Φυτά της Ακτής και προσαρμογές στην Ξηρασία Όνομα Ομάδας:... Μέλη της ομάδας :...... Σχολείο:... Τάξη:... Ημερομηνία επίσκεψης:...
Καταγραφή Περιβαλλοντικών συνθηκών Καλή σας μέρα. Ονομάζομαι Άγγελος και θα ήθελα να σας καλωσορίσω στην περιοχή της Ακτής. Πριν ξεκινήσουμε την καταγραφή στοιχείων της βλάστησης, είναι σημαντικό να καταγράψουμε λεπτομερώς τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή που θα μελετήσουμε. Για να το πετύχουμε αυτό θα πρέπει να απαντήσουμε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Ημερομηνία: / / Ώρα: : Καιρικές Συνθήκες: (σημειώστε μόνο σε ένα) Ηλιόλουστη μέρα Ηλιόλουστη μέρα με λίγα σκόρπια χωρίς σύννεφα σύννεφα 50% ηλιοφάνεια 50% σύννεφα Κάλυψη από σύννεφα πάνω από 60% Όλος ο ουρανός είναι καλυμμένος με σύννεφα Κατάσταση Ανέμου: (σημειώστε μόνο σε ένα) Καθόλου άνεμος Απαλός αεράκι υνατός άνεμος υνατός άνεμος που κουνάει πολύ τα δέντρα. Πολύ δυνατός άνεμος που μας δυσκολεύει να περπατήσουμε Κατάσταση θάλασσας: (σημειώστε μόνο σε ένα) Καθόλου κύμα Μικρά κύματα Συχνά κύματα με αφρό Μεγάλα κύματα Οι κορυφές των κυμάτων αρχίζουν να σπάνε Ποσοτικές μετρήσεις: Θερμοκρασία αέρα = C (Βαθμοί Κελσίου) Υγρασία ατμόσφαιρας = % (της εκατό)
Καταγραφή Βλάστησης Εφόσον συμπληρώσαμε τις Περιβαλλοντικές συνθήκες, θα προχωρήσουμε εντοπίζοντας και αναγνωρίζοντας τα φυτά που υπάρχουν στην περιοχή μας. Για να το πετύχουμε αυτό θα χρειαστούμε τη βοήθεια του βιβλίου «Χλωρίδα» που μας έχει δοθεί. Για να βοηθηθούμε στην αναγνώριση του φυτού, κοιτάμε πρώτα να δούμε αν είναι Δέντρο, Θάμνος ή Πόα και ακολούθως ελέγχουμε τα φύλλα, το άνθος και το βλαστό του. Μην ξεχνάτε να παίρνετε ένα φυλλαράκι από κάθε φυτό για να το μελετήσουμε στο εργαστήριο. Συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί Απαντήστε με ΝΑΙ ή ΟΧΙ Όνομα φυτού Κατηγορία Δέντρο - Θάμνος - Πόα Φύλλα Μικρά - μεγάλα Έχει σαρκώδες μέρος Έχει αγκάθια Έχει τρίχωμα Έχει κερί
Λεπτομερή μελέτη φυτικού αντιπροσώπου 1 Μπράβο. Εφόσον έχουμε πάρει μια πρώτη ιδέα για τους φυτικούς αντιπροσώπους της περιοχής στην οποία βρισκόμαστε, τώρα θα πρέπει να μελετήσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια κάποιον από αυτούς. Πως θα σας φαινόταν το Ερύγκιο; Πολύ ωραία, ας εντοπίσουμε ένα από τα Ερύγκια που υπάρχουν στην περιοχή και ακολουθώντας πολύ προσεκτικά τις οδηγίες που μας δίνονται θα συμπληρώσουμε ή θα απαντήσουμε όπου χρειάζεται. ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΟ ΕΡΡΥΥΓΓΚΙΙΟ Είναι Δέντρο, Θάμνος, ή Πόα ; Πόσο περίπου είναι το ύψος του ; ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΑ ΦΥΥΛΛΑ ΤΤΟΥΥ Δέντρο Θάμνος Πόα Οδηγίες: Πάρτε ένα φύλλο από το Ερύγκιο. Παρατηρήστε το από κοντά και με τη βοήθεια του χάρακα μετρήστε το μήκος και το πλάτος του. Είναι σύνθετο φύλλο ή απλό ; Απλό φύλλο Ποιο το μέγιστο μήκος ενός φύλλου ; Ποιο το μέγιστο πλάτος ενός φύλλου ; Τα φύλλα του είναι σαρκώδη (έχουν νερό μέσα) ; Σύνθετο φύλλο Βλέπετε τρίχες στα φύλλα του Ερύγκιου; ΦΥΛΛΟ Έχει σκληρά φύλλα ; Αν όταν το λυγίσετε σπάζει στα δύο τότε ναι είναι σκληρά. Στο διπλανό τετραγωνάκι σχεδιάστε ένα φύλλο.
Τα φύλλα του είναι ή καταλήγουν σε Αγκάθια ; Το χρώμα των φύλλων είναι πράσινο ; Αν όχι, τότε τη χρώμα έχουν ; ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΟ ΒΛΑΣΤΤΟ ΤΤΟΥΥ Η σκληρή, δερματώδης επιδερμίδα των φύλλων τα βοηθά να περιορίζουν την απώλεια νερού που συμβαίνει λόγω της διαπνοής. Παρατηρήστε το βλαστό του φυτού σας και κυκλώστε στο διπλανό τετραγωνάκι όσους χαρακτηρισμούς ταιριάζουν στο βλαστό του Εργύκιου. ψηλός ΒΛΑΣΤΟ κοντός ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΗ ΡΡΊΊΖΖΑ ΤΤΟΥΥ Νομίζεται πως είναι εύκολο να ξεριζώσει κάποιος το Ερύγκιο που επιλέξατε ; μακρύς σφαιρικός πυκνή κατασκευή αραιή κατασκευή Με ποιο από τα διπλανά σχέδια νομίζεται πως θα μοιάζει περισσότερο η ρίζα του φυτού σας; Υπάρχουν κάποια άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον αντιπρόσωπό σας που έχετε εντοπίσει εσείς ; α) β) ΦΥΤΟ γ) Σχεδιάστε στο διπλανό τετραγωνάκι το φυτό σας
Λεπτομερή μελέτη φυτικού αντιπροσώπου 2 Πω, πω. Πρώτη μου φορά που μελετώ ένα φυτό τόσο προσεκτικά. Υπάρχουν τόσα πράγματα που δεν είχα προσέξει ποτέ πιο πριν. Ας πάμε να μελετήσουμε και ένα Έχιουμ πιο προσεκτικά τι λέτε και εσείς; Ας εντοπίσουμε ένα από τα Έχιουμ που υπάρχουν στην περιοχή και ακολουθώντας πολύ προσεκτικά τις οδηγίες που μας δίνονται, όπως κάναμε και πιο πριν, θα συμπληρώσουμε ή θα απαντήσουμε όπου χρειάζεται. ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΟ ΈΧΙΙΟΥΥΜ Είναι Δέντρο, Θάμνος, ή Πόα ; Πόσο περίπου είναι το ύψος του ; ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΑ ΦΥΥΛΛΑ ΤΤΟΥΥ Δέντρο Θάμνος Πόα Οδηγίες: Πάρτε ένα φύλλο από τη Έχιουμ. Παρατηρήστε το από κοντά και με τη βοήθεια του χάρακα μετρήστε το μήκος και το πλάτος του. Είναι σύνθετο φύλλο ή απλό ; Απλό φύλλο Ποιο το μέγιστο μήκος ενός φύλλου ; Ποιο το μέγιστο πλάτος ενός φύλλου ; Τα φύλλα της έχουν μορφή σαν αγκάθια ; Σύνθετο φύλλο Βλέπετε τρίχες στα φύλλα του Έχιουμ; ΦΥΛΛΟ Μήπως είναι και αυτά σκληρά όπως τα φύλλα του Ερύγκιου; Στο διπλανό τετραγωνάκι σχεδιάστε ένα φύλλο.
Τα φύλλα είναι σκληρά, δερματώδη ; Έχουν κυλινδρικό σχήμα ; Μήπως έχουν κάποιο χρώμα διαφορετικό από το πράσινο ; Αν ναι, πιο είναι αυτό ; Το ασημί χρώμα που έχουν ορισμένα φυτά τα βοηθά να ανακλούν την έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η διαπνοή τους και μέσο αυτής περιορίζεται και η απώλεια νερού ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΟ ΒΛΑΣΤΤΟ ΤΤΟΥΥ Παρατηρήστε το βλαστό του φυτού σας και κυκλώστε στο διπλανό τετραγωνάκι όσους χαρακτηρισμούς ταιριάζουν στο βλαστό του Έχιουμ. ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΗ ΡΡΊΊΖΖΑ ΤΤΟΥΥ ΒΛΑΣΤΟ ψηλός κοντός μακρύς σφαιρικός πυκνή κατασκευή αραιή κατασκευή Νομίζεται πως είναι εύκολο να ξεριζώσει κάποιος το Έχιουμ που επιλέξατε ; Με ποιο από τα διπλανά σχέδια νομίζεται πως θα μοιάζει περισσότερο η ρίζα του φυτού σας; Υπάρχουν κάποια άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον αντιπρόσωπό σας που έχετε εντοπίσει εσείς ; α) β) γ) ΦΥΤΟ Σχεδιάστε στο διπλανό τετραγωνάκι το φυτό σας
Λεπτομερή μελέτη φυτικού αντιπροσώπου 3 Πω, πω. Πρώτη μου φορά που μελετώ ένα φυτό τόσο προσεκτικά. Υπάρχουν τόσα πράγματα που δεν είχα προσέξει ποτέ πιο πριν. Ας πάμε να μελετήσουμε και ένα Ζυγόφυλλο πιο προσεκτικά τι λέτε και εσείς; Ας εντοπίσουμε ένα από τα Ζυγόφυλλα που υπάρχουν στην περιοχή και ακολουθώντας πολύ προσεκτικά τις οδηγίες που μας δίνονται, όπως κάναμε και πιο πριν, θα συμπληρώσουμε ή θα απαντήσουμε όπου χρειάζεται. ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΟ ΖΖΥΥΓΓΟΦΥΥΛΛΟ Είναι Δέντρο, Θάμνος, ή Πόα ; Πόσο περίπου είναι το ύψος του ; ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΑ ΦΥΥΛΛΑ ΤΤΟΥΥ Δέντρο Θάμνος Πόα Οδηγίες: Πάρτε ένα φύλλο από το Ζυγόφυλλο. Παρατηρήστε το από κοντά και με τη βοήθεια του χάρακα μετρήστε το μήκος και το πλάτος του. Είναι σύνθετο φύλλο ή απλό ; Απλό φύλλο Ποιο το μέγιστο μήκος ενός φύλλου ; Ποιο το μέγιστο πλάτος ενός φύλλου ; Τα φύλλα του είναι σαρκώδη; Σύνθετο φύλλο Η επιδερμίδα των φύλλων είναι σκληρή ; ΦΥΛΛΟ Η επιδερμίδα των φύλλων είναι καλυμμένη με κερί ; Στο διπλανό τετραγωνάκι σχεδιάστε ένα φύλλο.
Βλέπετε τρίχες στα φύλλα του Ζυγόφυλλου ; Έχουν κυλινδρικό σχήμα ; Μήπως έχουν κάποιο χρώμα διαφορετικό από το πράσινο ; Αν ναι, πιο είναι αυτό ; Τα σαρκώδη φύλλα έχουν παχιές επιδερμίδες οι οποίες περιορίζουν την απώλεια νερού με τη διαπνοή, ενώ ταυτόχρονα σε αυτά αποθηκεύονται μεγάλες ποσότητες νερού για να χρησιμοποιήσει το φυτό σε περίπτωση ανάγκης. ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΟ ΒΛΑΣΤΤΟ ΤΤΟΥΥ Παρατηρήστε το βλαστό του φυτού σας και κυκλώστε στο διπλανό τετραγωνάκι όσους χαρακτηρισμούς ταιριάζουν στο βλαστό του Ζυγόφυλλου. ΠΑΡΡΑΤΤΗΡΡΗΣΤΤΕ ΤΤΗ ΡΡΊΊΖΖΑ ΤΤΟΥΥ ΒΛΑΣΤΟ ψηλός κοντός μακρύς σφαιρικός πυκνή κατασκευή αραιή κατασκευή Νομίζεται πως είναι εύκολο να ξεριζώσει κάποιος το Ζυγόφυλλο που επιλέξατε ; Με ποιο από τα διπλανά σχέδια νομίζεται πως θα μοιάζει περισσότερο η ρίζα του φυτού σας; Υπάρχουν κάποια άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον αντιπρόσωπό σας που έχετε εντοπίσει εσείς ; α) β) γ) ΦΥΤΟ Σχεδιάστε στο διπλανό τετραγωνάκι το φυτό σας
Προσαρμοστικά χαρακτηριστικά Πάρα πολύ ωραία. Είμαστε όλοι έτοιμοι να περάσουμε στην επόμενη δοκιμασία ; Ακολουθάμε πιστά τις οδηγίες που μας δίνονται και προσπαθούμε να συμπληρώσουμε τον πίνακα που ακολουθεί. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται στην αριστερή στήλη, ορισμένα προσαρμοστικά χαρακτηριστικά των φυτών που τα βοηθούν να ζήσουν σε ξηρά περιβάλλοντα. Προσπαθήστε να βρείτε και να γράψετε για κάθε προσαρμοστικά χαρακτηριστικό, από ένα φυσικό αντιπρόσωπο που βρίσκεται στην περιοχή της μελέτης σας και ο οποίος έχει το χαρακτηριστικό που αναγράφετε, καθώς και ένας που δεν το έχει. Προσαρμοστικό χαρακτηριστικό Φύλλα μικρά ΦΥΛΛΑ Φύλλα σε σχήμα αγκαθιών Φύλλα με χοντρή επιδερμίδα, σκληρά, δερματώδη. Φύλλα με χνούδι ή τρίχες Φύλλα με κηρώδεις ουσίες Φύλλα με κυλινδρικό σχήμα Φύλλα με ασημί χρώμα Φύλλα που βλέπουν προς τα πάνω Φύλλα σαρκώδη ΒΛΑΣΤΟΣ Βλαστός κοντός, δίνει σχήμα σφαιρικό στο φυτό και πυκνή κατασκευή Βλαστός σαρκώδης με φύλλα σαν αγκάθια Βλαστός με φελλώδη στρώματα Φυτό που ΈΧΕΙ το χαρακτηριστικό αυτό Φυτό που ΔΕΝ ΕΧΕΙ το χαρακτηριστικό αυτό Βλαστός με παρουσία ρετσινιού
Λήψη φωτογραφιών Όταν επιστρέψουμε στο εργαστήριο και εφόσον μελετήσουμε προσεκτικά ότι μαζέψαμε, θα τα παρουσιάσουμε στις υπόλοιπες ομάδες. Είναι πιο καλά λοιπόν να έχουμε και κάποιες φωτογραφίες για να τους δείξουμε. Θα χρησιμοποιήσουμε την «Επιφάνεια Φωτογράφησης» (η πλαστική επιφάνεια με τα τετραγωνάκια) που μας δόθηκε, με για να φωτογραφήσουμε μέρη του φυτού που μελετήσαμε από κοντά. Τελικός έλεγχος Πάρα πολύ ωραία. Είστε έτοιμοι να προχωρήσουμε ; Για να σιγουρευτούμε βάλτε σε όσες από τις ακόλουθες ενέργειες έχουμε πραγματοποιήσει με επιτυχία. Αν κάποια εργασία την αφήσαμε πίσω, τρέχουμε να την κάνουμε τώρα πριν φύγουμε. Α: Καταγράψαμε τις περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής που μελετάμε. Β: Εντοπίσαμε και αναγνωρίσαμε φυτά της περιοχής μελέτης μας. Γ: Συμπληρώσαμε τον πίνακα με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της μορφής των φυτών που εντοπίσαμε. Δ: Μελετήσαμε λεπτομερώς ένα φυτικό αντιπρόσωπο που επιλέξαμε. Απαντήσαμε σε όλες τις ερωτήσεις και κάναμε τα απαραίτητα σχέδια. Ε: Φωτογραφήσαμε το φυτό που μελετήσαμε και τα διάφορα μέρη του. ΣΤ: Συμπληρώσαμε τον πίνακα με φυτά που έχουν και φυτά που δεν έχουν ορισμένα συγκεκριμένα προσαρμοστικά χαρακτηριστικά. Ζ: Πήραμε δείγματα φύλλων από τα φυτά της περιοχής μας για να τα μελετήσουμε στο εργαστήριο. Η: Σιγουρευτήκαμε πως δεν ξεχάσαμε τίποτα. Μαζεύουμε όλα μας τα φυλλάδια και τα υλικά που χρησιμοποιήσαμε.
Εργαστήριο Εφόσον πραγματοποιήσαμε τη «Εργασία Πεδίου» όπως ονομάζετε, δηλαδή το μέρος της εργασίας μας που πραγματοποιείτε έξω στη φύση, ερχόμαστε στο εργαστήριο με σκοπό να μελετήσουμε αυτά τα οποία μαζέψαμε. Για να το καταφέρουμε αυτό θα πρέπει να απαντήσουμε μία μία τις ερωτήσεις που ακολουθούν πολύ προσεκτικά. Και να κάνουμε όποιες άλλες δραστηριότητες αναφέρονται. ΠΡΟΣΟΧΗ. Σας υπενθυμίζω πως ότι κάναμε σήμερα καθώς και τα αποτελέσματα από την εργασία που θα κάνουμε τώρα, θα πρέπει να τα παρουσιάσουμε αργότερα και στις άλλες ομάδες. Γι αυτό δώστε μεγάλη προσοχή. Θέλουμε να είμαστε η καλύτερη ομάδα. Βάλτε στην απάντηση που θεωρείτε σωστή. Αν τα φύλλα του Έχιουμ ήταν πλατιά και μεγάλα θα : Είχαν περισσότερα στόματα και έτσι θα έχαναν περισσότερο νερό με τη διαπνοή Είχαν λιγότερα στόματα και έτσι θα έχαναν λιγότερο νερό με τη διαπνοή Τα φύλλα του Ζυγόφυλλου έχουν χοντρή επιφάνεια για: Να φαίνονται πιο ωραία Να είναι πιο βαριά και να μην τα παίρνει ο άνεμος Να περιορίζεται η απώλεια νερού Να μην τραυματίζονται όταν πέφτουν στο έδαφος. Κάποια φυτά, έχουν κυλινδρικά φύλλα για: Να κάθονται πιο εύκολα τα πουλιά πάνω τους. Να χτύπα πάνω τους μικρότερη ηλιακή ακτινοβολία και να περιορίζεται η διαπνοή Να αποθηκεύουν μεγαλύτερες ποσότητες νερού Να παρέχουν λιγότερη σκιά στα φύλλα που είναι από κάτω τους και έτσι να ζεσταίνετε περισσότερο το φυτό. Γιατί κάποια φυτά της ακτής έχουν βλαστό σφαιρικό με πυκνή κατασκευή; Για να μπορούμε να περπατάμε πιο εύκολα ανάμεσά τους. Για να δυσκολεύονται τα μικρά έντομα να κρυφτούνε μέσα σε αυτό. Για να παρέχει σκιά στα φύλλα και τους βλαστούς που βρίσκονται πιο εσωτερικά και έτσι να περιορίζεται η διαπνοή και η απώλεια νερού. Για να μπορεί να μεγαλώνει κάτω από τους Αοράτους.
Κυκλώστε ΝΑΙ ή ΟΧΙ. Τα φυτά που ζουν σε ξηρά περιβάλλοντα έχουν μεγάλα και πλατιά φύλλα για να κάνουν σκιά στο φυτό. Τα φύλλα κάποιον φυτών είναι σαρκώδη για να κρατούν μέσα τους ποσότητες νερού, γίνονται έτσι «αποθήκες νερού» για τις πιο ξηρές περιόδους. Τα φύλλα ορισμένων φυτών που ζουν σε περιοχές με έντονο ήλιο έχουν ασημί χρώμα για να αντανακλούν το φως του ήλιου και έτσι να προσλαμβάνουν περισσότερη ενέργεια από αυτών. Οι τρίχες στο βλαστό και τα φύλλα ορισμένων φυτών εμποδίζουν να φύγει πολύ νερό από τα στόματά τους κατά τη διαπνοή. Οι βαθιές ρίζες βοηθούν τα φυτά που βρίσκονται σε ξηρά περιβάλλοντα να προσλαμβάνουν νερό πού βρίσκεται πιο βαθιά στο χώμα Οι βαθιές ρίζες βοηθούν τα φυτά που φυτρώνουν σε χαλαρό έδαφος, αν μην παρασύρονται από τους δυνατούς ανέμους. ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Απαντήστε με λίγα λόγια τις ερωτήσεις. Γιατί νομίζεται είναι σημαντικό για τα φυτά που ζουν σε θερμές περιοχές με λίγο νερό να έχουν μικρά φύλλα Που νομίζεται βοηθά η ύπαρξη σκληρής επιδερμίδας στα φύλλα φυτών που ζουν σε πολύ θερμά και ξηρά περιβάλλοντα; Γιατί τα φύλλα του Εργύκιου είναι σκληρά και δερματώδη ; Εκτός από την προστασία από διάφορα ζώα, που αλλού βοηθά η μορφή σαν αγκάθι που έχουν φύλλα φυτών που ζουν σε ξηρές περιοχές ;
Πάρα πολύ ωραία. Για να δούμε όμως, θα μπορέσουμε να εφαρμόσουμε όλα αυτά που μάθαμε σήμερα για να λύσουμε το πιο κάτω παιχνίδι αντιστοίχησης; Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ταιριάξουμε την ερώτηση στα αριστερά με τη σωστή απάντηση στα δεξιά, τραβώντας μία γραμμή με το μολύβι Γιατί κάποια φυτά έχουν ασημί χρώμα ; Για να αντανακλούν το φως του ήλιου από τα φύλλα τους. Γιατί κάποια φυτά έχουν βαθιές ρίζες ; Για να βρίσκουν νερό από μεγάλο βάθος. Γιατί κάποια φυτά έχουν τρίχες στα φύλλα τους ; Για να κλείνουν τα στόματα των φύλλων και έτσι να περιορίζεται η διαπνοή Γιατί κάποια φυτά έχουν μικρά φύλλα ; Για να έχουν λιγότερα στόματα και έτσι να χάνεται λιγότερο νερό από αυτά. Από πού γίνεται η διαπνοή των φυτών ; Από τα στόματα που υπάρχουν στην επιφάνεια των φύλλων τους. Γιατί κάποια φυτά έχουν φύλλα με κυλινδρικό σχήμα ; Για να είναι μικρότερη περιοχή του φύλλου εκτεθειμένη στον ήλιο και τον αέρα και έτσι να περιορίζεται η διαπνοή. Γιατί τα φυτά που ζουν σε ξηρές περιοχές προσπαθούν να μειώσουν τη διαπνοή τους ; Για να περιορίσουν τη απώλεια νερού που συμβαίνει κατά τη διαπνοή