Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας

Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Τομ. 4, 1928 Μεσαιωνικά μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου ΟΡΛΑΝΔΟΣ Αναστάσιος http://dx.doi.org/10.12681/dchae.1334 Copyright 1928 To cite this article: ΟΡΛΑΝΔΟΣ (1928). Μεσαιωνικά μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου. Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 4, 25-45.

Μεσαιωνικά μνημεία Ωρωπού και Συκαμίνου Αναστάσιος ΟΡΛΑΝΔΟΣ Δελτίον XAE 4 (1927), Περίοδος Β' Σελ. 25-45 ΑΘΗΝΑ 1928

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΩΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΣΥΚΑΜΙΝΟΥ "Οσον γνωστόν είναι τύ όνομα του ' Ωρωπού εις τοί'ς περί την κλασσικήν αρχαιότητα άσ/ολου μένους, τόσον αγνοοστον τυγχάνει εις τοί'ς περί την βυζαντινήν τέχνην διατρίβοντας. Πράγματι ουδ' αυτός ο τόσα και τόσα χωρία και μνημεία της Ελλάδος περιελθών και καταγράψας μακαρίτης Γ. Λαμπάκης αναφέρει τι περί του ' Ωρωπού, καί τοι πολυάριθμα διατηρούνται εν αύτώ μεσαιωνικά μνημεία, περί ών θέλομεν διαλάβει ενταύθα. Και ό μεν αρχαίος 'Ωρωπός εκείτο πιθανώς ') παρά την θάλασ σαν, ένθα σήμερον ή Σκάλα του 'Ωρωπού, ό δε χριστιανικός, χάριν μείζονος, φαίνεται, από των πειρατών, ασφαλείας μετετέθη μίαν περί που ώραν δυτικώτερον, επί τών υπέρ τον Εΰβοϊκόν κόλπον υψωμάτων, ένθα το σημερινόν όμώνυμον χωρίον. 'Αν δ' ό αρχαίος 'Ωρωπός έξηκολούθησεν υφιστάμενος κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους η' ολο σχερώς κατεστράφη δεν γνωρίζομεν βέβαιον μόνον είναι δτι το «χω ρίον Ωρωπός» ύπήρχεν ήδη άκμάζον κατά τον 12ον αιώνα. Τοΰτο αποδεικνύεται ού μόνον εκ πολλών γλυπτών του αιώνος τούτου έντετειχισμένων είς μάνδρας ή μεταγενεστέρους ναοΰς, άλλα και έκ δυο επιστολών του περιπΰστου μητροπολίτου 'Αθηνών Μιχαήλ 'Ακομινά του (117ο 1204) Ή μία τούτων") απευθυνόμενη προς τον μέγαν Λογοθέτην τόν Βε/,ισσαριώτην, μας πληροφορεί, δτι ό 'Ωρωπός είχε προσφάτως ύπαχθη υπό την έπίσκεψιν (=κτήσιν, διοίκησιν) της εκκλη σίας τών 'Αθηνών. 'Επειδή δέ, φαίνεται, ή υπαγωγή αυτή δεν ήτο τόσον ασφαλής, ζητεί ό 'Ακομινάτος δια της επιστολής του την δια βασιλικών χρυσοβοΰλλων άνανέωσιν και άσφαλεστέραν επικΰρωσιν του ') Lolling Athenische Mitteilungen 1885, 361. *) Μιχαήλ 'Ακομινάτου τοΰ Χωνιάιου χα οφζόμενα. *Έκδ Σπ. Π. Λΰμπρον 'Αθήναι 1S80 σ. S9.

26 νέου κτήματος. Πράττει δέ τούτο φοβούμενος νέαν άπόσπασιν του Ώρωποΰ από της εκκλησίας των 'Αθηνών εις την των αντιπάλων Θηβών. Ή τΰχη τον Ώρωποΰ, κειμένου εις την γόνιμον κοιλάδα του "Ασωπού κατά τα δρια της 'Αττικής προς την Βοιωτίαν υπήρξε πάντοτε ή 1 αύτη τόσον κατά την αρχαιότητα ) όσον καί κατά τον μεσαίωνα 6 Ωρωπός απετέλεσε το μήλον τής έριδος μεταξύ 'Αθηναίων και Θη βαίων. Περί τής τοώαίτης δ' ακριβώς έριδος κατά τον μεσαίωνα πλη ροφορεί ημάς ή δευτέρα επιστολή του Ακομινάτου*) ή απευθυνόμενη προς τον επιτετραμμένον την άναγραφήν τών κτημάτων τής Ελλάδος και Πελοποννήσου Γεώργιον τον Κολυμβαν και τον συντροφον αυτοΰ Νομικόπουλον. Έ ν ταΰτη σφοδρώς 6 'Ακομινάτος επιτίθεται κατά τών Θηβαίων, οΐτινες ψευδή περί του Ώρωποΰ όμολογήσαντες εις τον πραίτωρα, κατώρθωσαν να άναγράψωσι τον Ώρωπόν εις τα κτή ματα τής εκκλησίας τών Θηβών. Μετά την υπό τών Φράγκων κατάκτησιν τών 'Αθηνών (1204) περιήλθε και ό 'Ωρωπός, ήδη άπό τών αρχών τής κατακτήσεως, υπό ξένους δυνάστας. Έ ξ επιστολών του Πάππα Ίννοκεντίου του Γ' 1 ), εικάζεται ότι ή περιοχή του παρεχωρήθη εις δυο αδελφούς, τον Α1bertinum δυνάστην τών Φθιωτίδων Θηβών ') και Rolandinum de Canosa 'Ολίγον δέ βραδΰτερον, ήτοι περί τα μέσα τοΰ 13ου αιώνος, αναφέρεται ό 'Ωρωπός ως το μέρος ένθα ήχμαλωτίσθησαν υπό τοΰ ήγεμόνος τής 'Αχαΐας Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνοι οι δυο τής απέ ναντι τοΰ 'Ωρωπού Ευβοίας τριτημόριοι Narjaut και Γουλιέλμος da Verona') Την παρουσίαν άλλως τε τών Φράγκων εν 'Ωρωπψ μαρτυροΰσι αφ' ενός μεν κιονόκρανον φέρον επί τής μιας τών πλευρών αυτοΰ ') Στράβων σ. 399. «'Ωρωπός δ' έν άμφισβητησίμω γεγένηται πολλάκιςιδρυται γαρ έν μεθορίω τής τε 'Αττικής καί της Ηοιωτίας. '-') Μιχαήλ 'Ακομινάτου ενο άν σ. 131. ') Epistolae Βιβλ. II έπιστ. 480, 482, 63<>. Έ ν τή προς τόν Λατϊνον άρχιεπίσκοπον 'Αθηνών βούλ/α τοΰ αύτοΰ πάππα Ίννοκεντίου τοΰ Γ' αναφέρε ται μεταξύ τών υπό την διοίκησιν τής εκκλησίας τών 'Αθηνών χωρίων καί το δνομα Vertipos, δπερ κατά τον Τ. Νεροΰτσον (Δελτ. Ίστ. καί Έθνολ. Έταιρ Δ' σελ. G8), είναι ό 'Ωρωπός') Henri de Valenciennes σελ. 412. Miller-Λάμηρον Ίστορ. τής Φραγκο κρατίας τόμ. Α' σελ. 108 '"') Miller - Λάμπρου : 'Ιστορία τής Φραγκοκρατίας év Ελλάδι Τόμ. Α', σελ. 151.

27 θυρεοί' (είκ. 3) dcp' ετέρου δε πώρινο πλαίσια κογχών μετά γλυφών γνησίως φράγκικου χαρακτήρος (είκ. 15). 'Από δε τοΰ 14ου αιώνος μνείαν τοΰ Ώρωποΰ οΰδεμίαν πλέον, εχομεν, φαίνεται δ' ότι κατά τους χρόνους τούτους το χωρίον ύπετάχθη εις το γειτονικον Συκάμινον, δπερ συχνά συναντώμεν εις έγγραφα τοΰ 14ου και 15ου ιδία αιώνος. "Οντως την πρώτην περί τοΰ Συκάμινου μνείαν εύρίσκομεν κατά τους χρόνους της Καταλανικής κυριαρχίας. Το ΰπερθεν τοΰ χωρίου κάστρον είχε τότε καταληφθή υπό τοΰ ίεροπολεμικοΰ τάγματος τών Ίωαννιτών'). Φαίνεται δ' δτι εν ετει 13Κ1 ή διοίκησις τοΰ κάστρου Συκάμινου εχήρευε δι5 δ και ή βασίλισσα της Άραγωνίας Μαρία ή Σίβυλλα (1377 13Η1) απέστειλε γράμμα «προς τον έντιμον και ευσεβή άνδρα Ίωάννην Φερράνδον Έρέδιαν, μάγιστρον τοΰ Όσπιταλίου τοΰ ε Αγ. 'Ιωάννου τών Ιεροσολύμων» παρακαλοΰσα όπως διορίση διοικητήν «τοΰ Συκάμινου εν τώ δουκάτω Αθηνών» τον άδελφόν Βερεγγάριον Βάτλην, δστις μεγάλας είχε προσ φέρει αυτή υπηρεσίας 2 ). Την κατοχήν τοΰ Συκάμινου διετήρησαν οι ίππόται τοΰ Ά γ. 'Ιωάν νου και πέρα τοΰ 1394 μη όκνοΰντες, <ος φαίνεται, και εις ληστείας ακόμη να επιδίδονται. Τοΰτο τουλάχιστον συνάγομεν εκ τής περιγρατοΰ Ίταλοΰ νοταρίου Niccolo da Martoni, δστις υπήρξε και ό πρώ τος, δστις ώς περιηγητής έπεσκέφθη την Ελλάδα εν ετει 1395. Γρά φει λοιπόν ό da Martoni δτι μετά δυσκολίας εξέφυγε την επίθεσιν τών ιπποτών τοΰ Ά γ. 'Ιωάννου κρατούντων τοΰ κάστρου Συκαμίνοι» και νομιζόντων δτι πας περιηγητής ήτο Τοΰρκος, εν ω κατά τον αυτόν χρόνον οι Αλβανοί τοΰ Ώρωποΰ ήσαν λησται χειρότεροι και αυτών τών Τούρκων '). Μετά τους Ίωαννίτας τα κάστρα Συκάμινου και Ώρωποΰ περιήλθον εις τον ΦλωρεντΤνον Δοΰκα τών Αθηνών Άντώνιον Acciajuoli*), δστις είχε πρότερον καταλάβει την απέναντι τής Ευβοίας λωρίδα γης, ην ό Σουλτάνος είχε παραχωρήσει εις τήν Βενετίαν. Ταΰτην δε την λωρίδα έκάλουν οί Βένετοι Staria ήτοι Στερεάν "). Εγκατέστησε δ'εν ') Σχ. II. Λάμπρου.: "Εγγραφα. Ιστορ. 'Αθηνών 1906 σελ. 213. -') /'. Κωνσταντινίδης : Δελτίον Ιστ. και Έθν. Εταιρ Τόμ. Ε'. 827 :! ) Léon Le Grand: Revue de l'orient Latin Τόμ. Γ' σελ 653. ') Κ. Σάθα : Μνημεία Έλλ 'Ιστορίας τόμ. Λ' σελ. Γ>2 Β' 135, 184. Jorga Notes et extraits pour servir à Γ histoire des Croisades au XV siècle έν Revue de l'orient Latin τόμ. Λ' σ. 284. )' Miller - Λάμπρου 'Ιστορία τής Φραγκοκρατίας έν 'Ελλάδι Β', 44.

28 Συκαμινω ό "Αντώνιος τφ 1404 ώς κΰριον τον έξάδελφον αύτοΰ Φράγκον '), δστις και κατεΐχεν αυτό μέχρι τοΰ εν έ'τει 1420 έπισυμβάντος θανάτου του. e O Φράγκος Acciajuoli έ'σχεν ώς σύζυγον την Μαργαρίταν Μαλπίγη εξ ης απέκτησε ;> υιούς και?> θυγατέρας. Έ κ των υιών του οι δυο, Νέριος και Αντώνιος, έγένοντο άργότερον Δούκες τών Αθηνών ό μεν από 1435 μέχρι 14."tt) και άπο 1441 μέχρι 1451, ό δε από 14ί>(,) μέχρι 1441. Ό δε τρίτος, ο 'Ιάκωβος, έγένετο ιππότης του τάγματος τών Ίωαννιτών της Ρόδου '). Μίαν τών θυγατέρων τοΰ Φράγκου ονόματι Λαοδάμειαν, ην τα έγ γραφα όνομάζουσι δέαποιναν τον Συκάμινου ενυμφευθη το 1424 ό Nerozzo Pitti, κτήτωρ τοΰ μεγαλοπρεπούς εν Φλωρεντία ανακτόρου Pitti "Ελαβε δ' ώς προίκα ο Pitti tò κάστρον Συκάμινου ώς καί το χωρίον και τον πΰργον της Παναγίας παρά τάς Θή6ας, το νυν λεγόμενον ΙΙαληοπαναγιά, μετά του Έρημοκάστρου :ι). Τας κτήσεις το)ν εν Συκαμίνω και Ώ ρ ω π ώ διετήρησαν οι Acci ajuoli μέχρις οιί οι Τούρκοι άφηρεσαν το 14(30 τα κάστρα ταΰτα παρά τοΰ Nerozzo Pitti, όσας τότε πάμπτωχος ήναγκάσθη ν' άποσυρθη εΐς Παληοπαναγιαν μετά της συζύγου του καί ένδεκα τέκνων διατρεφόμενος τοΰ λοιποΰ έκ της μόνης εναπομεινάσης αύτώ περιουσίας ήτοι της έν Φλωρεντία οικίας 4 ). Κατά δε τους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας ουδέν περί 'Ωρωπού ή Συκάμινου γνωρίζομεν και μόλις από τοΰ 17ου αι ώνος καί έξης αρχίζει να αναφαίνεται μία νέα τών χωρίων τού των ά'νθησις δια της ανιδρΰσεως πολλών ναών, ους θέλομεν εξετά σει ευθύς αμέσως. Μετά την ανωτέρω βραχεϊαν περί Ώρωποΰ και Συκάμινου ίστορικήν έπισκόπησιν προ6αίνομεν ί δη εις την εξέτασιν τών εν αΰτοΐς διασωθέντων μνημείων τέχνης χρονολογικώς αρχόμενοι από τοΰ 'Ωρωποΰ. ') Buchon: Nouvelles Recherches II, 1, 292. William Miller Essays* on the Latin Orient Cambridge 15)21 σ. 141. ' ) Τ. Νεροντσος έν Δ. Γρ. Καμπουρογλου Μνημείοις της Ιστορίας τών 'Αθη ναίων τόμ Α', 289. Τ. Νεροντσος ε ά. 8, Giov. Pietro de Creseenzi Romani : Corona della nobiltà d' Italia Bologna 1642. Μέρος H οελ. 558. *) Miller - Λάμπρον: Ιστορία τής Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι τόμ Β'σελ. 15").

29 Α. Λείψανα τών μέαων βυζαντινών (Ihr και 12 *' αιώνος). χρόνων Τα παλαιότερα διασωθέντα βυζαντινά λείψανο του Ώρουποΰ είναι μαρμάρινα καΐ πώρινα τεμάχια γλυπτών προερχόμενα εκ διακοσμητιν > -,- *<y. >&ζλτ Ι à Eix. 1. Άνάγλνπτος ταινία xal έσιιστύλιον. κών ταινιών καί τέμπλων τοΰ 11ου ή 12ου μ. Χ. αιώνος. Έ κ τών λειψάνων τούτων παρέχομεν ενταύθα τας εικόνας τών τριών σημαντικωτέρων (εικ. 1 καί 2). Και το μέν γλυπτον της εΐκ 1 (ανω) φέρον σειράν αρχαϊζόντων άνθεμίων ελαφρώς άναγλυπτων επί πεντελησίου μαρμάρου, είίρηται σήμερον έντετειχισμένον υπέρ την θυραν της εισόδου του περιβόλου του ναού της Κοιμήσεως. Το δ' έτερον γλυπτον της αυτής εικόνος, έκ λευκοΰ καί αυτό μαρμάροί', εχρησιμοποιήθη πάλαι ως ι'πέρθυρον της δυτικής πΰλης τοΰ ναού τών c Αγ. Αποστόλων. Εικονίζον ται δ' επί τούτου εν μέσω ελαφρώς άναγλΰπτων κλιματίδων ζωηρώς εξεργα δε ξιά μέν πτηνον στρέφον την κεφαλήν προς τα νώτα του ϊνα ραμφισθή θέ Eix. 2. Γρνατολέων. μα συνηθέστατον εις γλυπτά τοΰ 1 Ιου καί τοΰ 12ου αιώνος εν τώ μέσω δε κάνθαρος ήτοι άγγείον δίωτον

30 εκ των συνήθως υπό της διακοσμητικής των παλαιοχριστιανικών χρό νων χρησιμοποιουμένων και αριστερά διάτρητον κομβίον μετά πλεγμάτων. Το δε τρίτον άνάγλυφον (είκ. 2), δπερ είναι πώρινον και <ρηλάσσεται σήμερον εν τω μουσείω του Άμφιαρείου, εικονίζει εντός εξέχον τος κομοοφόρου πλαισίου ζωον πτερωτον καΐ πτηνοκέφαλον τον αγά πη τον εϊςτούς βυζαν^ούς γρυπολέοντα βαίνοντα προς τ' αριστερά με την ούραν δια μέσου των ποδών προς τα άνω ώρθώμενην. Καίτοι δε το άνάγλυφον εξέχει ικανώς του βάθους, δμως ουδεμία ανατομική ή άλλη λεπτομέρεια είναι έπ' αυτού δεδηλωμένη, ως εάν επρόκειτο περί επιπεδογλΰφου. 'Αξία προσοχής είναι ή προοπτική τοποθέτησις τών ποδών του ζψου. Β'. Λείψανα τών χρόνων ον (13 15 ον της Φραγκοκρατίας. αιώνος). Έ κ τών λειψάνων της Φραγκοκρατίας το σπουδαιότατον είναι κιονόκρανον μικρόν (ύψ. 0,23 μ. είκ, 3) άπο*είμενον σήμερον έν τη κόγχη του ιερού του ναοΰ τοΰ Ά γ. Βλασίου. Το κιονόκρανον τούτο φέρει επί τριών μεν πλευρών αυτού φυλλώματα έπ! δε της πρόσθιας ελαφρώς εξέχοντα θυρεόν διαστάσεων 0,11x0,15. Έ π! του θυρεού είναι γεγλυμμένη διαγωνίως μεν σειρά τετραγωνιδίων, εκατέρωθεν δ' αυτής ήτοι εις την άνω δεξιάν και την κάτω άριστεραν γωνίαν ανά εις πεν τάκτινος αστήρ. Πρόκειται λοιπόν ενταύθα αναμφιβόλως περ! τού οικοσήμου Φράγ κου τινός ήγεμόνος ή τιτλοΰχου. Κα! τών μεν έκ Canosa αδελφών δεν δύναται να είναι το υπ 9 όψει οικόσημον α φ ' ου δεν φέρει το λα λούν της οικογενείας ταύτης σύμβολον ήτοι τον κύνα. 'Αλλ' ούτε κα! τών ύστερον άρξάντων της περιοχής Acciajuoli δύναται να είναι, αφ' ου, ως γνωστόν, ή οικογένεια αυτών είχεν ώς : *- «ο * σήμα ròv ορθόν μετά ή ά'νευ σημαίας λέοντα. Ein. 3. Κιονόκρανον Τό έξεταζόμενον ο'ικόσημον, άνευ τών αστέρων, μ*τ ο κοσημο ανήκει, καθ' α με εβεβαίωσεν ό οικοσημολόγος κ. Γ. Τιπάλδος, εις την ενετικήν οϊκογένειαν τών Foscarini, ης γόνος ή συγγενής, προσθέσας χάριν διακρίσεως τους εκατέρωθεν αστέρας, θα διετέλεσε πιθανώς διοικητής τής Sraria, δταν αύτη ήτο ακόμη προσηρτημένη εις τό φέουδον τής ενετικής Χαλκίδος.

31 Έ κ δε των λοιπών γλυπτών, ατινα ασφαλώς άνήκουσιν εις τους εξεταζομένους χρόνους άξια μνείας είναι τα πώρινα πλαίσια δυο κογ χών (είκ. 4), ών ή μεν ευρηται αριστερά τω ε'ισερχομένω εις τον ναον τών Ά γ. 'Αποστόλων, ή δε δεξιά και παρά το ιερόν (δρα ε'ικ. 15). Τό σον τα άπαρτίζοντα τα πλαίσια ταΰτα κυμάτια εναλλασσόμενα βεργία και σκοτίαι όσον και το οξυκόρυφο ν σχήμα τών τόξων, ατινα πλαισιοΰσι, μαρτυρουσι σαφώς περί της φραγκικής καταγωγής των. Ά π ο δεικνΰουσι δ' δμως τα πλαίσια ταΰτα καί τι πλέον, δτι δηλαδή και ό ναός τών Ά γ. 'Αποστόλων εν τω οποίω είναι κατεσκευασμέναι αϊ κόγχαι, είναι αν μη προγενέστερος τουλά χιστον τών χρόνων τής Φραγκοκρατίας ήτοι αρχαιότερος του 14.60. Τούτου έ'νεκα θα εξετάσωμεν τον ναόν τούτον πρώτον εκ πάντων. e O ναός τών Ά γ. Αποστόλων (είκ, 1δ αριθ. 1) είναι επιμήκης μονόκλιτος βαx g h > ) σιλική μήκους 14-60 μ. καί πλάτους 6.70 Π ^ &χ^//// φέρουσα προς ανατολάς μίαν μόνην ήμιε..'αγ.'αποστόλων'ωρωetk 4 ξάγωνον κόγχην του ιεροί). Οι τοίχοι της <Αγ. Έλεονσης Λ ο ; Μαί είναι κατεσκευασμένοι δι' ακανόνιστων λίσνκαμίνου. θων παραμεμιγμένων μετά τεμαχίοον πλίν θων ήτοι κατά σύστημα εφαρμοζόμενον εις τα κτίσματα τών χρόνων τής Φραγκοκρατίας (κάστρα κλπ.). 'Εσωτερικώς φέρει ό ναός εν μόνον εγκάρσιον τόξον, ούτινος σώζονται μόνον αί γεννήσεις καί τα ποδαρικά τοποθετημένα εις άπόστασιν 3.35 μ. από του δυτικού τοίχου. Το εγ κάρσιον τούτο τόξον θα εχρησίμευεν αναμφιβόλως προς ύποστήριξιν της στέγης του ναοΰ, ήτις θα ήτο ξυλίνη. Περίεργος είναι ή εν τφ ναώ τοΰτω υπαρξις δυο τετραγώνων πεσσών (0.56x0.56) παρά την κόγχην του ίεροΰ, οΐτινες βαστάζουσιν ανά ένα μικρόν κυλινδρικον θόλον. Με ταξύ τών πεσσών τούτων φαίνεται δτι ήτο τοποθετημένον το τέμπλον. Γ'. Λείψανα τών χρόνων της Τουρκοκρατίας. Τής περιόδου ταύτης τα λείψανα είναι πολυπληθέστερα. Είναι δέ ταΰτα κτίρια πλησιέστατα αλλήλων κειμένιον ναών, ών μάλιστα οι πλεί στοι λειτουργούνται μέχρι σήμερον. Τών ναών τούτων αρχαιότερος φαίνε ται δτι είναι ό κατά την νοτίαν παρυφήν τοΰ χωρίου επί τής κλιτυος εν ερειπιώδει καταστάσει ευρισκόμενος ναός τοΰ Άγ. Γεωργίου (εικ. 5).

'02 c Qç παρατηρεί τις εκ της παρατιθεμένης κατόψεως αύτοΰ (ε'ικ. ()) 6 ναός ούτος έχει εξωτερικώς σχήμα τετράγωνον, εις το όποιον είναι προσκεκολλημέναι προς ανατολάς τρεις κόγχαι, μία μεγάλη ήμιεξάγωνος εν τω μέσω δια το κυρίως ιερόν καί δυο μικρότεραι ημικυκλικά! εκατέρωθεν αύτης δια την πρόθεσιν και το διακονικόν. 'Εσωτερικώς δε διαιρείται ο ναός εις τρία κλίτη δια δυο κιονοστοιχιών, ών εκάστη αποτελείται εκ δυο κιόνων καί ενός τμήματος τοίχου χωρίζοντος το κυρίως ιερόν αφ' ενός από της προθέσεως καί α φ ' ετέρου από του ΕΙκ. 5. Ό ναός τον Άγίον Γεωργίου ano. ΝΑ. διακονικού. Τα μεταξί' τών κιόνων διαστήματα γεφυροΰνται δια τό ξων άνισοι» διαμέτρου καί ανόμοιου σχήματος. Ούτω τα μεν άκρα τόξα είναι μικρότερα και ημικυκλικά, το δε μέσον μεγαλΰτερον, ύψηλότερον καί όξυκόρυφον (εικ. (5 καί 7). Οί κίονες οΐτινες στηρίζουσι τα ε'ιρημένα τόξα είναι μαρμάρινοι καί σχετικώς ισχνοί (διάμ. 0.25) φέροντες ωραία ιωνικά κιονόκρανα μετ' επιθημάτων επί τών πλευρών τών οποίων είναι γεγλυμμένα φυλλώματα (ε'ικ. 8). Παράθυρα επί μεν τών πλευρικών τοίχων δεν σώζονται, καίτοι ού τοι διατηρούνται μέχρις ΰψους τριών καί πλέον μέτρων 1). Μόνον δ' εν τω ίερω υπάρχει εν τρίλοβον μετά μαρμάρινων κιονίσκων καί πλινθίνων τοξωτών περιθωρίων παράθυρον ως καί έτερον δίλοβον επί τοΰ ανα τολικού τοίχου ΰπερθεν της μεσαίας κόγχης (είκ. 5). Μικρότερα δε μονόλο6α παράθυρα φωτίζουσι τάς κόγχας της προθέσεως καί τοΰ διακονικού. ') Έ π ί τοΰ βορείου τοίχου τοΰ ναοϋ είναι έντετειχισμένον άρχαΐον μαρμάρινον ήλιακον ώρολόγιον φέρον την έπιγραφήν ΙΑΣΩΝ ΙΑΣΩΝΟΣ ΑΖΗΝ(ιεύς)-

33 θύρας ό ναός έφερε δύο* την μεν κατά την δυτικήν πλευραν περιβαλλομένην έξωθεν υπό εξέχοντος τόξου βαίνοντος επί ποδαρικών,-την δε κατά την βόρειον πλευραν (σήμερον τετειχισμένην) φέρουσαν και. αύ- ΕΙχ. θ. Κάτοψις και τομή Άγίον Γεωργίου Ώρωηον. την άνωθεν κόγχην ήμικυκλικήν υπό την οποίαν διακρίνονται εισέτι λεί ψανα τοιχογραφίας παριστώσης τον "Αγ. Γεώργιον έφιππον. "Ετεραι δε τοιχογραφίας εις δυο μάλιστα στρώματα, διατηρούνται ώχραί καΐ καταρ ρέουσας εν τη κόγχη του ιεροί) και επί των εκατέρωθεν αΰτης τοίχων. 3

34 Ή Ισχνότης τόσον τών εξωτερικών τοίχων του ναού δσον και των επί των κιονοστοιχιών στηριομένων ΰποδηλοί, δτι ή στέγη της βασιλικής ήτο ξύλινη. "Αδηλον δμως είναι αν ή τον μέσου κλίτους στέγη έξεΐχεν υπεράνω των πλαγίων ή αν συνεχίζετο καΐ έπ' αυτών αδιά σπαστους. Το τεθλασμένον τόξον τών εσωτερικών κιονοστοιχιών, ή ελλειψις παράθυρων από τών τοίχων καΐ τέλος το σύστημα της τοιχοποιίας (ακανόνιστοι λίθοι μετπ ολίγων κεραμίων) μαρτυροΰσιν, δτι ή βασιλική του" 'Αγ. Γεωργίου είναι κτί σμα τών χρόνων της Τουρκο κρατίας, πιθανώς δε του 15ου η του 10ου μ. Χ. αιώνος. ΕΙκ. 7. Το μεααΐον τόξον τ Άγ. Γεωργ. "'Αντιθέτως προς τον "Αγ. Γεώργιον ό κατά το δυτικον κράσπεδον του χωρίου κείμενος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου δια τηρείται εισέτι εν αρίστη καταστάσει (εικ. ί)). Ό ναός οΰτος είναι του τύπου τών δικιονίων σταυροειδώλ' μετά τροΰλλου άλλα μετά προεκτεταμμένου δυτικού σκέλους. Πράγματι, ώς βλέπομεν εν τη κατόψει και τη τομή αΰτου (εικ. 10), δ μεθ' οριζοντίου γείσου και άνευ κιονί σκων κατά τάς γωνίας οκτάγωνος τροΰλλος του, βαίνει α φ ' ενός μεν επί τών χωριζόντων το κυρίως ιερόν από της προθέσεως και του διακονικού τοίχων αφ' ετέρου δ' επί ζεύγους μετ' επίθημα Ein. 6. Κιονόχρανον το)ν κιόνων, όπως δηλαδή ακριβώς γί Άγ. Γεωργίου. νεται και εις τους δικιονίους. Πλην δμως τών ρηθέντων κιόνων ύπάρχουσιν ακόμη δυο άλλοι προς

35 δυσμάς, εϊς ην θέσιν εύρηται εις τους δικιονίους βυζαντινούς ναούς ô δυτικός τοίχος του ναού. Ή προέκτασις και ή επιμήκυνσις αύτη του σταυροειδούς τύπου άρξαμένη κατά τους τελευταίους βυζαντινούς χρόνους ') εσΐ'νεχίσθη μετά την "Αλωσιν ουχί απλώς δια της αυξήσεως της διαμέτρου τών δυτικών τόξων άλλα και δια της προσθήκης νέων στηριγμάτων, ώς ενταύθα, ένθα όμως δυ στυχώς 6 αρχιτέκτων δεν ετοποθέτησε τον δυτικόν τοϊχον εις ΐσην προς το άνοιγμα τού πρώτου τόξου άπόστασιν αλλ" εις πολύ με- ΕΙκ. 9. Ό ναός της Κοιμήσεως απ Ανατολών. γαλυτέραν, ούτως ώστε κατ' ανάγκην ή κλείς τού τόξου του γεφυρούντος το μεταξύ τοΰ δυτικού τοίχου και τού πρώτου κίονος διάστημα να φθάσχ) εις πολύ μεγαλύτερον τού γειτονικού τόξου ύ\ >ος καΐ να επιφέρη ούτω ταραχήν εις τον έσωτερικον ρυθμον τού ναού. 'Αποτέλεσμα δε της τοιαύτης τοποθετήσεως τοΰ δυτικού τοίχου είναι και ή κατα σκευή υπεράνω τών άκρων διαμερισμάτων τοΰ ναοΰ (Ν. Δ. και Β. Δ.) κυλινδρικών θόλων καθέτως προς τον μέγαν δξονα τού ναού βαινόν των αντί τών συνήθως ενταύθα τιθεμένων ασπίδων ή σταυροθολίων. Έ ν τούτοις παρ' υλην την είς το πατροπαράδοτον σχέδιον δοθεΐσαν επιμήκυνσιν 6 ναός της Κοιμήσεως φαίνεται οτι δεν επήρκει ε'ις ') Ευαγγελίστρια και 'Λγ. Σοφία Μυστοα Millet Monuments byzantins de Mistra πίν. :J1 Μετά όρψωσις 'Αθηνών σελ. 139 κλπ. Ξνγγόπονλος Άρχ. 'Κφημ. 191ο

36 το πλήθος των Ώρωπίων πιστών. Τούτου δ' ένεκα παρέστη ανάγκη να προστεθη μεταγενεστέρως κατά μεν την δυτικήν πλευράν νάρθηξ Είκ. 10. Κάτοψις και τομή ναον Κοιμήσεως Θεοτόχον εν Ήρωπώ. μετά διπλού τοξωτού ανοίγματος κατά δε την βόρειον πλευραν στοά εκ τόξων βαινόντων επί κιόνων (είκ. 11).

37 e 0 κυρίως ναός παρουσιάζει δύο συστήματα τοιχοδομίας. Το μεν δια κανονικών λαξευτών πωρόλιθων μετά παρεμβολής πλίνθων ορι ζοντίως και κατακορυφως (εικ. 0), το δε εξ ακανόνιστων λίθων και τεμαχίο)ν πλίνθων (είκ. 11). Του πρώτου συστήματος χρήσις έγένετο εις τα πολύεδρα μέρη του ναοο ήτοι εις τάς ήμιεξαγώνους αψίδας του ίεροΰ και τον όκτάγωνον τροΰλλον, του δε δευτέρου εις τοί>ς ευθείς εξωτερικούς αΰτοΰ τοίχους, 'Οδοντωτών ταινιών χρήσις έγένετο μόνον εις τα γείσα Είχ. 11. Ό ναός τής μετά της προς βορραν Κοιμήσεως στοάς αντον. των αψίδων και τοϋ τρουλλου είς διπλήν σειράν, ουχί δμως και χάριν διακοσμήσεως τών τοίχων. Ά ν τ ' αυτών ετέθησαν επί τών τοίχων που μεν ') έφυελωμένα αβάκια (fayences) μετά παραστάσεων κυανού χρώμα τος, που δε πήλινη πλαξ») μετά σταυρού καί τής συντετμημένης επιγρα φή? IC-XNK ( = Ί η σ ο ΰ ς Χριστός νικά) καί άλλαχοΰ*) μαρμάρινη πλαξ εικονίζουσα εντός κυκλικού πλαισίου πτηνόν (εΐκ. 12). ') Παράθυρον νοτίας πλευράς. ') 'Ομοίως υπέρ το παράθυρον τής νοτίας πλευράς. ') 'Υπέρ το παράθυρον τής κόγχης τής προθέσεως- Παραπλεύρως τοϋ γλυ-

38 Τα παράθυρα του τροΰλλου φέρουσι πώρινα τοξωτά πλαίσια τα δε των πλαγίων πλευρών, κατά τουρκικήν προφανώς έπίδρασιν, είναι εν σχήματι συγκλινοΰσης accolade ( ) Tò τοϋ ίεροΰ είναι στενον δίλοβον (είκ. 12) με τους λοβούς λαξευμένους εξ ενός λίθου εφ 9 ου είναι γεγλυμμένος ισοσκελής σταυρός εντός κύκλου (εικ. 12). Τοιχογραφίαι εν τω κυρίως ναω δεν διατηρούνται. Τουναντίον κατάγραφος εισέτι διατηρείται ό ανατολι κός τοίχος του σήμερον άστεγου νάρθηκος φέρων καλάς τοιχογραφίας του ;:vj.l^17ου και 18ου αιώνος. Έ κ τούτων αξία λόγου τόσον δια το σχέδιον τών μορφών όσον και δια τήν πλάσιν 1 Π καΐ "τήν άρμονίαν τών χρωματισμών ι fell *ΐ< #&*(* είναι ή αριστερά της εις τον ναόν w «*χ*$< Uplift άγοΰσης πΰλης εικονιζόμενη φιλοξενία του 'Αβραάμ. Δυστυχώς αϊ τοιχογρα Είκ. 12. Παράθνρον ίερον, φίαι του νάρθηκος καλύπτονται υπό διακοσμητική πλάξ και πολυαρίθμων άκιδογραφημάτων, άνασχεδιογραφήματα. γραφόντων ως επί τα πλείστον ημερο μηνίας θανάτων χριστιανών Ώρωπίων του 17ου, 18ου και 1Γ)ου αιώνος, άτινα, συντελοΰσης και της βροχής, μεγάλως παρέβλαψαν τάς εικόνας. Πότε έξετελεσθησαν αί τοιχογραφίαι του νάρθηκος πληροφορεί ημάς ή άνωθεν τής εις τον ναόν άγοΰσης θύρας γεγραμμένη και άμυδρώς σήμερον διακρινόμενη επιγραφή λέγουσα: ι fe5 1 Του αρχιεπισκόπου ΰμ5ν Παρθενήου + μίστητι ιερομόναχου καΐ τον γονέο και τον γονέο αΰτοΰ + έτους Α Ν Χ Α ( = 1651) Την δέ του κυρίως ναοΰ χρονολογίαν κατασκευής μανθάνομεν έκ τής ως έκ θαύματος διαφυγοΰσης τήν άσβεστόχρισιν επιγραφής τής ευρισκομένης υπεράνω του ΒΑ κιόνος καΐ έχοΰσης ούτω: Άνηγέρθη ω θήος και πάν σεπτός ναός τής ύπερ ευλογημένης ένδοξου δεσποίνης ημών θεοτό πτοϋ τούτου ευρηται έντετειχισμένη αρχαία επιτύμβιος πλάξ φέρουσα τήν έπιγραφήν. ΞΩΣΙΝΙΚΟΣ Κ]ΑΛΟΞΕΝΟ

39 κου και άειπαρθένοι» Μαρίας έτους ζρκζ' Ινδικτιώνος β' και άνηστορΰθη,ζρλζ' Ινδικτιώνος ι6' ιουνίον ήκοσ τη ενάτη δια συνδρομής και κώπου του εν άρχουσι κυ ρ 'Αποστώλου και τον λοιπόν χριστιανών των εύροισκομένον εν τη κώμη ταΰτη αΐτη δ' ευρισκόμενος ό παναγιώτατος κυρ Κι^ριλος αφέντης και ήκουμαινοικος πατριάρ χης εν τοΐ βασιλΰδι των πώλεων αρχυερατευον τος μητροπολίτοί' κυρ Μητροφάνος και άναγοινόσκοντος....ευχεσθε πάντας τους κωποιάσαντας εν τη μωνη. (ΰψ. 0.48 πλάτος 0.55). Ein. 13. Ό ναός τον Άγ. Νικολάου από ΒΔ. Ή ανωτέρω επιγραφή διδάσκει ημάς τα έξης: α) "Οτι ό ναός της Κοιμήσεως άπετέλει κατά τον 17ον αιώνα το καθολικον ομωνύμου μο νής, β) δτι άνηγέρθη έν ε'τει 1<>19 και έζωγραφηθη εν έ'τει 1<>29. Και τέλος γ) δτι κατά το 1019 μητροπολίτης 'Αθηνών ήτο ό αμφισβητη θείς Μητροφάνης. ') Προς τήν εν τη επιγραφή άναγραφομένην χρονολογίαν κατασκευής του ναοΰ συμφωνεί και άκιδογράφημα κεχαραγμένον επί του πώρι νοι' υπέρθυρου τής κατά τήν νοτίαν πλευράν του ναοΰ (σήμερον τετει') Θ. Φιλαδελφέως. 'Ιστορία των "Αθηνών επί Τουρκοκρατίας Ι σελ. 238. ένθα παρατίθεται και ή ως άνω επιγραφή κατ' άνάγνωσιν τοϋ κ. Ζησίου διαφέοουσαν εν τισι τής ημετέρας.

40 χισμένης) θΰρας, όπερ πληροφορεί ημάς δτι το «K i l l εις τας 4 τοΰ φευρουαρίου έβαναν αρχή εις το τέμπλον». (εικ. 12). Πλην των εξετασθέντων τύπων βασιλικής και σταυροειδούς ναοΰ εϋρηται εν Ώ ρ ω π ω και 6 του σταυρεπιστέγου αντιπροσώπευα μένος υπό τοΰ ναοΰ τοΰ 'Αγ. Νικολάου (ε'ικ. 13), κειμένου κατά τήν άνατο- Είχ. 14. Κάτοψις χαι τομή ναον Άγίον Νιπολάον 'Ωρωττον. λικήν πλευράν τοΰ χωρίου 1 ). Ό ναός ούτος είναι θολωτή μονόκλιτος βασιλική μετά στενοΰ εγκαρσίου κυλινδρικοΰ θόλου (εΐκ. 14) τοποθετη μένου υπέρ τήν κλείδα των κατά μήκος θόλων. 'Αρχικώς ό ναός τοΰ Ά γ. Νικολάου ήτο πολύ μικρότερος ή σήμε ρον, έπηυςηθη δ' ύστερώτερον δι 3 Ιπιμηκΰνσεως τοΰ δυτικοΰ σκέλους τοΰ κυλίνδρου. Ή τοιχοδομία του είναι άργολιθοδομή συνήθης μετά ') Πλην τοΰ εν τώ χωρίφ σταυρεπιστέγου τούτου ναοΰ ευρηται ήμίσειαν ώραν προς ανατολάς και άλλο σταυρεπίστεγον ναύδριον, τρίκλιτον αυτό, περί οδ θέλω διαλάβει προσεχώς εν γενικωτέρα περί σταυρεπιστέγων ναών πραγμα τεία μου.

41 τεμαχίων πλίνθων και κεράμων. Ί οιχογραφίαι κακότεχνοι παριστώσαι τας εν τη Κολάσει ποινάς τών αμαρτωλών καλύπτουσι τους τοίχους του μεταγενεστέρου τμήματος, εν φ του αρχαιοτέρου οί τοίχοι είναι ασβεστοχρισμένοι. Οί λοιποί εν Ώρωπώ παλαιοί ναοί: Μεταμό.ρφωσιςτ "Αγ. Βλάαιος, "Αγ. 'Ιωάννης καί "Αγ. Γεώργιος είναι μονόκλιτοι βασιλικαί, ων τάς κατόψεις τών 3 πρώτων βλέπει τις εν τη εικόνι 15 υ π ' αρ. 2, 3 καί 4. Αι στέγαι πάντων ήσαν, ως φαί νεται, ξΰλιναι ύποβασταζόμεναι (αρ. 2 καί 3) υπό έγκαρσίως τοποθετη μένου τόξου, ως συνηθίζετο κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας1) Τοιχογραφίαι εν τοις μικροτέροις τούτοις ναοΐς σώζονται ελά χιστοι. ' Ε π ί μιας εξ αυτών είκονιζοΰοης την Θεοτόκον ευρισκομέ νης δ' επί τοΰ βορείου τοίχου του ναοΰ της Μεταμορφώσεως υπάρχει το άκιδογράφημα (εικ 12). ετονς -ζ.ρ.λ.και μψί Ανγονστω β'). Το έ'τος ζρλ αντιστοιχεί προς το 1622 μ. Χ. είναι άρα 6 ναός της Μεταμορφά>σεως αρχαιότερος τοΰ έτους τούτου. 'Επίσης επί τοΰ ίεροΰ τοΰ Άγ. Γεωργίου ευρηται Είκ.Ιδ.Οίμ^ότεβο.ναοίζαν'Ω^ηον χαραγμένη ή χρονολογία 1623. ΓΆΥ.Άπάστολοι. 2"Αγ.Ίωάννης. Περί δε της χρονολογίας κατά3 Μεταμόρφωση. 4 "Αγ. ΒΧάσιος. σκευής τών λοιπών δυο ναών ('Αγ. Βλασίου και Ά γ. Ίο)άννου) ουδέν θετικον τεκμήριον εχομεν. ') "Ορα όμοια παραδείγματα έν τψ περί τών καμαροοκεπάστων βασιλικών τών 'Αθηνών άρθρω μου έν Έπετηρίδι της Έταιρ. Βυζ Σπουδών τόμ. Β' σελ. 304*) Κατά την Ν. Δ. γωνίαν τοΰ ναοΰ τούτου Ευρηται έξωτερικώς ή κάτωθι επιγραφή τοΰ 4ου π. Χ. αιώνος...πατροσ ΑΡ...ΗΓΗΣΑΣ ΤΟ. AIN ΝΥΜΦ

42 Metà την εξετασιν τών μνημείων του Ώρωποΰ, μεταβαίνομεν εις τήν των μνημείων του τέταρτον της ώρας προς δυσμάς του Ώρωποΰ κειμένου Σνκαμίνον, ούτινος τα κτήρια είναι μεν όλιγώτερα άλλ5 δμως πολύ αρχαιότερα των του Ώρωπον, διότι ανάγονται ασφαλώς εις τους προ της 'Αλώσεως χρόνους. Τα εν λόγω μνημεία είναι δυο ναοί, ό μεν της Άγ. Έλεονοης επί της νοτίως του χωρίου λοφώδους ράχεως, ό δε των 'Αγ. Τεσααράκοντα εντός του χωρίου ευρισκόμενος. Ή Ά γ. 'Ελεούσα είναι ναός τρουλλωτός (είκ. 16) τΰπου των συνεπτυγμένων σταυροειδών ήτοι εκείνων, οϊτινες έχουσι τήν βόρειον καί νοτίαν καμάραν συγχωνευμένας μετά τών εξωτερικών τοίχων του ναού. Τοιούτοι ναοί καλούμενοι υπό τών Γερμανών Kuppelhallen, επειδή καταντώσι μονόκλιτοι βασιλικά! μετά τροΰλλου, υπάρ χου σι και άλλοι καί εν αυτή τή Αττική ως π. χ. 6 τών Εΐσοδίων της Θεοτόκου (Μεσοσπορίτισσα) τών Καλυβιών Κουβαρά >) εΰρηνται δ' επί σης καί εν Θράκη παρά τήν Στενή μαχον ~) καί ιδίως εν Σερβία, ένθα μάλιστα απετέ λεσαν από του 12ου καί 18ου Six. IQ. "Αποψις ναον Άγ. Έλεονσης,~ > Λ * /ο s τ ο ν ^ &μελιωδη αρχιτεκτονικόν τΰπον της Ρασκίας3). "Ως έχει σήμερον ό ναός (είκ. 17) το είρημένον παλαιόν του σχέδιον Σνκαμίνον ànò νότ,ν. αιωνο ') Ά. Όρλάνουν Ναοί τών Καλυβιών Κουβαρά Ιν 'Αθηνάς τόμ. ΑΕ' σελ 177. Όμοία διάταξις εύοηται καί εν τφ παρεκκλήσι«(*αγ. Βαρβάρα) της Καπνικαρέας και εν τφ Κοκκαρίφ Σάμου νσφ τοΰ προφ. Ηλίου, ένθα δμως αντί τρούλλου μετά τύμπανου εχομεν απλώς ήμισφαιρικον θόλον. *) Β. Filow Die altbulgarische Kunst. 1919 σελ. 22 six. 21. *) Millet L'ancien Art Terbe Paris 1919 σ. 50.

43 δεν είναι εΰδιάκριτον διότι μεταγενεστέρως διεπλατυνθη κατεδαφισθείσης της βορείου αύτοΰ πλευράς καΐ μετατοπισθείσης κατά 0,90 μ. βορειότερον. Ό τ ι δμως τοιούτον ήτο αρχικώς το σχέδιον αΰτοΰ αποδεικνύει ή άνέχουσα τον τροΰλλον βόρειος καμάρα, ήτις βαίνει κατά τρόπον λίαν ριψοκίνδυνον και άντιαισθητικόν επι τοΰ μεγεθυνθέντος δυτικοί Είκ. 17. Κάτοψις καΐ κατά πλάτος τομή ναον 'Αγ. Έλεούσης εν Σνχαμίνω. τόξου (εϊκ. 17 τομή). C H μεγέθυνσις τοΰ ναοΰ της Έλεοΰσης έγένετο πιθανώς επι Φραγκοκρατίας, δτε προσετέθη και θυρωμα κατά την νότιον πλευραν (είκ. 1(ΐ) μετά πλαισίου καθαρώς φράγκικου χαρακτηρος (εικ. 4) Ό ναός είναι έκτισμένος δια κανονικών πωρόλιθων πλινθοπεριβλήτων φέρει δε τροΰλλον οκταγωνικόν μετά μαρμάρινων κιονίσκων κατά ας γωνίας συνδεομένων δι* ημικυκλικών μαρμάρινων κορώνίδ(ον έχει

44 δηλ. ακριβώς τον τΰπον των τρούλλων των 'Αθηναϊκών ναών του 11ου καΐ 12ου αιώνος, προς τους οποίους είναι κατά πάσαν πιθανότητα σύγχρονος. e 0 δέ ναός τών Άγ. Ίϊσσαράκοντα (είκ. 18) ανήκει ως προς το σχέδιον αΰτου εις τον τύπον τών μικρών εκείνων σταυροειδών ναών, οΐτινες συχνά άπαντώσιν εν Ελλάδι έχοντες τον σταυρόν ελευθέρως έξωτερικώς διαγεγραμμένον'). (είκ. 10) 'Οτροΰλλος του ναοΰ τούτου είναι οκτά γωνος έχων τάς γωνίας του υπέρ τα μέσα τών σκελών του σταυρόν. Κατά τάς γωνία-, ευρίσκονται και ενταύθα μαρμάρινοι κιονίσκοι, οΐτινες συνεδέοντο ποτέ δια τόξων ως αποδεικνύεται εκ της ΐ'πάρξεως εισέτι εϊς τΐα'ας πλευράς τών γεννήσεων τών τό'ξων τούτων. Φαί νεται λοιπόν δτι εις με ταγενεστέρους χρόνους ό τρουλλος τογ ναοΰ κα τέπεσε και άνεκτίσθη, χάριν δ 5 ευκολίας κατεσκευάσθη έπειτα οριζόν των γεΐσον περιμετρικώς αντί τών εΐρημέ νων τόξων, ών παρέ μειναν μόνον αί γεννή σεις. Ή δια<ρορά άλλως τε της υπέρ τους κιονί σκους τοιχοποιίας από της της σφενδόνης μαρ τυρεί περιτής γενομένης Ein. 18. "Αποψις ναον άνακατασκευής.'έχομεν άγ. Τεσσαράκοντα από ΝΑ. λοιπόν ενταύθα έτερον ναον άπομιμουμενον τους αθηναϊκούς του I l o " και 12ου αιώνος μετά τοιχοποιίας όμως ουχί τόσον έπιμεμελημένης δσον εκείνοι. Τοΰτοί' ένεκα ό ναός τών c Αγ. Τεσσαράκοντα τακτέος μάλλον εις τον 13ον μ. Χ. αιώνα. ') Παραδείγματα α) εν 'Αττική Ναός Παναγίας Βαραμπά (αδημοσίευτος ει σέτι) β) εν Λίτωλία ναός Μ. Χώρας Lampakis Memoire 1902 είκ. 12 γ) εν Δωρίδι ναός Άγ. 'Ιωάννου του Θεολόγου Λ. 'Οολάνδον. "Η μονή Βαρνάκοβας 'Αθήναι 1922 σελ. 28 δ) έν "Αρτη ναός *Αγ. Βασιλείου Α. 'Ορλάνόον Τρεϊς ανέκ δοτοι βυζαντινοί ναοί τών περιχώρων Άρτης Δελτ. Ίστ. και Έ νολ, 'Εται ρείας Τόμ- Η' 19?3 σελ- 313 ε) έν Μάνη ναός Άγ. Πέτρου εν Πύργφ Tra quait Annual of the Iîritish School 1908 9 πίν. XI.

45 Τοιχογραφία ι εν τώ ναώ δεν σώζονται, μόνον δέ παλαιον εν αυτώ λείψανον διετηρήθη πλαξ θωρακείου εντετειχισμένη εν τη προθέσει εν»ι εικονίζονται εντός τετραγων ιδίων που är. Teccaps KQHT«CYKSWINO μεν εν, ποΰ δε ζεύγος πτηνώνεις ποικίλος στάσεις. TOWH Τέλος σημείου μεν δτι πολλά και αρί στης εργασίας (11ου και 12 υ αιώνος) γλυ πτά είναι έντετειχισμένα έν τη παλαιά εκκλησία του νεκρο ταφείου Συκάμινου, (Κοίμησις Θεοτόκου) ατινα δυστυχώς λόγω του ΰψους εις δ εύρίσκοντο δεν μοί ήτο ευκολον να φωτογρα φήσω. Τα γλυπτά ταύ τα αν μη μετεφέρθη σαν εκ του τέταρτου μόλις της ώρας απέ χοντος * Ωρωπού δπερ άπίθανον, ά φ ' ου ό ναός της ' Ελεούσης μαρτυρεί δτι κατά τον llov αιώνα το Συκάμινον ήκμαζε θα προέρχωνται πι θανώς έκ του τέμ Λ.Ο. πλου μεγάλου βυζαν Ein. 19. Κάτοψις xai τομή ναοΰ Άγ. Τεσσαράχοντα. τινού ναοΰ, δν Ιρειπωθέντα θα αντικατέστησε κατά τους τελευταίους αιώνας ό νυν ως μητρόπολις του χωρίου χρησιμεύων ναός του νεκροταφείου. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Κ. ΟΡΛΑΝΔΟΣ Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)