Διεθνής Σύνοδος για την Πυρηνική Ασφάλεια

14 Απριλίου 2010 www.geostrategy.gr Διεθνής Σύνοδος για την Πυρηνική Ασφάλεια Η Διεξαγωγή της Συνόδου Το διήμερο 12 και 13 Απριλίου, η Ουάσιγκτον φιλοξένησε τη «Διεθνή Σύνοδο για την Πυρηνική Ασφάλεια», στην οποία παρευρέθηκαν ηγέτες από 47 χώρες. Πριν την έναρξη της συνόδου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι-μουν δήλωσε ότι «η πυρηνική τρομοκρατία είναι μία από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα» και πρότεινε τη διεξαγωγή δεύτερης συνόδου το επόμενο φθινόπωρο στη Νέα Υόρκη (ετήσια Γενική Συνέλευσης του ΟΗΕ το Σεπτέμβριο του 2010). Όπως δημοσιεύθηκε και από τα ΜΜΕ, η «Διεθνής Σύνοδος για την Πυρηνική Ασφάλεια» αποτέλεσε τη μεγαλύτερη συνάθροιση ξένων ηγετών, που φιλοξένησε πρόεδρος των ΗΠΑ από το 1945 (Διάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο, για την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών). Από τη σύνοδο απουσίαζε το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και η Συρία (η Ουάσιγκτον πιστεύει ότι η Δαμασκός φιλοδοξεί να καταστεί πυρηνική δύναμη). Επίσης, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου, αν και έλαβε πρόσκληση, εντούτοις αποφάσισε να μη συμμετάσχει καθότι πληροφορίες ανέφεραν ότι η Τουρκία και η Αίγυπτος πιθανόν να έθεταν ως θέμα το ισραηλινό πυρηνικό οπλοστάσιο. Ως γνωστόν, το Ισραήλ δεν επιβεβαιώνει αλλά και ούτε αρνείται ότι διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο. 1

Ο Σκοπός της Συνόδου Σύμφωνα με την ατζέντα αλλά και τις επιδιώξεις τόσο της Ουάσιγκτον όσο και ορισμένων συμμετεχόντων χωρών προκύπτει ότι η σύνοδος πραγματοποιήθηκε προκειμένου: Να πεισθεί η διεθνής κοινότητα ότι η πυρηνική τρομοκρατία συνιστά «εν δυνάμει απειλή» για την παγκόσμια ασφάλεια. Να οικοδομηθεί η απαιτούμενη παγκόσμια συναίνεση, για τη δημιουργία ενός «μηχανισμού», του οποίου η λειτουργία θα αποτρέπει την απόκτηση πυρηνικών όπλων, τόσο από τη διεθνή τρομοκρατία όσο και από χώρες που θα επιδιώξουν να αναπτύξουν πυρηνικά προγράμματα χωρίς να συνεργασθούν με τη «Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας» (International Atomic Energy Agency - IAEA) 1. Να μειωθεί η δραστηριότητα των πυρηνικών δυνάμεων είτε με την εγκατάλειψη των υφιστάμενων πυρηνικών προγραμμάτων τους είτε με την καταστροφή μέρους ή του συνόλου των πυρηνικών τους όπλων. Να αποθαρρυνθούν όσες χώρες φιλοδοξούν να καταστούν στον μέλλον πυρηνικές δυνάμεις. Ουσιαστικά, σκοπός της συνόδου ήταν να υιοθετηθούν οι απαραίτητες κατά τους διοργανωτές της συνόδου- διαδικασίες και να εφαρμοσθούν αυστηρότερα μέτρα από τα ήδη προβλεπόμενα στη «Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών» (Non Proliferation Treaty NPT) 2, τόσο για τη φύλαξη των πυρηνικών εγκαταστάσεων όσο και για τη διακίνηση των πυρηνικών ή και ραδιοενεργών υλικών. Τα Κύρια Σημεία της Συνόδου ΗΠΑ: Με την έναρξη της συνόδου ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα τόνισε ότι «η πιθανότητα να αποκτήσει πυρηνικό όπλο μια τρομοκρατική οργάνωση αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή κατά της ασφάλειας των ΗΠΑ» και συνεχίζοντας ανέφερε ότι «οργανώσεις όπως η αλ-κάιντα δεν θα διστάσουν να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα». Πέρα όμως από τις αμερικανικές αναφορές για την πιθανή πυρηνική τρομοκρατία, η Ουάσιγκτον εστίασε την προσοχή των παρευρισκομένων και στην ανάπτυξη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Ο Αμερικανός πρόσεδρος άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο της μελλοντικής διαμεσολάβησης της Ουάσιγκτον μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, προκειμένου να γεφυρωθούν οι σχέσεις των δύο χωρών. Ρωσία: Η Ρωσία και οι ΗΠΑ υπέγραψαν πρωτόκολο, το οποίο προβλέπει ότι οι δύο υπερδυνάμεις θα απαλλαγούν από συνολικά 34 τόνους πλουτωνίου, ικανό για την κατασκευή 17.000 πυτηνικών όπλων. Για την υλοποίηση του εν λόγω προγράμματος η Ρωσία θα δαπανήσει περίπου 2,5 δισ. δολάρια, ενώ οι ΗΠΑ θα συνεισφέρουν επιπλέον 400 εκατ. δολάρια. Ο Ρώσος πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ ανακοίνωσε ότι η Μόσχα σχεδιάζει τερματίσει τη λειτουργία του τελευταίου ρωσικού πυρηνικού αντιδραστήρα πλουτωνίου, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. 1 Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA) ιδρύθηκε 1957, προκειμένου να ελέγχει την ανάπτυξη πυρηνικών προγραμμάτων που προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς, αλλά και να ενημερώνει τη διεθνή κοινότητα ότι τα πυρηνικά υλικά και οι πυρηνικές εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται μόνο ειρηνικούς σκοπούς. http://www.iaea.org/ 2 http://www.iaea.org/publications/documents/infcircs/others/infcirc140.pdf 2

Κίνα: Ο Κινέζος πρόεδρος Χου Ζιντάο εξέφρασε τη σθεναρή αντίθεση του Πεκίνου στη διάδοση των πυρηνικών όπλων και την έντονη υποστήριξη των προσπαθειών για την ενίσχυση της πυρηνικής ασφάλειας, καθώς και του δικαιώματος όλων των χωρών για ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Ιράν:Την πρώτη ημέρα της συνόδου, ανακοινώθηκε από το Λευκό Οίκο ότι «οι πρόεδροι των ΗΠΑ και της Κίνας, Μπαράκ Ομπάμα και Χου Τζιντάο, συμφώνησαν να συνεργασθούν στο θέμα των επιπρόσθετων κυρώσεων κατά του Ιράν». Μάλιστα, ο αναπληρωτής σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του προέδρου Ομπάμα, Μπεν Ρόουντς, προέβλεψε ότι «η επιβολή επιπρόσθετων κυρώσεων είναι θέμα εβδομάδων». Την άποψη αυτή συμμερίσθηκε και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί και πρόσθεσε ότι «ίσως οι κυρώσεις να είναι οικονομικές που θα αφορούν τους λογαριασμούς ορισμένων ηγετικών στελεχών, ωστόσο, είναι ανοιχτό και το ενδεχόμενο να απαγορευτεί η αγορά ιρανικού πετρελαίου». Παρόλα αυτά, η πιθανότητα συναίνεσης του Πεκίνου για επιβολή επιπρόσθετων κυρώσεων κατά της Τεχεράνης δεν θεωρείται ορατή στο προσεχές μέλλον, λόγω του υφιστάμενου ισχυρού σινο-ιρανικού ενεργειακού status, που κρίνεται απαραίτητο από το Πεκίνο για τη διατήρηση της οικονομικής του ανάπτυξης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιρανός πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ καταδίκασε τη «Διεθνή Σύνοδο για την Πυρηνική Ασφάλεια» και την χαρακτήρισε ως «ταπεινωτική για την ανθρωπότητα». Επιπρόσθετα, η Τεχεράνη ανακοίνωσε ότι στις 17 και 18 Απριλίου θα διοργανώσει δική της σύνοδο για τα πυρηνικά, στην οποία θα συμμετέχουν υπουργοί Εξωτερικών από 15 χώρες. Πακιστάν: Ο Πακιστανός πρωθυπουργός Γιουσούφ Ραζά Γκιλάνι προσπάθησε να καθησυχάσει τη διεθνή κοινότητα για το ενδεχόμενο να περιέλθουν τα πακιστανικά πυρηνικά όπλα στην κατοχή εξτρεμιστών ισλαμιστών και χαρακτήρισε τη χώρα του ως «υπεύθυνη πυρηνική δύναμη». Επιπρόσθετα, απέρριψε το ενδεχόμενο τερματισμού της παραγωγής σχάσιμου υλικού (απαραίτητο για την κατασκευή πυρηνικών όπλων), καθότι όπως τόνισε το Πακιστάν πρέπει να διαθέτει ένα αποτρεπτικό όπλο απέναντι στον ιστορικό του αντίπαλο, την Ινδία. Το Πακιστάν, κατά τη διάρκεια της συνόδου, δέχθηκε πιέσεις και από τη Βρετανία, που αμφισβήτησε τα συστήματα ασφαλείας των πυρηνικών εγκαταστάσεών του. Για το λόγο αυτό, ο Πακιστανός υπουργός Εξωτερικών Σαχ Μεχμούντ Κουρέσι ενημέρωσε τους συμμετέχοντες ότι «το Πακιστάν έδωσε ακριβείς πληροφορίες στις ΗΠΑ, για τους μηχανισμούς ασφαλείας που προστατεύουν το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ισλαμαμπάντ». Επίσης, ο Πακιστανός Φυσικός Περβέζ Χουντμπχόι αναφερόμενος στα πυρηνικά προγράμματα της Ινδίας και του Πακιστάν ισχυρίσθηκε ότι «ούτε η Ινδία αλλά ούτε και το Πακιστάν ανησυχούν για το ενδεχόμενο της πυρηνικής τρομοκρατίας». Τη δεύτερη ημέρα της συνόδου, ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε ότι «είναι πεπεισμένος για την ασφάλεια των πακιστανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων», αλλά επεσήμανε ότι «ο τομέας της ασφάλειας των πυρηνικών θα μπορούσε να βελτιωθεί περαιτέρω». Τέλος, προέτρεψε το Πακιστάν και τις υπόλοιπες χώρες σαν το Πακιστάν (εννοώντας την Ινδία, το Ισραήλ και τη Βόρεια Κορέα) να υπογράψουν την NPT. Ένα άλλο θέμα που αντιμετώπισε η πακιστανική ηγεσία στη σύνοδο ήταν η εκτίμηση των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών ότι ο Οσάμα μπιν Λάντεν κρύβεται σε ορεινή περιοχή του Πακιστάν. Και για το θέμα αυτό ο Γιουσούφ Ραζά Γκιλάνι απάντησε αρνητικά και τόνισε ότι «δεν γνωρίζει καν αν ο Μπιν Λάντεν είναι ζωντανός». Βρετανία: Κατά τη διάρκεια της ρωσο-αμερικανικής συνόδου για την υπογραφή της «νέας Συνθήκης START» (Strategic Arms Reduction Treaty) στην 3

Πράγα (8 και 9 Απριλίου 2010), η Βρετανία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να προβεί σε μελλοντική μείωση των πυρηνικών της όπλων. Γαλλία: Επανέλαβε την πάγια θέση της περί μη μείωσης των πυρηνικών της όπλων, καθότι «εγγυώνται την ασφάλεια της Γαλλίας». Ουκρανία: Ένα από τα θετικά σημεία κατά την έναρξη της συνόδου ήταν η ανακοίνωση της Ουκρανίας να «απαλλαγεί» από τα αποθέματά της σε υψηλά εμπλουτισμένο ουράνιο, τα οποία μάλιστα θα μεταφερθούν στις ΗΠΑ, έως το 2012, για επανεπεξεργασία. Το 1991, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης η Ουκρανία βρέθηκε να διαθέτει σημαντικές ποσότητες πυρηνικών υλικών. Μεξικό Καναδάς: Οι δύο χώρες δήλωσαν ότι προτίθενται να απαλλαγούν από τα υψηλά αποθέματά τους σε εμπλουτισμένο ουρανίου που διαθέτουν και θα επιδιώξουν μελλοντικά τη λειτουργία των πυρηνικών τους αντιδραστήρων με ουράνιο εμπλουτισμένο σε χαμηλά επίπεδα. Τα Αποτελέσματα της Συνόδου Οι ηγέτες των 47 κρατών που συμμετείχαν: Συμφώνησαν να αναβαθμίσουν δραστικά τα μέτρα ασφαλείας στις πυρηνικές εγκαταστάσεις των χωρών τους. Το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης καθορίστηκε στα τέσσερα έτη. Δεσμεύθηκαν να καταβάλλουν προσπάθειες για τον περιορισμό της διασποράς των όπλων μαζικής καταστροφής (Weapons of Massive Destruction WMD). Το τελικό ανακοινωθέν ανέφερε ότι «απαιτείται αυστηρότερο πλαίσιο τόσο για τον έλεγχο των πυρηνικών υλικών -εμπλουτισμένου ουρανίου ή πλουτωνίου- απαραίτητων για την παραγωγή πυρηνικών όπλων, όσο και για την αντιμετώπιση του πυρηνικού λαθρεμπορίου». Η επόμενη Σύνοδος για την Πυρηνική Ασφάλεια θα διοργανωθεί το 2012 από τη Νότιο Κορέα (επιλογή µε ιδιαίτερο συµβολισµό). Η Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών (NPT) Σε καμιά περίπτωση δεν θεωρείται τυχαία η χρονική στιγμή της διεξαγωγής της Συνόδου, καθώς είχαν παρέλθει μόνο τέσσερεις ημέρες από τη συμφωνία για τη «Νέα Συνθήκη START, κατά τη διάρκεια της οποίας οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεσμεύτηκαν να μειώσουν κατά περίπου 30% τον αριθμό των ενεργών πυρηνικών όπλων τους. Έτσι, ευνοήθηκε ως ένα βαθµό η επίτευξη του σκοπού της Συνόδου και κατ επέκταση η αναθέρμανση της εφαρμογής της NPT, καθώς οι δύο υπερδυνάμεις θα μπορούν πλέον να ασκούν από κοινού περισσότερες πιέσεις προς τις υπόλοιπες χώρες που διαθέτουν πυρηνικά οπλοστάσια, προκειμένου να τα μειώσουν, αλλά και να ελέγξουν όσες χώρες προτίθενται να τα αποκτήσουν μελλοντικά. Αυξημένες πιέσεις επίσης αναμένεται να ασκηθούν και σε χώρες, που διαθέτουν τεχνογνωσία κατασκευής πυρηνικών όπλων και κατά καιρούς, παραβαίνοντας ή μη υπογράφοντας την NPT, συνέβαλαν στην ανάπτυξη προγραμμάτων κατασκευής πυρηνικών όπλων τρίτων χωρών 3. 3 ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ («Η Νέα Συνθήκη START»: Το χρονικό της τελικής φάσης των διαπραγματεύσεων), 10 Απριλίου 2010 και http://www.geostrategy.gr/pdf/20100408_new%20strategic%20arms%20reduction%20treaty.pdf 4

Η NPT, που τέθηκε σε ισχύ το 1970, συνιστά την πρώτη επίσημη διεθνή προσπάθεια περιορισμού της εξάπλωσης των πυρηνικών. Συγκεκριμένα, απαιτούσε από τις πέντε χώρες, που είχαν πραγματοποιήσει πυρηνική δοκιμή πριν την 1 η ιανουαρίου του 1967 (ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία και Κίνα), να μην βοηθήσουν άλλη χώρα να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα, από τις μη πυρηνικές δυνάμεις απαιτούσε να δεσμευτούν ότι δεν θα επιδιώξουν να προμηθευτούν πυρηνικά όπλα και ότι θα θέσουν όλες τις πυρηνικές εγκαταστάσεις τους υπό τον έλεγχο της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency - IAEA) 4. Είναι προφανές ότι η επιτυχία της NPT προϋποθέτει τη συναίνεση όλων των χωρών. Πράγματι, αν η NPT είχε λειτουργήσει ουσιαστικά, σήμερα μόνο πέντε χώρες και όχι εννέα- θα διέθεταν πυρηνικά οπλοστάσια. Μέχρι σήμερα, η «Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών» έχει υπογραφεί και επικυρωθεί από 189 χώρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τέσσερες χώρες που διαθέτουν πυρηνικά όπλα (Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ και Βόρεια Κορέα) δεν αποτελούν μέλη της NPT (non-parties to the NPT). Γιαννακόπουλος Βασίλειος 4 Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA) ιδρύθηκε 1957, προκειμένου να ελέγχει την ανάπτυξη πυρηνικών προγραμμάτων που προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς, αλλά και να ενημερώνει τη διεθνή κοινότητα ότι τα πυρηνικά υλικά και οι πυρηνικές εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται μόνο ειρηνικούς σκοπούς. http://www.iaea.org/ 5