Μικροοικονοµικές Πολιτικές της ΕΕ Χρυσοβαλάντου Μήλλιου Πάνος Τσακλόγλου Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών
Διαδικαστικά Διαλέξεις: Τρίτη και Παρασκευή 6:00 9:00 Ώρες Γραφείου: Δευτέρα 12:00-14:00 (κεντρικο κτήριο, παράρτηµα, 2 ος όροφος) ή µε ραντεβού µετά από επικοινωνία Επικοινωνία: 2108203380; cmilliou@aueb.gr Υλικό Μαθήµατος: - Power point presentations (e-class) - Σηµειώσεις διαλέξεων (e-class και δικές σας) - Επιπλέον Υλικό (e-class) 2
Διαδικαστικά E-class: https://eclass.aueb.gr/courses/deos146/ Βιβλία: Artis M. and Nixson F. (eds) (2007), The Economics of the European Union: Policy and Analysis, Oxford University Press, Oxford (4rd edition) Baldwin R. and Wyplosz C. (2013), The Economics of European Integration, McGraw-Hill, London. (4th edition).. Βαθµολόγηση: Τελικές Εξετάσεις 3
Περιεχόµενα Μαθήµατος 1. Οικονοµική Ολοκλήρωση και Μικροοικονοµικές Πολιτικές ΕΕ X. Μήλλιου 2. Οικονοµική Θεµελίωση: Δοµές Αγοράς Χ. Μήλλιου 3. Κοινή Αγροτική Πολιτική Π. Τσακλόγλου 4. Περιφερειακη Πολιτική Π. Τσακλόγλου 4
Περιεχόµενα Μαθήµατος 5. Κοινωνική Πολιτική Π. Τσακλόγλου 6. Πολιτική Περιβάλλοντος Π. Τσακλόγλου 7. Πολιτική Ανταγωνισµού Χ. Μήλλιου 8. Πολιτική Ανταγωνισµού X. Μήλλιου 5
Περιεχόµενα Μαθήµατος 9. Πολιτική Ανταγωνισµού X. Μήλλιου 10. Βιοµηχανική Πολιτική Πολιτική Απελευθέρωσης Αγορών Χ. Μήλλιου 6
1. Οικονοµική Ολοκλήρωση & Μικροοικονοµικές Πολιτικές της ΕΕ 7
1.1 Οικονοµική Ολοκλήρωση 8
Ορισµός Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Η οικονοµική ολοκλήρωση ορίζεται ως εξής: «Εξάλειψη της διάκρισης µεταξύ των υποκειµένων των κρατών-µελών καθώς και δηµιουργία και εφαρµογή κοινών οικονοµικών πολιτικών». «Κατάργηση των εµποδίων εµπορίου ανάµεσα σε τουλάχιστον δύο συµµετέχουσες χώρες και καθορισµός κάποιων στοιχείων συνεργασίας και συντονισµού µεταξύ τους». Τα στοιχεία τα οποία αναφέρονται στο τέλος του παραπάνω ορισµού εξαρτώνται από τη συγκεκριµένη µορφή που παίρνει η οικονοµική ολοκλήρωση. 9
Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης 1. Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου (Free Trade Agreement): Τα κράτη-µέλη της καταργούν τα δασµολογικά και µηδασµολογικά εµπόδια εµπορίου µεταξύ τους, αλλά κάθε κράτος- µέλος διατηρεί το εθνικό δασµολόγιο του στο εµπόριο του µε τρίτες χώρες. Μπορεί να αναφέρεται και σε ένα µόνο προϊόν ή βιοµηχανικό κλάδο. Σε αυτήν την περίπτωση ονοµάζεται κλαδική. 10
Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης 2. Τελωνειακή Ένωση (Trade Union): Μια Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου που τα κράτη-µέλη της έχουν κοινό δασµολόγιο και κοινούς εµπορικούς περιορισµούς στο εµπόριο τους µε τρίτες χώρες. 3. Κοινή/Ενιαία Αγορά (Common Market): Μια Τελωνειακή Ένωση µε ελεύθερη κινητικότητα παραγωγικών συντελεστών και µε κοινή πολιτική (κανονισµοί, περιορισµοί) έναντι της κινητικότητας των παραγωγικών συντελεστών τρίτων χωρών. 11
Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης 4. Οικονοµική Ένωση (Economic Union): Κοινή Αγορά µε εναρµονισµένες οικονοµικές πολιτικές (π.χ. δηµοσιονοµική, νοµισµατική, περιφερειακή, βιοµηχανική πολιτική). 5. Πλήρης Οικονοµική Ολοκλήρωση Πολτική Ένωση: Οικονοµική Ένωση µε κοινή οικονοµική πολιτική και µε βασικές πτυχές πολιτικής ολοκλήρωσης σε θέµατα εξωτερικής πολιτικής, κοινού αµυντικού δόγµατος, κλπ. 12
Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Θα πρέπει να σηµειώσουµε τα εξής: - Δεν είναι απαραίτητο η διαδικασία οικονοµικής ολοκλήρωσης να περάσει από όλα τα παραπάνω στάδια/µορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης. - Στη διεθνή πρακτική συναντά κανείς διάφορες ενδιάµεσες µορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης που περιλαµβάνουν στοιχεία από δύο ή περισσότερες από τις παραπάνω µορφές. 13
Συχνότητα Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Από το 1947 µέχρι το 1995: 95 διαφορετικές συµφωνίες οικονοµικές ολοκλήρωσης µεταξύ κρατών γνωστοποιήθηκαν στην GATT. Από το 1995 και µετά: Μειώθηκε ο αριθµός των συµφωνιών αλλά αυξήθηκε ο αριθµός χωρών που συµµετέχουν σε κάποιες από αυτές τις συµφωνίες. Παρατηρούνται συµφωνίες οικονοµικής ολοκλήρωσης σχεδον σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές, τόσο σε αναπτυγµένες όσο και σε αναπτυσσόµενες: Ευρώπη, Β. Αµερική, Κεντρική και Λατινική Αµερική, Αφρική, Ασία. 14
Λόγοι Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Ευκολότερη πρόσβαση σε ευρύτερες αγορές. Μπορεί να οδηγήσει σε γρηγορότερους ρυθµούς εκβιοµηχάνισης και οικονοµικής ανάπτυξης Καλύτερη χρήση των διαθέσιµων πόρων - επιδράσεις κατανοµής (π.χ. εξειδίκευση). Μπορεί να οδηγήσει σε γρηγορότερους ρυθµούς εκβιοµηχάνισης και οικονοµικής ανάπτυξης Πολιτικοί λόγοι (π.χ. ασφάλεια, αποφυγή συγκρούσεων και πολέµων). Μεγαλύτερη διαπραγµατευτική δύναµη στα πλαίσια παγκόσµιων διαπραγµατεύσεων. 15
Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης στην Ευρώπη Η ολοκλήρωση της Ευρώπης άρχισε να µπαίνει σε εφαρµογή την περίοδο οικονοµικής, στρατιωτικής και πολιτικής ανασυγκρότησης που ακολούθησε τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο. Τα πιο σηµαντικά βήµατα της είναι τα εξής: 1948: Τελωνειακή Ένωση Benelux 1951: Συνθήκη του Παρισιού µε την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η ΕΚΑΧ είχε 6 κράτη-µέλη: Βέλγιο, Γερµανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία. 16
Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης στην Ευρώπη 1957: Συνθήκη Ρώµης µε την οποία ίδρυθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας (Euratom). Η ΕΟΚ προέβλεπε την οικονοµική συνεργασία µεταξύ των 6 κρατών-µελών. 1962: Eγκαινιάζεται η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). 1968: Τα 6 κράτη-µέλη καταργούν τους τελωνειακούς δασµούς µεταξύ τους, πράγµα που επιτρέπει για πρώτη φορά ελεύθερες διασυνοριακές συναλλαγές. Επίσης, τα 6 κράτη-µέλη επιβάλλουν τους ίδιους δασµούς στο εµπόριο τους µε τρίτες χώρες. 17
Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης στην Ευρώπη 1973: Είσοδος Δανίας, Μ. Βρετανίας και Ιρλανδίας 1974: Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Περιφερειακής Ανάπτυξης 1981: Eίσοδος Ελλάδας 1986: Eίσοδος Ισπανίας και Πορτογαλίας 12 κράτη-µέλη Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη: παρείχε τη βάση για ένα εξαετές πρόγραµµα που αποσκοπούσε στην εξάλειψη όλων των εµποδίων στο εµπόριο µεταξύ των κρατών-µελών και στη δηµιουργία της Κοινής Αγοράς. 18
Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης στην Ευρώπη 1992: Συνθήκη του Μάαστριχτ Δηµιουργία της E.E. Περιλάµβανε τη συµφωνία για τη δηµιουργία της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης µε ενιαίο νόµισµα στο µέλλον. Επίσηµη ολοκλήρωση της Κοινής Αγοράς. 1995: Είσοδος Αυστρίας, Φιλανδίας και Σουηδίας 1999: Ολοκλήρωση της διαδικασίας της Νοµισµατικής Ενοποίησης και έναρξη χρήσης του κοινού νοµίσµατος σε 11 χώρες (η Ελλάδα προστέθηκε το 2001). 19
Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης στην Ευρώπη 2004: Είσοδος Κύπρου, Τσεχίας, Εσθονίας, Ουγγαρίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Μάλτας, Πολωνίας, Σλοβενίας και Σλοβακίας. 2007: Είσοδος Βουλγαρίας και Ρουµανίας 27 κράτη-µέλη 2013: Είσοδος Κροατίας 2015: 19 κράτη συµµετέχουν στην ΟΝΕ 20
Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ Όπως προκύπτει από τα προηγούµενα, η Ε.Ε. δεν πέρασε σταδιακά από όλες τις µορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης. Για παράδειγµα, πριν ακόµη ολοκληρωθεί η Κοινή Αγορά, είχε ήδη πραγµατοποιηθεί η εναρµόνιση και η ενοποίηση κάποιων πολιτικών (π.χ. ΚΑΠ και Περιφερειακή Πολιτική) των κρατών- µελών της. 21
Οικονοµική Ολοκλήρωση στην Ε.Ε. H Ε.Ε. είναι πλέον µια πλήρως ανεπτυγµένη Οικονοµική Ένωση µε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά µιας ενιαίας αγοράς αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών, και σε σηµαντικό βαθµό εναρµονισµένη οικονοµική πολιτική. Υπάρχει πλήρης εναρµόνιση νοµισµατικής και µακροοικονοµικής πολιτικής, µε ενιαίο νόµισµα ( ), ανάµεσα σε µερίδα των κρατών που την απαρτίζουν (19 κράτη-µέλη). Υπάρχει δράση σε πολλαπλούς τοµείς µέσω της εφαρµογής κοινών ή εναρµονισµένων πολιτικών, δηλαδή µέσω της λήψης νοµικών και πρακτικών µέτρων. 22
Οικονοµική Ολοκλήρωση στην Ε.Ε. The Economist (2004): Starting with agreements between 6 countries on the pooling of coal and steel resources in 1951 and moving on to the creation of a common market in 1957, the EU has gradually spread into a plethora of activities. Today it is hard to think of a field of public policy in which it is not active. It is involved in everything from foreign policy to immigration, and is reckoned to be responsible for around half of all new laws passed in its member states. 23
Οικονοµική Ολοκλήρωση στην Ε.Ε. Το Άρθρο 3 της Συνθήκης της Ε.Ε. ορίζει τους βασικούς πυλώνες εναρµόνισης της οικονοµικής πολιτικής: (i) ΚΑΠ, (ii) πολιτική λειτουργίας της Κοινής Αγοράς, (iii) Πολιτική Ανταγωνισµού, (iv) Κοινή Εµπορική Πολιτική, (v) Περιφερειακή Πολιτική. Σταδιακά όµως η εναρµόνιση της οικονοµικής πολιτικής έχει επεκταθεί και σε πολλά άλλα πεδία όπως: Η πολιτική µεταφορών, η πολιτική ενέργειας, η πολιτική περιβάλλοντος; η πολιτική έρευνας και καινοτοµίας, η πολιτική δηµόσιας υγείας, η κοινωνική πολιτική, κλπ. 24
Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις Η Ε.Ε. έχει πληθυσµό 508.5 εκ. κατοίκους (2015) που αντιστοιχεί στο 6.9% του παγκόσµιου πληθυσµού. Το συνολικό ΑΕΠ της Ε.Ε. ξεπερνά το 23% του παγκόσµιου ΑΕΠ, είναι υψηλότερο από το ΑΕΠ των ΗΠΑ και 2 φορές υψηλότερο από το ΑΕΠ της Κίνας. Η οικονοµική κρίση που ξεκίνησε από το 2008 δεν επέτρεψε στην Ε.Ε. να επιτύχει µια συνεχή και σταθερή ανάπτυξη: Το ΑΕΠ της Ε.Ε. το 2013 παρέµεινε σε επίπεδα που δεν ξεπερνούν το ΑΕΠ του 2008. Περισσότεροι από 8 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει την εργασία τους από το 2008 και µετά. 25
Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις 26
Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις 27
Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις 28
1.2 Μικροοικονοµικές Πολιτικές ΕΕ 29
Οικονοµικές Πολιτικές Η οικονοµία µπορεί να παρουσιάσει σηµαντικά προβλήµατα για διάφορους λόγους. Οι φορείς σχεδιασµού πολιτικής (policy makers) διαθέτουν διάφορα εργαλεία για να αντιµετωπίσουν τα προβλήµατα. Τα εργαλεία αυτά εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από τη φύση των προβληµάτων της οικονοµίας. Παράδειγµα: Σε περιόδους οικονοµικής ύφεσης, όταν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές µειώνουν την κατανάλωση τους, δηλ. όταν η συνολική ζήτηση µειώνεται, η κυβέρνηση µπορεί να πάρει µέτρα για να ενθαρρύνει την κατανάλωση ή να αυξήσει τις δηµόσιες δαπάνες για να αντικαταστήσουν τις περιορισµένες ιδιωτικές δαπάνες. 30
Οικονοµικές Πολιτικές Στo παραπάνω παραδείγµα, τα µέτρα που παίρνει η κυβέρνηση είναι σταθεροποιητικά µέτρα και αντίστοιχα οι πολιτικές που υιοθετεί είναι πολιτικές σταθεροποίησης. Μερικές φορές όµως τα προβλήµατα της οικονοµίας είναι πιο βαθιά και έχουν µεγαλύτερη διάρκεια γιατί είναι αποτέλεσµα κυβερνητικών πολιτικών ή ιδιωτικών πρακτικών που εµποδίζουν την αποτελεσµατική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών δηλ. την προσφορά. Για την επίλυση τέτοιων προβληµάτων απαιτούνται αλλαγές στη δοµή της οικονοµίας, δηλ. διαρθρωτικά µέτρα µέσα στα πλαίσια διαρθρωτικών πολιτικών µικροοικονοµικών πολιτικών. 31
Οικονοµικές Πολιτικές Οι πολιτικές σταθεροποίησης και οι διαρθρωτικές πολιτικές παίζουν συµπληρωµατικό ρόλο στην προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης: Οι πολιτικές σταθεροποίησης θέτουν τα θεµέλια για την οικονοµική ανάπτυξη βοηθώντας στη µείωση του πληθωρισµού, εξοµαλύνοντας την κατανάλωση και τις επενδύσεις και µειώνοντας τα κρατικά ελλείµµατα. Παροµοίως, οι διαρθρωτικές πολιτικές ενισχύουν την αποτελεσµατικότητα πολλών µέτρων σταθεροποίησης: Π.χ. η προώθηση του ανταγωνισµού µπορεί να οδηγήσει σε χαµηλότερες τιµές και εποµένως σε χαµηλότερο πληθωρισµό. 32
Μικροοικονοµικές Πολιτικές και Ε.Ε. Η πρόσφατη οικονοµική κρίση ανέδειξε µια σειρά από διαρθρωτικές αδυναµίες της Ευρωπαϊκής οικονοµίας. Ενίσχυσε την ανάγκη άµεσης λήψης σηµαντικών διαρθρωτικών µέτρων και την ενίσχυση της έµφασης στην εφαρµογή διαρθρωτικών πολιτικών. Λόγω λοιπόν της οικονοµική κρίσης και της διαπίστωσης των διαρθρωτικών αδυναµιών της, η Ε.Ε. πέρασε τα τελευταία χρόνια σε περίοδο αναθεώρησης. 33
Ανταγωνιστηκότητα OECD (1992): «Ανταγωνιστικότητα είναι ο βαθμός στον οποίο ένα κράτος μπορεί, υπό συνθήκες ελεύθερηςκαι δίκαιης αγοράς, να προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες που πληρούν τα κριτήρια των διεθνών αγορών, διατηρώντας και αυξάνοντας ταυτόχρονα τα πραγματικά εισοδήματα των ανθρώπων μακροχρόνια». Buckley (1988), «Η έννοια της ανταγωνιστικότητας περικλείει τόσο την αποδοτικότητα (επίτευξη στόχων με το μικρότερο δυνατό κόστος) όσο και την αποτελεσματικότητα (επιλογή των κατάλληλων στόχων). Αυτή η επιλογή βιομηχανικών στόχων είναι κρίσιμη. Η ανταγωνιστικότητα περιλαμβάνει τόσο τους στόχους όσο και τα μέσα για την επίτευξή τους». 34
Ανταγωνιστηκότητα 35
36
C. Milliou - AUEB
C. Milliou - AUEB
Μικροοικονοµικές Πολιτικές και Ε.Ε. Μέσα στα πλαίσια αυτά, η Ε.Ε. σχεδίασε το 2010 µια νέα 10-ετή στρατηγική, την Europe 2020 Strategy, για να ανταπεξέλθει στην κρίση και κυρίως για να επιτύχει σταθερή ανάπτυξη. Οι 3 πρoτεραιότητες της στρατηγικής Europe 2020 είναι οι εξής: Έξυπνη ανάπτυξη: ανάπτυξη της οικονοµίας βασισµένη στη γνώση και την καινοτοµία. Διατηρήσιµη ανάπτυξη: προώθηση µιας οικονοµίας που είναι πιο ανταγωνιστική, πιο «πράσινη», και µε πιο αποτελεσµατική χρήση των πόρων της. Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισµούς: προώθηση µιας οικονοµίας µε υψηλή απασχόληση, κοινωνική και εδαφική συνοχή. 39
Μικροοικονοµικές Πολιτικές και Ε.Ε. Για την επίτευξη της έξυπνης, διατηρήσιµης και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξης, η Ε.Ε. έχει καταλήξει ότι, πέρα από τις πολιτικές σταθεροποίησης, πρέπει να προχωρήσει και σε σηµαντικές διαρθρωτικές αλλαγές στους εξής κυρίως τοµείς: Επιχειρηµατικό Περιβάλλον - Αγορά προϊόντων Δηµόσιος Τοµέας Φορολογία Χρηµατοπιστωτικός Τοµέας Αγορά Εργασίας 40