Ο Φοιτητικός Συνδικαλισμός στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στη Μεταπολίτευση

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο Φοιτητικός Συνδικαλισμός στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στη Μεταπολίτευση Σωτήρογλου Μαρίνα Α.Μ.:74 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Θ. ΧΑΤΖΗΠΑΝΤΕΛΗΣ Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2012

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο Φοιτητικός Συνδικαλισμός στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στη Μεταπολίτευση Εξεταστική Επιτροπή Θ. Χατζηπαντελή, Καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Ι. Ανδρεάδη, Λέκτορα του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Ι. Βούλγαρη, Καθηγητή του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Παν/μίου Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2012 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος Σελίδες Εισαγωγικά σχόλια Κεφάλαιο 1 ο : Φοιτητικές Εκλογές 9 Νοεμβρίου 1974 10-26 Κεφάλαιο 2 ο : Φοιτητικές Εκλογές 15 Δεκεμβρίου 1975 27-36 Κεφάλαιο 3 ο : Φοιτητικές Εκλογές 4 Φεβρουαρίου 1977... 37-47 Κεφάλαιο 4 ο : Φοιτητικές Εκλογές 20 Ιανουαρίου 1978..48-59 Κεφάλαιο 5 ο : Φοιτητικές Εκλογές 20 Φεβρουαρίου1979.. 60-70 Κεφάλαιο 6 ο : Φοιτητικές Εκλογές 5 Μαρτίου1980 71-81 Κεφάλαιο 7 ο : Φοιτητικές Εκλογές 2 Απριλίου1981.. 82-91 Κεφάλαιο 8 ο : Φοιτητικές Εκλογές 17 Μαρτίου 1982. 92-98 Κεφάλαιο 9 ο : Φοιτητικές Εκλογές 6 Απριλίου 1983.. 99-107 Κεφάλαιο 10 ο : Φοιτητικές Εκλογές 4 Απριλίου 1984 108-116 Κεφάλαιο 10 ο : Φοιτητικές Εκλογές 20 Μαρτίου 1985.. 117-124 Κεφάλαιο 11 ο : Φοιτητικές Εκλογές 16 Απριλίου 1986. 125-133 Κεφάλαιο 12 ο : Φοιτητικές Εκλογές 2 Απριλίου 1987... 134-145 Κεφάλαιο 13 ο : Φοιτητικές Εκλογές 17 Μαρτίου 1988... 146-157 Κεφάλαιο 14 ο : Φοιτητικές Εκλογές 13 Απριλίου 1989.. 158-171 Κεφάλαιο 15 ο : Φοιτητικές Εκλογές 21 Μαρτίου 1990... 172-185 Κεφάλαιο 16 ο : Φοιτητικές Εκλογές 8 Μαΐου 1991... 185-196 Κεφάλαιο 17 ο : Φοιτητικές Εκλογές 8 Απριλίου 1992... 197-205 Κεφάλαιο 18 ο : Φοιτητικές Εκλογές 2 Απριλίου 1993... 206-211 Κεφάλαιο 19 ο : Φοιτητικές Εκλογές 7 Απριλίου 1994... 212-221 Κεφάλαιο 20 ο : Φοιτητικές Εκλογές 5 Απριλίου 1995... 222-229 Κεφάλαιο 21 ο : Φοιτητικές Εκλογές 28 Μαρτίου 1996... 230-240 Κεφάλαιο 22 ο : Φοιτητικές Εκλογές 9 Απριλίου 1997... 241-248 Κεφάλαιο 23 ο : Φοιτητικές Εκλογές 1 Απριλίου 1998... 249-254 Κεφάλαιο 24 ο : Φοιτητικές Εκλογές 28 Απριλίου 1999.. 255-264 Κεφάλαιο 25 ο : Φοιτητικές Εκλογές 17 Μαΐου 2000.. 265-270 Κεφάλαιο 26 ο : Φοιτητικές Εκλογές 28 Μαρτίου 2001... 271-279 Κεφάλαιο 27 ο : Φοιτητικές Εκλογές 17 Απριλίου 2002... 272-280 3

Κεφάλαιο 28 ο : Φοιτητικές Εκλογές 10 Απριλίου 2003... 289-298 Κεφάλαιο 29 ο : Φοιτητικές Εκλογές 12 Μαΐου 2004... 299-307 Κεφάλαιο 30 ο : Φοιτητικές Εκλογές 13 Απριλίου 2005... 308-315 Κεφάλαιο 31 ο : Φοιτητικές Εκλογές 5 Απριλίου 2006... 316-323 Κεφάλαιο 32 ο : Φοιτητικές Εκλογές 9 Μαΐου 2007... 324-333 Κεφάλαιο 33 ο : Φοιτητικές Εκλογές 9 Απριλίου 2008... 334-342 Κεφάλαιο 34 ο : Φοιτητικές Εκλογές 13 Μαΐου 2009... 333-350 Κεφάλαιο 34 ο : Φοιτητικές Εκλογές 19 Μαΐου 2010... 351-359 Κεφάλαιο 35 ο : Φοιτητικές Εκλογές 18 Μαΐου 2011... 360-367 Κεφάλαιο 36 ο : Φοιτητικές Εκλογές 16 Μαΐου 2012... 368-374 Συμπεράσματα.. 375-385 Παράρτημα Διαγράμματα Βιβλιογραφία 4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα γεγονότα της 17 Νοέμβρη του 1973 αλλά και όσον προηγήθηκαν και επακολούθησαν αποτελούν μια σημαντική ιστορική τομή στην ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Το Φοιτητικό Κίνημα και ο Φοιτητικός Συνδικαλισμός αποτελούν αντικείμενο μελέτης (μέχρι και το 1973) με πληθώρα βιβλιογραφικών πηγών και οπτικοακουστικού υλικού τόσο από πρόσωπα που έζησαν την εποχή εκείνη όσο και από μεταγενέστερους που μελέτησαν το διασωθέν υλικό. Το Φοιτητικό Κίνημα και ο Φοιτητικός Συνδικαλισμός αναδείχθηκαν ως φορείς έντονων κοινωνικών διεργασιών χάρη στη μαχητικότητα και τη μαζικότητα τους. Ωστόσο από την Μεταπολίτευση και μετά δεν υπάρχει βιβλιογραφικό υλικό αλλά και ελλείψει ανάλογου επιστημονικού ενδιαφέροντος δεν υπάρχουν ανάλογες μελέτες καθιστώντας δύσκολη την προσέγγιση του ζητήματος. Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται τον Φοιτητικό Συνδικαλισμό και κατ επέκταση το Φοιτητικό Κίνημα στα πλαίσια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το 1974 μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα επιδιώχθηκε η καταγραφή και ανάλυση της εκλογικής συμπεριφοράς των φοιτητών, οι μετακινήσεις (electoral volatility 1 ) της φοιτητικής ψήφου, ο ανταγωνισμός των φοιτητικών παρατάξεων και η αντιστοιχία των φοιτητικών παρατάξεων στη κλίμακα Αριστεράς/Δεξιάς 2. Επίσης αποτυπώνονται οι εκάστοτε χρονικά συσχετισμοί δυνάμεων στο εσωτερικό του φοιτητικού συνδικαλισμού αλλά και σε σχέση με τις πολιτικές δυνάμεις για κάθε χρονική περίοδο. Η χρονική περίοδος που μελετάται (1974-2012) διαιρείται σε επιμέρους χρονικές περιόδους με βάση το ιστορικό, πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο που τις χαρακτηρίζει. Η διαίρεση που περιγράφεται παραπάνω είχε ως σκοπό την κατηγοριοποίηση και παρουσίαση του φοιτητικού κινήματος με γνώμονα τους προβληματισμούς, τις διεκδικήσεις και το διακύβευμα των φοιτητικών εκλογών αλλά και βάσει της συμμετοχής και μαζικοποίησης του κινήματος. Επιπλέον, επιδιώχθηκε και η συνολική αξιολόγηση του κινήματος και των παρατάξεων με την περιοδολόγηση των φοιτητικών εκλογών με βάση τις την χρονική 1 Βλ. σχετικά Mayer N., Perrineau P., Boy D., Cautres B., «Εκλογική Συμπεριφορά: Ιστορικές διαδρομές και μοντέλα ανάλυσης», Σαββάλας, Αθήνα, 2005. 2 Βλ. Μοσχονάς Γ., Η διαιρετική τομή Δεξιάς-Αντιδεξιάς στη Μεταπολίτευση (1974-1990) στο Δεμερτζής Ν. (επιμ), «Η Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα σήμερα», εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 2000, σ. 159-189. Και επιπλέον βλ. Mayer N., Perrineau P., Boy D., Cautres B., Η διάκριση Αριστερά/Δεξιά στο «Εκλογική Συμπεριφορά: Ιστορικές διαδρομές και μοντέλα ανάλυσης», Σαββάλας, Αθήνα, 2005. 5

εγγύτητα των Βουλευτικών με τις Φοιτητικές εκλογές και την εναλλαγή των πολιτικών κομμάτων στην εξουσία. Και τέλος επιχειρείται η καταγραφή των κοινών ή και των διαμετρικά αντίθετων στάσεων και απόψεων των παρατάξεων στις κομματικές προκηρύξεις ανάλογα το διακύβευμα της εποχής. Βασικοί πυλώνες της παρούσας μελέτης αποτελούν η ιδεολογική ταυτότητα των φοιτητικών παρατάξεων, ο φοιτητικός λόγος και ο συσχετισμός των επικρατουσών δυνάμεων. Όλα αυτά συνθέτουν το προφίλ του φοιτητή μεταπολιτευτικά αλλά και της «πολιτικής κουλτούρας» που ο ίδιος διαμόρφωσε με το πέρασμα του χρόνου. Εξαιτίας της έλλειψης ιστορικών πηγών επί του θέματος, πηγή πληροφοριών είναι ο έντυπος τύπος κυρίως σε τοπικό επίπεδο και κατ επέκταση σε πανελλαδικό. Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν και οι σχετικές έρευνες που αφορούν τους φοιτητές και το φοιτητικό κίνημα γενικότερα. Καθώς και τα πρακτικά των εφορευτικών επιτροπών των εκάστοτε φοιτητικών συλλόγων των σχολών και τμημάτων για την συγκέντρωση αξιόπιστων δεδομένων όσον αφορά τα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων. Επιπλέον δεδομένα προήλθαν από το προσωπικό αρχείο που επιβλέποντα καθηγητή αλλά και των εκάστοτε προπτυχιακών δευτεροετών φοιτητών του τμήματος και του υλικού (ψηφοδέλτια, προεκλογικές αφίσες και έντυπα των παρατάξεων) που συγκέντρωσαν τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο του υποχρεωτικού μαθήματος «Ποσοτικές μέθοδοι ανάλυσης στις κοινωνικές επιστήμες». Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των αποτελεσμάτων των φοιτητικών εκλογών ήταν η Ανάλυση Αντιστοιχιών (Correspondense Analysis) με τη χρήση στατιστικού πακέτου ανάλυσης δεδομένων του SPSS (Statistical Package for the Social Sciences). Η Ανάλυση Αντιστοιχιών στοχεύει στη μετατροπή ενός πίνακα αριθμών σε γράφημα σημείων σε ένα μικρό αριθμών διαστάσεων. Κατά την ανάλυση πραγματοποιήθηκε σε κάθε περίπτωση ένα Χ 2 - τεστ ανεξαρτησίας μεταξύ των μεταβλητών των γραμμών και των στηλών. Η γραμμές αντιστοιχούσαν στους συλλόγους των τμημάτων και οι στήλες στις φοιτητικές παρατάξεις. Στόχος να βρεθεί σημαντική συνάφεια (Inertia) αλλά και η συμμετοχή την οποία έχουν οι μεταβλητές αλλά και κατ επέκταση να διερευνηθεί η σχέση αυτή (άξονες ανταγωνισμού στην συγκεκριμένη περίπτωση). Προκύπτουν συνήθως τέσσερεις διαστάσεις (παράγοντες) που περιγράφουν τον ανταγωνισμό των παρατάξεων. Έτσι μελετάται ο πίνακας στον οποίο παρουσιάζονται συνοπτικά οι παρατάξεις που συμμετέχουν σε κάθε διάσταση με βάση το συντελεστή συσχέτισης με τη διάσταση καθώς και το συντελεστή 6

συμμετοχής της διάστασης στη γραμμή. Και τέλος χρησιμοποιήθηκε και το διάγραμμα διπλής προβολής (bitplot) που απεικονίζει γεωμετρικά τη σχέση των συλλόγων των τμημάτων με τις παρατάξεις ώστε να παρατηρηθεί η δύναμη επιρροής των παρατάξεων στους συλλόγους σε κάθε ακαδημαϊκό έτος. 7

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Το 1974 ξεκινάει μια νέα περίοδος για την ελληνική πραγματικότητα, η σταθεροποίηση της Δημοκρατίας. Για το Φοιτητικό Κίνημα επίσης ξεκινάει μια περίοδος διεκδίκησης του εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού της παιδείας αλλά και της χώρας. Οι πρώτες ελεύθερες φοιτητικές εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις 9 Νοεμβρίου του 1974, πριν τη διεξαγωγή των πρώτων ελεύθερων βουλευτικών εκλογών, με βασικό διακύβευμα των φοιτητών την αποχουντοποίηση, αποκατάσταση όσων διώχθηκαν από τη στρατιωτική δικτατορία και τον εκδημοκρατισμό της παιδείας. Η περίοδος του 1974-1976 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια περίοδος αποχουντοποίησης και αποκατάστασης των ισορροπιών στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Η δεύτερη περίοδος που καταγράφεται, αυτή του 1977-1978, αφορά την προσπάθεια ανασυγκρότησης και διαμόρφωσης της συνδικαλιστικής ταυτότητας του κινήματος. Πραγματοποιείται το πρώτο συνέδριο της Φοιτητικής Ένωσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου (Φ.Ε.Α.Π.Θ.) το 1977 ενώ οι πρώτες συζητήσεις είχαν ξεκινήσει 2 χρόνια πριν. Στο συνέδριο αυτό θα θέματα που απασχόλησαν ήταν το σχέδιο δράσης της ΦΕΑΠΘ και του Φοιτητικού Κινήματος, η ψήφιση του καταστατικού και η εκλογή του Κεντρικού Συμβουλίου. Ακολουθεί η περίοδος «κοινωνικοποίησης» του Φ.Κ. και σύνδεσης του με τις ανάγκες της κοινωνίας αλλά και έντονης πολιτικοποίησης και κινητοποίησης λόγω της προσπάθειας ανασυγκρότησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ν.815/78). Το 1979-80 αποτελεί περίοδο αναβρασμού, αμφισβήτησης και έντονων κινητοποιήσεων. Η επόμενη περίοδος που μελετάται είναι επίσης έντονη όσον αφορά την κινητοποίηση, την πολιτικοποίηση και την κομματικοποίηση των φοιτητών και των συνδικαλιστικών φορέων απέναντι στην κυβερνητική πολιτική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση (ν.1268/82). Η περίοδος 1981-1985 περιλαμβάνει έντονες κινητοποιήσεις και κριτική στην τότε κυβέρνηση ενώ παράλληλα επιδιώκεται η αύξηση των ποσοστών συμμετοχής και ενεργοποίησης των παθητικών φοιτητών. Ωστόσο, η επόμενη περίοδος χαρακτηρίζεται από την απομαζικοποίηση του Φ.Κ. καθώς ο συνδικαλιστικός φορέας του ΑΠΘ έχει διασπαστεί λόγω αδυναμίας λήψης κοινών αποφάσεων από τις παρατάξεις του συμβουλίου. Το 1986-1990 τα ποσοστά 8

συμμετοχής παρουσιάζουν πτωτικές τάσεις πάρα την αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού γεγονός που επιβεβαιώνει τους φόβους της προηγούμενης περιόδου. Ενώ το έντονο κύμα πολιτικοποίησης της προηγούμενης περιόδου έχει υποχωρήσει καθώς χάνεται το πολιτικό στοιχείο του κινήματος. Το 1991-1995 είναι μια περίοδος που στην ουσία περιγράφει ένα κατακερματισμένο και αποδυναμωμένο Φ.Κ. με τους συνδικαλιστικούς φορείς να αδυνατούν να εκπληρώσουν και τα βασικά τους καθήκοντα όπως η έκδοση κοινών αποτελεσμάτων. Η κρίση αξιοπιστίας του συνδικαλιστικού φορέα του ΑΠΘ είναι γεγονός δεδομένου και του περιορισμένου χρόνου των συνεδρίων, την αδυναμία συμφωνίας ως προς το πρόγραμμα δράσης και της περιορισμένης θεματολογίας που αφορά κυρίως ενδοπανεπιστημιακά ζητήματα. Από το 1996-2002 γίνεται μια προσπάθεια αποκατάστασης του κύρους και της αξιοπιστίας της Φ.Ε.Α.Π.Θ. και των συνδικαλιστικών φορέων γενικότερα ενώ παράλληλα σημειώνονται τα χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Πρόκειται για μια περίοδο ουδετερότητας και χαμηλού πολιτικοποιημένου και κομματικοποιημένου χαρακτήρα. Και τέλος το 2003-2012 συνεχίζονται οι προσπάθειες ενδυνάμωσης του συνδικαλιστικού φορέα που έχει χάσει τη δυναμικότητα και το κύρος του ενώ παράλληλα έχει χαθεί το πολιτικό στοιχείο. Η τελευταία περίοδος που μελετάται αν και εμφανίζει αυξημένα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες ωστόσο φαίνεται να έχει χαθεί η εμπιστοσύνη του φοιτητικού κόσμου στους πρωτοβάθμιους και δευτεροβάθμιους φορείς αντιπροσώπευσης τους. 9

Φοιτητικές Εκλογές 9 Νοεμβρίου 1974 1. Το προφίλ του φοιτητή Μετά από το έντονο φθινόπωρο και χειμώνα του 1973, οι φοιτητές απέκτησαν μια ιδιαίτερη παρουσία μέσα στην κοινωνία μέσα από την μαχητικότητα και το αγωνιστικό τους πνεύμα. Το φοιτητικό κίνημα 3 ήταν πλέον φορέας έντονων κοινωνικών και κατ επέκταση πολιτικών αλλαγών. Ωστόσο ο αγώνας του φοιτητικού κινήματος δε σταμάτησε με την επαναφορά των δημοκρατικών θεσμών στη Ελλάδα αλλά συνεχίστηκε με την έντονη και εκτεταμένη διεκδίκηση 4 (τουλάχιστον στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια) του εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού τόσο της παιδείας όσο και της χώρας. Επομένως το διακύβευμα των πρώτων ελεύθερων φοιτητικών εκλογών ήταν ο εκδημοκρατισμός και ο εκσυγχρονισμός των λειτουργιών και δομών του κράτους. Η «πολιτική κουλτούρα» 5 του φοιτητή αποκτά μεγάλη βαρύτητα στην μεταπολιτευτική κοινωνία. Έτσι, τα βασικά ιδεολογικά αλλά και πολιτικά χαρακτηριστικά 6 του φοιτητή του 1974 όπως παρατηρούνται είναι τα εξής: Έντονη ριζοσπαστικοποίηση με αριστερά χαρακτηριστικά 7 Σεβασμός και σθεναρή υποστήριξη των προσώπων που εξορίστηκαν ή εδιώχθησαν από το στρατιωτικό καθεστώς Έντονη παρουσία και παρακολούθηση των πολιτικών εξελίξεων της χώρας και σαφέστατη διατύπωση των απόψεων και των θέσεων της παράταξης μέσα από προκηρύξεις αλλά και συνθήματα. 3 Βλ. Ρόκος Δ., Όψεις των κρατικών πολιτικών για την πανεπιστημιακή παιδεία και έρευνα στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, κριτική προσέγγιση, τάσεις και προοπτικές στο «Το Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα σήμερα, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις», Αθήνα 1991, Ίδρυμα Σ. Καράγιωργα, σελ. 44. Επιπλέον βλ. Ρόκος Δ., «Αλλαγή στην Παιδεία. Παιδεία για την αλλαγή», εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1982, σ. 272. 4 Βλ. Παναγιωτοπούλου Ρ., Ορθολογικές ατομοκεντρικές πρακτικές στα πλαίσια ενός ανορθολογικού συστήματος στο Σωτηρόπουλος Δ., Νικολακόπουλος Η., Λυριντζής Χ., (επιμ.) «Κοινωνία και Πολιτική: Όψεις της Γ Ελληνικής Δημοκρατίας 1974-1994», εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1996, σ. 139-141. 5 Βλ. Δερμετζής Ν., Η επιλεκτική παράδοση της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας στο Δεμερτζής Ν. (επιμ.) «Η Ελληνική Πολιτική Κουλτούρα Σήμερα», εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2000, σ. 9-13. 6 Βλ. Αραβαντινός Δ., 1974-2001: το μεταπολιτευτικό φοιτητικό και συνδικαλιστικό κίνημα στο Ι.Κ. Χασιώτης και Δ. Αραβαντινός (επιμ.) «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης στην αυγή του νέου αιώνα, διαχρονική πορεία εβδομήντα πέντε χρόνων», ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2002, σ.467. 7 Μια εικόνα του αριστερού προσανατολισμού του φοιτητικού κόσμου και ο προσανατολισμός των υπόλοιπων πολιτών θα μπορούσε να προκύψει από τη σύγκριση των αποτελεσμάτων των φοιτητικών εκλογών και των εθνικών εκλογών καθώς ο προεκλογικός αγώνας και οι ημερομηνίες διεξαγωγής τους έχουν διαφορά μερικών ημερών. 10

Έντονος διεθνιστικός 8 χαρακτήρας, η αλληλεγγύη στους λαούς που δοκιμάζονταν από στρατιωτικά καθεστώτα και υποστήριξη λαϊκών και επαναστατικών κινημάτων. Η ακτινοβολία και το κύρος της Δύσης χάνεται -ιδιαίτερα με τις πρόσφατες εξελίξεις του Κυπριακού Ζητήματος - και ο αντιαμερικανισμός 9 κυριαρχεί με έντονες διαδηλώσεις και κατ επέκταση αναβάθμισης του κύρους των αντιπάλων της Αμερικής στα μάτια των φοιτητών. Και τέλος το έντονο αίσθημα της καταπίεσης και η σφοδρότατη επιθυμία έκφρασης, διεκδίκησης και υπεράσπισης βασικών δικαιωμάτων που καταπατήθηκαν κατά την διάρκεια της δικτατορίας. Πέρα από τα πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά του φοιτητή του 1974, αυτό του τον ξεχώριζε εκ πρώτης όψεως ήταν οι ενδυματολογικές 10 επιλογές του που κάθε άλλο παρά απαρατήρητος περνούσε. Όπως μαρτυρούν και ενθυμούνται οι τότε φοιτητές του 1974 αλλά όπως αποδεικνύεται και από το φωτογραφικό αλλά και βιντεοσκοπημένο υλικό της εποχής, ο φοιτητής του 1974 είχε μακριά μαλλιά και γένια που απέκρυπταν τις λεπτομέρειες του προσώπου. Στη συνέχεια το τζίν παντελόνι και η ζιβάγκο μπλούζα ή εναλλακτικά κοτλέ παντελόνι με άσπρο φαρδύ πουκάμισο. Από πάνω το στρατιωτικό χακί αμπέχωνο με τις μεγάλες τσέπες και τέλος ένα πολύ μακρύ σκουρόχρωμο κόκκινο κασκόλ συνέθεταν το «προφίλ» του φοιτητή εκείνης της εποχής. Η φοιτήτρια είχε και εκείνη της δικές της επιλογές πέρα από τα μακριά μαλλιά. Η μακριά φούστα με πολλές λεπτομέρειες στο τέλος με κρόσσια και πολύχρωμες χάντρες και φαρδιά πουκάμισα ή μονόχρωμες μπλούζες. Ή εναλλακτικά μακριά ινδικά φορέματα που προτιμούνταν κατά τους χειμερινούς μήνες. Απαραίτητο ήταν το ταγάρι με μακριά κορδόνια, κρεμασμένο στον ώμο. 8 Οι διαδηλώσεις αλληλεγγύης προς τους λαού που διακυβερνιόνταν από ανελεύθερα ολοκληρωτικά καθεστώτα ήταν συχνό φαινόμενο, οι χώρες που βρίσκονταν στο μικροσκόπιο των φοιτητών ήταν κυρίως η Παλαιστίνη, η Χιλή, η Νότια Αφρική και η Ισπανία. Βλ. σχετικά Μακεδονία 12/9/1974 (συμπλήρωση 1 έτους από το στρατιωτικό πραξικόπημα του προέδρου Σαλβαδόρ Αλλίεντε) και 2/10/1974 (εκτέλεση 5 Ισπανών αντιστασιακών, οι φοιτητές και οι Σύγκλητος του ΑΠΘ καταδίκασαν την εκτέλεση ως «έσχατη προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων»). 9 Βλ. εφημερίδα Μακεδονία 10/9 & 12/9/1974 όπως και 2/10/1974. Επίσης Θεσσαλονίκη 17/8/1974. 10 Βλ. Αραβαντινός Δ., 1974-2001: το μεταπολιτευτικό φοιτητικό και συνδικαλιστικό κίνημα στο Ι.Κ. Χασιώτης και Δ. Αραβαντινός (επιμ.) «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης στην αυγή του νέου αιώνα, διαχρονική πορεία εβδομήντα πέντε χρόνων», ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2002, σ.467. 11

1.1. Η προετοιμασία διεξαγωγής των φοιτητικών εκλογών και οι προϋποθέσεις διεξαγωγής τους Με αφορμή την επικείμενη επίσκεψη του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ν. Λούρου, παρατηρείται μια γενικότερη κινητοποίηση από την πλευρά των φοιτητών της Θεσσαλονίκης και αυτό γιατί έπρεπε να υποβληθούν συγκεκριμένες προτάσεις 11 όσον αφορά των εκδημοκρατισμό του φοιτητικού συνδικαλισμού. Στις 13 Αυγούστου του 1974 συναντώνται για πρώτη φορά 12, μετά από επτά έτη, εκπρόσωποι των φοιτητών με εκπροσώπους του Υπουργείου Παιδείας πρωτοβουλία του υφυπουργού Παιδεία κ. Δ. Τσάτσου. Στη συζήτηση αυτή έλαβαν μέρος εκπρόσωποι του Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών και Ιωαννίνων καθώς και εκπρόσωποι της συντονιστικής επιτροπής των Κυπρίων φοιτητών. Στη συνάντηση αυτή το φλέγον θέμα ήταν ο φοιτητικός συνδικαλισμός και το θέμα αναδείξεως των αιρετών σωμάτων των φοιτητών 13. Συγκεκριμένα όσον αφορά πρώτο ζήτημα οι φοιτητές πρότειναν την συγκρότηση επιτροπών, εκλεγμένων από «πλατιές ομάδες συνδικαλιστών» όπως χαρακτηριστικά καταγράφηκε, που λειτουργούν στις σχολές για την προώθηση και την ανάπτυξη του φοιτητικού συνδικαλισμού. Αυτή η επιτροπή θα αντιπροσωπεύει την προαναφερθείσα ομάδα συνδικαλιστών και τα μέλη που τη συγκροτούν θα είναι τα εκλεγμένα μέλη επιτροπών σε γενικές συνελεύσεις και αγωνιστές με αντιδικτατορική δράση. Στην 11 Οι προτάσεις αυτές δεν ήταν αποτέλεσμα μιας κοινής απόφασης από τον φοιτητικό κόσμο διότι υπήρχαν περιπτώσεις όπως του Πανεπιστημίου Αθηνών που εμφανίστηκε διαιρεμένο και εξαιτίας αυτής της διαφοράς απόψεων κατατέθηκαν δύο διαφορετικές προτάσεις. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και κάποιες σχολές εμφανίστηκαν με μια κοινή πρόταση. Πιο συγκεκριμένα ένα από τα βασικότερα αιτήματα ήταν η άμεση κατάργηση των «Συλλόγων της Δικτατορίας» (Σύλλογος Μακεδόνων και Θρακών φοιτητών, Σύλλογος Στερεοελλαδίτων φοιτητών σπουδαστών Θεσσαλονίκης, Σύλλογος Θεσσαλών φοιτητών Θεσσαλονίκης, ένωση Κρητών φοιτητών Θεσσαλονίκης και Σύλλογος φοιτητών και σπουδαστών νομού Κοζάνης ήταν μερικοί σύλλογοι που είχαν ήδη διαλυθεί) και ακύρωση όλων των πράξεων τους. Επιπλέον να εγκριθεί από το υπουργείο η σύσταση επιτροπών από φοιτητές που αγωνίστηκαν κατά της δικτατορίας και θα συγκαλέσουν προκαταρτικές γενικές συνελεύσεις. Οι φοιτητές που θα λάμβαναν μέρος στις επιτροπές, θα εκλέγονταν με βάσει καταλόγων αντιχουντικών φοιτητών. Οι προκαταρτικές συνελεύσεις θα γίνονταν με μυστική ψηφοφορία και ελεύθερη συμμετοχή όλων των φοιτητών. Η επεξεργασία ερωτημάτων που θα υποβληθούν από τους φοιτητές για να διαμορφωθούν οι γενικές αρχές του φοιτητικού συνδικαλισμού, η επεξεργασία σχεδίων καταστατικών, η διοργάνωση συγκεντρώσεων και τέλος η σύνταξη οριστικών καταστατικών και η έγκριση τους από το πρωτοδικείο, ήταν τα καθήκοντα που θα αναλάμβαναν να διεκπεραιώσουν οι περί ου ο λόγος επιτροπές. (Βλ. σχετικά εφημερίδα Θεσσαλονίκη 10/8/1974). Η δεύτερη πρόταση αφορούσε το άνοιγμα των σχολών πριν από το φθινόπωρο και να γίνουν αντιπροσωπευτικές συνελεύσεις εκ των οποίων θα προέλθουν οι αντιπρόσωποι που θα οργανώσουν την γενική συνέλευση και τις εκλογές που θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μέχρι τον Οκτώβριο (Βλ. εφημερίδα Θεσσαλονίκη 14/8/1974). 12 Βλ. Θεσσαλονίκη 13/8/1974. 13 Βλ. Μακεδονία 13/8/1974, συγκεκριμένα δήλωσαν οι εκπρόσωποι του υπουργείου: «Κύριον θέμα της συζητήσεως υπήρξε το πρόβλημα των απαραίτητων διαδικασιών δια να οδηγηθούν αι φοιτηταί στην ανάδειξιν νόμιμων αντιπροσώπων». σ. 6 12

ουσία αυτές οι επιτροπές δεν θα εκπροσωπούν το φοιτητικό κίνημα απλά θα δίνεται η δυνατότητα στους φοιτητές να διαμορφώσουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους μέσα από συγκεντρώσεις και γενικές συνελεύσεις. Επιπλέον αυτές οι επιτροπές θα είναι επιφορτισμένες να ξεκινήσουν τις διαδικασίες για την διεξαγωγή των εκλογών αλλά και την διαδικασία αποχουντοποίησης πράγμα που θα συντελούσε στο εκδημοκρατισμό των ανώτατων σχολών και κατ επέκταση την διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών. Στις 21 Αυγούστου ο Ν. Λούρος με τους συνεργάτες του επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη όπου έγιναν δεκτοί με ζητωκραυγές και χειροκροτήματα από ένα μεγάλο αριθμό φοιτητών και ακολούθησε εκδήλωση 14 στο αμφιθέατρο της φυσικομαθηματικής σχολής. Ο υπουργός μιλώντας σε δημοσιογράφους δήλωσε ικανοποιημένος από την επίσκεψη του στη Θεσσαλονίκη και ιδιαίτερα από τη συνεργασία του με τους φοιτητές 15 την οποίαν χαρακτήρισε γόνιμη και εποικοδομητική, την στιγμή του η συντακτική πράξη έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και θα ακλουθούσε η αναθεώρηση του νόμου, που αφορά στη λειτουργία του Πανεπιστημίου (αργότερα θα επισπευτεί η διαδικασία εκδημοκρατισμού της ανώτατης παιδείας 16 με εντολή του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή). Μέσα στα σχετικά μέτρα της εφαρμογής του ελεύθερου φοιτητικού συνδικαλισμού τέθηκε και το ζήτημα της διαλύσεως της ΦΕΑΠΘ, διάλυση των οργανώσεων της Ε.Κ.Ο.Φ και 4 η Αυγούστου 17, διάλυση του προσωπικού της ασφάλειας καθώς και του τερματισμού της έκδοσης του «Φοιτητή 18». Το θετικό κλίμα ήρθε να αντικαταστήσει το αρνητικό και δυσάρεστο κλίμα που προηγήθηκε κατά την διάρκεια της συνελεύσεως της Συγκλήτου 19 στην οποία συμμετείχαν ο υπουργός και οι συνεργάτες του. Ο πρύτανης Ε. Σδράκας κατά την διάρκεια της συζητήσεως περί της συντακτικής πράξης (ο ίδιος την χαρακτήρισε ως άκυρη και βεβιασμένη) και του ορίου ηλικίας των καθηγητών 14 Βλ. Ελληνικός Βορράς και Μακεδονία 22/8/1974. 15 Βλ. Ελληνικός Βορράς 23/10/1974. Βέβαια υπήρξε και ένα άλλο ζήτημα όσον αφορά την εκδήλωση στο αμφιθέατρο της φυσικομαθηματικής υπάρχουν δημοσιεύματα εφημερίδων που αναφέρουν ότι κατά την διάρκεια της εκδήλωσης ακούστηκαν από τους φοιτητές τα συνθήματα «Λαοκρατία Λαοκρατία», ο υφυπουργός και οι συνεργάτες του το διέψευσαν παρ όλα αυτά στην περίπτωση της εφημερίδας του «Ελληνικού Βορά» σημειώνεται ότι οι συντάκτες του ήταν μάρτυρες του γεγονότος και ότι το επιβεβαιώνουν. Και η εφημερίδα Θεσσαλονίκη (23/8) καταγράφει τις αντιδράσεις του φοιτητικού κόσμου(«ρήγας Φεραίος», Αντι-ΕΦΕΕ Θεσσαλονίκης κ.α.) για τη δημοσίευση των συνθημάτων που θεωρούν ότι ήταν σκοπός άλλων παραγόντων να νοθεύσουν το κίνημα. 16 Βλ. εφημερίδα Μακεδονία 31/8/1974. 17 Βλ. εφημερίδα Θεσσαλονίκη 20/8/1974. 18 Βλ. σχετικά Θεσσαλονίκη 2-3/9/1974. 19 Βλ. Ριζοσπάστης 4/10/1974. 13

ενοχλήθηκε από την παρέμβαση του Δ. Μαρωνίτη με αποτέλεσμα κάποιοι συνεργάτες του υπουργού να ζητήσουν να αποχωρήσουν, το κλίμα εντάθηκε όταν ο πρύτανης δήλωσε από την στιγμή που δεν υπάρχει σημείο συνεννοήσεως ότι μετά χαράς έβλεπε την αποχώρηση τους. Και έτσι έγινε, ο υπουργός και το επιτελείο του αποχώρησαν από το πανεπιστήμιο. Η σύγκλητος μετά από αυτό συνεδριάζει εκτάκτως και ζητά την παραίτηση του πρύτανη 20 αν και ο ίδιος δε συμφώνησε με την απόφαση της συγκλήτου. Ο ίδιος δήλωσε ότι φέρει την ευθύνη για τα γεγονότα που προηγήθηκαν και ότι ήθελε να υπερασπιστεί την αυτοτέλεια των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν αναστάτωση τόσο στους φοιτητικές όσο και σε καθηγητές 21 ωστόσο το θέμα επιλύθηκε αργότερα με την παραπομπή του κ.σδράκα στο πειθαρχικό συμβούλιο 22. Στις 26 Σεπτεμβρίου 23, πραγματοποιήθηκε στο Υπουργείο Παιδείας, συνάντηση των επιτροπών των φοιτητών και του Υπουργού Παιδείας Ν. Λούρου, του Υπουργού Προεδρίας Γ. Ράλλη, του Υφυπουργού παιδείας Δ. Τσάτσου και των συνεργατών του Υπουργείου Δ. Μαρωνίτη 24, Δ. Φατούρου 25 και Π. Κανελλάκη 26 για να συζητηθεί το θέμα των φοιτητικών εκλογών. Οι εκπρόσωποι της κυβερνήσεως τόνισαν την σημαντικότητα που θα είχε το υψηλό ποσοστό συμμετοχής για την ύπαρξη αντιπροσωπευτικών εκλογών και οι φοιτητές 27 με τη σειρά τους υπογράμμισαν ότι η συσπείρωση και η ενότητα του φοιτητικού κόσμου θα είναι δυνατή μόνο αν 20 Το θέμα που δημιουργήθηκε με το επιτελείο του υπουργείου Παιδείας έλαβες διαστάσεις καθώς στις 23/8 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Μακεδονία φωτογραφία του πρύτανη με τον ταξίαρχο Ιωαννίδη να γευματίζουν. Το ζήτημα συνεχίστηκε όταν ο Ε. Σδράκας υπέβαλλε μηνύσεις εναντίον εφημερίδων και του Δ. Μαρωνίτη(Μακεδονία 13/10). Και πυροδοτήθηκε μεγαλύτερη θύελλα αντιδράσεων με τις επιστολές γονέων και πρώην βουλευτών που τα παιδιάς του κακοποιήθηκαν κατά την διάρκεια της δικτατορίας (Θεσσαλονίκη 24/8). Το ζήτημα έκλεισε με την παραπομπή του Ε. Σδράκα στο πειθαρχικό συμβούλιο. Το πειθαρχικό συμβούλιο σύμφωνα με το νόμο αποτελείτο από τα 18 μέλη της Συγκλήτου και από 4 εφέτες του εφετείου Θεσσαλονίκης (Ελληνικός Βορράς 30/8/1974). Αναλυτική παρουσίαση του γεγονότος στη Θεσσαλονίκη 22/8/1974. 21 Η αναστάτωση φαίνεται να επεκτάθηκε και στους δημοσιογραφικούς κύκλους βλ. Θεσσαλονίκη 23/8/1974. 22 Βλ. σχετικά Θεσσαλονίκη 26/8/1974, παραπομπή του κ.σδράκα με απόφαση του Υπουργείου στο αρμόδιο πειθαρχικό συμβούλιο με την κατηγορία της απρεπής συμπεριφοράς προς τους εκπροσώπους προϊσταμένης αρχής. 23 Βλ. Μακεδονία 27/9/1974. 24 Ειδικός σύμβουλος και υφηγητής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 25 Γενικός διευθυντής πάνω σε θέματα ανώτατης εκπαίδευσης και καθηγητής της Πολυτεχνικής σχολής Θεσσαλονίκης. 26 Ειδικός σύμβουλος για θέματα του φοιτητικού συνδικαλισμού. 27 Συγκεκριμένα οι φοιτητές υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να έχει προηγηθεί από μέρους της πολιτείας η αποχουντοποίηση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η κατάργηση πολλών αντιεκπαιδευτικών χουντικών νόμων και η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης όλων των τάσεων του φοιτητικού κόσμου. Βλ. εφημερίδα Μακεδονία 27/9/1974. 14

πραγματοποιηθεί πλήρης αποχουντοποίηση και εκκαθάριση 28 του «φασιστικού μηχανισμού». Συμφωνία επήλθε όσον αφορά την ημέρα διεξαγωγής των φοιτητικών εκλογών δηλαδή πριν τις βουλευτικές. Στις 30 Σεπτεμβρίου το Υπουργείο και συγκεκριμένα ο ειδικός σύμβουλος Π. Κανελλάκης ανακοινώνουν τις δραστηριότητες σχετικά με την αποκατάσταση της νομιμότητας 29 στην παιδεία και γίνονται οι απαραίτητες ρυθμίσεις για την ομαλή λειτουργία του Πανεπιστημίου. Επιπλέον αρχίζει να ικανοποιείται ένα από τα αιτήματα των φοιτητών -όπως αυτά διατυπώθηκαν κατά την διάρκεια των επαφών που είχε το υπουργείο με τους φοιτητές- προς αποκατάσταση των απολυθέντων καθηγητών και των συνεργατών της δικτατορίας. Ο τύπος 30 της εποχής καταγράφει το γεγονός έντονα. Παρατηρείται μια έντονη προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων του υπουργείου με την σπουδάζουσα νεολαία και αυτό φαίνεται από τις δηλώσεις 31 του υπουργού για τον φοιτητικό κόσμο μετά από επεισόδια στην Αθήνα στις 20 Αυγούστου. Αναλυτικότερα ο υπουργός αναγνώρισε ότι οι Έλληνες φοιτητές είναι στο σύνολο τους «πνευματικά και πολιτικά ώριμοι» για να συνδράμουν στην κατανόηση και τη λύση των επειγόντων προβλημάτων που αντιμετωπίζει κατά την κρίσιμη περίοδο το έθνος. Παρά τα προβλήματα και τα επεισόδια που δημιουργήθηκαν στη Θεσσαλονίκη η αρμόδια επιτροπή 32 αποκαταστάσεως της νομιμότητας αποδέχτηκε την Συντακτική 28 «Προκαταρτική εξέτασις για βασανισμούς και εις Θεσσαλονίκην», Μακεδονία 5/10/1974. 29 Βλ. Μακεδονία 1/10/1974, υπογράφτηκε από τον υπουργό το Ν.Δ. περί καταργήσεως του Ν.Δ. 93/69 και παραπέμφθηκε ήδη στο υπουργικό συμβούλιο, ετοιμάζονται τα προς υπογραφήν Ν.Δ. περί επαναλειτουργίας των τοπικών φοιτητικών συλλόγων και καταργήσεως ορισμένων διατάξεων του 720/70 και του Ν.Δ. 1347/73. Και κατατέθηκαν εκθέσεις για την διάλυση του σπουδαστικού της ασφάλειας και άλλων παρακρατικών οργανώσεων στου Υπουργείο Δημόσιας Τάξης. 30 «Κατηρτίσθη συντακτική πράξις οι απολυθέντες καθηγητές επαναφέρονται και απολύονται οι συνεργασθέντες με τη δικτατορίαν. Λήγει η θητεία των πρυτανικών αρχών». Συγκεκριμένα γίνεται γνωστό ότι επανέρχονται στην ενεργό υπηρεσία οι καθηγητές, υφηγητές κ.τ.λ. των ανώτατων ιδρυμάτων που απολύθηκαν από το δικτατορικό καθεστώς. Απολύονται οι καθηγητές, υφηγητές κ.τ.λ. που κατέλαβαν θέσεις υπουργών, υφυπουργών κ.τ.λ. και τέλος απολύονται όσοι διορίσθηκαν με πράξεις του υπουργικού συμβουλίου επί της δικτατορίας χωρίς να γίνει η εκλογή τους από τις αντίστοιχες σχολές. Τονίζεται τέλος ότι είναι δυνατή η πειθαρχική δίωξη των καθηγητών διότι δεν υπάγονται στις περί παραγραφής διατάξεις (Βλ. Μακεδονία 19/8/1974). 31 Βλ. Μακεδονία 20/8/1974. 32 Η επιτροπή αποτελείτο από τον υπουργό Προεδρίας Γ. Ράλλη, υπουργό Δικαιοσύνης Κ. Παπακωνσταντίνου, υπουργό Εμπορίου Α. Κανελλόπουλο, υπουργό Παιδείας Ν. Λούρο και τον υφυπουργό Παιδείας Δ. Τσάτσο. 15

Πράξη 33. Η επίλυση του ζητήματος περί της αποκαταστάσεως των απολυθέντων καθηγητών ξεκινά επίσημα με τη δημοσίευση της συντακτικής πράξης 34 «περί αποκαταστάσεως της νομιμότητας στα ΑΕΙ», «η ηθική τάξις και η νομιμότης αποκαθίστανται εις την ανωτάτην παιδείαν 35» και επιπλέον έγινε ένα ακόμη βήμα για την τιμωρία 36 της δικτατορίας με τη μήνυση για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως στους βασικούς πρωταγωνιστές της. Ο ενθουσιασμός και η ικανοποίηση των φοιτητών για την απόλυση 37 και την παραπομπή στο πειθαρχικό συμβούλιο των καθηγητών που διορίστηκαν από το υπουργικό συμβούλιο της δικτατορίας δεν κράτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα διότι οι πειθαρχικές διώξεις που ασκήθηκαν στους καθηγητές σε πολλές περιπτώσεις δεν εφαρμόστηκαν, αφήνοντας ένα αίσθημα ανικανοποίητου και απογοήτευσης στους φοιτητές. Γι αυτό το λόγο το αίτημα της «αποχουντοποίησης» 38 και στην ανώτατη παιδεία θα συνεχίσει να είναι ένα από τα βασικά αιτήματα του φοιτητικού κόσμου έως ότου και γίνει πραγματικότητα δύο χρόνια αργότερα. 1.2. Οι σχέσεις του Υπουργείου με τους φοιτητές της Θεσσαλονίκης Η υποστήριξη που έδειξαν στο πρόσωπο του ίδιου του υπουργού και τον συνεργατών του κατά την διάρκεια της επίσκεψης του στη Θεσσαλονίκη, όσο και η «κοινή» γραμμή προς την νομιμότητα και τον εκδημοκρατισμό επιβεβαιώθηκε από τα γεγονότα. Χαρακτηριστική η περίπτωση που δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί είναι όταν με παρέμβαση των φοιτητών, με αίτημα την απομάκρυνση των συνεργατών της δικτατορίας, ματαιώθηκαν στις 3 Οκτωβρίου οι εκλογές των καθηγητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, από τις από τις οποίες θα προέρχονταν οι πρυτανικές και συγκλητικές αρχές. Ενώ παράλληλα είχε αποσταλεί τηλεγραφικό σήμα του Υπουργείου 39 προς το Πανεπιστήμιο, σύμφωνα με το οποίο δεν έπρεπε να λάβουν μέρος στην συνεδρίαση καθηγητές που ήταν υπό παραπομπή πειθαρχικού συμβουλίου. Την αντίθεση τους οι φοιτητές την δήλωσαν και με το 33 Τα νομοθετικά διατάγματα α) περί αποκαταστάσεως της νομιμότητας στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα β) περί ορισμού Ειδικού Πειθαρχικού Συμβουλίου γ) περί καθορισμού αρμοδιοτήτων του Ειδικού Πειθαρχικού Συμβουλίου. Βλ. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, τεύχος Ά, αρ. 279 της 3.10.1974. 34 Βλ. Ελληνικός Βορράς 4/9/1974. 35 Βλ. Μακεδονία 4/9/1974. 36 Βλ. Μακεδονία 18/9/1974. 37 Βλ. σχετικά Μακεδονία και Ελληνικός Βορράς 18/9/1974. 38 Βλ. Θεσσαλονίκη 28/9/1974. 39 Ε.Π. 10077/3.10.1974. 16

σχετικό ψήφισμα που κατέθεσαν στο προεδρείο την συνελεύσεως χαρακτηρίζοντας την εκλογή πρυτανικών και συγκλητικών αρχών αντιδημοκρατική διότι πρώτον δεν είχε προηγηθεί η κάθαρση 40 του διδακτικού προσωπικού και δεύτερον δε μπορούσε να εκπροσωπηθεί το σώμα τον φοιτητών. Την ομαλότητα επέφερε με δηλώσεις του ο υπουργός Παιδείας τονίζοντας ότι τέτοιου τύπου διαμαρτυρίες ή αλληλεγγύης στους καθηγητές δεν έχουν νόημα και ότι αυτές οι φοιτητικές εκτροπές μπορεί να οδηγήσουν και σε αναβολή των φοιτητικών εκλογών. Ο Ν. Λούρος τόνισε ότι οι εκλογές θα πρέπει να διενεργηθούν απρόσκοπτα, ελεύθερα και πολιτισμένα. Και τέλος αναγνώρισε ότι το καθεστώς διαθεσιμότητας των καθηγητών που συνεργάστηκαν με το δικτατορικό καθεστώς δεν ήταν γνωστό και γι αυτό δημιουργήθηκε η σύγχυση. Τελικά ανακοινώνεται ότι ο χρόνος διεξαγωγής των φοιτητικών εκλογών θα είναι στις 9 Νοεμβρίου 41 (πριν από τις βουλευτικές 42 εκλογές) βασιζόμενη πάντα στο πνεύμα σοβαρότητας νηφαλιότητας και υπευθυνότητας 43 του φοιτητικού κόσμου και ότι οποιαδήποτε μορφή αναταραχής και προκλήσεως επεισοδίων κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου θα οδηγήσει στην αναβολή των εκλογών. Τέλος το υπουργείο τονίζει ότι είναι απαραίτητο το υψηλό ποσοστό συμμετοχής ώστε να προσδώσουν το απαραίτητο κύρος στα διοικητικά συμβούλια που θα εκλεγούν. Για δεύτερη φορά συγκεντρώθηκε η σύγκλητος για την εκλογή νέων πρυτανικών αρχών αλλά μάταια προσπάθεια. Τα προβλήματα όμως συνεχίστηκαν όταν στις 19 Οκτωβρίου μια ομάδα φοιτητών ματαίωσε για δεύτερη φορά την εκλογή των πρυτανικών αρχών. Τελικά το πρόβλημα επιλύθηκε, μετά από τη σχετική συζήτηση με τον Πρωθυπουργό, και αποφασίστηκε ότι η σύγκλητος να παραμείνει στη θέση της μέχρι την ανάδειξη των νέων πανεπιστημιακών αρχών. Ανακοινώνεται λίγες μέρες 40 Συγκεκριμένα ζητούσαν να μη συμμετάσχουν στην εκλογική διαδικασία ο κ. Σδράκας, καθώς και οι καθηγητές Αζαρίας, Πισιώτης, Μητσάκης, Αντωνόπουλου και άλλων (Βλ. Μακεδονία 4/10/1974). 41 Βλ. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, τεύχος 306, φύλλο Ά «Περί αποκαταστάσεως της δημοκρατικής νομιμότητας εις τους φοιτητικούς συλλόγους». 42 Βλ. σχετικά Μακεδονία και Ελληνικός Βορράς 26/9/1974. 43 Απόδειξη αυτής της σοβαρότητας και της υπευθυνότητας των φοιτητών, δεν άργησε να αποδειχθεί λίγες μέρες αργότερα όταν δημιουργήθηκαν επεισόδια στο χώρο της πλατείας του Χημείου, καταδικάζοντας την «βεβιασμένη» διαδήλωση(βλ Μακεδονία 8/10/1974). 17

αργότερα η κατάργηση των διαταγών περί διαλύσεως 44 των φοιτητικών συλλόγων από τον αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων. Η πρώτη μεγάλη φοιτητική διαδήλωση 45 στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιήθηκε στις 31 Αυγούστου με αιτήματα τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής της χώρας, την εθνική ανεξαρτησία κτλ. Βέβαια υπήρξαν και σημεία διαφωνίας μεταξύ του φοιτητικού κόσμου και γενικότερα της κυβέρνησης όπως ήταν φυσικό. Ο αντίλογος όπως εκφράστηκε και διατυπώθηκε και με την παμφοιτητική 46 συγκέντρωση φοιτητικών οργανώσεων και νεολαίων κομμάτων το απόγευμα της 13 ης Οκτωβρίου για την διενέργεια των βουλευτικών εκλογών στις 17 Νοεμβρίου, ημέρα του Πολυτεχνείου. Βασικά αιτήματα η αποχουντοποίηση και η αποφασιστικοποίηση του κράτους. 2. Πορεία προς τις εκλογές Παρά τα προβλήματα που υπάρχουν και το αίτημα αποχουντοποίησης του πανεπιστήμιου και κινητοποιήσεις για την αποκατάσταση της νομιμότητας στα πανεπιστήμια, ο ελληνικός πολιτικός χώρος βρίσκεται σε αναβρασμό καθώς έχουν προκηρυχτεί και οι βουλευτικές εκλογές στις 17 Νοεμβρίου. Νέοι κομματικοί σχηματισμοί, διακηρύξεις στόχων και αρχών των κομμάτων, συνεργασίες κομμάτων, προεκλογική εκστρατεία και τηλεοπτικές αναμετρήσεις έχουν κατακλίσει τόσο τον ελληνικό τύπο όσο και την τηλεόραση. Μέσα σε αυτό το κλίμα οι προετοιμασίες για την διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών συνεχίζονται. Οι φοιτητές εξέλεξαν προσωρινές διοικητικές επιτροπές για να αναλάβουν την διενέργεια των φοιτητικών εκλογών και πραγματοποιούνται συνελεύσεις για τα καταστατικά 47 των συλλόγων (εκπόνηση νέων ή τροποποίηση των παλιών καταστατικών). Λίγες μέρες πριν την διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών, καλούνται οι φοιτητές να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους ώστε να συμμετάσχουν στις επικείμενες εκλογές καθώς υπάρχει και ενθάρρυνση από τον υπουργό και υφυπουργό Παιδείας 48. 44 Καταργούνται οι υπ αριθμόν 11/20.11.73, 18/4.2.74. 19/28.2.74 και 20/5.6.74 προκηρύξεις «περί διαλύσεως των φοιτητικών συλλόγων» και επαναφέρεται σε ισχύ το άρθρο 11 του Συντάγματος του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι (Βλ. Μακεδονία 9/10/1974). 45 Βλ. Καθημερινή 9/9/1974, Θεσσαλονίκη 2/9/1974, Το Βήμα 4/9/1974 και τέλος Ελληνικός Βορράς 11-12/9/1974. 46 Βλ. Μακεδονία 13/10/1974. 47 Βλ. Μακεδονία 31/10/1974. 48 Βλ. Μακεδονία 3/11/1974. 18

Αξιοσημείωτο είναι το μήνυμα 49 του κ.λούρου προς τον φοιτητικό κόσμο μια μέρα πριν τις εκλογές : «Το υπουργείον εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων έχει εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις δι ελευθέραν και αδιάβλητον διεξαγωγήν των φοιτητικών αρχαιρεσιών, που θα γίνουν το Σάββατον. Η αθρόα προσέλευσης και η υπεύθυνος συμπεριφορά των φοιτητών κατά την ημέρα των εκλογών θα δικαιώσουν πιστά την εμπιστοσύνη του υπουργείου ότι ο φοιτητικός κόσμος συνεισφέρει με τους αγώνες του εις την αναστήλωσιν της δημοκρατικής πολιτείας και αποδεικνύει με την ωριμότητα του, ότι είναι άξιος των ελλήνων του μέλλοντος». Την ίδια μέρα είχε πραγματοποιηθεί η εκλογή για την ανάδειξη των πρυτανικών 50 αρχών του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης χωρίς κανένα πρόβλημα, Πρύτανης ο Π. Μολιώτης και αντιπρύτανης ο Ι. Αναστασιάδης. Το κάλεσμα προς τον φοιτητικό κόσμο όσον αφορά την εγγραφή του στους εκλογικούς καταλόγους αποκτά μεγαλύτερο νόημα, διότι μια μέρα πριν τις πρώτες ελεύθερες φοιτητικές εκλογές η προσέλευση για την εγγραφή στους καταλόγους δεν ήταν η αναμενόμενη. Χαρακτηριστικά δημοσιεύτηκαν 51 σχολές υπήρχαν στοιχεία): τα παρακάτω (για όσες OΙ ΕΓΓΕΓΕΜΜΕΝΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΕΚΛΟΓΙΚΟΥΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥΣ ΚΑΤΑ ΣΧΟΛΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΟΓΕΣ ΤΟΥ 1974 ΣΧΟΛΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ/ΣΧΟΛΗ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΓΡΑΦΕΝΤΩΝ Α.Β.Σ.Θ. 3.850 700 18% ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ 2.350 1.200 51% ΝΟΕ 10.500 870 8% ΦΥΣΙΚΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ 5.200 1.300 25% ΓΕΩΠΟΝΟΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗ 1.000 563 56% ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ 1.650 700 42% ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ 4.200 600 14% Πίνακας 1: Οι εγγεγραμμένοι φοιτητές του ΑΠΘ στους εκλογικούς καταλόγους (εκλογές 1974). Τα παραπάνω νούμερα παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για το προεκλογικό κλίμα στους φοιτητικούς κύκλους του ΑΠΘ.Η εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους από μέρους των φοιτητών εν μέρει δηλώνει την επιθυμία έκφρασης και αντιπροσώπευσης τους στα διοικητικά συμβούλια καθώς και την πρόθεση ψήφου. Παρατηρείται μια μειωμένη συμμετοχή στη σχολή των Νομικών και Οικονομικών Σπουδών καθώς και 49 Βλ. Μακεδονία 8/11/1974. 50 Βλ. Μακεδονία 9/11/1974. 51 Βλ. Ελληνικός Βορράς 8/11/1974. 19

1974 στη Φιλοσοφική. Το μεγαλύτερο ποσοστό εγγραφής παρατηρείται στη Γεωπονοδασολογική σχολή. 3. Οι παρατάξεις και η ιδεολογική τους ταυτότητα Στις πρώτες ελεύθερες φοιτητικές εκλογές οι κύριες 52 φοιτητικές παρατάξεις του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που πήραν μέρος ήταν οι εξής: ΑΡΧΙΚΑ ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ ΕΤΟΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Α.Α.Σ.Π.Ε. Δ.ΑΦ.Κ. Δ.Π. ΔΗ.ΣΥ.Κ. Δ.Α. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΑ.Σ.Π. Π.Π.Σ.Π. Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας Δημοκρατικό Ανεξάρτητο Φοιτητικό Κίνημα Δημοκρατική Πορεία Δημοκρατική Συνδικαλιστική Κίνηση - Δημοκρατικός Αγώνας Νέα Δημοκρατική Φοιτητική Ένωση Πανελλήνια Αγωνιστική Σπουδαστική Παράταξη Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη 20 πρόσκειται ιδεολογικά στο Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδος πρόσκειται ιδεολογικά στην Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις πρόσκειται ιδεολογικά στην Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις φοιτητικές παρατάξεις σε συνεργασία με ανεξάρτητους, ιδεολογικά προσκείμενες στο ΚΚΕ εσωτερικού, στην ΕΔΑ και γενικότερα στο τότε πολιτικό ρεύμα του ευρωκομμουνισμού πρόσκειται ιδεολογικά στην Νέα Δημοκρατία πρόσκειται ιδεολογικά στο ΠΑΣΟΚ πρόσκειται ιδεολογικά στην ΟΜΛΕ (Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας) Π.Σ.Κ. Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση πρόσκειται ιδεολογικά στο ΚΚΕ Σ.Σ.Κ. Συνεπής Σπουδαστική Κίνηση πρόσκειται ιδεολογικά στο ΣΑΚΕ Χ.Σ.Κ. Χριστιανοσοσιαλιστική Κίνηση πρόσκειται ιδεολογικά στη Χριστιανική Δημοκρατία Πίνακας 2: Οι φοιτητικές παρατάξεις 1974. 4. Ο φοιτητικός λόγος 53 Δ.Α.Φ.Κ. Σκοπός αυτής της νέας κινήσεως, Δ.Α.Φ.Κ 54, είναι η προώθηση και πραγμάτωση καθαρά συνδικαλιστικών αιτημάτων στο φοιτητικό χώρο, υπό μορφή διαλόγου με την 52 Είναι οι βασικότερες παρατάξεις διότι υπήρξαν φοιτητικές παρατάξεις αποκλειστικά και σε συγκεκριμένα τμήματα σχολών που διατηρούσαν και στην ονομασία των παρατάξεων αυτών την ιδιότητα τους αναλόγως τη σχολή. 53 Εδώ χρησιμοποιείται ο όρος σύμφωνα με το Λιάκος Α., Σκέψεις για την ιστορία του φοιτητικού κινήματος στο Πανεπιστήμιο: Ιδεολογία και παιδεία. Ιστορική διάσταση και προοπτικές, ΙΑΕΝ, Αθήνα 1992, σ.305. Συγκεκριμένα «[ ] ο φοιτητικός λόγος σπάνια περιορίζεται στα πανεπιστημιακά και γενικότερα τα εκπαιδευτικά αιτούμενα. Η στάση των φοιτητών απέναντι στη μάθηση, το επίπεδο της και την αποτελεσματικότητα της, είναι πάντα συναρτημένη, κοινωνικά και ιδεολογικά, με αξιακά προτάγματα του κοινωνικού γίγνεσθαι και διαμεσολαβημένη από αυτά».

πολιτεία. Η βάση της κινήσεως είναι αμιγώς δημοκρατική, με την έννοια της αντιθέσεως σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού, της προσπάθειας πραγμάτωσης της κοινωνικής και οικονομικής δημοκρατίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της ολοκληρωμένης λαϊκής κυριαρχίας. Το δημοκρατικό ανεξάρτητο φοιτητικό κίνημα εννοεί τον φοιτητικό συνδικαλισμό αποκλειστικά αυτόνομο μακριά από αστυνομικές, κυβερνητικές και κομματικές επεμβάσεις και σαν συμπορευόμενο απλώς με το λαϊκό κίνημα, χωρίς πρωτοπορίες. Όσον αφορά τη τακτική του το νέο αυτό κίνημα ακολουθεί την μέθοδο ικανοποιήσεως των αιτημάτων του με κοντινούς στόχους σε προσαρμογή με τις πραγματικές συνθήκες, καταδικάζοντας την εξτρεμιστική και καιροσκοπική τακτική. Το κίνημα θα αγωνιστεί για μια δημοκρατική παιδεία, που δεν θα καθορίζεται από σκοπιμότητα αλλά οι κατευθύνσεις της θα εμπνέονται από τον λαό και θα αποσκοπεί στη δημιουργία του υπευθύνου πολίτη και του δημοκράτη ανθρώπου. Η νεολαία της «Οργανώσεως Κέντρου- Νέων Δυνάμεων» χαιρετίζει την ίδρυση του δημοκρατικού ανεξάρτητου φοιτητικού κινήματος. Ν.Δ.Φ.Κ. Οι Στόχοι 55 Συνέχιση της αποχουντοποίησης με συνέπεια και υπευθυνότητα Συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση του πανεπιστημίου και στο πειθαρχικό συμβούλιο Καθορισμός προγράμματος των εξετάσεων σε συνεργασία με τους καθηγητές Συνταγματική κατοχύρωση του ασύλου Συνεργασία σε κάθε τομέα μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων Παροχή ψήφου στο 18 έτος ηλικίας Το δικαίωμα να εκφραζόμαστε στη γλώσσα που μιλάμε Όχι απολιτική στο πανεπιστήμιο αλλά και όχι κατευθυνόμενο φοιτητικό συνδικαλισμό Τα Πιστεύω Καταδικάζει κάθε μορφή ολοκληρωτισμού Πιστεύει στη Δημοκρατία και στις διαδικασίες της Απομόνωση εξτρεμιστικών ενεργειών 54 Βλ. Μακεδονία 1/11/1974. 55 Βλ. Μακεδονία 31/10/1974. 21

Π.Σ.Κ. Μέσα από τη συνεχή αγωνιστική προοπτική του Σπουδαστικού Κινήματος για μια «Δημοκρατική Παιδεία σε μια Δημοκρατική Ανεξάρτητη Ελλάδα» γεννήθηκε η ανάγκη προσαρμογής της Αντιδικτατορικής- ΕΦΕΕ στις νέες συνθήκες σαν πλατιάς Πανσπουδαστικής συνδικαλιστικής κίνησης. Η Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση στην ιδρυτική της διακήρυξη βάζει σα σκοπούς της τα παρακάτω: Την αναγνώριση της προσωπικότητας του σπουδαστή στον συνδικαλιστικό πολιτικό, ιδεολογικό χώρο και γενικότερα την αναγνώριση της συμμετοχής του στην κοινωνική και πνευματική ζωή του τόπου. Η οργάνωση της πάλης του ενωμένου δημοκρατικού σπουδαστικού κόσμου για την κατάκτηση, κατοχύρωση, υπεράσπιση και επέκταση των συνδικαλιστικών και πολιτικών δικαιωμάτων του. Η διαπαιδαγώγηση του σπουδαστικού κόσμο στα ιδανικά της ελεύθερης επιστημονικής έρευνας και έκφρασης στα πολιτιστικά ιδανικά του σύγχρονου πολιτισμού. Άμεσες Επιδιώξεις: Όλο και πιο προηγμένη κοινωνικοποίηση της παιδείας με την ανάληψη από μέρους του κράτους όλων των εξόδων διαβίωσης της πλειοψηφίας των σπουδαστών και παράλληλα δημιουργίας συστήματος εκπαίδευσης και επανεκπαίδευσης όλων των εργαζομένων μελών της κοινωνίας. Παράλληλα η ΠΣΚ θέλοντας να προωθήσει την επίλυση των προβλημάτων του επαρχιώτη φοιτητή (που απασχολούν έντονα ένα μεγάλο μέρος του σπουδαστικού κόσμου) εκτός από τις επιτροπές της Πανσπουδαστικής σε κάθε τοπικό σύλλογο ιδρύει και ειδικό σύλλογο «Λέσχη Επαρχιώτη Φοιτητή». Ανάλογο γραφείο ιδρύεται και για τους εργαζόμενους σπουδαστές. 5. Η ημέρα διεξαγωγής των εκλογών Σύμφωνα με το Ν.Δ. 108/1974 οι εκλογές διεξήχθησαν παρουσία πρωτοδίκου και όλοι οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, φοιτητές είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν με τάξη και ομαλότητα 22

χωρίς την δημιουργία επεισοδίων 56 πράγμα που απέδειξε την επιθυμία του φοιτητικού κόσμου προς αποκατάσταση της δημοκρατίας και την εκλογή 57 νόμιμων αντιπροσώπων του στους φοιτητικούς συλλόγους. Αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός ότι η αστυνομία δεν εμφανίστηκε ούτε έξω από τον πανεπιστημιακό χώρο. Τα αποτελέσματα των εκλογών έτσι όπως προκύπτουν από τους φοιτητικούς συλλόγους της κάθε σχολής είναι τα εξής: Σχολές Ψηφίσαντες 58 ΝΔΦΚ ΔΑΦΚ ΠΑΣΠ ΠΚΣ ΔΗΣΥΚ ΑΑΣΠΕ ΠΠΣΠ ΑΛΛΟΙ Πολυτεχνείο 1.202 181 130 296 84 281 134 34 43 ΝΟΕ 824 850 80 226 140 170 39 45 0 Ιατρική 1.230 250 280 480 112 260 0 0 0 Οδοντιατρική 595 0 0 65 83 184 59 0 0 266 60 Φιλοσοφική 61 572 160 0 90 45 180 0 0 60 62 Θεολογική 148 0 0 0 0 0 0 0 145 Φυσικομαθηματική 1.350 285 0 470 229 279 82 27 37 Κτηνιατρική 205 54 16 80 34 0 0 21 0 Βιομηχανική 584 162 87 130 0 177 0 13 0 Γεωπονοδασολογική 480 208 0 176 0 102 0 13 0 ΣΥΝΟΛΟ 7.190 2.150 593 2.013 783 1.587 255 140 551 Πίνακας 3: Τα αποτελέσματα των φοιτητικών εκλογών στις 9 Νοεμβρίου 1974. 56 Το μοναδικό επιλήψιμο περιστατικό «νοθείας» που σημειώθηκε ήταν κατά την διάρκεια των εκλογών των Κύπριων φοιτητών στην Αθήνα. Οι εκλογές αυτές πραγματοποιηθήκαν την Πέμπτη 8/11 και όταν τελείωσε η ψηφοφορία και θα ξεκινούσε η καταμέτρηση των ψήφων αντί για δύο κάλπες υπήρχαν τρεις. Μετά από διαμαρτυρία των δύο ανεξάρτητων υποψηφίων ζητήθηκαν οι εκλογικοί κατάλογοι για να κάνουν αντιπαραβολή των ονομάτων και των ψήφων αλλά οι κατάλογοι δεν βρέθηκαν και το πρωί της Παρασκευής προσήλθε ο ειδικός σύμβουλος του υπουργείου Παιδείας κ.κανελλάκης ο οποίος παρέλαβε τις κάλπες. Σύμφωνα με πληροφορίες ψήφισαν 600 Κύπριοι φοιτητές και βρέθηκαν περίπου 1.600 ψηφοδέλτια. Βλ. Ελληνικός Βορράς 9/11/1974. 57 Βλ. εφημερίδα Μακεδονία 10/11/1974. 58 Ο αριθμός των ψηφισάντων έτσι όπως καταγράφεται από τον τύπο. Βλ. σχετικά Μακεδονία και Ελληνικός Βορράς 10/11/1974. 59 Πρόκειται για τη Προοδευτική Ένωση Φοιτητών Οδοντιατρικής (ΠΕΦΟ) που πρόσκειται στο ΔΗΣΥΚ και όσοι συνεργάζονται μαζί του. 60 Συνασπισμός Νέας Δημοκρατίας με Ένωση Κέντρου. 61 Στην περίπτωση της Φιλοσοφικής στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα συνασπισμό του ΔΗΣΥΚ με το ΠΣΚ (4 έδρες ΔΗΣΥΚ και 1 έδρα ΠΣΚ). 62 Συνδικαλιστική Κίνηση (ανεξάρτητοι). 23

Τα αποτελέσματα των εκλογών απεικονίζουν τις ιδεολογικές κατευθύνσεις του φοιτητικού κόσμου. Η ΠΑΣΠ είναι ο νικητής των εκλογών αυτών συγκεντρώνοντας 28 έδρες και ποσοστό πάνω από το 28%. Ακολουθεί η ΝΔΦΚ με 23 έδρες και ακολουθεί το ΔΗΣΥΚ με 21 έδρες. Τα αποτελέσματα των εκλογών (πίνακας 2) σε συνδυασμό με των αριθμό των εγγεγραμμένων σε κάθε σχολή (πίνακας 1) μπορούν να βοηθήσουν στην εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά την εκλογική συμπεριφορά των φοιτητών σε κάθε σχολή. Η Πολυτεχνική σχολή αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα καθώς ο αριθμός των εγγεγραμμένων φοιτητών της σχολής ταυτίζεται με τον αριθμό των εγγεγραμμένων στους φοιτητικούς καταλόγους. Φαίνεται ότι οι φοιτητές του Πολυτεχνείου είναι συνειδητοποιημένοι όσον αφορά το θέμα των εκλογών και της αντιπροσώπευσης τους μέσα στο Πανεπιστήμιο παρουσιάζονταν και το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής 63. Ωστόσο ο αριθμός αυτός στην ουσία αντιπροσωπεύει περίπου το 50% των φοιτητών που ανήκουν στο τμήμα. Αν και στη συγκεκριμένη περίπτωση η πρόθεση συμμετοχής στις εκλογές κυμαίνεται περίπου στο 51%. Το συμπέρασμα είναι ότι όσοι ήθελαν να ψηφίσουν, ψήφισαν. Η σχολή της ΝΟΕ 64 εμφανίζει μια ιδιαίτερη εικόνα ενώ και πάλι το αριθμός των ψηφισάντων και αυτός των εγγεγραμμένων στους καταλόγους έχει μια πολύ μικρή διαφορά, το ποσοστό των φοιτητών που θέλησαν να συμμετάσχουν στην εκλογική διαδικασία δε ξεπερνά το 10% καθιστώντας αυτόματα τη σχολή της ΝΟΕ αυτή με τη μικρότερη πρόθεση συμμετοχής στις εκλογές και με το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής. Η Κτηνιατρική παρουσιάζει αποχή πάνω από το 75% με βάση τα στοιχεία που δόθηκαν λίγες μέρες μετά των εκλογών, συγκεκριμένα 838 φοιτητές της σχολής ψήφισαν μόνο οι 205. Στην Ιατρική επί του συνόλου των φοιτητών 3.542 ψήφισε μόλις το ένα τρίτο. Συνολικά φαίνεται να ψήφισαν 6.562 φοιτητές την στιγμή που οι εγγεγραμμένοι φοιτητές του ΑΠΘ φτάνουν τους 27.088 φοιτητές, επομένως ψήφισε το 24,2% των φοιτητών χωρίς ωστόσο να υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό των λευκών και άκυρων ψηφοδελτίων. Ενώ συμπεριλαμβάνοντας και την Α.Β.Σ.Θ. το σύνολο των ψηφισάντων αυξάνεται στους 31.874 και το ποσοστό συμμετοχής να κυμαίνεται στο 22%. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, το θέμα τις υπόαντιπροσώπευσης έρχεται στο μυαλό του ερευνητή. Μπορεί βέβαια να ψήφισαν μόνο όσοι ήθελαν αλλά το ποσοστό 63 Βλ. στο παρόν το Παράρτημα με τους πίνακες (πίνακας 1). 64 Βλ. Ελληνικός Βορράς 12/11/1974, δίνονται τα τελικά νούμερα των εγγεγραμμένων στους φοιτητικούς καταλόγους για ορισμένα τμήματα. 24

των μη εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους και κατ επέκταση όσων αποφάσισαν να απέχουν είναι μεγάλο. Η εικόνα αυτή είναι ξεκάθαρη αν μελετηθούν τα ποσοστά των ψηφισάντων όπως παρατέθηκαν παραπάνω. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι πριν την διεξαγωγή των πρώτων ελεύθερων φοιτητικών εκλογών υπήρξε μια συζήτηση του Πρωθυπουργού με εκπροσώπους του φοιτητικού κινήματος σχετικά με το ποσοστό της συμμετοχής. Ο πρωθυπουργός ζήτησε το ποσοστό συμμετοχής να υπερβαίνει του 51% 65 για να θεωρηθούν έγκυρα τα αποτελέσματα ωστόσο υπήρχε το ζήτημα -από μέρους των φοιτητών- αν το 51% αφορούσε το επί του συνόλου των φοιτητών των εγγεγραμμένων στην κάθε σχολή ή του συλλόγου της εκάστοτε σχολής. Τελικά αποφασίστηκε ότι για να θεωρηθούν οι εκλογές αντιπροσωπευτικές 66, θα ανακοινωθούν από όλα τα μέσα ενημέρωσης και τύπο οι αποφάσεις για την πραγματοποίηση των εκλογών για να δοθεί η δυνατότητα σε όλες τις τάσεις να εκφράσουν τις απόψεις τους από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση ώστε να ενημερωθούν όλοι οι φοιτητές τις χώρας για τις υπάρχουσες ιδεολογικές τάσεις. Αναλύοντας τα αποτελέσματα των εκλογών με τη μέθοδο της παραγοντικής ανάλυσης αντιστοιχιών, προκύπτουν τέσσερεις διαστάσεις (παράγοντες) που περιγράφουν τον ανταγωνισμό των παρατάξεων που αθροιστικά ερμηνεύουν το 94,2%. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται συνοπτικά οι παρατάξεις που συμμετέχουν σε κάθε διάσταση με βάση το συντελεστή συσχέτισης με τη διάσταση καθώς και το συντελεστή συμμετοχής της διάστασης στη γραμμή. Αναλυτικότερα, Διάσταση - + 1 η (38,4%) ΠΠΣΠ, ΝΔΦΚ ΔΗΣΥΚ, ΠΑΣΠ, ΔΑΦΚ 2 η (26,6%) ΠΣΚ, ΔΗΣΥΚ ΔΑΦΚ 3 η (17,1%) ΠΠΣΠ, ΑΑΣΠΕ ΔΗΣΥΚ 4 η (3,9%) ΠΑΣΠ, ΠΣΚ ΔΗΣΥΚ, ΑΑΣΠΕ Πίνακας 4: Άξονες ανταγωνισμού 1974. η πρώτη διάσταση περιγράφει τον διπολικό ανταγωνισμό των [ΠΠΣΠ και ΝΔΦΚ] με τις [ΔΗΣΥΚ, ΠΑΣΠ και ΔΑΦΚ]. Η ΠΠΣΠ και ΝΔΦΚ κάνουν λόγο για την ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος και επικεντρώνονται στο φοιτητικό κίνημα ενώ η [ΔΗΣΥΚ, ΠΑΣΠ και ΔΑΦΚ] κάνουν λόγο για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία. Οι παρατάξεις που συγκροτούν το δεύτερο πόλο εξέφραζαν λιγότερο ακραίες θέσεις. Η δεύτερη διάσταση περιγράφει τον ανταγωνισμό μεταξύ [ΔΑΦΚ] και [ΔΗΣΥΚ, ΠΣΚ] που φαίνεται να είναι 65 Βλ. Μακεδονία 26/9/1974 και Το Βήμα 27/9/1974. 66 Βλ. Μακεδονία 27/9/1974. 25