζθαιίδεη φηη κεξηθέο απφ ηηο πξνζηαηεπηηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ αζχισλ δίλνληαη ζηηο λέεο δνκέο, αιιά φηη ηα αξλεηηθά ζηνηρεία ηνπο δελ πξφθεηηαη λα ελζσκαησζνχλ ζε απηέο. εκαίλεη αθφκε φηη νη ππεξεζίεο είλαη θνληά ζην ζπίηη ηνπ θάζε αζζελνχο, ελψ θαη ηα Γεληθά Ννζνθνκεία είλαη ζε ζέζε λα αληηκεησπίζνπλ νμέα πεξηζηαηηθά ςπρηθά αζζελψλ. Σαπηφρξνλα, ππάξρνπλ δνκέο καθξάο παξακνλήο. Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη ε ζεξαπεία θαη πεξίζαιςε πνπ ζα παξέρνληαη λα αληαπνθξίλνληαη ζηε δηάγλσζε ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο θαη ησλ αλαγθψλ ηνπ θάζε αζζελνχο θαη λα ππάξρεη κεγάιν εχξνο παξερφκελσλ ππεξεζηψλ πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ πιεζπζκψλ ζηφρσλ (ρέδην Γξάζεο γηα ηε 25

Μεηαξξχζκηζε ηνπ Σνκέα ηεο Φπρηθήο Τγείαο «Φπραξγψο», Δ.Π. «Τγεία-Πξφλνηα» 2000-2006 (http://www.ygeia-pronoia.gr/)). Χζηφζν, ε θαζηέξσζε ελφο εληειψο λένπ πξνηχπνπ γηα ηελ ςπρηθή πγεία δε ζπλίζηαηαη απιψο ζηελ θαηάξγεζε ησλ ππαξρνπζψλ αλαρξνληζηηθψλ δνκψλ θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ λέεο, πην επέιηθηεο θαη εμαλζξσπηζκέλεο. Απελαληίαο, πξφθεηηαη γηα κία πνιχ πην ζχλζεηε δηαδηθαζία ξηδηθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ ζεζκηθψλ, επηζηεκνληθψλ, νξγαλσηηθψλ θαη άιισλ ζηνηρείσλ πνπ απαξηίδνπλ ην ζχζηεκα ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο. Απηή είλαη ελ ηέιεη ε ζεκαζία ηνπ φξνπ Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε (Παξαζθεπνπνχινπ, 2006). Ζ απντδξπκαηνπνίεζε θαη ε δεκηνπξγία θαη εθαξκνγή παξνρήο ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο είλαη κία δχζθνιε δηαδηθαζία, εμαηηίαο ηνπ φηη ζπλήζσο νη πφξνη πνπ δελ δαπαλψληαη απφ ηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία πνπ θιείλνπλ δε δηαηίζεληαη ζηηο δνκέο ζηελ θνηλφηεηα, νη επαγγεικαηίεο δελ είλαη ζσζηά πξνεηνηκαζκέλνη λα δερηνχλ ην λέν ηνπο ξφιν θαη ην ζηίγκα πνπ ζπλδέεηαη κε ηηο ςπρηθέο αζζέλεηεο παξακέλεη ηζρπξφ θαη βνεζά ζηε ζπληήξεζε ηεο αξλεηηθήο αληηκεηψπηζεο πξνο ηνπο ςπρηθά αζζελείο (ρέδην Γξάζεο γηα ηε Μεηαξξχζκηζε ηνπ Σνκέα ηεο Φπρηθήο Τγείαο «Φπραξγψο», Δ.Π. «Τγεία-Πξφλνηα» 2000-2006 (http://www.ygeia-pronoia.gr/)). Πξέπεη ινηπφλ λα ηνληζηεί φηη πάληα ειινρεχεη ν θίλδπλνο λα αληηθαηαζηαζνχλ ηα ηδξχκαηα κε λέεο δνκέο, νη νπνίεο φκσο ζα έρνπλ ην ραξαθηήξα ηνπ ηδξχκαηνο, θαη απηφ είλαη πξνθαλψο κία αλεπηζχκεηε εμέιημε. Πάλησο, είλαη γεγνλφο φηη δε κπνξεί λα γίλεη ζην μεθίλεκα ηεο δηαδηθαζίαο απντδξπκαηηζκνχ αζθαιήο πξφβιεςε ζρεηηθά κε ην ζε πνην βαζκφ ζα κπνξέζεη θάζε άηνκν λα αλαθηήζεη κία θπζηνινγηθή, πιήξε δσή (Παξαζθεπνπνχινπ, 2006). Οη Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο πνπ πξνβιέπεηαη λα αλαπηπρζνχλ ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Φπραξγψο» ψζηε λα επηηεπρζεί ε θάιπςε ησλ αλαγθψλ φιεο ηεο ρψξαο, είλαη ελδεηθηηθά νη εμήο (Γνκέο θαη Γξάζεηο γηα ηελ Τγεία, http://www.yyka.gov.gr/): Οινθιεξσκέλα Φπρηαηξηθά Σκήκαηα θαη Οινθιεξσκέλα Παηδνςπρηαηξηθά Σκήκαηα ζε Γεληθά Ννζνθνκεία. Πεξηιακβάλνπλ θιαζηθφ Σκήκα Ννζειείαο, Μνλάδα Βξαρείαο Ννζειείαο, Κέληξν Παξέκβαζεο ζηελ Κξίζε θαη Μνλάδα Ομέσλ. Άιια πξφθεηηαη λα δεκηνπξγεζνχλ εμ' αξρήο θαη άιισλ πξφθεηηαη λα ζπκπιεξσζεί ε ππάξρνπζα δνκή θαη ππνδνκή 26

Κέληξα Φπρηθήο Τγείαο γηα ελήιηθεο θαη Ηαηξνπαηδαγσγηθά Κέληξα γηα παηδηά θαη εθήβνπο Μνλάδεο Άκεζεο Παξέκβαζεο ζηελ θξίζε ησλ ρξεζηψλ λαξθσηηθψλ νπζηψλ ζε Γεληθά Ννζνθνκεία Μνλάδεο ζσκαηηθήο απεμάξηεζεο θαη ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο γηα αιθννιηθνχο Οινθιεξσκέλεο Μνλάδεο γηα άηνκα κε δηαηαξαρέο Απηηζηηθνχ ηχπνπ. Πεξηιακβάλνπλ Κέληξν Ζκέξαο, Ξελψλα, Κέληξν παξέκβαζεο ζηελ Κξίζε, Κέληξν Δθπαίδεπζεο θαη Έξεπλαο Κηλεηέο Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο γηα πεξηνρέο κε ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα πξφζβαζεο (λεζηά θπξίσο θαη απνκαθξπζκέλεο νξεηλέο πεξηνρέο) Κέληξα Ζκέξαο γηα ελήιηθεο θαη παηδηά ή εθήβνπο Ξελψλεο πςεινχ ή κέζνπ βαζκνχ ππνζηήξημεο θαη βξαρείαο ή κέζεο δηάξθεηαο παξακνλήο δηαζπλδεδεκέλνη κε ηα νινθιεξσκέλα ςπρηαηξηθά ηκήκαηα Μνλάδεο Δπαγγεικαηηθήο Δπαλέληαμεο Δηδηθέο Μνλάδεο παξνρήο ππεξεζηψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα Ξελψλεο-Οηθνηξνθεία γηα άηνκα κε δηαηαξαρέο απηηζηηθνχ ηχπνπ Ξελψλεο, Οηθνηξνθεία θαη Πξνζηαηεπφκελα Γηακεξίζκαηα γηα ηελ εγθαηάζηαζε 3.500 πεξίπνπ αηφκσλ κε καθξά δηαβίσζε ζηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία Μνλάδεο γηα θχιαμε θαη λνζειεία αηφκσλ ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 69 ηνπ Πνηληθνχ Κψδηθα ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο Μνλάδεο γηα απεμάξηεζε απφ νπζίεο θπιαθηζκέλσλ ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο ηζάξηζκνη πξνο ηνπο Σνκείο Φπρηθήο Τγείαο Παξάιιεια κε ηηο αλσηέξσ δνκέο (γηα κία δηεμνδηθή πεξηγξαθή ησλ δνκψλ απηψλ, βι. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 7.3: Αλαιπηηθή πεξηγξαθή Μνλάδσλ Φπρηθήο Τγείαο), ε αλάπηπμε νινθιεξσκέλσλ ςπρηαηξηθψλ ηκεκάησλ ζηα γεληθά λνζνθνκεία αληηθαζηζηά βαζκηαία ην κνληέιν λνζειείαο ζηα ςπρηαηξηθά λνζνθνκεία ελψ ε 27