ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ακαδηµαϊκό Έτος 2014-2015 Χειµερινό Εξάµηνο ιάλεξη 12 η Οικονοµικά της Κλιµατικής Αλλαγής ιδάσκων: Κουνετάς Η. Κωνσταντίνος Λέκτορας ΤΟΕ 1
Οικονοµικά της Ενέργειας (Energy Economics) ιάλεξη 12 η Οικονοµικά της Κλιµατικής Αλλαγής Το θέµα της αλλαγής του κλίµατος έχει καταστεί ένα σύγχρονο θέµα σε οποιαδήποτε συζήτηση για την ενέργεια και το περιβάλλον. Ο επιστηµονικός λόγος για την υπερθέρµανση του πλανήτη έχει αποδοθεί στο φαινόµενο του θερµοκηπίου. Η πιο διαδεδοµένη αερίων του θερµοκηπίου (GHG) είναι οι υδρατµοί. Άλλα αέρια του θερµοκηπίου περιλαµβάνουν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), τους χλωροφθοροϋδρογονάνθρακες (CFC), το µεθάνιο, το υποξείδιο του αζώτου (NOx) και το όζον. ιαφορετικά αέρια παγιδεύουν διαφορετικές ποσότητες ενέργειας, έχουν διαφορετικές περιόδους ζωής (για παράδειγµα το διοξείδιο του άνθρακα έχει διάρκεια έως και 200 έτη) και επίσης διαφέρουν όσον αφορά την ικανότητά τους να αντιδρούν µε άλλα. Σύµφωνα µε την έκθεση της IPCC (2001a, 2007a), η συγκέντρωση των αερίων του θερµοκηπίου έχει αυξηθεί σταθερά από τη βιοµηχανική επανάσταση. Οι αλλαγές στις συγκεντρώσεις του CO2, µεθανίου και NOx αύξησε την κατακράτηση ακτινοβολίας λόγω αυτών των αερίων. Επιπρόσθετα, λόγω της βιοµηχανικής δραστηριότητας η εκποµπή θειικών έχει αυξηθεί σηµαντικά. 2
Αντίκτυπος απο την αύξηση (IPCC 2007) Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις αύξησης της θερµοκρασίας του κλίµατος. Κατά τα τελευταία 100 χρόνια, η θερµοκρασία έχει αυξηθεί κατά 0.74 ο C, αλλά η αύξηση τα τελευταία 50 χρόνια ήταν διπλάσια από εκείνη του µέσου όρου των 100 ετών. Η στάθµη της θάλασσας κατά µέσο όρο έχει αυξηθεί 1,8 χιλιοστά ανά έτος µεταξύ 1961 και 2006, µε σαφή ένδειξη για µεγαλύτερη αύξηση µεταξύ 1990 και 2003. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν αυτό αποτελεί µια µακροπρόθεσµη αλλαγή. Η συνολική άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά τον εικοστό αιώνα εκτιµάται σε 0,17 m. Το χιόνι και της κάλυψης από παγετώνες υποχωρεί στα βουνά και οδηγεί σε άνοδο της στάθµης της θάλασσας. 3
Τι αναµένετε; (IPCC, Εκθεση ΕΤΕ για Ελλάδα) Η θερµοκρασία της επιφάνειας της γης αναµένεται να αυξηθεί µεταξύ 1,8 και 4 ο C (µε τους 2 ο C να αποτελούν κρίσιµο σηµείο). Η αύξηση της θερµοκρασίας αναµένεται να είναι υψηλότερα πάνω από την ξηρά και στα πιο υψηλά βόρεια γεωγραφικά πλάτη, στον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό και τµήµατα του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού. Ακόµη και αν οι συγκεντρώσεις πραγµατοποιούνται στα επίπεδα 2,000 ppm η υπερθέρµανση του πλανήτη αναµένεται να συνεχιστεί βραχυπρόθεσµα (commitment warming). Η παγκόσµια µέση στάθµη της θάλασσας αναµένεται να αυξηθεί από 0,18 έως 0,59 m µεταξύ του 1990 και 2100. Το χαµηλότερο εύρος είναι σχεδόν διπλάσια από το εύρος που αναφέρεται στην τρίτη έκθεση αλλά η ανώτερη κλίµακα είναι σηµαντικά χαµηλότερη. Πολλά άτοµα και χώρες θα επηρεαστούν από τις πληµµύρες. 4
Τι αναµένετε; (IPCC, Εκθεση ΕΤΕ για Ελλάδα) Το κάλυµµα πάγου αναµένεται να συρρικνωθεί όπως αυτό των θαλάσσιων πάγων. Εκδηλώσεις θερµότητας είναι πιθανό να είναι πιο συχνές στο µέλλον, µε τη συχνότητα των τροπικών κυκλώνων να αυξάνεται µε υψηλότερη ταχύτητα αιχµής ανέµων και παρουσία υψηλών βροχοπτώσεων. Αλλαγές στη βροχόπτωση είναι πιθανές αλλά και αυξηση της καταβύθισης σε υψηλότερα υψόµετρα και µειώσεις στις υποτροπικές περιοχές. Οι λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες θα πληγούν πρώτες. Οι επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην υγεία θα διαφέρουν από τη µία περιοχή στην άλλη. 5
Η διάσταση του προβλήµατος Η ατµόσφαιρα της γης αλλά και οι ωκεανοί είναι αγαθά non-rival από πλευράς κατανάλωσης και δύσκολο να εξαιρεθούν µε οριακό κόστος προσφοράς µηδέν. Είναι κοινές πηγές µε πρόσβαση από τον καθένα και κανένας δεν πληρώνει για την χρήση τους. Κανείς δεν κατέχει, κανείς δεν νοιάζεται για αυτούς, αλλά ο καθένας εξαρτάται από αυτούς τους πόρους. Είναι δηµόσια αγαθά σε καθεστώς ιδιοκτησίας ανοικτής πρόσβασης και αποτελούν µια κλασική περίπτωση εξωγενών επιδράσεων. Επιπλέον, το κλίµα έχει παγκόσµια διάσταση. Ο καθένας στον κόσµο ρυπαίνει την ατµόσφαιρα µέσω της χρήσης της ενέργειας και άλλων δραστηριοτήτων. Όµως, οι επιπτώσεις της ατµοσφαιρικής και κλιµατικής αλλαγής θα επηρεάσει τους πάντες. Ο παγκόσµιος χαρακτήρας προσθέτει πολυπλοκότητα στη διαχείριση του προβλήµατος.
Η διάσταση του προβλήµατος Υπάρχουν πολλοί παράγοντες-παίκτες για την επίτευξη µιας συλλογικής συµφωνίας. Οι πηγές των εκποµπών ποικίλλουν ανάλογα µε τις περιοχές του κόσµου και υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά µε την επίδραση, τις επιπτώσεις και τις συνέπειες αυτών των εκποµπών. Τα ιστορικά και οικονοµικά πλαίσια των χωρών µελών δεν είναι ταυτόσηµα. Η ευθύνη απέναντι στο πρόβληµα και την ικανότητα να αναλάβει τη συγκράτηση δράση ποικίλλει σηµαντικά. Αυτό καθιστά δύσκολη µια συµφωνία. Το πρόβληµα του ελευθέρου καβαλάρη συναντάται και εδώ (δηµόσιο αγαθό γαρ). Τέλος, υπάρχει η χρονική διάσταση του προβλήµατος. Όντας ένα µακροχρόνιο πρόβληµα, που επηρεάζει όχι µόνο την παρούσα γενιά αλλά και τις µελλοντικές γενιές. Εάν ληφθούν τώρα µέτρα, οι µελλοντικές γενιές µπορούν να έχουν λιγότερο πλούτο, αλλά ένα καλύτερο περιβάλλον.
Μια διαγραµµατική απεικόνιση I
Μια διαγραµµατική απεικόνιση II 1990-2012
Αποτελεσµατικό επίπεδο ελέγχου GHC Η συνάρτηση ζηµίας καταγράφει το κόστος του φαινόµενο του θερµοκηπίου για την κοινωνία και περιλαµβάνει το κόστος της αλλαγής της φυτικής παραγωγής, απώλεια της γηςκαι υδάτινων πόρων, απώλεια της βιοποικιλότητας, της δασοκοµίας, της αλιείας, η απώλεια σε ανθρώπινες εγκαταστάσεις, τα κτίρια, τις πηγές ενέργειας, κ.λπ. $ Οριακό κόστος GHG µείωσης Οριακή συνάρτηση ζηµίας Από την άλλη πλευρά, η συνάρτηση κόστους µείωσης περιλαµβάνει τις δαπανες που βαρύνουν την οικονοµία στην επιδίωξη των πολιτικών να επιβραδύνει ή να εµποδίσει την υπερθέρµανση του πλανήτη. %
Ανάλυση & Αβεβαιότητες οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίµατος στον άνθρωπο και στα άλλα συστήµατα το κόστος και τα οφέλη των εναλλακτικών επιλογών µετριασµού Επιπτώσεις στην οικονοµική ανάπτυξη ιαστρωµατικές επιπτώσεις Ποιος θα πρέπει να µειώσει την εκποµπή, πόσο και πότε; Πώς µια αλλαγή στη συγκέντρωση επηρεάζει το παγκόσµιο κλίµα; Η υπερθέρµανση του πλανήτη να µπορεί να οδηγήσει σε απότοµες αλλαγές στις κλιµατικές συνθήκες; Μεταβολή πληθυσµού και ανάπτυξης Συνθεση της οικονοµικής δραστηριότητας & συµµετοχή των ορυκτών καυσίµων Κόστος πολιτικών Αξιολόγηση των πολιτικών απο τις µελλοντικές γενιές 11
Επιλογές Επιβραδύνση υπερθέρµανσης του πλανήτη: Η έµφαση δόθηκε στη µείωση των εκποµπών από τα ορυκτά καύσιµα µε την εναλλαγή καυσίµων ή µε µείωση της έντασης εκποµπής (δηλαδή εκποµπές ανά µονάδα οικονοµικής παραγωγής). Αυτό θα µπορούσε να γίνει µε τη µετάβαση σε καύσιµα χαµηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα ή µε τη µείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Επίσης προυποθέτει οτι οι πολιτικές πρόληψης της εισόδου CO2 στην ατµόσφαιρα ή η αύξηση της αποµάκρυνσης εκποµπών από την ατµόσφαιρα µπορεί επίσης να παρέχει αποτελεσµατικές λύσεις. Η αποµάκρυνση του CO2 από τα καυσαέρια µε τη χρήση '' στο τέλος της παραγωγικής διαδικασίας '' τεχνολογία που χρησιµοποιείται για τη θεραπεία των ρύπων είναι τεχνικά εφικτή (RECP, 2000).Η αφαίρεση των CO2 θα µπορούσε στη συνέχεια να διατεθεί βαθιά µέσα στο γεωλογικά στρώµατα, όπως η εξάντληση του πετρελαίου και φυσικού αερίου, βαθιά υπόγεια σχηµατισµούς που περιέχουν υφάλµυρο νερό, βαθιά σχηµατισµούς άνθρακα, 12
Επιλογές ΙΙ Προσαρµογή στις θερµότερες καιρικές συνθήκες: Αυτό µπορεί να είναι το αποτέλεσµα της αυτόµατη απάντηση της κοινωνίας στην βαθµιαία αλλαγή του καιρού. Οι κυβερνήσεις θα µπορούσαν επίσης να λαµβάνουν προληπτικά µέτρα για τον περιορισµό των επιβλαβών επιπτώσεων των κλιµατικών αλλαγών. Αυτά περιλαµβάνουν την οικοδόµηση αναχωµάτων, Ε & Α για καλλιέργειες ανθεκτικές στη θερµότητα, κ.λπ. Αντιστάθµισµα των επιπτώσεων της κλιµατικής αλλαγής: Μια επιλογή που πηγάζει από τη δυνατότητα των κλιµατικών µηχανικής σύµφωνα µε την οποία ο άνθρακας αφαιρείται από την ατµόσφαιρα µέσω διαφορετικών τεχνολογικών λύσεων. 13
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Ρυθµιστικές προσεγγίσεις: Τα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης αποτελούν µια τέτοια επιλογή για τον έλεγχο των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Εµπορεύσιµες άδειες: Κάθε συµµετέχων ρυπαίνων λαµβάνει µια κατανοµή µε άδειες (δωρεάν ή µε δηµοπρασία) αρχικά. Αν ένας ρυπαίνων ρυπαίνει λιγότερο από τις άδειες που κατέχει, µπορεί να πουλήσει τις πλεονάζοντα άδειες σε όσους υπερβαίνουν την ποσόστωσή τους. Η αγοραία τιµή των αδειών παρέχει το σήµα για διορθωτικά µέτρα: είτε να µείωση της ρύπανσης κάτω από το επιτρεπόµενο όριο και να πωλούν τις άδειες ή για να αγοράσουν και να επιτύχουν τον στόχο. Φόρου διοξειδίου του άνθρακα και άλλων επιβαρύνσεων: Η βασική αρχή εδώ είναι παρόµοια µε τους περιβαλλοντικούς φόρους και επιβαρύνσεις. εδοµένου ότι η αλλαγή του κλίµατος είναι ένα ελεύθερο, παγκόσµιο δηµόσιο αγαθό, το οποίο όµως δηµιουργεί εξωτερικότητα. Ο φόρος µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την εσωτερίκευση του εξωτερικού παράγοντα. Ο κάθε ρυπαίνων αντιµετωπίζει έναν ενιαίο φόρο επί των εκποµπών ανά τόνο ισοδύναµου CO2, ο οποίος θα οδηγήσει σε µία τουλάχιστον λύση κόστους. Ωστόσο, σε ένα πραγµατικό κόσµο, η παραπάνω λύση-συνθήκη δύσκολα πληρείται και, ως εκ τούτου, οι φόροι άνθρακα δεν µπορεί να οδηγήσει σε λιγότερο δαπανηρές λύσεις (IPCC 2001b). 14
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Οι εθελοντικές συµφωνίες: Υπάρχει διεθνώς αποδεκτός ορισµός της εθελοντικής συµφωνίες (VA). Σύµφωνα µε τον IPCC 2001b ορίζεται ως ΕΣ η ' η συµφωνία µεταξύ µιας κρατικής αρχής και ενός ή περισσότερων ιδιωτικών φορέων, καθώς και η µονοµερής δέσµευσης που αναγνωρίζεται από τη δηµόσια αρχή, για την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων ή να βελτιώσουν τις περιβαλλοντικές επιδόσεις πέραν επιπέδου συµµόρφωσης. Πληροφόρηση: H ύπαρξη ασσύµµετρης πληροφόρησης όπως και τα διάφορα πληροφοριακά χάσµατα οδηγούν σε κακές αποφάσεις, λόγω της αυξανόµενης αβεβαιότητας και των υψηλότερων κινδύνων (IPCC 2001b). Τρία διαφορετικά επίπεδα βελτίωσης του επιπέδου πληροφόρησης: την ευαισθητοποίηση για την κλιµατική αλλαγή, την τόνωση της έρευνας σχετικά µε τις επιλογές µετριασµού και το κλίµα και την διευκόλυνση της εφαρµογής των µέτρων (IPCC 2001b). 15
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Οι επιδοτήσεις-κίνητρα: Οι επιδοτήσεις είναι παρόµοιες µε τους φόρους, αλλά αντί για πληρωµές που πραγµατοποιούνται από τους ρυπαίνοντες, αυτοί εισπράττουν ποσά για κάθε µονάδα του θερµοκηπίου µείωσης των εκποµπών. Σε θεωρητικό πλαίσιο τόσο οι φόροι όσο και οι επιδοτήσεις, σε βραχυχρόνιο ορίζοντα, παράγουν τα ίδια αποτελέσµατα αλλά οι επιδοτήσεις ενθαρρύνουν την είσοδο στο ρυπογόνο δραστηριότητα και ως εκ τούτου οδηγούν σε αποτελεσµατική χρήση των πόρων σε µακροπρόθεσµη βάση. Εκτός από τις επιδοτήσεις, άλλες πολιτικές παροχής κινήτρων για την προώθηση του µετριασµού των αερίων του θερµοκηπίου περιλαµβάνουν διαχείριση της ζήτησης, την προώθηση της πράσινης ενέργειας και την ανάπτυξη της έρευνας και ανάπτυξης. 16
Πολιτικές ΙI ENERGY Energy Efficiency improvements for end-use appliances and energy supply technologies Improvements in transmission and distribution systems Switching to low carbon fuels and renewable energies TRANSPORT Transportation Fuel efficiency improvements Fuel quality improvements System planning and demand management Modal shifts and fuel switching (including bio-fuels and other alternatives) FORESTRY Forestry Better forest management and control of forest clearing AGRICULTURA L/LAND USE Growing forests and re-forestation Re-use products and reduce demand Better fertiliser use practices and control systems Crops of large carbon sequestration capabilities Use agro products as a fuel 17
Βιβλιογραφία Ελληνική: Μέχρι στιγµής δεν υπάρχει ελληνικό εγχειρίδιο που καλύπτει το συγκεκριµένο µάθηµα. Ξένη: Bhattacharyya, Subhes C. (2011) Energy Economics: Concepts, Issues, Markets and Governance. Springer (κεφ 21 ο ). 18