Έλεγχος ζιζανίων με χήνες σε βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών. Α. Λιόπα-Τσακαλίδη, Γ.ΧρονόπουΛος και Β. Αντωνίου

Έλεγχος ζιζανίων με χήνες σε βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών Α. Λιόπα-Τσακαλίδη, Γ.ΧρονόπουΛος και Β. Αντωνίου Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ τεύχος 8 (1),5

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ, 8 (1): 9-36, 5 Έλεγχος ζιζανίων με χήνες σε βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών Α. Λιόπα-Τσακαλίδη1, Γ.Χρονόπουλος και Β. Α ντω νίου3 ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Πάτρας, ΕΘΙΑΓΕ Εργαστήριο Βοτανικής, Τομέας Βιολογίας Φυτών, Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πάτρας ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, ΕΘΙΑΓΕ Π Ε ΡΙΛΗ Ψ Η Η μελέτη για τον έλεγχο των ζιζανίων με υπαίθρια εκτροφή χηνών πραγματοποιήθηκε από το 1 έως το 3 σε ένα Βιολογικό αγρόκτημα εσπεριδοειδών στο Δέλτα του Σελινούντα της πεδινής Αιγιαλείας. Σε τρεις περιόδους κάθε έτους, την άνοιξη, το καλοκαίρι και το χειμώνα καταγράφηκαν συνολικά 118 είδη ζιζανίων (96 δικοτυλήδονα, 1 μονοκοτυλήδονα και 1 γυμνόσπερμο), 113 είδη το 1, 9 το και 89 το 3. Από την αξιολόγηση των διατροφικών προτιμήσεων των χηνών, μετά από μακροχρόνια Βόσκηση των ζιζανίων από αυτές, σε πειραματικά τεμάχια του αγροκτήματος και απομάκρυνση αυτών κατά την ημέρα της καταγραφής, φαίνεται ότι οι χήνες δεν προτιμούν το είδος Parietaria judaica (περδικούλι) καθώς και τα είδη Ballota nigra, Conyza bonariensis, Euphorbia helioscopia, Mercurialis annua, Rubus ulmifolius, Satureja nepeta, Verbascum sinuatum και Verbena olcinalis. Μερικά είδη ζιζανίων προτιμώμενα από τις χήνες ήταν Cynodon dactylon (αγριάδα) Cyperus spp (κύπερη) Sorghum halepense (βέλιουρας) και Tribulus terrestris (τριβόλι). Λ έξεις κλειδιά: αειφορική διαχείριση, βιολογικό αγρόκτημα, βόσκηση, χήνες, καταγραφή ζιζανίων. ΕΙΣΑΓΩ ΓΗ Η βελτίωση της αειφορίας μιας γεωργικής εκμετάλλευσης μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους, οι οποίοι είναι δυνατόν να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Εν τούτοις, υπάρχουν κοινές πρακτικές, οι οποίες εφαρμόζονται από τους παραγωγούς στην προσπάθεια διατήρησης της παραγωγικότητας και της χρήσης του αγροκτήματος επ αόριστο. Ο εναλλακτικός έλεγχος ζιζανίων με υπαίθρια βόσκηση χηνών είναι μια αειφορική προσέγγιση στη διαχείριση των ζιζανίων (Wurtz 1995, Foster 1998, Mueller κ.ά. 1999, Ames και Born, Ames κ.ά. ). Στο παρελθόν, ένα «καθαρό» από ζιζάνια έδαφος ήταν ένδειξη καλής διαχείρισής του. Σήμερα, πληροφορούμαστε ότι το υγιές έδαφος συμβάλλει σημαντικά στη διασφάλιση της παραγωγής και της ποιότητας του τελικού προϊόντος. Πολλοί παραγωγοί σήμερα αποφεύγουν τις πολυδάπανες μηχανικές ή βιολογικές μεθόδους αντιμετώπισης των ζιζανίων και αναζητούν εναλλακτικές μεθόδους, αναγνωρίζοντας ότι η παρουσία ζιζανίων μπορεί να είναι ανεκτή σε κάποια όρια χωρίς να μειώνει σημαντικά την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής. Η ιδέα χρησιμοποίησης των χηνών για την απομάκρυνση των ζιζανίων σπς καλλιέργειες δεν είναι καινούρια. Πριν από την ανάπτυξη των πρώτων οργανικών ζιζανιοκτόνων στη δεκαετία του 4,. χήνες χρησιμοποιήθηκαν για τον έλεγχο των ζιζανίων του βαμβακιού στην κοιλάδα San Joaquin της Καλιφόρνιας (Wurtz 1991). Οι χήνες έχουν χρησιμοποιηθεί παραδοσιακά για χρόνια στις ΗΠΑ και στις ασιατικές χώρες για τον έλεγχο της ανεπιθύμητης βλάστησης σε εμπορικές καλλιέργειες όπως βαμβάκι, φράουλες, πατάτες, καρότα, κρεμμύδια, τομάτες καθώς και σε χλοοτάπητες. Σήμερα χρησιμοποιούνται επίσης σε βιολογικές καλλιέργειες και σε εξειδικευμένες αγροτικές εκμεταλλεύσεις (Cramer 199, Geiger και Biellier 1993, Anonymous 1994, Hugo 1995, Ware 1995, Pouäel 1999, Ames και Born, Manley κ.ά. 1). Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να μελετηθεί ο έλεγχος ζιζανίων σε βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών με υπαίθρια εκτροφή χηνών, καταγράφοντας τα ζιζάνια και εντοπίζοντας τις διαιτητικές προτιμήσεις των χηνών με στόχο την αειφορία του οπωρώνα.

3 Α. Λιόπα-Τσακαλίδη κ.ά. ΥΛΙΚ Α ΚΑΙ Μ Ε Θ Ο ΔΟ Ι Η μελέτη για τον έλεγχο των ζιζανίων από τις χήνες πραγματοποιήθηκε στο αγρόκτημα εσπεριδοειδών του Βιοκαλλιεργητή Δρα Π. Παναγόπουλου, κατά τις εποχές άνοιξη, καλοκαίρι και χειμώνα τα έτη 1 έως και 3. Το Βιολογικό αγρόκτημα είναι 53,5 στρεμμάτων με πορτοκαλιές και λεμονιές ηλικίας 15-7 ετών. Βρίσκεται στο Δέλτα του ποταμού Σελινούντα (πεδινή Αιγιαλεία) του νομού Αχαΐας και Βόσκεται εδώ και τέσσερα χρόνια από τρεις φυλές χηνών (Guinee, Toulouse, λευκές), που εκτρέφονται με τα αυτοφυή είδη του οπωρώνα. Ο αριθμός των χηνών κατά τη διάρκεια ενός έτους ποικίλλει από 3 ως 8. Οι 3 χήνες είναι για αναπαραγωγή και οι 5 για πάχυνση. Στο αγρόκτημα υπάρχουν επίσης ειδικές εγκαταστάσεις (μικρό εκκολαπτήριο με σχετικό εξοπλισμό και 4 αναθρεπτήρια). Το αγρόκτημα κατά τους θερινούς μήνες αρδεύεται με κατάκλυση κάθε 14 ημέρες. Εξωτερικά είναι περιφραγμένο με συρμάτινο φράχτη, ύψους 1,4 m, και εσωτερικά είναι χωρισμένο σε μικρά αγροτεμάχια A, Β, Γ, Δ και Ε (Εικ. 1) με συρμάτινο φράχτη ύψους,8 m για τη διαδοχική παραμονή κοπαδιών. Με αυτό το σχεδίασμά επιτυγχάνεται με την ελεγχόμενη εκτροφή των χηνών καλή φυτική ανάπτυξη. Για την έρευνα των διαιτητικών προτιμήσεων των χηνών ως προς τα ζιζάνια, η επιλογή των πειραματικών τεμαχίων έγινε με Βάση τον προϋπάρχοντα διαχωρισμό του οπωρώνα σε αγροτεμάχια από το Βιοκαλλιεργητή. To μέγεθος των πειραματικών τεμαχίων κυμαινόταν από έως 6,5 στρέμματα (Εικ.1). Η συλλογή και καταγραφή των ζιζανίων πραγματοποιήθηκε από το 1 έως και το 3, κατά τους μήνες Μάιο, Ιούνιο και Δεκέμβριο. Η αντιπροσωπευτική καταγραφή της χλωρίδας του οπωρώνα και των διατροφικών προτιμήσεων των χηνών έγινε στα πέντε αγροτεμάχια. Στα αγροτεμάχια Α και Β και στα τρία έτη, η συλλογή και καταγραφή των διαφόρων φυτικών ειδών γινόταν τις περιόδους που οι χήνες απούσιαζαν για μεγάλο χρονικό διάστημα από αυτά. Στα είδη αυτά προσθέτονταν επίσης και εκείνα που καταγράφηκαν και στα υπόλοιπα Βοσκηθέντα τεμάχια Γ, Δ και Ε (Εικ. 1). Για τον προσδιορισμό και την ονοματολογία των φυτικών ειδών χρησιμοποιήθηκαν ως Βάση οι Tutin κ.ά. (1964-198) και όπου ήταν απαραίτητο οι Greuter κ.ά. (1984-1989). Γ ία τον έλεγχο των διατροφικών προτιμήσεων των χηνών καταγράφηκαν τα εναπομείναντα φυτικά είδη κατά τους μήνες Μάιο, Ιούνιο και Δεκέμβριο στα πειραματικά αγροτεμάχια Γ και Δ αμέσως μετά από την απομάκρυνση των χηνών. Τα συγκεκριμένα αγροτεμάχια επιλέχθηκαν ως τα περισσότερο βοσκηθέντα από τις χήνες. Η αξιολόγηση των δεδομένων έγινε με χρήση του στατιστικού προγράμματος SPSS με τη μέθοδο ANOVA. Για τον έλεγχο της αλλαγής της χλωριδικής σύνθεσης του οπωρώνα εσπεριδοειδών και για τη σχέση μεταξύ βόσκησης και χλωριδικής σύνθεσης από το 1 ως το 3 χρησιμοποιήθηκε εναλλακτικά Post Hoc Tests και κατά περίπτωση οι μέθοδοι LSD, Tukey HSD, Bonferroni και Dunnett. ΑΠ Ο ΤΕ ΛΕ ΣΜ Α ΤΑ KAI ΣΥΖΗ Τ Η ΣΗ Εικ. 1. Σχέδιο του Βιολογικού οπωρώνα εσπεριδοειδών στο Δέλτα Σελινούντα (πεδινή Αιγιαλεία). Fig. 1. Plan of organic citrus orchard in the region of Selinouda delta (plain Aigialia). Η γνώση της χλωριδικής σύνθεσης των οπωρώνων εσπεριδοειδών συμβάλλει αναμφισβήτητα στην αειφορική διαχείρισή τους. Είναι γνωστό ότι η σύνθεση της χλωρίδας ενός οπωρώνα ποικίλλει ανάλογα με τη θέση του, τον εδαφικό του τύπο, το ιστορικό χρήσεων γης και το μικροκλίμα της περιοχής (Aree 199, Bensellam 1997). Σε οπωρώνες εσπεριδοειδών στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 17 σημαντικά ζιζάνια (Δαμανάκης 1979), ενώ στην περιοχή του Μαρόκου 16 είδη ζιζάνιων. Σε οπωρώνες της Καλκρόρνιας προσδιορίστηκαν 53 είδη ζιζανίων (UC IPM Pest Management Guidelines), από τα οποία τα 39 εμφανίζονται την άνοιξη και τα 19 το χειμώνα. Στο υπό μελέτη αγρόκτημα εσπεριδοειδών Βρέθη-

Έλεγχος ζιζανίων με χήνες σε Βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών 31 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-TABLE 1 Απανιώμενα ζιζάνια σε Βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών σιο Δέλτα του Σελινούντα (πεδινή Αιγιάλεια)1 Weeds in organic citrus orchard in region of Selinouda delta (plain Aigialia)1 Γένος Είδος Οικογένεια Ανοιξη Καλοκαίρι Χειμώνας Allium ampeloprasum Liliaceae Π M 1 1 A. dentiferum Π M 1 Amaranthus deflexus Amaranthaceae E Δ 1 A. hybridus E Δ 1 Anagallis arvensis Primulaceae E Δ 1 1 1 Arenaria leptoclados Caryophyllaceae E Δ 1 Arisarum vulgare Araceae Π M 1 1 Aristolochia sempervirens Aristolochiaceae Π Δ 1 Arum italicum Araceae Π M 1 1 Arundo donax Gramineae Π M 1 1 Avena sterilis E M 1 Ballota nigra Labiatae Π Δ 1 1 Bunias erucago Cmciferae E Δ 1 1 Calendula officinalis Compositae E Δ 1 Calepina irregularis Cruci ferae E Δ 1 Cafystegia sepium Convolvulaceae Π Δ 1 1 Campanula ramosissima Campanulaceae E Δ 1 Capsella bursa-pastoris Cruciferae E Δ 1 Carduus pycnocephalus Compositae Δ Δ 1 1 Catapodium rigidum Gramineae E M 1 Centaurium spicatum Gentian aceae E Δ 1 1 Chamomilla recutita Compositae E Δ 1 Che nop odium album Chenopodiaceae E Δ 1 1 C. ambrosioides E Δ 1 Chondrilla funcea Compositae Π Δ 1 1 Clematis vitalba Ranunculaceae Π Δ 1 Convolvulus arvensis Convolvulaceae Π Δ 1 1 Conyza albida Compositae E Δ 1 1 1 C. bonariensis E Δ 1 1 1 Cynodon dactylon Gramineae Π M 1 1 Cynoglossum creticum Boraginaceae Δ Δ 1 1 Cyperus longus Cyperaceae Π M 1 Daucus carota Umbelliferae Δ Δ 1 Elymus pycnanthus Gramineae Π M 1 1 Ephedra foemina Ephedraceae Π Γ 1 Erodium moschatum Gerani aceae E Δ 1 Euphorbia peplus Euphorbiaceae E Δ 1 E. helioscopia E Δ 1 1 E. prostrata E Δ 1 1 Filago uyramidata Compositae E Δ 1 1 Foeniculum vulgare Umbelliferae E Δ 1 Galium aparine Rubiaceae E Δ 1 Geranium molle Gerani aceae E Δ 1 1 G. rotundifolium E Δ 1 1 Hirschfeldia incana Cruciferae Δ Δ 1 1 Hordeum jmurinum Gramineae E M 1 Imperata <^ylindrica Π M 1 Lamium jbifidum \Labiatae E Δ 1 Lavatera <zretica \Malvaceae E Δ 1 1 Lepidium }yraminifolium (Cruciferae E Δ 1 1 Lolium i-igidum (jramineae E M 1 1 Lotus ileregrinus \Leguminosac E Δ 1 1 L. <irmthopodioides E Δ 1 Lythrum junceum 1.ythraceae Π Δ 1 1

Α. Λιόπα-Τσακαλίδη κ.ά. ΜαΙνα parvißora Malvaceae E Δ 1 Μ. sylvestris Π Δ 1 1 1 Μ. cretica E Δ 1 1 Medicago orbicularis Leguminosae E Δ 1 Μ. arabica E Δ 1 Μ. lupulina E Δ 1 1 1 Μ.: minima E Δ Melilotus indica E Δ 1 Mentha pulegium Labiatae Π Δ 1 1 M. spicata Π Δ 1 1 1 Mercurialis anrtua Euphorbiaceae E Δ 1 1 Misopates orontium Scrophulariaceae E Δ 1 1 Nigella damascena Ranunculaceae E Δ 1 Olea europea Oleaceae Π Δ 1 Origanum vulgare Labiatae Π Δ 1 1 Oxalis pes-caprae Oxalidaceae Π Δ 1 1 1 O. comiculata Oxalidaceae E Δ 1 1 Papaver rhoeas Papaveraceae E Δ 1 1 Parietaria judaica Urticaceae Π Δ 1 1 Paspalum dilatatum Gramineae Π M 1 1 Piptatherum miliaceum Π M 1 1 Phalaris minor E M 1 1 Persicaria lapathifolia Polygonaceae E Δ 1 1 Picris echioides Compositae E Δ 1 1 P. sprengerana E Δ 1 Plantago major Plantaginaceae Π Δ P. lanceolata Π Δ 1 1 Potycarpon tetraphyllum Caryophy 11aceae E Δ 1 1 1 Portulaca oleracea Portulacaceae E Δ 1 1 Prunella vulgaris Labiatae Π Δ 1 Poa anrtua Gramineae E M 1 1 P. trivial is Π M 1 1 Ranunculus bulbosus Ranunculaceae Π Δ 1 1 R. ftcaria Π Δ 1 1 Raphanus raphanistrum Cruciferae E Δ 1 1 Reseda lutea Resedaceae Δ Δ 1 1 Rostraria cristata Gramineae E M 1 1 Rubus ulmifolius Rosaceae 11 Δ 1 1 Rumex pulcher Polygonaceae Π Δ 1 1 R. conglomeratus Π Δ 1 Sagina apetala Caryophyl laceae E Δ 1 Satureja nepeta Labiatae Π Δ 1 1 Scrophularia peregrina Scrophulariaceae E Δ 1 1 Securigera 'securidaca Leguminosae E Δ 1... 1 Senecio vulgaris Compositae E Δ 1 Setaria viridis Gramineae E M Sherardia arvensis Rubiaceae E Δ 1 1 Silene nocturna Caryophyllaceae E Δ 1 1 Solanum nigrum Solanaceae E Δ 1 Sonchus asper Compositae E Δ 1 1 Sorghum halepense Gramineae Π M 1 1 1 Stellaria media Caryophyl laceae E Δ 1 1 Torilis inodosa Umbelliferae E Δ 1 1 Tragopogon /Dorrifolius Compositae E Δ 1 Tribulus iterrestris <Zygophyl laceae E Δ 1 Trifolium /tigrescens )Leguminosae E Δ 1 Urospermum \ yicroides <Compositae E Δ 1 Urtica xirens 1Urticaceae E Δ 1 U. /nembranacea E Δ 1 1 Verbascum ümiatum iscrophulariaceae Δ Δ 1 1 1 Verbena tofficinalis ΛVerbenaceae Π Δ 1 1 1 Veronica 1Tersica iscrophulariaceae E Δ 1 1 V. )jederifolia E Δ 1 1 Vicia 1nllosa I^eguminosae E Δ 1 Ετήσιο, Δ=Διετές, Π= ΠοΛυετές)

Έλεγχος ζιζανίων με χήνες σε Βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών 33 ΠΙΝΑΚΑΣ -TABLE Αριθμός απαντώμενων ζιζανίων σε βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών κατά τα έτη 1-3 Weeds in organic citrus orchard during the years 1-3 1 3 1 K 3 1 X 3 *E Π Γυ At Mo Σύνολο Ειδών/εποχή 57 6 5 73 14 88a 44 9 64 11 75 1 3 38 55 14 7b 1 11 1 3 8 6 1-3 65* 13 b 4c 1 6 4 13 13 16 19 36 19b 17c 1 1 3 37 4 41 87a 7b 5 6 4 5 7 7 7 19s 17* 34 b 6c 7 6 8 44 49 48 118 *(1=Άνοιξη, =Καλοκαίρι, 3=Χειμώνας, 4=Καλλιεργητική Περίοδος 1-3, Ε=Ετήσιο, Δ=Διετές, Π=Πολυετές, Γυ=Γυμνόσπερμα, Δι=Δικοτυλήδονα, Μο=Μονοκοτυλήδονα) a, b, c: Αριθμός ειδών διαφερει στατιστικά σημαντικά μεταξύ των ετών σε Ρ<,5 καν συνολικά 118 είδη ζιζανίων, 113 καταγράφτηκαν το 1, 9 το και 89 το 3. Από αυτά 96 ήταν δικοτυλήδονα, 1 μονοκοτυλήδονα και 1 γυμνόσπερμο (Πίνακες 1, ). Η καταγραφή συνολικά 118 ζιζανίων σε τρεις περιόδους στα τρία έτη (1-3) στον οπωρώνα εσπεριδοειδών στο δέλτα του Σελινούντα συμφωνεί με τους Tucker και Sing (1993), οι οποίοι βρήκαν ότι στους οπωρώνες εμφανίζονται συνήθως περισσότερα από 1 είδη φυτών. Στον οπωρώνα της μελέτης κυριαρχούν οι οικογένειες των Gramineae (16 είδη), Compositae (13 είδη) και Leguminosae (1 είδη) και ακολουθούν αυτές των Labiatae και Cruciferae (7 είδη η καθεμιά), Scrophulariaceae και Caryophyllaceae (6 ΠΙΝΑΚΑΣ 3-TABLE 3 Απαντώμενα ζιζάνια στα αγροτεμάχια του βιολογικού οπωρώνα μετά από εντατική βόσκηση χηνών κατά τα έτη 1-3. Weeds in plots of organic citrus orchard, after intensive geese grazing during the years 1-3. Γένος Είδος Οικογένεια Ανοιξη Καλοκαίρι Χειμώνας Ballota nigra Labiatae V V Conyza bonariensis Compositae V V V Euphorbia helioscopia Euphorbiaceae V < Mercurialis annua Euphorbiaceae V V Parietaria judaica Urticaceae V V Rubus ulmifolius Rosaceae V V Satureja nepeta Labiatae V < Verb as cum sinuatum Scrophulariaceae V V V Verbena officinalis Verbenaceae V V V

34 Α. Λιόπα-ΤσακαΑίδη κ.ά. είδη η καθεμιά). Οι υπόλοιπες 3 οικογένειες περιλαμβάνουν από 1 έως 5 είδη. Στον Πίνακα δίνονται στοιχεία για την αλλαγή της χλωριδικής σύνθεσης του οπωρώνα από το 1 μέχρι το 3. Την άνοιξη καταγράφηκαν συνολικά σημαντικώς περισσότερα ζιζάνια (17) από το χειμώνα (6) και από το καλοκαίρι (34). Ο αριθμός των απαντώμενων ετήσιων και πολυετών φυτών διαφέρει σημαντικά στις τρεις περιόδους καταγραφής. Το ίδιο ισχύει και για τα δικοτυλήδονα και μονοκοτυλήδονα φυτά. Κατά την ανοιξιάτικη περίοδο από το 1 μέχρι το 3 μειώθηκε σημαντικά η χλωριδική σύνθεση του οπωρώνα (Πίν. ). Η μείωση αυτή πιθανόν να οφείλεται στην εντατική βόσκηση των φυτών από τις χήνες ή στις διαφορετικές συνθήκες του μικροκλίματος του οπωρώνα μεταξύ των ετών. Ο έλεγχος των ζιζανίων με χήνες σε βιολογικό αγρόκτημα με εσπεριδοειδή εφαρμόζεται για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο. Σε άλλες χώρες έχει δοκιμασθεί σε βιολογικά αγροκτήματα (Hugo 1995, Kristiansen ), σε φυτείες (Hansen και Netzer 1984) και οπωρώνες (Clark κ.ά. 1995, Clark και Gage 1996). Οι Clark κ.ά. (1995) και Clark και Gage (1996) αναφέρουν ότι οι χήνες μείωσαν τη βιομάζα ζιζανίων χωρίς να προκαλέσουν ζημιές στα φυτά του βιολογικού οπωρώνα μήλων, στον οποίο μεταξύ των σειρών καλλιεργούνταν πατάτες. Οι χήνες είναι χορτοφάγες, προτιμούν κυρίως τα αγρωστώδη και μερικά πλατύφυλλα (Ames κ.ά. ). Τρέφονται με αρτίβλαστα και νεαρά φυτά χωρίς να ζημιώνουν τα καλλιεργούμενα είδη. Γι αυτό οι χήνες μπορούν επιτυχώς να βοσκήσουν ορισμένες καλλιέργειες, οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα ανταγωνισμού με τα ζιζάνια. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν αναφερθεί είδη που προτιμώνται από τις χήνες όπως τα Carex molesta, Cynodon dactylon, Cyperus rotundus, Digitaria spp, Eleusine indica, Sorghum halepense και Tribulus terrestris (Geiger και Biellier 1993, Hugo 1995, Peet 1996). Μερικά από αυτά τα είδη, έχουν καταγραφεί στο πειραματικό αγρόκτημα επίσης ως προτιμούμενα από τις χήνες (Πίν. 1). Για τα είδη Cynodon dactylon και Sorghum halepense οι Smith κ.ά. () αναφέρουν ότι όταν οι χήνες τα ανακαλύψουν θα καταναλώσουν ακόμα και τα ριζώματά τους. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται 9 δικοτυλήδονα και πλατύφυλλα είδη φυτών που δεν προτιμήθηκαν από τις χήνες μετά από βόσκηση μεγάλης διάρκειας. Το είδος Parietaria judaica (περδικούλι) παρόλο που αποτελεί το πιο άφθονο πληθυσμιακά είδος, δεν προτιμάται από τις χήνες, αφού καταγράφηκε σχεδόν ακέραιο στα δύο αγροτεμάχια και τις τρεις χρονικές περιόδους. Επίσης δεν προτιμήθηκαν τα είδη Ballota nigra, Conyza bonariensis, Euphorbia helioscopia, Mercurialis annua, Rubus ulmifolius, Satureja nepeta, Verbascum sinuatum και Verbena officinalis. Στη διεθνή βιβλιογραφία ως μη προτιμητέο είδος από τις χήνες αναφέρεται και το ζιζάνιο Matricaria matricarioides (Wurtz 1991). Η μη προτίμηση του είδους Rubüs ulmifolius επιβεβαιώνει τη χρησιμοποίηση των χηνών από βιοκαλλιεργητές για τον έλεγχο των ζιζανίων σε καλλιέργεια βατόμουρων (Ames κ.ά., Ames και Born ). Ο λόγος για τον οποίο τα παραπάνω είδη δεν προτιμούνται από τις χήνες χρήζει περαιτέρω έρευνας. Η διαπίστωση ότι τα περισσότερα από τα μη προτιμητέα φυτά είναι είδη αρωματικά/φαρμακευτικά ενδεχομένως να ερμηνεύει τη μη προτίμησή τους από τις χήνες. ΕΥΧ ΑΡΙΣΤΙΕΣ θερμές ευχαριστίες εκφράζονται στον ιδιοκτήτη του αγροκτήματος με τις χήνες Δρα Π. Παναγόπουλο, γεωπόνο. Β ΙΒ Λ ΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ AMES, G.K. and BORN, H.,. Strawberries: organic and IPM options. Appropriate Technology Transfer for Rural Areas (ATTRA). AMES, G.K., KUEPPER, G.L. and BORN, H.,. Organic culture of bramble fruits. Appropriate Technology Transfer for Rural Areas (ATTRA). ANONYMOUS, 1994. Practical Crop Protection. Weeds, Insects, Diseases. Alberta Agriculture Food and Rural Development Publishing Branch. AREE THONGPUKDEE, 199. Weed survey in citrus orchard in Nakhon Pathom province. Silpakorn Univ., Nakhon Pathom (Thailand). Research and Development Inst. [Research abstracts: Silpakorn University] (Thailand). 7 p. 59-6. BENSELLAM, E.H., BOUHACHE, M. and TALEB, A., 1997. Study of weeds of citrus orchards of the Gharb region of Morocco. Botanical, agronomic and ecological aspects. Weed-Research, 37 (4): 1-1. CLARK, M.S. and GAGE, S.H., 1996. Elects of free-range chickens and geese on insect pests and

Έλεγχος ζιζανίων με χήνες σε Βιολογικό οπωρώνα εσπεριδοειδών 35 weeds in an agroecosystem. Amer. J. Alternative Agric., 11:39-47. CLARK, M.S., GAGE, S.H., DELIND, L.B. and LENNINGTON, M., 1995. The compatibility of domestic birds with a nonchemical agroecosystem. Amer. J. Alternative Agric., 1:114-11. CRAMER, C., 199. Weeder geese boost berry prolts $/A: unlike herbicides, they don t leach, drift or worry consumers. The New farm (USA), 14(4): 38-4. ΔΑΜΑΝΑΚΗΣ, M.E., 1979. Επισκόπηση των κυριοιέρων ζιζανίων ίων καλλιεργειών της χώρας κατά το έτος 1976. Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Αθήνα. 43 σελ. FOSTER, R.F, 1998. Grazing animals for forest vegetation management. Northwest Sei. eäe Technol. Technical note TN-4. In Bell, F.W., M. McLaughlan and J. Kerley (compilers), Vegetation Management Alternatives - A Guide to Opportunities. Ont. Min. Natur. Resour., Thunder Bay, Ont. 1 pp. GEIGER, G. and BIELLIER, H., 1993. Weeding With Geese. Agricultural Electronic Bulletin Board Agricultural publication G89 Reviewed October 1, 1993, (University of Missouri). GREUTER, W., BURDET, H. M. and LONG, G., 1984. Med-Checklist. A critical inventory of vascular plants of the circum-mediterranean countries, 1. Pteridophyta (ed. ), Gymnospermae, Dicotyledones (Acanthaceae-Cneoraceae). Geneve & Berlin [c -f 33 pp.]. GREUTER, W., BURDET, H. M. and LONG, G., 1986. Med-Checklist. A critical inventory of vascular plants of the circum-mediterranean countries, 3. Dicotyledones (Convolvulaceae-Labiatae). Geneve & Berlin [cxxix + 395 pp.]. GREUTER, W., BURDET, H. M. and LONG, G., 1989. Med-Checklist. A critical inventory of vascular plants of the circum-mediterranean countries, 4. Dicotyledones (Lauraceae-Rhamnaceae). Geneve & Berlin [cxxix + 458 pp.]. HANSEN, E.A. and NETZER, D.A., 1984. Geese, grass, and trees. [For weed control in an intensively cultured hybrid Populus plantation]. Tree Planters Notes U.S. Forest Service (USA), 35(1) : 1-11. HUGO, S., 1995. Geese: the underestimated species, in: Rearing unconventional livestock species: a lourishing activity. World Animal Review, 83, 1995/ KRISTIANSEN, P.,. Work with nature for elective weed control in Organic Farming in Australia by Kondinin Group, Rural Industries Research and Development Corporation, ISBN 64 5818, ISSN 144-6845. MANLEY, D.G., MURDOCK, E.C., THOMPSON, J., JAMES, W.R., KING, D.R. and MILLER, W.R., 1. Biological Control of Pests. 4-H IPM Project 4-H Manual 136 for Grade Levels 9-1 IPM Level F. February 1. MUELLER, J.P., POORE, M.H. and SKROCH, W.A., 1999. Damage assessment in Christmas tree plantations following vegetation control with sheep and geese. Southern Journal o f Applied Forestry, 3 (1): 11-15. PEET, M., 1996. Sustainable Practices for Vegetable Production in the South. Faculty Publication Collection (North Carolina State University). Newburyport, MA: Focus Publishing. POUDEL, D., 1999. Comparing Conventional, Low- Input and Organic Farming. Systems in California s Sacramento Valley. Sustainable Agriculture Farming Systems. Project - Description. Objectives. Unique Features. Experimental Design. Economic Analysis. Companion Area. SAFS. (Jun 1999). SMITH, R., LANINI, W. T., GASKELL, M., MITCHELL, J. and KOIKE, S.,. Weed Management for Organic Crops, Organic Vegetable Production in: California Series, 75, Small Farm Program. TUCKER, D.P.H. and SINGH, M., 1993. Citrus Weed Management. Fact Sheet HS-164. Horticultural Sciences Department. University of Florida. TUTIN, T.G. et al (eds), 1964-198. Flora Europaea,l- 5 Cambridge. WARE, A., 1995. Geese in the strawberry patch. Small farm today (USA), 1(3): 34-36. WURTZ, T. L., 1991. Use of Domestic Geese to Control Weeds for Agriculture and Forestry Applications in Alaska. Project number: AW 91-1 University of Alaska. WURTZ, T. L., 1995. Domestic geese: Biological weed control in an agricultural setting. Ecological Applications, 5(3): 57-578. USDA For. Serv., Pacilc Northwest Res. Stn.

36 Α. Λιόπα-Τσακαλίδη κ.ά. Weed control by geese grazing in organic citrus orchard A. Liopa-Tsakalidis1, G. Chronopoulos and B. Antoniou3 Patras Plant Protection Institute, NAGREF Botanical Institute, Division of Plant Biology, Department of Biology University of Patras 3Veterinary Research Institute of Thessaloniki, NAGREF SUM M ARY A study for weed control was carried out during 1-3 with geese bred in the country on an organic citrus orchard farm in Delta of Selinounta, in the plain of Aigialea. During the three periods of spring, summer and winter, 118 species of weeds were recorded in total (96 dicotyledons, 1 monocotyledons and 1 gymnosperm), with 113 species in 1, 9 species in and 89 species in 3. Evaluation of the nutrition preferences of geese, after long-term feeding of weeds by them, in experimental plots of the farm and removal o f them by daily date recording, it seems that geese have no preferences for the species Parietaria judaica, as well as the species Ballota nigra, Conyza bonariensis, Euphorbia helioscopia, Mercurialis annua, Rubus ulmifolius, Satureja nepeta, Verbascum sinuatum, Verbena officinalis. Some weed species preferred by geese were Cynodon dactylon, Cyperus spp., Sorghum halepense and Tribulus terrestris. Key words: sustainable management, organic farm, geese, grazing, recording of weeds.