ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Βασικά µεγέθη Ελληνικού τουρισµού κατά την περίοδο 2000 2012 Συµµετοχή στο ΑΕΠ και στην απασχόληση Έσοδα, αφίξεις αλλοδαπών τουριστών και µέση δαπάνη Ξενοδοχεία Κλίνες Η εποχικότητα του Ελληνικού Τουρισµού Προέλευση αφίξεων Ενδείξεις για τη σηµασία του ευρώ 2. Συµπεράσµατα για τη σηµασία του τουρισµού στην Ελλάδα και προοπτικές που διαφαίνονται 3. Βασικοί τουριστικοί προορισµοί στην Ελλάδα
Βασικά µεγέθη Ελληνικού τουρισµού κατά την περίοδο 2000 2012 1.1 Συµµετοχή στο ΑΕΠ και στην απασχόληση Το επόµενο διάγραµµα αφορά τη συµµετοχή του τουριστικού τοµέα στο ΑΕΠ και την απασχόληση στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000 2012. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 Συµµετοχή σε ΑΕΠ και απασχόληση 25 20 15 19,2 19,4 16,6 17,1 19 16,5 18,1 18,2 15,9 16,3 19,5 19,8 17,6 17,8 19,4 17,5 18,7 16,8 17,7 17,8 17,6 15,9 16 15,8 18,3 16,4 10 5 2,6 2,3 2,5 2,2 1,9 1,9 2 1,9 1,9 1,8 1,8 1,8 1,9 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Συµµετοχή στο ΑΕΠ σε % Συµµετοχή στην απασχόληση σε % διαφορά ΑΕΠ% - απασχόληση% Από αυτό προκύπτουν χρήσιµα συµπεράσµατα: Α. Το ποσοστό απασχόλησης όσο και το ποσοστό συµµετοχής στο ΑΕΠ είναι ιδιαίτερα υψηλά (σταθερά άνω του17% και του 15% αντίστοιχα) κάτι που σηµαίνει ότι ο τουρισµός αποτελεί βασικό πυλώνα της οικονοµικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου 1 στους 6 Έλληνες ασχολείται µε τον τουρισµό.
Β. Σε όλη την περίοδο παρατηρούµε ότι το ποσοστό συµµετοχής των εργαζοµένων στον τουριστικό τοµέα είναι µονίµως πάνω από το αντίστοιχο ποσοστό συµµετοχής στο ΑΕΠ. Αυτό σηµαίνει ότι οι εργαζόµενοι στον τουριστικό τοµέα έχουν αµοιβές που είναι προφανώς µικρότερες από τις αµοιβές άλλων κλάδων. Η εξήγηση του φαινοµένου θα µπορούσε να είναι ότι η εργασία στον τουρισµό δεν είναι υψηλής ειδίκευσης και συνεπώς δεν απαιτεί υψηλές αµοιβές. Παρατηρούµε ότι η απόκλιση µεταξύ της συµµετοχής του ΑΕΠ και της απασχόλησης µειώνεται (ήταν 2,6% το 2000 και 1,9% το 2012). Συνεπώς οι αµοιβές του τουριστικού κλάδου αυξάνονται σχετικά µε τις αµοιβές στην υπόλοιπη οικονοµία. Αυτό είναι πιθανό αποτέλεσµα αυξανόµενης ειδίκευσης στον τουριστικό τοµέα. ηλαδή η τουριστική παραγωγή έχουµε ενδείξεις ότι αλλάζει µορφή. Από τον ερασιτέχνη τουριστικό υπάλληλο των περασµένων ετών περνάµε στον ειδικευµένο και σύγχρονο υπάλληλο του σήµερα (κάτι που φαίνεται και από την αύξηση των σχολών που ασχολούνται µε τη συγκεκριµένη εκπαίδευση τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δηµόσιο τοµέα). Πρέπει τέλος να παρατηρήσουµε ότι αυτή η µείωση της απόκλισης µεταξύ ΑΕΠ και απασχόλησης προκύπτει και πριν από την έναρξη της ύφεσης το 2008. Συνεπώς δεν είναι αποτέλεσµα αυτής. Αντίθετα µπορούµε να πούµε ότι η ύφεση ανέκοψε και δεν ενίσχυσε αυτή τη σύγκλιση.
Γ. Θα ήταν χρήσιµο να κάνουµε την εξής παρατήρηση: Ο κλάδος του τουρισµού δεν υπήρξε ως φούσκα, δηλαδή δεν ήταν υπερτιµηµένος όπως άλλοι κλάδοι της ελληνικής παραγωγής. Για παράδειγµα ο κλάδος των κατασκευών ο οποίος κατέρρευσε µε την ύφεση ήταν υπερτιµηµένος και µη ανταγωνιστικός. Συνεπώς είναι φυσικό µε την ύφεση να εµφανίζεται µικρότερη ή καθόλου πτώση στις αµοιβές του τουριστικού κλάδου σε σχέση µε τις αµοιβές των υπόλοιπων.. Επίσης προκύπτει ένα αρκετά ενθαρρυντικό στοιχείο που αφορά την ένδειξη ότι ο τουριστικός τοµέας πέρασε από τη φάση της ύφεσης και είναι από τους πρώτους τοµείς που είναι ήδη σε πορεία ανάκαµψης. Εµφανίζεται µια κάµψη της συµµετοχής του στο ΑΕΠ τα έτη 2007 2010 ενώ το 2012 εµφανίζεται ανοδική τάση. Η εξήγηση θα µπορούσε να είναι ότι ο τουρισµός επηρεάζεται κυρίως από το εισόδηµα της αλλοδαπής, δηλαδή από την οικονοµική κατάσταση των αλλοδαπών τουριστών πελατών µας. Η ύφεση που χτύπησε την παγκόσµια οικονοµία το 2007 και που έδειξε να σταθεροποιείται µετά το 2010 επηρέασε την πορεία του τουρισµού µας. Μετά το 2010 εµφανίζεται ανοδική τάση του τουριστικού τοµέα ακολουθώντας την πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας.
Ε. Το τελευταίο ενισχύεται από τα στοιχεία του διαγράµµατος 2 που αφορά την απασχόληση στον τουριστικό τοµέα. Η απασχόληση µειώθηκε σε απόλυτα µεγέθη κατά µεταξύ των ετών 2009 και 2012 κατά 14% περίπου (από 798.600 σε 688.800) ενώ στην υπόλοιπη οικονοµία γνωρίζουµε ότι η ανεργία αυξήθηκε κατά 21%. Ζ. Τέλος από το συγκεκριµένο διάγραµµα (το 2 ο ) προκύπτει η ένδειξη ότι οι Ολυµπιακοί αγώνες της Αθήνας πιθανότατα βοήθησαν την εκτίναξη της απασχόλησης στον τουριστικό τοµέα µετά το 2004, λειτουργώντας ως πολύ αποτελεσµατική διαφήµιση προώθηση του Ελληνικού Τουρισµού. Συγκεκριµένα έχουµε αύξηση της απασχόλησης από 785.300 το 2004, σε 855.100 το 2005 κάτι που διατηρήθηκε µέχρι την έναρξη της επίδρασης από την παγκόσµια ύφεση το 2008.
Απασχόληση (άµεση και έµµεση) 1000 900 800 700 788,3 796,6 796,2 776,3 785,3 855,1 885,6 878,2 854,4 798,6 786 720,6 688,8 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
1.2 Έσοδα, αφίξεις αλλοδαπών τουριστών και µέση δαπάνη Το επόµενο διάγραµµα αφορά τις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στη χώρα µας την περίοδο 2000 2012 και τα έσοδα που προέκυψαν από αυτές. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 Έσοδα & Αφίξεις αλλοδαπών 18 16 14 14,4 15,2 16,2 15,9 14,9 15 16,4 16,9 12 10 12,4 10,1 13 10,6 12,6 12,5 10,3 9,5 11,7 10,4 10,7 11,4 11,3 11,6 10,4 9,6 10,5 10,4 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Έσοδα (δις) Αφίξεις αλλοδαπών Προκύπτουν τα επόµενα συµπεράσµατα:
Οι αφίξεις τουριστών φαίνεται να εκτοξεύονται µετά τους Ολυµπιακούς του 2004. Συγκεκριµένα έχουµε αύξηση αφίξεων από τα 11,7 εκατοµµύρια το 2004 στα 16,2 το 2007 (αύξηση περίπου 30%). Ακόµα και στη φάση της παγκόσµιας ύφεσης 2008 2010 οι αφίξεις είναι σταθερά υψηλότερες από αυτές πριν το 2004. εν συµβαίνει το αντίστοιχο στα έσοδα από τον τουρισµό που δείχνουν να έχουν συνεχώς αυξανόµενη απόκλιση από τις αφίξεις. Συγκεκριµένα τα έσοδα µας από τον τουρισµό παραµένουν το 2012 σε επίπεδα του 2004 παρά τη µεγάλη αύξηση των αφίξεων. Ο επόµενος πίνακας το αποδεικνύει: Έτος 2000 813 Μέση κατά κεφαλή δαπάνη 2001 813 2002 819 2003 762 2004 882 2005 746 2006 746 2007 700 2008 730 2009 697 2010 640 2011 639 2012 616
Για να εξηγηθεί αυτό το φαινόµενο θα πρέπει να συνεκτιµήσουµε τα εξής: α. Η παγκόσµια ύφεση µείωσε τις δαπάνες για αγαθά που είναι ελαστικά στο εισόδηµα και συνεπώς τις τουριστικές δαπάνες των νοικοκυριών. Ο πολίτης τουρίστας καλύπτει σε περιόδους µείωσης του εισοδήµατος του άλλες πιο σηµαντικές για αυτόν ανάγκες. β. Η αύξηση του ανταγωνισµού στην ευρύτερη περιοχή (πχ. Αίγυπτος, Τουρκία, Κύπρος, βορειοαφρικανικές ακτές) οδήγησαν σε πτώση τιµών για το τουριστικό προϊόν. Ταυτόχρονα, όµως, οδήγησε (όπως θα δούµε παρακάτω) σε αύξηση των επενδύσεων στον τουριστικό τοµέα, µε στόχο τη βελτίωση της ποιότητας, τη µείωση του µέσου κόστους και τη διατήρηση της κερδοφορίας παρά τη µείωση των τιµών. γ. Η οµαδοποίηση της τουριστικής κίνησης µέσω τουριστικών πακέτων οδηγεί σε εκπτώσεις τιµών ( οικονοµίες κλίµακας στον τουρισµό). Ο τουρίστας που έρχεται στη χώρα απολαµβάνει ένα πακέτο παροχών στο οποίο εκτός της διαµονής περιλαµβάνεται η µετακίνηση, το φαγητό και τµήµα της διασκέδασης του, οπότε δαπανά λιγότερα χρήµατα για αυτές τις υπηρεσίες σε επιχειρήσεις εκτός του συγκεκριµένου πακέτου.
1.3 Ξενοδοχεία Κλίνες Το επόµενο διάγραµµα δείχνει τη µεγέθυνση του τουριστικού τοµέα µέσω της αύξησης των ξενοδοχειακών µονάδων στη χώρα µας. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 ξενοδοχεία 10000 9000 8073 8285 8527 8689 8899 9036 9111 9207 9385 9554 9732 9648 9670 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Φαίνεται ότι κατά την περίοδο της έρευνας έχουµε µια αύξηση των ξενοδοχειακών µονάδων κατά περίπου 15% (από τις 8073 σε 9670). Οι τουριστικές µονάδες αποτελούν στην πραγµατικότητα τις επενδύσεις του τουριστικού τοµέα, οι οποίες δείχνουν να αυξάνονται. Αυτό επιβεβαιώνει ότι ο τουριστικός τοµέας είναι αναπτυσσόµενος και µάλιστα µε σταθερό τρόπο που δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα από την οικονοµική κρίση. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούµε αν αυτές οι νέες ξενοδοχειακές µονάδες είναι µεγαλύτερου ή µικρότερου µεγέθους. Κάτι τέτοιο µπορεί να εξαχθεί ακόµα και µε απλή παρατήρηση του διαγράµµατος 5, που παρουσιάζει τις κλίνες που διαθέτουν τα ξενοδοχεία µας και τη διαχρονική τους εξέλιξη µετά το 2000. Παρατηρούµε αντίστοιχη αύξηση και µάλιστα µε ταχύτερο ρυθµό. Οι κλίνες αυξήθηκαν από 594000 περίπου το 2000 σε 770000 το 2012, δηλαδή σε ποσοστό που ξεπερνά το 25%. Η παρατήρηση αυτή µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι η υπόθεση που κάναµε νωρίτερα για τη δηµιουργία οικονοµιών κλίµακας στον τουρισµό (δηλαδή µεγάλων µονάδων παραγωγής) τα τελευταία χρόνια, ήταν σωστή.
ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 κλινες 800000 700000 600000 763407763668771271 608104626914644898668271682050693252700993715857726546 593990 500000 400000 300000 200000 100000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 κλινες
Ο ισχυρισµός µας ότι οι ξενοδοχειακές µονάδες µεγεθύνθηκαν τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώνεται και από το επόµενο διάγραµµα που αποδίδει το µέσο όρο κλινών ανά ξενοδοχείο. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 6 κλίνες ανά ξενοδοχείο 80,00 79,15 79,76 79,00 78,44 78,00 77,00 76,09 76,14 76,28 76,05 76,00 75,10 75,48 75,00 74,22 74,00 73,58 73,40 73,52 73,00 72,00 71,00 70,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 κλίνες ανά ξενοδοχείο
Μάλιστα παρατηρούµε επιπλέον: Το µέγεθος των ξενοδοχειακών µονάδων µεγάλωνε σταδιακά την περίοδο 2002 2006 Υπήρξε µια µικρή περίοδος σταθερότητας µεταξύ 2007 2009 Από το 2010 υπήρξε απότοµη αύξηση του µέσου όρου κλινών ανά ξενοδοχείο Οι παραπάνω παρατηρήσεις συµφωνούν µε την εκτίµηση που εκφράσαµε νωρίτερα ότι οι ξενοδοχειακές µονάδες µεγεθύνονται και προσπαθούν µε αυτόν τον τρόπο να αντιµετωπίσουν από τη µία την οικονοµική κρίση και από την άλλη τη άλλη τον αυξανόµενο παγκόσµιο ανταγωνισµό. Θα µπορούσε να καταλήξει κανείς στο συµπέρασµα ότι η τουριστική βιοµηχανία στην Ελλάδα ανταποκρίνεται στον ανταγωνισµό και προσαρµόζεται γρήγορα στις συνθήκες της αγοράς και της παγκόσµιας οικονοµίας.
1.4 Η εποχικότητα του Ελληνικού Τουρισµού Για να µελετήσουµε την εποχικότητα του τουρισµού στην Ελλάδα αθροίσαµε τις αφίξεις των τουριστών που πραγµατοποιούνται τους τρεις καλοκαιρινούς µήνες και εκφράσαµε το αποτέλεσµα ως ποσοστό των συνολικών ετήσιων αφίξεων. Το αποτέλεσµα ήταν ο επόµενος πίνακας. ΕΤΟΣ εποχικότητα 2000 51,20% 2001 51,30% 2002 50,30% 2003 50,60% 2004 49,10% 2005 49,50% 2006 49% 2007 47,70% 2008 50% 2009 52% 2010 55% 2011 54% 2012 56% Παρατηρούµε ότι σχεδόν οι µισοί τουρίστες έρχονται στην Ελλάδα την καλοκαιρινή περίοδο. Ο Ελληνικός Τουρισµός στηρίζεται στο πλεονέκτηµα των κλιµατολογικών συνθηκών της χώρας µας µε ότι ή κακό συνεπάγεται αυτή η διαπίστωση. Για παράδειγµα:
Μπορεί να θεωρηθεί περίπου δεδοµένη η βάση της τουριστικής µας κίνησης, πάντα υπό την προϋπόθεση ότι ο τουριστικός κλάδος θα παραµένει ανταγωνιστικός στο επίπεδο των τιµών και των ποιοτικών παροχών. Το καλό κλίµα και οι οµορφιές της πατρίδας µας δεν θα εκλείψουν από τη µια µέρα στην άλλη. Απλά πρέπει να συνεχίσουµε να προσαρµοζόµαστε στον τουριστικό τοµέα µε την ταχύτητα που απαιτούν οι σύγχρονες συνθήκες. Από την άλλη πλευρά µπορεί κάποιος να πει ότι ο τουρισµός µας είναι µονοδιάστατος. Ότι θα µπορούσαµε να εκµεταλλευτούµε περισσότερο άλλα χαρακτηριστικά της πατρίδας µας για να προσελκύσουµε τουρίστες και σε άλλες εποχές του χρόνου. Ακόµα θα µπορούσαµε να έχουµε αντιρρήσεις ως προς τη µορφή των παροχών και τη σχέση τους µε την υστεροφηµία της χώρας µας (είναι γνωστές οι ακραίες συµπεριφορές τουριστών σε κάποιες περιοχές της χώρας που έχουν αποκτήσει κακή φήµη ως προς τη µορφή της διασκέδασης που παρέχουν). Το συµπέρασµα πάντως που προκύπτει αβίαστα είναι ότι ο Ελληνικός Τουρισµός είναι κυρίως καλοκαιρινή υπόθεση.
1.5 Προέλευση αφίξεων Ενδείξεις για τη σηµασία του ευρώ Στην προσπάθεια να µελετήσουµε την προέλευση των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών χρησιµοποιήσαµε τους 4 µεγαλύτερους πελάτες του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Σε αυτήν την τετράδα ανήκουν διαχρονικά από το 2000 ως και το 2012 η Γερµανία, η Γαλλία, η Ιταλία (µε εξαίρεση το 2012) και το Ηνωµένο Βασίλειο. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 7 Προέλευση αφίξεων 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ην.Βασιλειο Γερµανια Ιταλια Γαλλια
Παρατηρούµε ότι οι Άγγλοι που επισκέπτονται την Ελλάδα µειώνονται σταδιακά (έχουµε χάσει περίπου το 1/3 των Άγγλων τουριστών). Προφανώς µια τόσο µεγάλη µείωση χρήζει µελέτης. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι πιθανότατα η ένταξη µας στο ευρώ και η ανατίµηση του έναντι της Αγγλικής λίρας µας έκανε σχετικά ακριβότερους για τους Άγγλους. Αντίθετα οι υπόλοιποι µεγάλοι πελάτες µας που είναι και αυτοί µέλη της ζώνης του ευρώ δεν επηρεάστηκαν αρνητικά. Εµφανίζουν διακυµάνσεις (πχ. οι Γάλλοι δείχνουν τάσεις αύξησης, οι Γερµανοί κυµαίνονται συνήθως σε ένα µικρό εύρος και έχουν γίνει οι πρώτοι πελάτες µας, οι Ιταλοί µετά από περίοδο αύξησης εµφανίζουν τάσεις µείωσης και µάλιστα χάνουν τη θέση τους στην πρώτη τετράδα το 2012 την οποία καταλαµβάνουν οι Ρώσοι). Εντύπωση προκαλεί η απουσία των Αµερικανών από την πρώτη πεντάδα των πελατών µας. Αυτή η παρατήρηση ισχυροποιεί τον ισχυρισµό µας ότι το ευρώ έχει καταστήσει ακριβότερη και συνεπώς µη ανταγωνιστική την Ελλάδα ως τουριστικό προορισµό για χώρες των οποίων τα νοµίσµατα υποτιµήθηκαν σε σχέση µε το ευρώ. Αντίθετα διατηρήσαµε και σε κάποιες περιπτώσεις αυξήσαµε την απήχηση του τουρισµού µας εντός της ζώνης του ευρώ, τουλάχιστον ως προς τους παραδοσιακούς µας και ισχυρούς εντός της ευρωζώνης πελάτες µας.
Συµπεράσµατα για τη σηµασία του τουρισµού στην Ελλάδα και προοπτικές που διαφαίνονται Το πρώτο και αβίαστο συµπέρασµα που προκύπτει από την έρευνα µας είναι ότι ο τουρισµός αποτελεί πολύ σηµαντικό παραγωγικό τοµέα της ελληνικής οικονοµίας. Είναι ένας τοµέας που προσθέτει σταθερά πολύ σηµαντικό ποσοστό του ΑΕΠ και δίνει απασχόληση σε πολύ µεγάλο τµήµα του ελληνικού εργατικού δυναµικού. Η βαρύτητα του τουρισµού και η πολυετής εξέλιξη των τουριστικών επιχειρήσεων, έχει συµβάλλει στην εξωστρέφεια της ελληνικής τουριστικής βιοµηχανίας µε την έννοια ότι µπορεί να προσαρµόζεται στο διεθνές οικονοµικό περιβάλλον και να επιβιώνει παρά τις αντιξοότητες που προκύπτουν από αυτό. Αυτή είναι και η αιτία της γρήγορης προσαρµογής του τουριστικού προϊόντος µας µε αφορµή την παγκόσµια κρίση. Η µεγέθυνση των τουριστικών µονάδων και η µείωση της κατά κεφαλήν δαπάνης των τουριστών δείχνουν ότι πιθανότατα έχουµε εκµεταλλευτεί οικονοµίες κλίµακας (πτώση του µέσου κόστους παραγωγής) που µας έχουν κάνει περισσότερο ανταγωνιστικούς, µε αποτέλεσµα να προσελκύουµε περισσότερους τουρίστες. Φυσικά αυτό δεν µπορεί να επιβεβαιωθεί στο πλαίσιο αυτής της έρευνας αφού θα απαιτούσε στοιχεία κόστους των τουριστικών µονάδων. Υπάρχουν όµως ισχυρές ενδείξεις που απορρέουν από την ανάπτυξη του τουριστικού τοµέα µέσα στο περιβάλλον ύφεσης της ελληνικής οικονοµίας.
Στα αρνητικά του ελληνικού τουρισµού πρέπει να καταγραφεί ότι πρόκειται για έναν τοµέα που αναπτύσσεται χωρίς να αξιοποιεί πλήρως τις δυνατότητες του, αφού περισσότερο από το µισό προϊόν του παράγεται µέσα σε ένα τρίµηνο (Ιούνιος Σεπτέµβριος). Η αδυναµία ενίσχυσης του τουρισµού µας σε µη καλοκαιρινούς µήνες, µας οδηγεί σε µια µονοδιάστατη ανάπτυξη των δοµών του τουρισµού ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες των καλοκαιρινών επισκεπτών µας. Με αυτόν τον τρόπο δεν ενισχύουµε άλλες µορφές τουρισµού που θα µπορούσαν να αποτελούν µόνιµη πηγή εισοδήµατος και σε µη καλοκαιρινές περιόδους. Άλλωστε η ιστορία µας και τα αποµεινάρια του αρχαίου πολιτισµού µας δεν έχουν εποχικό χαρακτήρα. Η ανάπτυξη του τουριστικού τοµέα µέσα σε καταστάσεις έντονης ύφεσης αποτελεί την απόδειξη ότι ο συγκεκριµένος τοµέας µπορεί να αποτελέσει βάση για τη µελλοντική βελτίωση της εθνικής οικονοµικής µας κατάστασης. Στο ερώτηµα αν αρκεί ο τουριστικός τοµέας για την έξοδο από την κρίση η απάντηση είναι φυσικά αρνητική. Η ανάπτυξη προϋποθέτει την αξιοποίηση πολλών τοµέων στους οποίους έχουµε αντίστοιχες δυνατότητες. Απλά ο τουριστικός τοµέας µπορεί να αποτελέσει το παράδειγµα προς µίµηση τουλάχιστον ως προς το βαθµό προσαρµοστικότητας του στο διεθνή ανταγωνισµό. εν αποτελεί µονόδροµο ανάπτυξης. Απλά δείχνει το δρόµο
ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 1. ΚΡΗΤΗ 2. ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ
1. ΚΡΗΤΗ Θάλασσα διαυγής και κρυστάλλινη, βουνά κακοτράχαλα αλλά µεγαλοπρεπή, σπουδαία µουσεία και αρχαίοι οικισµοί, εντυπωσιακά σπήλαια και βάραθρα, γνωστά από τους προϊστορικούς χρόνους, τοιχογραφίες µε έντονα χρώµατα, ήπιο κλίµα, µαγευτικές ακτές µε υπερσύγχρονα ξενοδοχεία, γοητευτική ενδοχώρα µε γραφικά χωριά, παραδόσεις και ζεστή φιλοξενία, εξαιρετική τοπική κουζίνα για την οποία έρευνες έχουν αποδείξει πως αυξάνει θεαµατικά το µέσο όρο ζωής (πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν το κρέας, το παρθένο ελαιόλαδο, τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια). Ένα νησί ξεχωριστό και συνάµα το µεγαλύτερο της Ελλάδας µε έκταση 8.336 τ. χλµ. και πάνω από 1.000 χλµ. ακτών: αυτή είναι η Κρήτη.
Η θέση της Κρήτης, ανάµεσα στην Αφρική, την Ευρώπη και τη Μικρά Ασία, και το ήπιο κλίµα της την κατέστησαν κέντρο πολιτισµού ήδη από τα νεολιθικά χρόνια. Γύρω στο 6000 π.χ., υπήρξαν στην Κρήτη προϊστορικοί οικισµοί, ενώ στα 2600 π.χ. φτάνουν στο νησί άποικοι που γνώριζαν τον χαλκό. Μαζί τους ξεκινά η λαµπρή ιστορία του Μινωικού Πολιτισµού, ο οποίος γύρω στα 1950 π.χ. βρίσκεται στην κορύφωσή του και τότε χτίζονται τα λαµπρά ανάκτορα στην Κνωσό, τη Φαιστό και τα Μάλια.
Κατά τη µυθολογία, σε µία σπηλιά της Κρήτης έκρυψε η Ρέα τον νεογέννητο ία. Εκεί τον ανέθρεψαν οι νύµφες, ενώ οι δαίµονες Κουρήτες χτυπούσαν δυνατά τις ασπίδες τους, για να µην ακούει ο Κρόνος τα κλάµατα του µωρού και το φάει. Στην Κρήτη, πάλι, ο ίας, µεταµφιεσµένος σε ταύρο, έφερε την Ευρώπη, για να ζήσει µαζί της τον έρωτά του. Γιος τους ήταν ο Μίνωας, που βασίλευσε στην Κρήτη και την έκανε θαλασσοκράτειρα. Την εποχή εκείνη ακόµη και η Αττική πλήρωνε φόρο υποτέλειας στην Κρήτη, µέχρι που ο Αθηναίος πρίγκιπας Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο. Πίσω από τον µύθο κρύβεται ένα ισχυρό και πλούσιο βασίλειο και ο αρχαιότερος πολιτισµός της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Στα 1450 π.χ. και ξανά στα 1400 π.χ. διαδοχικές καταστροφές, πιθανόν λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας, φέρνουν την παρακµή. Ακολουθούν οι ωριείς, που µεταναστεύουν στο νησί και αργότερα έρχονται οι Ρωµαίοι. Η Κρήτη γίνεται επαρχία του Βυζαντίου ενώ στη συνέχεια, για έναν ολόκληρο αιώνα (824-961 µ.χ.), καταλαµβάνεται από τους Άραβες και γίνεται ορµητήριο πειρατών µε κέντρο τους τον Χάνδακα, το σηµερινό Ηράκλειο. Στη συνέχεια, η Κρήτη ξαναπερνά στο Βυζάντιο, µέχρι των ερχοµό των Ενετών, οι οποίοι θα κρατήσουν το νησί για περίπου 5 αιώνες και θα αφήσουν βαθιά σφραγίδα στον πολιτισµό του. Το 1669, µε την πτώση του Χάνδακα, ξεκινά η περίοδος της Τουρκοκρατίας, η οποία είναι γεµάτη αιµατηρές επαναστάσεις. Στα τέλη του 19ου αι. η εξουσία των Τούρκων τελειώνει και δηµιουργείται η Κρητική Πολιτεία, µε ύπατο αρµοστή τον βασιλιά της Ελλάδας. Εν τέλει, το 1913 η Κρήτη, θα ενσωµατωθεί επίσηµα στην Ελλάδα.
Νοµός Χανίων Ο νοµός Χανίων, ο δυτικότερος του νησιού, χαρακτηρίζεται από τα εντυπωσιακά «Λευκά Όρη» και το διάσηµο εθνικό δρυµό τους που καταλαµβάνει το µεγαλύτερο τµήµα του νοµού.
Νοµός Ρεθύµνης Μεταξύ των Λευκών Ορέων και του Ψηλορείτη (Ίδη) βρίσκεται ο νοµός Ρεθύµνου, συνώνυµος µε απαράµιλλης οµορφιάς βραχώδη τοπία, υπέροχες ακτές, µελωδίες κρητικής λύρας, οφτό συνοδεία τσικουδιάς, θρυλικά σπήλαια, ιστορικά µοναστήρια, παραδοσιακά ορεινά χωριά και πολυτελή τουριστικά θέρετρα. Νιώστε την πεµπτουσία της Κρήτης του µύθου στην πιο ορεινή, απόµακρη και αυτάρκη περιοχή του νησιού
Νοµός Ηρακλείου Ο µεγαλύτερος και ο πλέον πυκνοκατοικηµένος νοµός του νησιού περιβάλλεται από δύο οροσειρές, την Ίδη (Ψηλορείτης) στα δυτικά και τη ίκτη (Λασιθιώτικα βουνά) στα ανατολικά. Στο Ηράκλειο βρίσκονται ορισµένοι από τους σηµαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης, πανέµορφες παραλίες και µια γοητευτική ενδοχώρα µε γραφικά χωριουδάκια, σπήλαια και φαράγγια, οροπέδια και κατάφυτες κοιλάδες γεµάτες ελαιώνες και αµπελώνες, επιβλητικές οροσειρές, καθώς και η πιο άρτια τουριστική υποδοµή της Κρήτης. Ο απαράµιλλος συνδυασµός αστικού τοπίου και φυσικού πλούτου καθιστά το νοµό Ηρακλείου µοναδικό προορισµό. εξερευνήσετε!
Νοµός Λασιθίου Στο ανατολικό άκρο της Κρήτης, ο νοµός Λασιθίου ξαφνιάζει µε τις έντονες αντιθέσεις του. Πίσω από την εκτυφλωτική λάµψη των παγκοσµίως γνωστών παραθαλάσσιων τουριστικών θέρετρων, µε τις υπερπολυτελείς ξενοδοχειακές µονάδες, βρίσκονται ανόθευτα από τον τουρισµό όµορφα ορεινά χωριά, ερηµικές παραλίες, άγνωστοι αρχαιολογικοί χώροι και βυζαντινά ξωκλήσια, δηµιουργώντας ένα πολύ γοητευτικό σκηνικό.
2. ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ
Νησί µοναδικό, µε κάτασπρα χωριουδάκια και ξεχωριστά τοπία. Ηφαιστειακές παραλίες και µοναδικό ηλιοβασίλεµα. Ένας από τους σηµαντικότερους τουριστικούς προορισµούς του κόσµου. Η Σαντορίνη. Ένα νησί θαύµα Η Σαντορίνη συγκαταλέγεται στους 10 οµορφότερους τουριστικούς προορισµούς στο κόσµο, πράγµα που δικαιολογείται απολύτως από τα απείρου κάλλους τοπία της.
Η Θήρα (όπως είναι το άλλο όνοµα της Σαντορίνης) αποτελεί κλασσικό Κυκλαδίτικο νησί, µε λίγη βλάστηση, πολλούς ανέµους και αµέτρητα λευκά σπίτια. Πέρα όµως από αυτά, η Σαντορίνη δίνει σε κάθε επισκέπτη της κάτι το ξεχωριστό: Τη µαγεία της Καλντέρας και την ιδιαιτερότητα του εδάφους της που οφείλεται στις εκρήξεις του ηφαιστείου και στους ισχυρούς σεισµούς. Φτάνοντας µε το πλοίο στη Σαντορίνη, η διαφορά αυτή φανερώνεται αµέσως. Στο χείλος του γκρεµού, κρέµονται κυριολεκτικά, ολόκληρα χωριά. Πρώτα εµφανίζεται στα µάτια του ταξιδιώτη η Οία, που βρίσκεται στο βορειότερο τµήµα του νησιού και στη συνέχεια ξεπροβάλλουν τα Φηρά (η πρωτεύουσα) και τα χωριά τους
εξιά βρίσκονται τα νησάκια του Ηφαιστείου, η Παλιά κι η Νέα Καµένη, καλυµµένα µε την κατάµαυρη λάβα, θέαµα πρωτόγνωρο για τον καθένα και εξίσου εντυπωσιακό, ενώ πίσω τους φαίνεται το γραφικό νησί της Θηρασιάς. Το πλοίο πλησιάζει στο λιµάνι. Το µαγευτικό ταξίδι στη Σαντορίνη αρχίζει...
Φηρά Τα Φηρά είναι η πρωτεύουσα του νησιού και αποτελούν µια καλή πρόταση για τις διακοπές σας στη Σαντορίνη. Εκτός από την καταπληκτική θέα στην Καλντέρα, τα Φηρά πληρούν όλες τις προϋποθέσεις για να σας παράσχουν ολοκληρωµένες υπηρεσίες. Εδώ βρίσκονται τράπεζες, καταστήµατα, αστυνοµικό τµήµα, νοσοκοµείο φαρµακείο, εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης, δηµόσιες υπηρεσίες και κυρίως οι κεντρικοί σταθµοί ταξί και λεωφορείων. Κατεβαίνοντας 566 σκαλιά µπορεί να επισκεφτεί κανείς το παλιό λιµάνι, απ' όπου µικρά καραβάκια µεταφέρουν τους τουρίστες στα γύρω νησιά και στο Ηφαίστειο. Για όσους δεν αντέχουν τη δοκιµασία των σκαλιών, υπάρχουν δύο ακόµη τρόποι πρόσβασης στο παλιό λιµάνι: το τελεφερίκ και τα παραδοσιακά... γαϊδουράκια! Κάντε µια βόλτα στα Φηρά, φάτε πρόχειρα στην πλατεία, τριγυρίστε τα σοκάκια τους και χαζέψτε την ηρεµία της Καλντέρας. Ίσως κατά πολλούς το ηλιοβασίλεµα της Οίας να θεωρείται καλύτερο, αλλά και στα Φηρά είναι θαυµάσιο. Αξίζει κάποιο δειλινό να το δείτε και από εκεί.
Οία Η Οία (και όχι Οία, όπως τη προφέρουν χιλιάδες τουριστών) είναι ο µεγαλύτερος παραδοσιακός οικισµός της Σαντορίνης. Υπήρξε η παλιά πρωτεύουσα του νησιού µε πληθυσµό 9.000 κατοίκους στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο επισκέπτης ξεκινώντας µια βόλτα στο γραφικό "µονοπάτι της Οίας" απολαµβάνει την υπέροχη θέα στη Θάλασσα από τη µία πλευρά και τους εντυπωσιακούς βράχους από την άλλη. Περπατώντας στο µονοπάτι θα συναντήσει (πολλά) σκαλοπάτια που οδηγούν στο λιµανάκι της Αρµένης, µε µοναδική θέα προς την Καλντέρα. Αν συνεχίσει στο µονοπάτι της Οίας, περνάει από την πλατεία του χωριού και την εκκλησία της Παναγιάς της Πλατσανής και καταλήγει σε ένα από τα βορειότερα σηµεία του νησιού για να απολαύσει τη θέα προς τη Θηρασιά και το φηµισµένο και υπέροχο ηλιοβασίλεµα. Στην Οία υπάρχουν αρκετά καταστήµατα, πολλές γκαλερί, µαγαζάκια µε χειροποίητα είδη λαϊκής τέχνης, εστιατόρια, καφετέριες, αστυνοµικό τµήµα, τράπεζες και ένα πολύ ωραίο πολιτιστικό κέντρο
Αµµούδι Κάτω από την Οία βρίσκεται το Αµµούδι. Στο Αµµούδι µπορεί να πάει κανείς είτε µε τα πόδια από τα σκαλοπάτια, είτε µε αυτοκίνητο, το οποίο θα πρέπει να παρκάρει στο δρόµο, µόλις 100 µέτρα από την παραλία. Το Αµµούδι είναι ένα λιµανάκι µε πολλές ταβέρνες και φρέσκο ψάρι. Μέσα στο λιµανάκι υπάρχει και µια µικρή παραλία µε κόκκινα και µαύρα βότσαλα. Αν συνεχίσετε µε τα πόδια µετά το λιµανάκι, µέσα από ένα δύσβατο µονοπάτι, θα συναντήσετε ένα βράχο σε µικρή απόσταση από τη στεριά, που αποτελεί επιλογή πολλών παραθεριστών για το µπάνιο τους.
Πάνω στο βράχο είναι χτισµένο το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Από το Αµµούδι µπορείτε να πάρετε καραβάκι για τη Θηρασιά καθώς επίσης και να επισκεφθείτε µε βάρκα την εκκλησία Εφτά Παίδες, χτισµένο σε βράχο στην εσωτερική πλευρά της Καλντέρας.
Καµάρι Στο Καµάρι βρίσκεται η πιο πολυσύχναστη παραλία του νησιού. Έχει µαύρη άµµο και η έκτασή της ξεπερνάει τα 2 χιλιόµετρα. Μπροστά από την παραλία υπάρχουν µπαρ, εστιατόρια, καφέ και καταστήµατα. Απέναντι, στα ανατολικά, φαίνεται το νησί της Ανάφης. Η ανατολή του Ηλίου από την παραλία του Καµαριού, µε φόντο την Ανάφη, είναι µοναδική.
Ψηλά στο βουνό, βρίσκεται η αρχαία Θήρα, την οποία µπορεί να επισκεφτεί κανείς είτε µε τον παραδοσιακό τρόπο, πάνω σε ένα µουλάρι, είτε περπατώντας το µονοπάτι που ξεκινάει από το Καµάρι. Η θέα από εκεί είναι ξεχωριστή, αφού µπορεί κανείς να δει από τη µία µεριά το Καµάρι και από την άλλη την Περίσσα. Επισκεφθείτε το Αρχαίο Θέατρο και το πετρόχτιστο εκκλησάκι της Ευαγγελίστριας. Στη Μέσα Γωνιά, το παλιό Καµάρι, υπάρχει η εκκλησία της Παναγίας της Επισκοπής που χτίστηκε το 1100 µ.χ.. Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου γίνεται µεγάλο Πανηγύρι για τον εορτασµό της Χάρης της. Αν πάλι βρεθείτε στη Σαντορίνη στις 24 Σεπτεµβρίου, στη γιορτή της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, που επίσης βρίσκεται στο Καµάρι, µπορείτε να γλεντήσετε τρώγοντας και πίνοντας κρασί µαζί µε τους ντόπιους.
Tο Ηµεροβίγλι αποτελεί άλλον ένα παραδοσιακό οικισµό του νησιού. Αξίζει να το επισκεφτεί κανείς γιατί βρίσκεται στο ψηλότερο σηµείο της Καλντέρας, σε ύψος 300 περίπου µέτρων και έχει καταπληκτική θέα προς το Ηφαίστειο. Στον οικισµό αυτό βρίσκεται το κάστρο του Σκάρου, από το οποίο ένα µονοπάτι οδηγεί στο Ναό της Θεοσκέπαστης που είναι χτισµένος σε ένα θεόρατο βράχο πάνω από την Καλντέρα. Στο Ηµεροβίγλι δεν υπάρχουν πολλά καταστήµατα ή σπίτια. Σχεδόν το σύνολο των κτισµάτων είναι ξενοδοχεία και εστιατόρια µε πολύ - µα πάρα πολύ - υψηλές τιµές.
Αυτό που είναι εντυπωσιακό στο Ηµεροβίγλι, είναι η ηρεµία που επικρατεί. Αν και όλα σχεδόν τα καταλύµατα είναι γεµάτα κατά τη διάρκεια όλης της θερινής σαιζόν, οποιαδήποτε στιγµή κι αν διαβεί κανείς τα στενά του, δεν πρόκειται να συναντήσει παρά ελάχιστους ανθρώπους. Σίγουρα πάντως, µια επίσκεψη στο Ηµεροβίγλι είναι επιβεβληµένη. Πώς θα πάτε: Με αεροπλάνο από το "Ελευθέριος Βενιζέλος" µε καθηµερινά δροµολόγια.- Με πλοίο:η Σαντορίνη συνδέεται καθηµερινά µε τον Πειραιά. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι 11-12 ώρες, υπάρχουν όµως και ταχύπλοα από Πειραιά και Ραφήνα που η διάρκεια του ταξιδιού είναι 5-6 ώρες.