2ο ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Τάξεις Δ - Ε - ΣΤ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΗ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Φλώρινα, Οκτώβριος 2011
ΚΟΚΟΖΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ή ΠΩΣ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ Η ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ Εκείνο το καλοκαίρι του 1930 ο παιδικός και εφηβικός κόσμος της πόλης παρακολουθούσε, πότε με ενδιαφέρον και πότε με αγανάκτηση, τις ατελείωτες συγκρούσεις μεταξύ Βαροσιάνηδων και Κοκοζιών, άξιων εκπροσώπων (όπως οι ίδιοι έλεγαν) του Βαροσιού οι πρώτοι και της Πλατείας Ηρώων οι δεύτεροι. Φαίνεται όμως πως οι Βαροσιάνηδες τα κατάφερναν καλύτερα, γιατί μόνο έτσι εξηγείται η κινητικότητα των Κοκοζιών καλοκαιριάτικα, με τα ατελείωτα πηγαινέλα και τις συνεδριάσεις στα Γραφεία του Συλλόγου και την αγωνία να βρουν την τέλεια μέθοδο, ώστε να κατατροπώσουν, επιτέλους, τους αντιπάλους τους. Μπαίνοντας στα Γραφεία ο Κουκουβάγιας βρήκε το Σωκρατάκη, το Βασίλη και το Στέφο χαρούμενους. Μόλις τον αντίκρισαν, άρχισαν να πανηγυρίζουν: είχαν βρει, λέει, την οδό της σωτηρίας, ώστε να τελειώνουν μια κι έξω με τους Βαροσιάνηδες. Το σχέδιο είχε ήδη συνταχθεί και αν ο αρχηγός συμφωνούσε με αυτό, τότε οι Βαροσιάνηδες δεν είχαν πλέον κανένα μέλλον. Ποιο ήταν όμως το σχέδιο; Ο Σωκρατάκης ανέλαβε την περιγραφή: αιφνιδιασμός των αντιπάλων από ψηλά, δηλαδή από το λόφο του Αγίου Παντελεήμονα, ώστε να ορμήξουν ξαφνικά στην καρδιά του Βαροσιού, δηλαδή στην αυλή των δυο σχολείων, πιάνοντας στον ύπνο τους Βαροσιάνηδες που εκείνη την ώρα θα έπαιζαν ποδόσφαιρο. Ο αρχηγός πήρε ύφος, ξερόβηξε, άλλαξε την κουβέντα δίνοντας διαταγές για συγύρισμα και καθαρισμό των Γραφείων και μετά από κάμποση ώρα, αφού οι άλλοι τρεις είχαν σιωπήσει, αναφώνησε: Αυτό είναι! Το βρήκα! Λοιπόν, η επίθεση θα γίνει από το λόφο... και συνέχισε εξηγώντας τις λεπτομέρειες του σχεδίου. Για άλλη μια φορά ο Θράσος είχε καταφέρει να ισχυροποιήσει την εξουσία του κάνοντας δικό του ένα σχέδιο που το σκέφτηκαν άλλοι. Έκανε μια περιγραφή του σχεδίου και εξήγησε με λεπτομέρειες τα πάντα. Τα μέλη, όπως ήταν υποχρεωμένα, παρακολούθησαν με ενδιαφέρον. Η απόφαση είχε ληφθεί: την Παρασκευή το απόγευμα θα βρεθούν όλοι στα αμπέλια του λόφου, πάνω από το Βαρόσι. Και την Παρασκευή το απόγευμα όλα ήταν έτοιμα: τα Κοκόζια σκορπισμένα μέσα στα αμπέλια, οπλισμένα με τρέγκαλα, σίδερα και σύρματα, περίμεναν να αρχίσουν το παιχνίδι οι Βαροσιάνηδες κάτω στην αυλή των σχολείων, ώστε να ορμήξουν. Μαζεύοντας πετρίτσες για το τρέγκαλό του ο Σωκρατάκης, πρόσεξε ότι κάποιες από αυτές είχαν χρώμα κεραμιδί. Ξανακοίταξε καλύτερα το χώμα και είδε πολλά κομμάτια από σπασμένα κεραμίδια. "Μπα!" σκέφτηκε. "Τι στο καλό θέλουν τα κεραμίδια εδώ πάνω;" αναρωτήθηκε. Άρχισε να σκαλίζει το χώμα και τότε, λες και φως λαμπερό χτύπησε το χώμα, εμφανίστηκε ένα πήλινο λυχναράκι, ξεθωριασμένο και μισοσπασμένο. Στο νου του ήρθαν οι ιστορίες με τα τζίνια και τις μάγισσες. Πάγωσε. Ήθελε να φωνάξει μα δεν μπορούσε. Έκανε να κουνηθεί, αλλά το βλέμμα και το σώμα του ήταν καρφωμένα στο χώμα, πάνω από το απίστευτο εύρημά του, που ένιωθε κιόλας να τον απειλεί. Άνοιξε το στόμα του διάπλατα, έγειρε το κεφάλι προς τα πίσω, γούρλωσε τα μάτια και σωριάστηκε μονοκόμματος στο χώμα. Ο αρχηγός που έτρεξε να δει τι συμβαίνει, βρήκε το Σωκρατάκη ακίνητο και ανάμεσα στα πόδια του είδε το λυχναράκι. Κόντεψε να λιποθυμήσει κι αυτός, αλλά ως αρχηγός δεν είχε τέτοια δικαιώματα. Έτσι, φώναξε αμέσως και τους άλλους, μη και μείνει μόνος με το φοβερό και απειλητικό εκείνο αντικείμενο. Η έκπληξη όλων έγινε φόβος, τρόμος, τρέμουλο στα χείλη και το σώμα, κρύος ιδρώτας και ακινησία. Ο Λέλεκας, όμως, ο ατρόμητος τρικλοποδιστής του Συλλόγου, αναφώνησε με
την τσεβδή φωνή του: "ι-ι-ι-ιδού το α-α-α-αρχαίον κα-κα-κα-κάλλος". Ο αρχηγός, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο να χάσει μέρος της εξουσίας του, μπήκε αμέσως στο νόημα και ξέχασε όλα εκείνα που από μικρός άκουγε στα παραμύθια. "Μωρέ, πώς κάνετε έτσι; Ένα λυχνάρι είναι απ' αυτά που είχαν για να φωτίζουν τα σπίτια τη νύχτα", είπε και έπιασε να εξηγεί το τι και πως στα παλιά τα χρόνια. Μάλιστα για να τονίσει το σπουδαίο των λόγων του, ανέβηκε πάνω σε κάτι που προεξείχε. Σε μια στιγμή που κουνούσε τα χέρια για να τονίσει το λόγο του, γλίστρησε και έπεσε με την πλάτη στο χώμα. Τότε, συνέβηκε ένα δεύτερο συνταρακτικό γεγονός: όλοι είδαν ότι η προεξοχή ήταν μια πήλινη στρογγυλεμένη επιφάνεια και σκάβοντας έβγαλαν από το χώμα ένα όμορφο πιθάρι. "Τς, τς, τς" έκανε ο Βασίλης. "Εμείς πα έχομε αοίκον, εκειαπές βάλομε τα κρασία και τα στύπα" συμπλήρωσε όλο καμάρι. "Είχαν και οι αρχαίοι μωρέ κρασιά και τουρσιά;" αναρωτήθηκε ο Στέφος. "Βεβαίως και είχαν!" είπε ο αρχηγός κοφτά για να κάνει σκόνη οποιαδήποτε αμφισβήτηση. Το εκπληκτικό σχέδιο για την επίθεση αφ' υψηλού στο Βαρόσι το είχαν εντελώς ξεχάσει και βάλθηκαν τώρα να σκάβουν ολόγυρα. Σε λίγη ώρα είχαν μαζέψει λυχναράκια, κάτι μικρές στάμνες όμορφα στολισμένες, χάλκινες κουτάλες για σούπα, μικρά αγάλματα χωρίς χέρια ή κεφάλια και ένα σωρό κομμάτια που φαινόταν ότι είχαν σπάσει από αντικείμενα φτιαγμένα από ανθρώπινο χέρι. Ο αρχηγός, εκτιμώντας τον ανεκτίμητο θησαυρό, είχε κιόλας σκεφθεί για το μέλλον των ευρημάτων: "Ο Μιχαλάκης ο Μπιλμέμης και ο Ανέστης θα τα πουλήσουν. Ο Σύλλογος έχει ανάγκη από χρήματα, χώρια που έχουμε και φιλανθρωπικό έργο να επιτελέσουμε." Εμπορικά σκεπτόμενος ο αρχηγός, διαπίστωσε ότι οι δυο λούστροι της παρέας που όλη μέρα είναι κάτω στην πλατεία, μπορούν εύκολα να τα πουλήσουν στους περαστικούς. "Τάκα" συμφώνησε ο Στέφος. "Εντάξει" είπαν και οι υπόλοιποι. Μετά γύρισαν στα Γραφεία και ξέχασαν ολότελα το αρχικό σχέδιο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας των Βαροσιάνηδων. Την άλλη μέρα, πρωί πρωί, οι δυο λούστροι ξεδίπλωσαν από ένα χαρτόνι δίπλα στα κασελάκια τους και έβαλαν επάνω τα ευρήματα, βέβαιοι πως σε λίγη ώρα θα τα έχουν πουλήσει. "Όλο και κάποιος περίεργος θα βρεθεί. Δεν μπορεί!" σκέφτηκε ο Μιχαλάκης. Στην απέναντι γωνία, στο καφενείο "Εθνικόν", δυο κουστουμάτοι κύριοι, με καπέλο και μπαστουνάκι, εδώ και αρκετή ώρα κοίταζαν προς το μέρος των παιδιών. Σε λίγο σηκώθηκαν, πλησίασαν τα παιδιά, κοίταξαν κάμποση ώρα την πραμάτεια των μικρών, τα γύρισαν από δω, τα είδαν κι από κει, αντάλλαξαν κάτι ακαταλαβίστικες λέξεις μεταξύ τους και, τελικά, ρώτησαν τους δυο λούστρους: "Ξέρετε τι είναι αυτά;" Ο Μιχαλάκης και ο Ανέστης πάγωσαν. Αμέσως ήρθαν στο νου τους σκηνές από συλλήψεις κακοποιών, κυρίως κλεφτών. "Εεεεε... ναι" είπε ο ένας, "Μάλλον..." έκανε ο δεύτερος. "Τα πουλάτε;" ρώτησε ο ψηλότερος κύριος. Οι δυο λούστροι κοίταξαν ο ένας τον άλλον, έριξαν μια ματιά στην πραμάτεια τους, σήκωσαν ψηλά το βλέμμα προς τους δυο ενδιαφερόμενους και είπαν με μια φωνή: "Όχι, βέβαια! Μόνο τα δείχνουμε". Το όνειρο για αύξηση των εσόδων του Συλλόγου είχε πετάξει. Άσε που τώρα μπορεί να κινδύνευαν να βρεθούν δεμένοι χειροπόδαρα. Όλος ο φόβος και η τρομάρα έφυγαν μονομιάς, όταν ο ένας κύριος τους έδωσε το χέρι και τους συστήθηκε: "Αντώνιος Κεραμόπουλος, αρχαιολόγος και από εδώ ο συνάδελφός μου Γεώργιος Μπακαλάκης". "Αρχαιολόγος! Για κοίτα η ζωή πώς τα φέρνει. Εμείς δυο λουστράκια της Πλατείας των Λούστρων να μιλάμε με αρχαιολόγους" σκέφτηκαν οι δυο λούστροι. Μετά τις απαραίτητες συστάσεις και τη γνωριμία, οι δυο λούστροι έφυγαν τρέχοντας για τα Γραφεία. Ενημέρωσαν τον αρχηγό και το ίδιο βράδυ, οι δυο αρχαιολόγοι περνούσαν το κατώφλι των Γραφείων. Τότε, τα
ανύποπτα Κοκόζια, έμαθαν πως αυτά που είχαν βρει ανήκαν στους παλιούς κατοίκους της Φλώρινας. Πως, εκεί, στο λόφο, πρέπει να είναι θαμμένη μια πόλη. Ναι, εκεί κάτω από τα μυρωδάτα αμπέλια, κρύβεται αυτό που άκουγαν στις ιστορίες που διηγούνταν οι παλαιοί. Και τα Κοκόζια, αυτά τα ατίθασα πιτσιρίκια, που με τις φωνές τους και τα καμώματά τους αναστάτωναν τις γειτονιές της πόλης, είχαν ανακαλύψει ένα μυστικό θαμμένο και κρυμμένο για δυο χιλιάδες χρόνια. Επιτέλους! Είχε έρθει η ώρα να δοξαστούν τα Κοκόζια, να ξεχυθούν στις γειτονιές και να ουρλιάξουν για την ανακάλυψή τους. Και πάνω απ' όλα: μπορούσαν πλέον να είναι υπερήφανοι και απολύτως βέβαιοι ότι είχαν κατατροπώσει τους Βαροσιάνηδες. Τώρα η Φλώρινα θα μιλούσε για το ειρηνικό τους κατόρθωμα. Πρωί πρωί την άλλη μέρα, Κοκόζια και αρχαιολόγοι βρίσκονταν πάνω στο λόφο. Οι δυο αρχαιολόγοι έπιασαν αμέσως δουλειά: έσκαβαν μικρές τρύπες και έπαιρναν χώμα σε μικρές πάνινες σακούλες, έπιαναν στα χέρια τους μικρά κομμάτια πέτρας ή κεραμιδιού και τα κοιτούσαν και κάπου κάπου συζητούσαν έντονα γι' αυτά που κρατούσαν. Τα επόμενα χρόνια, οι αρχαιολόγοι έκαναν ανασκαφές στο μέρος εκείνο και σιγά σιγά έβγαινε στο φως η πόλη: γκρεμισμένοι τοίχοι, πιθάρια χωμένα στο χώμα, δρόμοι στρωμένοι με πέτρινες πλάκες και ένα σωρό μικροαντικείμενα. Εργάτες και βοηθοί των αρχαιολόγων ήταν τα ίδια τα Κοκόζια. Άλλωστε το δικαιούνταν, αφού αυτοί ανακάλυψαν το μέρος. Κάποτε όμως, οι ανασκαφές σταμάτησαν, οι αρχαιολόγοι δεν ξαναήρθαν πια και το μέρος άρχισε πάλι να χορταριάζει και να σκεπάζει με χώμα όλα εκείνα που είχαν έρθει στο φως. Τα Κοκόζια μεγάλωσαν, πολέμησαν στην Αλβανία, έκαναν οικογένειες, έζησαν τη φρίκη του Εμφυλίου, σκόρπισαν στην ξενιτειά, αλλά πάντα τα καλοκαίρια βρίσκονταν στη Φλώρινα, έξω από τα παλιά γραφεία του Συλλόγου, που τώρα πια ανήκαν σε μια προσφυγική οικογένεια. Και πάντα στις κουβέντες τους έκαναν λόγο για εκείνο το λησμονημένο πια μέρος, για την ανακάλυψη, που δυστυχώς, κανένας δεν είχε πια έγνοια. Είδαν με τα μάτια τους να χτίζεται σε εκείνο το μέρος ένα τεράστιο ξενοδοχείο και άκουσαν τους Φλωρινιώτες να μιλούν για τουρισμό, για ξένους που θα έρχονταν να παραθερίσουν στη Φλώρινα, που τόσο υγιεινό κλίμα διαθέτει. Κανένας όμως δεν μιλούσε για την πόλη. Την άγνωστη, ξεχασμένη πόλη που είχαν βρει τα Κοκόζια μερικά χρόνια πριν τον Πόλεμο. Έτσι, είναι! Ποιος νοιάζεται για παλιόπετρες και σπασμένες στάμνες; Φαίνεται όμως, ότι κάποιοι θυμούνταν την ανακάλυψη των Κοκοζιών και τη δουλειά των αρχαιολόγων, γιατί πολλά χρόνια μετά που χτίστηκε το ξενοδοχείο, άλλοι αρχαιολόγοι ήρθαν και άρχισαν να σκάβουν λίγο πιο πάνω και να φέρνουν στο φως ένα άλλο κομμάτι της πόλης εκείνης. Και κάποτε ήρθε η ώρα για τα εγκαίνια του αρχαιολογικού χώρου της ελληνιστικής πόλης. Μαζεύτηκε κόσμος, ήρθαν και οι επίσημοι και η υπεύθυνη αρχαιολόγος άρχισε να μιλά για την πόλη και τη δουλειά των αρχαιολόγων. Μετά μίλησαν οι επίσημοι. Όταν τελείωσε η τελετή των εγκαινίων όλοι άρχισαν να φεύγουν. Μόνο δυο γέροντες στέκονταν ακόμα στο ψηλότερο σημείο του αρχαιολογικού χώρου και κοίταζαν αμίλητοι τις πέτρες και τα πιθάρια. Ήταν ο Μιχαλάκης και ο Ανέστης, τα τελευταία εν ζωή Κοκόζια. "Συγγνώμη κύριοι!" φώναξε η υπάλληλος από την είσοδο. ''Ο αρχαιολογικός χώρος κλείνει" συμπλήρωσε αμέσως. Όμως τα Κοκόζια δεν άκουγαν πια. Τώρα ταξίδευαν δεκαετίες πίσω και ανακάλυπταν για άλλη μια φορά την πόλη.
ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ 1. Στον παρακάτω χάρτη σημειώστε : α) την οδό που μένετε, β) το 2ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο, γ) το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης και δ) τον αρχαιολογικό χώρο της ελληνιστικής πόλης. 2. Συμπληρώστε το παρακάτω κείμενο με τις παρακάτω λέξεις: Ελληνιστική Αρχαιολογικό νότια lo Παντελεήμονα 4ο Σιδηροδρομικό Αγίου Η πόλη που ανέσκαψαν οι αρχαιολόγοι στο λόφο που βρίσκεται... της σύγχρονης Φλώρινας, ανήκει στην... εποχή. Η εποχή αυτή αρχίζει τον... αι. π.χ. και τελειώνει τον... αι. π.χ. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στο λόφο του...... Τα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου εκτίθενται στο... Μουσείο της πόλης μας, το οποίο βρίσκεται κοντά στον... σταθμό.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ 3. Υπογραμμίστε τα υλικά από τα οποία ήταν φτιαγμένα τα σπίτια της πόλης: πέτρες τσιμέντο χαλκός πλίνθοι μάρμαρο 4. Υπογραμμίστε τα υλικά με τα οποία ήταν στρωμένα τα πατώματα των σπιτιών: χώμα λίθινες πλάκες χαλκός κεραμίδια μάρμαρο 5. Περιγράψτε τον αρχαιολογικό χώρο χρησιμοποιώντας, μαζί με τις δικές σας, και τις παρακάτω λέξεις: πολεοδομικό σχέδιο, υλικά κατασκευής, δρόμοι, κατοικίες, δάπεδα, πιθάρια...
ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ 6. Αντιστοιχίστε κάθε αντικείμενο με την ονομασία του: πήλινο λυχνάρι σκαπτικό εργαλείο ασημένιο νόμισμα πήλινη οινοχόη χάλκινο λυχνάρι τρίποδας μαγειρικής χάλκινη κουτάλα
7. Προσπαθήστε να διαβάσετε την παρακάτω επιγραφή. Γράψτε το κείμενο της επιγραφής στις γραμμές που ακολουθούν, χωρίζοντας τις λέξεις. 8. Συμπληρώστε τα τμήματα του ανθρώπινου σώματος που λείπουν από το παρακάτω άγαλμα.
Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Όνομα.. και επώνυμο Με βάση τις σημειώσεις που κρατήσατε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας, γράψτε ένα κείμενο για την Ελληνιστική Πόλη και το Μουσείο. Ελληνιστική Πόλη Μουσείο