ΓΥΜΝΑΣΙΟ - Λ.Τ. ΕΙΡΗΝΟΥΠΟΛΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Έκθεση Ερευνητικής εργασίας Α Τετραμήνου ''Η Περιφερειακή Διώρυγα Τ66'' Επιμέλεια εργασίας: Αγγελίδου Αικατερίνη Γκίλτσης Γεώργιος Δάλλας Δημήτριος Δημητρούσης Χαρίτων Διαμαντίδης Χαράλαμπος Κουντουνιώτη Παρασκευή Κουμρίγια Τζένσικα Κυριακίδου Ευθαλία Λαβίδα Ειρήνη- Ιωάννα Λαβίδας Ραφαήλ Μιχαηλίδης Αλέξανδρος Μούτσου Γεωργία Μπρίτσκου Ιφιγένεια Νάντη Ελένη Επιβλέπων Καθηγητής: Μπαλτζής Απόστολος Σχολικό έτος: 2013-2014 - 1 -
Περίληψη Σκοπός της παρούσης ερευνητικής εργασίας ήταν η γνωριμία των μελών του τμήματος με τη Τάφρο 66. Ειδικότερα η κατανόηση της σπουδαιότητας ενός τεχνικού έργου αυτού του μεγέθους για την περιοχή, η συμβολή του έργου στην τοπική οικονομία και η σύνδεση του με την τοπική ιστορία. Τα ερευνητικά ερωτήματα γύρω από τα οποία περιστράφηκε η ερευνητική εργασία ήταν τα ακόλουθα: Πότε, πώς και από ποιούς κατασκευάστηκε; Για ποιό λόγο κατασκευάστηκε, Ποιούς σκοπούς εξυπηρετούσε; (επιπτώσεις του έργου για τις τοπικές κοινωνίες -σημασία του έργου για την ευρύτερη περιοχή). Ποιές περιοχές διασχίζει; (διαδρομή της τάφρου, αρχή - τέλος) Ποιά ποτάμια και χείμαρροι εκβάλουν σε αυτήν; Πού διοχετεύονται τα νερά που συλλέγονται; Ποιά βοηθητικά έργα (γέφυρες, αναβαθμοί, αναχώματα, σαρζανέτ) συμπληρώνουν το έργο αυτό; Τεχνικά στοιχεία της τάφρου (διατομή - χωρητικότητα - παροχή) Το τμήμα χωρίστηκε σε μικρές ομάδες των 3-4 ατόμων, με διαφορετικά ερωτήματα προς διερεύνηση η καθεμιά. Για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της ομάδας υπήρξε πρόβλεψη για την εκ περιτροπής ανάληψη ρόλων από τα μέλη αυτής (συντονιστή - γραμματέα - χειριστή Η/Υ). Κάθε ομάδα διατηρούσε φάκελο και ημερολόγιο της ομάδας, όπως επίσης και το κάθε μέλος αυτής. Η ιδιαιτερότητα του θέματος υποχρέωσε τα μέλη των ομάδων να στραφούν σε πηγές πληροφόρησης πέραν του διαδικτύου. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις πεδίου (μέτρηση τεχνικών στοιχείων διατομής της διώρυγας) εφαρμόζοντας στην πράξη γνώσεις και δεξιότητες. Επίσης το τμήμα φιλοτέχνησε ομοίωμα (μακέτα) της τάφρου σε κλίμακα 1:200. - 2 -
Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη... σελ.2 Περιεχόμενα... σελ.3 Πρόλογος... σελ.4 Ενότητα 1η: Για ποιό λόγο κατασκευάστηκε η περιφερειακή... σελ.5 διώρυγα Τ66; Ποιούς σκοπούς εξυπηρετούσε; Ενότητα 2η: Πότε, πως & από ποιούς κατασκευάστηκε;... σελ.7 Συνέπειες από το άνοιγμα των αναχωμάτων... σελ.11 Της τάφρου Ενότητα 3η: Ποτάμια που εκβάλουν στην τάφρο... σελ.11 Τριπόταμος... σελ.11 Εδεσσαίος... σελ.12 Αραπίτσα... σελ.13 Μογλενίτσα... σελ.14 Η διαδρομή της διώρυγας Τ66... σελ.15 Ενότητα 4η: Τεχνικά στοιχεία της τάφρου... σελ.17 της τάφρου. Διατομή της τάφρου 66... σελ.22 Μακέτα της τάφρου... σελ.24 Φωτογραφικό υλικό... σελ.25-3 -
Πρόλογος Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του εκπαιδευτικού Απόστολου Α. Μπαλτζή και εντάσσεται στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος της Ερευνητικής Εργασίας ως μάθημα του αναλυτικού προγράμματος της Α τάξης του Γενικού Λυκείου. Πραγματοποιήθηκε το πρώτο τετράμηνο του σχολικού έτους 2013-2014 και φέρει τον τίτλο: "Η Περιφερειακή Διώρυγα Τ66". Εντάσσεται στο δεύτερο θεματικό κύκλο «Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία» και σχετίζεται με διδασκόμενα μαθήματα όπως: Ιστορία, Γεωγραφία, Λογοτεχνία, Καλλιτεχνικά, Φυσικές Επιστήμες, Πληροφορική - Νέες Τεχνολογίες, Τεχνολογία. Το τμήμα ενδιαφέροντος αποτελείται από τέσσερις ομάδες με την παρακάτω σύνθεση: Α Ομάδα Αγγελίδου Αικατερίνη Λαβίδα Ειρήνη-Ιωάννα Μπρίτσκου Ιφιγένεια Νάντη Ελένη Β Ομάδα Κουντουνιώτη Παρασκευή Κυριακίδου Ευθαλία Μούτσου Γεωργία Κουμρίγια Τζένσικα Γ Ομάδα Δάλλας Δημήτριος Λαβίδας Ραφαήλ Μιχαηλίδης Αλέξανδρος Δ Ομάδα Γκίλτσης Γεώργιος Δημητρούσης Χαρίτων Διαμαντίδης Χαράλαμπος - 4 -
Α Ομάδα Αγγελίδου Αικατερίνη Λαβίδα Ειρήνη-Ιωάννα Μπρίτσκου Ιφιγένεια Νάντη Ελένη Ενότητα 1η Για ποιό λόγο κατασκευάστηκε η περιφερειακή διώρυγα Τ66; Ποιούς σκοπούς εξυπηρετούσε; Η λίμνη των Γιαννιτσών ήταν μεγάλη σε έκταση καθώς τροφοδοτούνταν από τους ποταμούς Μογλένιτσα (Άνω Λουδία), Βόδα, Αράπιτσα, Τριπόταμο και άλλα μικρότερα ρεύματα του Πάικου. Έφτανε στο ύψος των 5 μέτρων, η έκταση της άγγιζε 10.000 στρέμματα ενώ 340.000 στρέμματα ήταν ελώδη τα οποία ονομάζονταν βάλτος. - 5 -
Εξαιτίας της πυκνής βλάστησης το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών έπασχε από ελονοσία, πράγμα που ανάγκασε να επέμβουν σε δραστικά μέτρα για την καταπολέμηση του προβλήματος. Η αποξήρανση έγινε για την καταπολέμηση της ελονοσίας και την λεκάνη που δημιούργησαν τα ρεύματα των ποταμών. Η αποξήρανση της λίμνης ξεκίνησε το 1928 με σκοπό να αποβάλουν τα μολυσμένα νερά. Διήρκησε μέχρι το 1942 ενώ τα βασικά έργα ξεκίνησαν το 1936. Μετά την αποξήρανση 288.750 στρέμματα εύφορης γης μοιράστηκαν στους ακτήμονες κυρίως της Μ. Ασίας. Η Τάφρος 66 κατασκευάστηκε το 1935, όταν αποξηράνθηκε η λίμνη των Γιαννιτσών με σκοπό να συγκεντρώνει πλεονάζοντα επιφανειακά νερά της λεκάνης από την Πέλλα και από την Ημαθία και να αρδεύει τις παρόχθιες γεωργικές εκτάσεις. Τα νερά της χύνονται στον ποταμό Αλιάκμονα και από εκεί στο Θερμαϊκό. Την συναντάμε πηγαίνοντας για Θεσσαλονίκη στο 11 ο χιλιόμετρο Βέροιας/Θεσσαλονίκης. - 6 -
Β Ομάδα Κουντουνιώτη Παρασκευή Κυριακίδου Ευθαλία Μούτσου Γεωργία Κουμρίγια Τζένσικα Ενότητα 2η Πότε, πως & από ποιούς κατασκευάστηκε; Η λίμνη των Γιαννιτσών απλωνόταν στο νοτιοανατολικό άκρος του νομού Πέλλας και περιβαλλόταν από τα όρη Βέρμιο στα δυτικά, Πάικο στα βόρεια και Βόρας στα βορειοδυτικά. Η λίμνη αυτή ήταν αβαθής, γεμάτη καλαμώνες που επεκτείνονταν περίπου στο χώρο μεταξύ Γιαννιτσών - Κρύας, Βρύσης - Αγίας Μαρίνας - Νησίου - Ν. Μοναστηρίου και Παραλίμνης. Επικοινωνούσε με τη θάλασσα μέσω του Λουδία ποταμού. Ως το 1933 η λίμνη των Γιαννιτσών είχε μεγάλη έκταση λόγω της τροφοδότησής της απ τους ποταμούς Άνω Λουδία, Εδεσσαίο, Αραπίτσα, Μπαλίτσα καθώς και μικρότερα ρέματα του Πάικου. - 7 -
Όσο η λίμνη ήταν αβαθής ήταν αρκετά κατοικημένη, όχι μόνιμα αλλά από χωρικούς που από τα περίχωρα έμπαιναν στα νερά της για ψάρι, κυνήγι ή για να κόψουν καλάμια και ιδίως το ραγάζι. Το ραγάζι ήταν χόρτο που φύτρωνε στο βάλτο και το χρησιμοποιούσαν για να σκεπάζουν τις στέγες των σπιτιών, να γεμίσουν τα σαμάρια, να πλέξουν ψάθες για το πάτωμα κ.α. Επίσης η λίμνη ήταν γεμάτη από βδέλλες και οι χωρικοί τις πουλούσαν στο εξωτερικό. Επιπλέον η βλάστηση της λίμνης ήταν πλουσιότατη. Για το λόγο αυτό, το ότι ο περισσότερος πληθυσμός εκείνης της περιοχής έπασχε από ελονοσία λόγω της χρήσης των αποξηραμένων εκτάσεων για γεωργική καλλιέργεια που ήταν αναγκαία για τους πρόσφυγες οι οποίοι δεν είχαν αποκατασταθεί. Έτσι το ελληνικό κράτος αποφάσισε την αποξήρανση της λίμνης των Γιαννιτσών και το 1927 υπέγραψε συμφωνία με την αμερικάνικη εταιρία <<Foundation Company>> που ανέλαβε να πραγματοποιήσει το μεγαλόπνοο, για την ευρύτερη περιοχή έργο. Η αποξήρανση της λίμνης άρχισε το 1927 και για να επιτευχθεί, κατασκευάστηκε μια μεγάλη διώρυγα η ονομαζόμενη <<Περιφερειακή - 8 -
Διώρυγα>> μήκους 32km. Αυτή αρχίζει μεταξύ των χωρών προφήτης Ηλίας και Λιποχώρι. Η τελική αποξήρανση επιτεύχθηκε με εγκλωβισμό του Λουδία με αναχώματα 6km του νομού και 12km του Μπαλίτσα και πολλών διωρύγων. Έτσι η Τάφρος 66 κατασκευάστηκε το 1936, όταν αποξηράνθηκε τελείως η λίμνης των Γιαννιτσών με σκοπό να συγκεντρώνει τα πλεονάζοντα επιφανειακά νερά της λεκάνης από την Πέλλα και την Ημαθία και να αρδεύει τις παρόχθιες γεωργικές εκτάσεις. Τα νερά της χύνονται στον Αλιάκμονα και από εκεί στο Θερμαϊκό. - 9 -
Συνέπειες από το άνοιγμα των αναχωμάτων της τάφρου. Η στάθμη του νερού κατά την περίοδο των μεγάλων βροχοπτώσεων του Νοέμβρη 1979, υπερέβη το ύψος των φυσικών αναχωμάτων της τάφρου και δημιούργησε τέσσερα μεγάλα ανοίγματα στα αναχώματα της τάφρου μ αποτέλεσμα να προκληθούν οι γνωστές εκτεταμένες πλημμύρες σ ολόκληρα τα πεδινά τμήματα μεταξύ Βέροιας και Έδεσσας. Τις μεγαλύτερες ζημιές τις έπαθε το Λιποχώρι στο Ν. Πέλλας που σχεδόν καταστράφηκε, καθώς και άλλα χωριά της περιοχής όπως ο Πολυπλάτανος. Τα αρδευτικά και τα οδικά δίκτυα των περιοχών έπαθαν μεγάλες καταστροφές και οι γεωργικές καλλιέργειες αφανίστηκαν. Μεγάλες ζημιές δημιουργήθηκαν επίσης σε βιοτεχνίες, βιομηχανίες καθώς και σε άλλα ανθρώπινα έργα. - 10 -
Γ Ομάδα Δάλλας Δημήτριος Λαβίδας Ραφαήλ Μιχαηλίδης Αλέξανδρος Ενότητα 3η Ποτάμια που εκβάλουν στην τάφρο. Τριπόταμος Το ποτάμι Τριπόταμος σχηματίζεται από τρία ρέματα, που ενώνονται σε ένα, περίπου 500 μέτρα έξω και ΒΑ του ομώνυμου χωριού, κοντά στα τελευταία σπίτια που υπάρχουν σήμερα στο ΝΔ άκρο της Βέροιας. Από τις μόνιμες πηγές (Ασπρονέρι Μαυρονέρι) μέχρι τις εκβολές του στην Τάφρο 66, υπολογίζεται ότι είναι 25 χλμ. 12,5 χλμ του Ασπρονερίου και 12,5 του Μαυρονερίου. Η μέση ταχύτητα της ροής του ποταμού είναι μεγάλη και οφείλεται στη σημαντική υψομετρική διαφορά μεταξύ των πηγών και των εκβολών του ποταμού. Υψόμετρο πηγής Μαυρονερίου 370μ, Ασπονερίου 350μ και των εκβολών στην τάφρο 20μ. - 11 -
Μετά το 1935 και μέχρι σήμερα ο ποταμός εκβάλει στην αποστραγγιστική τάφρο 66. Η εκβολές του όμως παλαιότερα δεν ήταν σταθερές. Η κάτω κοίτη του ποταμού άλλαζε με το χρόνο κι η πορεία του προς τις εκβολές ακολουθούσε άλλες διαδρομές. Υπήρχε εποχή όπου ο Τριπόταμος συναντούσε άμεσα την κοίτη του Αλιάκμονα. Εδεσσαίος Ποταμός Τα νερά προέρχονται από τις λίμνες Βεγορίτιδα και Άγρα αλλά και από πηγές που προέρχονται από τα γύρω βουνά. Με την δύναμη των νερών κινούνται δύο υδροηλεκτρικά εργοστάσια και τροφοδοτείται μία λίμνη άρδευσης. Ο ποταμός Εδεσσαίος ξεκινά την πορεία του στην πόλη δίπλα από την κατάφυτη περιοχή του Πασά-Τσαϊρ. Στην συνέχεια περνά κάτω από την βυζαντινή γέφυρα όπου εικάζεται ότι περνούσε η Εγνατία οδός. Όταν το νερό φτάσει στην άκρη του βράχου δημιουργεί τους 7 Καταρράκτες που έχει η πόλη σήμερα. Από αυτούς οι πιο γνωστοί είναι αυτοί που βρίσκονται στο πάρκο Καταρρακτών όπου βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη των Αιγών οι γνωστοί ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΔΕΣΣΑΣ. - 12 -
Αραπίτσα Ο ποταμός Αραπίτσα πηγάζει από το άλσος του Αγίου Νικολάου, στους πρόποδες του Βερμίου. Ακολουθεί μια διαδρομή δύο χιλιομέτρων ανάμεσα από καλλιέργειες, για να μπει στη Νάουσα, διασχίζοντας τη πόλη από τα Δυτικά προς τα Ανατολικά. Στη συνέχεια κατηφορίζει μέσα στο κάμπο καταλήγοντας στη τάφρο 66, έχοντας διανύσει μια απόσταση περίπου 10 χιλιομέτρων. - 13 -
Μογλενίτσας Ο Μογλενίτσας (ή Αλμωπαίος ή Άνω Λουδίας) είναι ποταμός της Μακεδονίας. Συγκεντρώνει τα νερά που καταλήγουν στο λεκανοπέδιο της Αριδαίας από τις πλαγιές του Βόρα και ρέει νότια ανάμεσα σε χαμηλά υψώματα, δημιουργώντας ένα μικρό φαράγγι. Στο παρελθόν κατέληγε στη λίμνη των Γιαννιτσών και μέσω της λίμνης τα νερά του κατέληγαν στον ποταμό Λουδία. Με τα αποστραγγιστικά έργα όμως που πραγματοποιήθηκαν το 1930 για την αποξήρανση της λίμνης, η κοίτη του εκτράπηκε και καταλήγει πλέον στον ποταμό Αλιάκμονα κοντά στο χωριό Κουλούρα της Ημαθίας. Κυριότεροι παραπόταμοι του Μογλενίτσα είναι ο Εδεσσαίος και το ρέμα Αραπίτσα. - 14 -
Η διαδρομή της διώρυγας Τ66 Η τάφρος 66 ξεκινάει λίγο πιο πάνω από το Δροσερό, έπειτα περνάει κάτω από το Άνυδρο, στη συνέχεια περνάει αριστερά από την Καλή και αργότερα περνάει κάτω από την γέφυρα Γιαννιτσών - Έδεσσα. Εκεί κοντά βρίσκεται το Σανδάλι, από το οποίο περνάει η τάφρος 66, και λίγο αργότερα περνάει ανάμεσα από την Σκύδρα και από το Λιποχώρι, πιο κάτω από το Αρσένι και το Σταυροδρόμι. Κωδικός χάρτη: ndrrawtk7t. Μετά συναντάει στα δεξιά του, τον Πολυπλάτανο, ακριβός από κάτω βρίσκεται το Αγγελοχώρι και λίγο πιο μακριά το Άνω Ζερβοχώρι. Στην ίδια - 15 -
περιοχή, από την άλλη μεριά της Τάφρου 66, είναι τα Λευκάδια, πιο κάτω ο Κοπανός, ο Σταθμός, τα Μονόσπιτα, ο Άγιος Γεώργιος, η Αγία Μαρίνα και ύστερα περνάει ανάμεσα από την Νέα Λυκογιάνη. Ακολουθεί την πορεία της κοντά στα χωριά Μακροχώρι, Διαβατός, Κουλούρα, Ξεχασμένη. Στη συνέχεια τελειώνει την διαδρομή της ρίχνοντας τα νερά της στο ποταμό Αλιάκμονα. - 16 -
Δ Ομάδα Γκίλτσης Γεώργιος Δημητρούσης Χαρίτων Διαμαντίδης Χαράλαμπος Ενότητα 4η Τεχνικά στοιχεία της τάφρου. Τάφρος: με τον όρο τάφρο εννοούμε οποιοδήποτε επίγειο τεχνικό έργο συνήθως μεγάλου μήκους και πλάτους για παροχέτευση ή αποχέτευση νερού ή σύνδεση ποταμών, λιμνών και θαλασσών. Πρανές: είναι η ανηφορική ή κατηφορική πλευρά ενός υψώματος. - 17 -
Πυθμένας: είναι η κατώτατη εσωτερική επιφάνεια κάθε κοίλου πράγματος (θάλασσας, λίμνης, ποταμού). Αποστραγγιστικά κανάλια: ο όρος αυτός χωρίζεται σε δυο λέξεις την αποστράγγιση η οποία είναι η απομάκρυνση ή ο έλεγχος του επιφανειακού νερού και στο κανάλι που είναι ποταμίσιο πέρασμα. - 18 -
Σαρζανέτ: είναι μεταλλικά κλουβιά (κυψέλες) τα οποία περιέχουν μεγάλες πέτρες και τα τοποθετούν στην άκρη από τα πρανές κοντά στο νερό για να μην διαβρώνεται το πρανές. - 19 -
Γέφυρα: είναι μία αρχιτεκτονική ή τεχνική κατασκευή με την οποία επιτυγχάνεται ζεύξη δύο ή περισσοτέρων σημείων υπεράνω μεσολαβούντος εμποδίου (φυσικού ή τεχνικού). Επίσης για την κατασκευή της τάφρου χρειάστηκαν διάφορα μέσα όπως (μηχανήματα, φορτωτές) και τεχνικές για να σχηματιστεί η τάφρος στο επιθυμητό σχήμα και μέγεθος. Χρειάζεται και η εξειδικευμένη γνώση - 20 -
καταρτισμένων προσώπων (πολιτικοί μηχανικοί, υπομηχανικοί) οι οποίοι με τα κατάλληλα σχέδια και μελέτες συμβάλλουν στην κατασκευή της τάφρου. Τέλος χρειάστηκαν και τα χέρια πολλών ατόμων οι οποίοι βοήθησαν στις επιχωματώσεις και σε οποιαδήποτε άλλη ανάγκη τους παρουσιαζόταν. Στραγγιστικές τάφροι. Χρησιμότητα Οι στραγγιστικές τάφροι χρησιμοποιούνται τόσο για να αποστραγγίζουν μια περιοχή όσο και για την αποχέτευση των πλεοναζόντων επιφανειακών νερών. Σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιείται μικτό σύστημα στραγγίσεως με τριτεύοντες αγωγούς σωληνωτά ντραίνα και συλλεκτήρες και πρωτεύοντες αγωγούς ανοιχτές τάφρους. - 21 -
Διατομή της τάφρου Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις πεδίου αναφορικά με τη διατομή της τάφρου από δύο ομάδες μαθητών καθώς και από τοπογραφικό συνεργείο που βρέθηκε τυχαία στο σημείο. Οι μετρήσεις που απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα αφορούν το εσωτερικό πρανές της διώρυγας. Οι υπόλοιπες διαστάσεις απεικονίζονται σε σχεδιάγραμμα που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα. Μετρήσεις πεδίου 22/11/2013 Α & Β Ομάδας α/α Οριζόντιες αποστάσεις σε [m] Κατακόρυφες αποστάσεις σε [m] Α ομάδα Β ομάδα Μ.Ο. Α ομάδα Β ομάδα Μ.Ο. 1η 2,76 2,72 2,74 0,79 0,84 0,82 2η 2,27 2,27 2,27 0,78 0,79 0,79 3η 2,01 2,00 2,01 0,75 0,79 0,77 4η 2,12 2,12 2,12 0,77 0,81 0,79 5η 3,99 3,96 3,98 1,20 1,07 1,14 Συνολική οριζόντια απόσταση 13,11 Συνολική κατακόρυφη απόσταση 4,30 5,06 Η= 29,85 8,10 Η= 25,21 Μετρήσεις τοπογραφικού συνεργείου 13,16 Μετρήσεις τοπογραφικού συνεργείου 4,64-22 -
Διατομή της περιφερειακής διώρυγας Τ66 (σημείο: γέφυρα Πολυπλατάνου). - 23 -
Μακέτα της διώρυγας Τ66 (Γέφυρα Πολυπλατάνου) - 24 -
Χάραξη ευθυγραμμίας - 25 -
Μέτρηση οριζόντιων και κατακόρυφων αποστάσεων. - 26 -
- 27 -
- 28 -
- 29 -
- 30 -