V. ΜΕΤΡΗΣΗ ΕΝΕΡΓΟΤΗΤΑΣ ΓΡΑΝΙΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ (Tiling Rocks) Α. Γενικά για τους γρανίτες Ο γρανίτης είναι ένα ανοικτόχρωµο συνήθως, πλουτώνιο πέτρωµα που απαντάται στον ηπειρωτικό γήινο φλοιό και κυρίως στο υπέδαφος των ορεινών περιοχών. Αποτελείται από ένα µείγµα κόκκων χαλαζία (10-50 %), καλίου και νατρίου, ορυκτών που είναι δυνατό να αποτελούν περισσότερο από το 80% της σύστασης του πετρώµατος. Η χηµική σύνθεση του γρανίτη είναι τυπικά 70-77% πυρίτιο, 11-13% αλουµίνιο, 3-5% οξείδια του καλίου, 3-5%νάτριο, 2-3%οξείδια του σιδήρου και λιγότερο από 1% µαγνήσιο και τιτάνιο. Οι γρανίτες είναι τα πλουτώνια εκείνα πετρώµατα που βρίσκονται σε µεγαλύτερη αφθονία στις ορεινές ηπειρωτικές ζώνες και µπορούν να καταλαµβάνουν χιλιάδες τετραγωνικών χιλιοµέτρων, συνυπάρχοντας µε το χαλαζιακό µονζονίτη, το γρανοδιορίτη, το διορίτη και το γάββρο. ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Μέση χηµική σύσταση του γρανίτη. Οξείδιο Αναλογία % SiO 2 70.18 Ti O 2 0.39 Al 2 O 3 14.47 Fe 2 O 3 1.57 FeO 1.78 MnO 0.12 MgO 0.88 CaO 1.99 Na 2 O 3.48 K 2 O 4.11 H 2 O + 0.84 H 2 O - 0.03 P 2 O 5 0.19 Το ερώτηµα που απασχολούσε για πολύ καιρό τους µελετητές είναι το κατά πόσο ο γρανίτης είναι εκρηξιγενούς ή µεταµορφωσιγενούς προέλευσης. Μέχρι πρόσφατα πιστευόταν ότι ο γρανίτης διαµορφώθηκε ως επί το πλείστον από διαφοροποίηση του βασαλτικού µάγµατος, τώρα όµως οι γεωλόγοι πιστεύουν ότι οι ποσότητες γρανίτη που υπάρχουν είναι τόσο µεγάλες που δε θα µπορούσε να έχει διαµορφωθεί µ αυτόν τον τρόπο, εκτός βέβαια από διεργασίες σε τοπικό επίπεδο. Το µεγαλύτερο µέρος φαίνεται να έχει διαµορφωθεί από λιώσιµο, µερικό λιώσιµο ή µεταµόρφωση των πετρωµάτων που βρίσκονταν βαθύτερα θαµµένα στο έδαφος. Οι δύνοδοι γρανίτη είναι καθαρά εκρηξιγενείς και τα στρώµατα γρανίτη που βρίσκονται στα άνω µερικά χιλιόµετρα του γήινου φλοιού επιδεικνύουν συχνά φαινόµενα έντονης διείσδυσης στα περιβάλλοντα πετρώ- µατα. Σ αντίθεση µε τους επιφανειακούς, κάποιοι γρανίτες που διαµορφώθηκαν σε βαθύτερα στρώµατα του φλοιού δε φαίνεται να έχουν τοποθετηθεί και αναπτυχθεί µε βίαιο τρόπο. Οποιαδήποτε ένδειξη για διείσδυση ή µεγάλη κινητικότητα θεωρείται ως σηµείο αναφοράς για να υποδείξει την εκρηξιγενή προέλευση των γρανιτών από λιωµένα ιζήµατα. Εκεί, όµως, όπου δεν υπάρχει καµιά ένδειξη για ύπαρξη µαγµατικών θαλάµων ή προϋπάρχουσας ρευστότητας, θεωρείται ότι οι γρανίτες έχουν µεταµορφωσιγενή προέλευση. 1
Οι γρανίτες χρησιµοποιούνται κυρίως ως οικοδοµικά και διακοσµητικά υλικά. Στην Κύπρο εισάγονται πολλά είδη γρανιτών από χώρες όπως η Βραζιλία, η Ιταλία, η Αφρική κ.ά. και σε διάφορα µεγέθη και χρωµατισµούς. είγµατα µερικών µόνο από τους εισαγόµενους γρανίτες, των οποίων φωτογραφίες ακολουθούν, έχουν κονιορτοποιηθεί για σκοπούς φασµατοσκοπικής µέτρησης και µελέτης. Α/Α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ (Εµπορική ονοµασία, Χώρα προέλευσης) Α/Α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ (Εµπορική ονοµασία, Χώρα προέλευσης) 1 2 Bianco Perla, Ιταλία Santa Cecilia, Βραζιλία 3 4 Blue Paradise, Βραζιλία Blue Pearl, Βέλγιο 5 6 Verte Brazil, Βραζιλία Upatuba, Αφρική 2
7 8 Verte Eukaliptos, Βραζιλία Red Africa, Αφρική 9 10 Tropical Japorana, Βραζιλία Astudo, Αφρική 11 12 Baltic Brown, Βραζιλία Rosso Balmoral, Ολλανδία 13 14 Rossa Porrino, Ιταλία Giallo Penere, Βραζιλία 3
15 16 Nero Africa, Αφρική Rosa Beta, Ιταλία 17 18 White Arabesco Saint Tropez, Βραζιλία 19 20 Kinawa, Βραζιλία Multi-colour 21 22 Capao Bonito, Βραζιλία New Imperial 4
23 24 Juparana, Βραζιλία Grand Paradisso 25 26 Café Brown, Βραζιλία Rosa Ghiandone, Ιταλία 27 28 Jacaranda, Βραζιλία Colibri, Βραζιλία Β. Αποτελέσµατα και ανάλυση µετρήσεων Τα αναλυτικά αποτελέσµατα για την ενεργότητα όλων των δειγµάτων γρανιτών που έχουν µετρηθεί έχουν συγκεντρωθεί στον Πίνακα 2. Παρατηρούµε ότι τα επίπεδα ολικής ενεργότητας των περισσοτέρων δειγµάτων κυµαίνονται µεταξύ 1.5 2.5 kbq/kg, ενώ κάποια δείγµατα ξεχωρίζουν πάνω από τα υπόλοιπα (Σχήµα 1) µε στήλες ενεργότητας που ξεπερνούν τα 3 4 kbq/kg. Συγκεκριµένα, 25δείγµατα παρουσιάζουν ενεργότητα κάτω από 3kBq/kgκαι 3 δείγµατα ξεπερνούν το όριο αυτό. Το δείγµα 12 (Rosso Balmoral) ξεπερνά σε ενεργότητα τα 4 kbq/kg και το δείγµα 22 (New Imperial) αγγίζει περίπου τα 5.5 kbq/kg, ενώ το δείγµα υπ αριθµό 25 (Café Brown) παρουσιάζει 5
τη µεγαλύτερη ενεργότητα απ όλα τα µετρούµενα δείγµατα που φτάνει τα επίπεδα των 11.5 kbq/kg. ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Συγκριτικός πίνακας της ολικής ενεργότητας (µεταξύ 20 και 3400 kev) που παρουσιάζουν τα διάφορα δείγµατα γρανιτών. Α/Α Περιγραφή δείγµατος Χώρα προέλευσης Ολική ενεργότητα (Bq/kg) Καθαρή ενεργότητα (Bq/kg) 1 Bianco Perla Ιταλία 1946.1 ± 55.9 1823.9 ± 57.0 2 Santa Cecilia Βραζιλία 2447.2 ± 61.1 2328.1 ± 62.1 3 Blue Paradise Βραζιλία 1875.4 ± 56.2 1762.7 ± 57.1 4 Blue Pearl Βέλγιο 2086.8 ± 50.3 1971.4 ± 51.4 5 Verte Brazil Βραζιλία 1940.3 ± 58.1 1815.6 ± 59.2 6 Upatuba Αφρική 1952.1 ± 64.7 1832.2 ± 65.6 7 Verte Eukaliptos Βραζιλία 2000.8 ± 62.6 1886.1 ± 63.5 8 Red Africa Αφρική 2483.0 ± 47.2 2362.4 ± 48.5 9 Tropical Japorana Βραζιλία 1300.0 ± 37.5 1183.9 ± 39.0 10 Astudo Αφρική 552.9 ± 16.7 454.5 ± 18.9 11 Baltic Brown Βραζιλία 2887.1 ± 70.1 2771.0 ± 70.9 12 Rosso Balmoral Ολλανδία 4164.3 ± 79.4 4046.7 ± 80.1 13 Rossa Porino Ιταλία 2899.4 ± 75.9 2776.4 ± 76.7 14 Giallo Penere Βραζιλία 1819.9 ± 51.3 1710.5 ± 52.3 15 Nero Africa Αφρική 169.9 ± 7.4 62.4 ± 12.3 16 Rosa Beta Ιταλία 1827.3 ± 49.1 1708.2 ± 50.3 17 White Arabesco N/A 3072.8 ± 63.5 2959.5 ± 64.3 18 Saint Tropez Βραζιλία 1398.0 ± 85.0 1292.9 ± 85.5 19 Kinawa Βραζιλία 2229.3 ± 53.2 2113.2 ± 54.2 20 Multi-colour N/A 1986.3 ± 61.7 1870.2 ± 62.6 21 Capao Bonito Βραζιλία 2792.8 ± 67.8 2678.8 ± 68.6 22 New Imperial N/A 5654.0 ± 95.7 5530.2 ± 96.4 23 Juparana Βραζιλία 2793.2 ± 74.8 2792.0 ± 74.8 24 Grand Paradisso N/A 1517.5 ± 44.7 1397.6 ± 46.0 25 Cafe Brown Βραζιλία 11649.5 ±150.0 11534.1 ±150.4 26 Rosa Ghiandone Ιταλία 2118.4 ± 46.4 1997.0 ± 47.7 27 Jacaranda Βραζιλία 2267.8 ± 50.7 2153.1 ± 51.8 28 Colibri Βραζιλία 2777.2 ± 62.0 2657.3 ± 63.0 6
Σχήµα 1. Συγκριτική γραφική αναπαράσταση της καθαρής ολικής ενεργότητας των δειγµάτων γρανιτών. Τα αποτελέσµατα για την περιεκτικότητα (συγκέντρωση) των διαφόρων δειγµάτων σε θόριο, ουράνιο και κάλιο αναγράφονται στον Πίνακα 3, ενώ στο διάγραµµα του Σχήµατος 2 παρατίθενται τα αποτελέσµατα αυτά µε γραφικό τρόπο. 7
ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Οι συγκεντρώσεις θορίου, ουρανίου και καλίου για τα δείγµατα γρανιτών. Κωδικός αριθµός δείγµατος Συγκέντρωση θορίου (ppm) Συγκέντρωση ουρανίου (ppm) Συγκέντρωση καλίου (%) 1 9.6 ± 0.4 4.7 ± 0.1 4.1 ± 0.2 2 21.3 ± 0.6 3.7 ± 0.1 4.8 ± 0.2 3 23.1 ± 0.6 1.3 ± 0.1 4.2 ± 0.2 4 19.4 ± 0.5 5.6 ± 0.2 3.8 ± 0.1 5 30.3 ± 0.8 0.5 ± 0.1 4.0 ± 0.2 6 5.7 ± 0.2 1.5 ± 0.1 5.2 ± 0.2 7 6.8 ± 0.2 3.8 ± 0.1 5.1 ± 0.2 8 28.2 ± 0.6 4.8 ± 0.1 4.5 ± 0.1 9 4.7 ± 0.2 1.1 ± 0.1 3.5 ± 0.1 10 8.3 ± 0.2 1.6 ± 0.1 0.9 ± 0.1 11 33.9 ± 0.9 8.4 ± 0.2 5.0 ± 0.2 12 120.8 ± 3.3 13.2 ± 0.4 5.1 ± 0.2 13 42.7 ± 1.2 8.4 ± 0.2 4.7 ± 0.2 14 20.6 ± 0.6 2.6 ± 0.1 4.1 ± 0.2 15 0.6 ± 0.1 0.1 ± 0.1 0.2 ± 0.1 16 17.4 ± 0.5 3.3 ± 0.1 3.8 ± 0.1 17 36.5 ± 1.0 8.8 ± 0.2 4.5 ± 0.2 18 10.5 ± 0.3 0.7 ± 0.1 3.4 ± 0.1 19 25.3 ± 0.7 4.8 ± 0.1 3.9 ± 0.1 20 20.7 ± 0.6 0.9 ± 0.1 4.9 ± 0.2 21 47.2 ± 1.3 6.9 ± 0.2 4.4 ± 0.2 22 67.5 ± 1.8 23.2 ± 0.6 4.2 ± 0.2 23 65.5 ± 1.8 2.9 ± 0.1 4.8 ± 0.2 24 13.0 ± 0.4 2.5 ± 0.1 3.4 ± 0.1 25 223.0 ± 6.0 47.7 ± 1.3 5.3 ± 0.2 26 22.4 ± 0.6 4.7 ± 0.1 3.5 ± 0.1 27 36.6 ± 1.0 5.6 ± 0.2 3.4 ± 0.1 28 38.7 ± 1.1 4.4 ± 0.1 4.5 ± 0.2 8
Σχήµα 2. Γραφική απεικόνιση των συγκεντρώσεων θορίου, ουρανίου και καλίου για τα δείγµατα γρανιτών. 9