ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΜΕ.

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΜΕ. Όνοµα Κάρδαρη Γρηγορία 1340200200198 Μητρώου Αριθµός Τηλ.6932657420 2007-2008 Έτος Ακαδηµαϊκό 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ΜΕΡΟΣ Α1. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Α2. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΙΚΗ Β ΜΕΡΟΣ Β1. ΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ Β2. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΙΚΗ Β3. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ Γ ΜΕΡΟΣ Γ1. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΑ ΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ Γ2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ Γ3. ΜΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ Γ4. ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΙΚΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γεγονός πως στις µέρες µας τα ΜΜΕ αποτελούν την τέταρτη εξουσία. Οι περισσότεροι πολίτες δεν έχουν άµεση γνώση των θεµάτων που απασχολούν την κοινή γνώµη. Συχνά τα γεγονότα διαδραµατίζονται µακριά τους και δε διαθέτουν άµεση εποπτεία. Έτσι τα ΜΜΕ αναλαµβάνουν τον ρόλο της γνωστοποίησης τους και κυρίως της ερµηνείας τους. Επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό την κοινή γνώµη σχετικά µε συγκεκριµένα θέµατα, πρόσωπα, θεσµούς, νόµους, καταστάσεις. Σηµαντική είναι η επιρροή που ασκούν τα ΜΜΕ κατά τη µετάδοση πληροφοριών σχετικά µε συγκεκριµένη ποινική δίκη και σχετικά µε συγκεκριµένο κατηγορούµενο. εν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που τα ΜΜΕ διαστρεβλώνουν τα γεγονότα και διοχετεύουν χαλκευµένες πληροφορίες, καθιστώντας τον κατηγορούµενο αντικείµενο δριµύτατης κριτικής, λειτουργώντας σαν δεύτεροι δικαστές που αποφασίζουν για την ενοχή τους πριν από τους µόνους αρµόδιους. Στην παρούσα µελέτη, θα προσπαθήσουµε να προσδιορίσουµε τα δικαιώµατα των ΜΜΕ στα πλαίσια της ποινικής δίκης και σε σχέση µε τα συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατα του κατηγορουµένου, έτσι ώστε να γίνει φανερό αν αυτά πρέπει να περιορίζονται µέσα στην ειδική κυριαρχική σχέση της ποινικής δίκης, µε κύριο σκοπό την προστασία της προσωπικότητας του κατηγορουµένου, ως εξειδίκευση της ανθρώπινης αξίας του. 3

Α1. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Η αρχή της δηµοσιότητας κατοχυρώνεται συνταγµατικά στο άρθρο 93 2 και 3 εδ.α του Συντάγµατος, όπου ορίζεται ότι «Οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δηµόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφασή του ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή της οικογενειακής ζωής των διαδίκων.», καθώς και ότι: «Κάθε δικαστική απόφαση πρέπει να απαγγέλλεται σε δηµόσια συνεδρίαση.» Επίσης σύµφωνα µε το άρθρο 96 3, οι συνεδριάσεις των ειδικών δικαστηρίων ανηλίκων επιτρέπεται να µη διεξάγονται δηµόσια αλλά και οι αποφάσεις τους είναι δυνατόν να µην απαγγέλλονται δηµόσια. Από την αντικειµενική αυτή αρχή απορρέουν ατοµικά δικαιώµατα για τη δηµόσια διεξαγωγή της δίκης. Η δηµοσιότητα της δίκης αποτελεί συστατικό στοιχείο του Κράτους ικαίου. Η αρχή της δηµοσιότητας κατοχυρώνεται και στο άρθρο 6 1 της ΕΣ Α που αναγνωρίζει το δικαίωµα κάθε προσώπου να δικαστεί δηµόσια και ορίζει ότι η απόφαση πρέπει να εκδοθεί σε δηµόσια συνεδρίαση, ενώ προβλέπει και εξαιρέσεις µε σκοπό την προστασία των ανηλίκων ή της ιδιωτικής ζωής των διαδίκων, τη διαφύλαξη της ηθικής, 4

της δηµόσιας τάξης ή της εθνικής ασφάλειας ή των συµφερόντων της δικαιοσύνης. Α2.Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΙΚΗ Το άρθρο 329 1 εδ.α ΚΠ ορίζει ότι η συζήτηση στο ακροατήριο καθώς και η απαγγελία της απόφασης γίνεται δηµόσια σε όλα τα ποινικά δικαστήρια και επιτρέπεται στον καθένα να παρακολουθεί ανεµπόδιστα τις συνεδριάσεις. Το άρθρο 330 1 ΚΠ εξειδικεύει ότι το δικαστήριο µπορεί να διατάξει τη διεξαγωγή της συνεδρίασης ή ενός µέρους της χωρίς δηµοσιότητα και να αποµακρύνει τους ακροατές, όταν η δηµοσιότητα της συνεδρίασης θα είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του ιδιωτικοί ή οικογενειακού βίου των διαδίκων και ιδίως σε δίκη εγκληµάτων κατά τη ς γενετήσιας ελευθερίας και οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, αν η δηµοσιότητα θα έχει ως συνέπεια την ιδιαίτερη ταλαιπωρία ή τον διασυρµό του θύµατος και µάλιστα ανηλίκου. Στην περίπτωση αυτή, όπως ορίζεται στο άρθρο 330 2 ΚΠ, το δικαστήριο, αφού ακούσει τον εισαγγελέα και τους διαδίκους, εκδίδει αιτιολογηµένη απόφαση και την απαγγέλλει σε δηµόσια συνεδρίαση. Η δηµοσιότητα στην ποινική δίκη διακρίνεται σε άµεση και έµµεση. Άµεση δηµοσιότητα είναι το δικαίωµα πρόσβασης του καθενός στην αίθουσα του δικαστηρίου. Αντίθετα, έµµεση δηµοσιότητα είναι εκείνη που παρέχεται µέσω των ΜΜΕ. Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των ποινικών δικαστηρίων διασφαλίζει αφενός τα δικαιώµατα του κατηγορουµένου και αφετέρου συµβάλλει στην ορθή απονοµή της δικαιοσύνης. Η τήρηση της αρχής της δηµοσιότητας εξυπηρετεί τον έλεγχο της απονοµής της δικαιοσύνης από 5

τους πολίτες, τονώνει την εµπιστοσύνη τους απέναντι στη δικαιοσύνη και ενισχύει ταυτόχρονα το αίσθηµα ευθύνης των δικαστικών λειτουργών. Παράλληλα η δηµοσιότητα εξασφαλίζει και την ανεξαρτησία του δικαστή απέναντι σε τυχόν έξωθεν πιέσεις. Από την δηµοσιότητα των ποινικών συνεδριάσεων καθώς και από το γεγονός ότι οι δικαστικές αποφάσεις εκδίδονται «στο όνοµα του λαού», εκκινεί και η δυνατότητα των ΜΜΕ να καλύπτουν τις ποινικές δίκες, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στους πολίτες να παρακολουθούν αλλά και να ελέγχουν την διαδικασία έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων. Εποµένως η πληροφόρηση της κοινής γνώµης, µέσω των ΜΜΕ, για τα διαδραµατιζόµενα σε µια δίκη αποτελεί προέκταση της δηµοσιότητας και άρα η δηµοσιογραφική κάλυψη µιας δίκης είναι επιτρεπόµενη και αναγκαία. ιχογνωµία ανέκυψε σχετικά µε την ραδιοφωνική, τηλεοπτική και κινηµατογραφική κάλυψη της ποινικής δίκης. Και εδώ δεν φαίνεται να συντρέχει ιδιαίτερος λόγος που να δικαιολογεί την απαγόρευση της µετάδοσης της δίκης καθώς η δηµοσιότητα και εδώ αποτελεί εγγύηση ορθής απονοµής της δικαιοσύνης. Έπειτα η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών ενηµέρωσης δεν θα µπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη και τη δηµοσιότητα της δίκης. Όµως συχνά η δηµοσιότητα αυτή ξεπερνάει τα όρια παραπληροφορώντας το κοινό και προδικάζοντας καταστάσεις. Μέσα από αδιάκριτες και ελάχιστα σχετιζόµενες µε τη συνεδρίαση λήψεις, επιτείνεται η προσωπική ταλαιπωρία του κατηγορουµένου, διασύρεται η προσωπικότητά του και θυσιάζεται η οικογενειακή, επαγγελµατική και κοινωνική του ζωή στον βωµό της τηλεθέασης. Με τέτοιου είδους πρακτικές τα ΜΜΕ εκφεύγουν του βασικού σκοπού τους κατά την κάλυψη µιας δίκης, που είναι η αντικειµενική ενηµέρωση των πολιτών και ο έλεγχος της απονοµής της δικαιοσύνης. Συχνά και στο όνοµα της αυξηµένης τηλεθέασης ή της υψηλής ακροαµατικότητας. που 6

συνεπάγονται άλλωστε και περισσότερα κέρδη, τα ΜΜΕ εµφανίζονται τα ίδια ως δικαστές του κατηγορουµένου, τον καταδικάζουν πριν καν αποφανθεί η δικαιοσύνη και πλήττουν έτσι ανεπανόρθωτα τα συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατά του. Προς την κατεύθυνση αυτή µέση λύση επιχείρησε να δώσει ο προϊσχύσας ν.2172\1993. Σύµφωνα µε το άρθρο 35 4 περ.β του νόµου αυτού, το δικαστήριο µε ειδικά αιτιολογηµένη απόφασή του µπορεί να απαγορεύσει την µαγνητοφώνηση ή τη βιντεοσκόπηση της δίκης και την τηλεοπτική ή την ραδιοφωνική µετάδοσή της, µόνο αν υποβληθεί σχετικό αίτηµα από τον κατηγορούµενο ή παθόντα και η δίκη δεν συνδέεται µε την δηµόσια ζωή. Εδώ, λοιπόν, η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης ήταν καταρχήν επιτρεπόµενη ενώ η απαγόρευση της µετάδοσης µπορούσε να λάβει χώρα ύστερα από αίτηµα του κατηγορουµένου ή του παθόντος και µόνο αν η δίκη δεν συνδεόταν µε τη δηµόσια ζωή. Ήδη µε τον ν.3090\2002 (άρθρο 8) οι όροι αντιστράφηκαν και η απαγόρευση της µετάδοσης αποτελεί πια τον κανόνα ενώ η τηλεοπτική κάλυψη µπορεί να επιτραπεί µε απόφαση του ποινικού δικαστηρίου, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δηµόσιο συµφέρον. Γίνεται λοιπόν φανερό πως στις περιπτώσεις επιτρεπτής αναµετάδοσης µιας ποινικής δίκης από τα ΜΜΕ όπως και κατά την έτσι κι αλλιώς επιτρεπόµενη και αναγκαία ενηµέρωση δια του τύπου, η αντίστοιχη δηµοσιογραφική κάλυψη οφείλει να γίνεται µε αυστηρή αντικειµενικότητα, ώστε να αποτρέπεται ο κίνδυνος διαµόρφωσης εσφαλµένων εντυπώσεων αναφορικά µε την ενοχή ή την αθωότητα του κατηγορουµένου, αλλά και µε απόλυτο σεβασµό στην προσωπικότητα του κατηγορουµένου και στο τεκµήριο της αθωότητάς του. 7

Β1.ΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ. Η θεµελίωση του τεκµηρίου αθωότητας γίνεται στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου στο άρθρο 6 2, σύµφωνα µε το οποίο, κάθε πρόσωπο κατηγορούµενο για κάποιο αδίκηµα τεκµαίρεται πως είναι αθώο, µέχρις ότου αποδειχθεί νόµιµα η ενοχή του, αλλά και στο ιεθνές Σύµφωνο για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα στο άρθρο 14 2 που ορίζει ότι κάθε πρόσωπο που κατηγορείται για ποινικό αδίκηµα τεκµαίρεται πως είναι αθώο, µέχρις ότου η ενοχή του αποδειχθεί σύµφωνα µε το νόµο. Το νόηµά του είναι, ότι κανείς δεν πρέπει να θεωρείται ένοχος αν προηγουµένως δεν έχει καταδικαστεί αµετακλήτως. Μέχρι αυτό το σηµείο θεωρείται απλός ύποπτος. Συνέπεια του τεκµηρίου αυτού είναι ότι κανείς δεν υποχρεούται να αποδείξει την αθωότητά του, αλλά αυτό που πρέπει να αποδειχτεί είναι η ενοχή του. Ακόµα και σε περίπτωση αµφιβολίας θα πρέπει να επιλεγεί η λιγότερο επαχθής για τον κατηγορούµενο λύση ( in dubio pro reo ). Εποµένως, ειδικότερα, το 1 τεκµήριο της αθωότητας περιλαµβάνει µεταξύ άλλων τις εξής αρχές 1. Κανένας δεν µπορεί να καταδικαστεί ή να κηρυχτεί ένοχος, αν δεν έχει δικαστεί σύµφωνα µε τον νόµο και ύστερα από µία νόµιµη δικαστική διαδικασία. 2. Καµιά ποινή ή άλλη ανάλογη κύρωση δεν µπορεί να επιβληθεί σε βάρος προσώπου, εφόσον η ενοχή του δεν έχει απαγγελθεί σύµφωνα µε τους τύπους που προβλέπει ο νόµος. 3. Κανένας δεν µπορεί να υποχρεωθεί να αποδείξει την αθωότητά του. 4. Η αµφιβολία είναι πάντα υπέρ του κατηγορουµένου. 1 Βλ. Καρρά, Ποινικό ικονοµικό ίκαιο σελ. 55επ. 8

Β2.Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΙΚΗ. Σύµφωνα µε την θεµελιώδη διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 2 του Συντάγµατος «Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Αυτό σηµαίνει ότι ο άνθρωπος, έστω κι αυτός που φέρεται πως τέλεσε ορισµένο έγκληµα, δεν επιτρέπεται να υποβαθµίζεται σε αντικείµενο της ποινικής δίκης, ακόµα κι όταν απαιτείται να εξετασθεί ως αποδεικτικό µέσο ή να υποβληθεί σε κάποιον προβλεπόµενο δικονοµικό καταναγκασµό. Ο σεβασµός και η προστασία της ανθρώπινης αξίας αποτελεί την καταστατική αρχή της έννοµής µας τάξης και ταυτόχρονα την υπέρτατη ερµηνευτική αρχή, βάσει της οποίας πρέπει να ερµηνεύονται όλα τα συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατα. Το δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία, όπως όλα τα συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατα έχει αµυντικό περιεχόµενο. Ως αµυντικό, το δικαίωµα της ανθρώπινης αξίας προστατεύει τον άνθρωπο από τις επιθετικές ενέργειες των συνανθρώπων του. Προστατεύει τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης και εµποδίζει την από επιθετική ενέργεια χειροτέρευση της κατάστασης του φορέα. Το αµυντικό δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία είναι απόλυτο, στρέφεται όχι µόνο κατά του κράτους αλλά και κατά των ιδιωτών. Αποκρούει τις επιθετικές ενέργειες των συνανθρώπων, ανεξάρτητα από την προέλευση της επίθεσης, ανεξάρτητα δηλαδή αν προέρχεται από τη δηµόσια ή την ιδιωτική εξουσία. Ο απόλυτος χαρακτήρας του δικαιώµατος αυτού θεµελιώνεται στην κατά το άρθρο 2 παρ.1 υποχρέωση σεβασµού και προστασίας της ανθρώπινης αξίας και στο άρθρο 25 παρ.1 εδ.γ του Συντάγµατος. Σύµφωνα, λοιπόν, µε τα παραπάνω το απόλυτο δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία του κατηγορουµένου, στρέφεται και κατά των ΜΜΕ που πλειστάκις τον 9

υποβιβάζουν σε αντικείµενο της τηλεθέασης και των αυξηµένων αντιτύπων, κρίνοντας τον προκαταβολικά για ένα έγκληµα που ίσως έχει τελέσει και κηρύσσόντας τον ένοχο προτού αποφανθούν σχετικά τα µόνα συνταγµατικά αρµόδια κρατικά όργανα, τα δικαστήρια. Η ποινική σχέση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα ειδικής κυριαρχικής σχέσης. Στο Σύνταγµα προβλέπονται πολλοί περιορισµοί των συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων, στο πλαίσιο της ποινικής σχέσης. Μέσα σ αυτήν την ειδική κυριαρχική σχέση η ανθρώπινη αξία περιορίζεται σηµαντικά, υπόκειται σε περιορισµούς των οποίων η νοµιµότητα εξαρτάται από την αιτιώδη συνάφεια. Εποµένως µόνο τότε είναι νόµιµοι οι περιορισµοί της ανθρώπινης αξίας του κατηγορουµένου από τα ΜΜΕ, όταν δικαιολογούνται από την αιτιώδη συνάφεια. Β3. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ. Στο άρθρο 5 1 του Συντάγµατος κατοχυρώνεται ένα γενικό δικαίωµα ελευθερίας. Προβλέπεται ειδικότερα ότι ο καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας. Ο όρος προσωπικότητα υποδηλώνει το σύνολο των ιδιοτήτων, ικανοτήτων και καταστάσεων που αφενός προκύπτουν από την υπόσταση του ανθρώπου ως έλλογου και συνειδητού όντος, αφετέρου εξατοµικεύουν ένα συγκεκριµένο πρόσωπο. Η ταυτόχρονη επίκλησή της µε τις ειδικότερες συνταγµατικές διατάξεις επιβάλλεται αφού είναι δυνατόν να καλύπτει εκδηλώσεις της προσωπικότητας που δεν καλύπτονται πλήρως από τη µερικότερη διάταξη. Αυτό το δικαίωµα του κατηγορουµένου, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, δεν πρέπει να 10

προσβάλλεται από τη δράση των ΜΜΕ τα οποία σπεύδουν να πάρουν απόφαση σχετικά µε την ενοχή του προτού αποφανθούν τα συνταγµατικά αρµόδια όργανα, τα δικαστήρια. Σύµφωνα µε το άρθρο 5 2 εδ.α του Συντάγµατος «Όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής,της τιµής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων.» Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελευθερία ως εξειδίκευση της ανθρώπινης αξίας, ως ελευθερία για όλους. Το Σύνταγµα προστατεύει την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου. Η ελευθερία, ως συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα, δεν παρέχει εξουσία παραβίασης των δικαιωµάτων των άλλων. Η ελευθερία του ενός σταµατάει εκεί όπου αρχίζουν τα δικαιώµατα των άλλων. Ο σεβασµός των δικαιωµάτων των συνανθρώπων µας αποτελεί βασική προϋπόθεση της δηµοκρατικής κοινωνικής συµβίωσης. Με το άρθρο 5 1 και 2 του Συντάγµατος προστατεύεται η προσωπικότητα του κατηγορουµένου. Η συνταγµατικά προστατευόµενη προσωπικότητα του κατηγορουµένου πρέπει να αποτελεί το όριο στη δράση των ΜΜΕ, µέσα στη σύγχρονη δηµοκρατική κοινωνία. Η δράση των ΜΜΕ µε σκοπό την ενηµέρωση των πολιτών δεν πρέπει να είναι απειλητική και βλαπτική για τον κατηγορούµενο και τα συνταγµατικά κατοχυρωµένα και προστατευόµενα δικαιώµατά του. Η διάταξη αυτή καλύπτει όλες τις πλευρές της ιδιωτικής σφαίρας και απαγορεύει οποιαδήποτε αναγκαστική παρέµβαση στην ιδιωτική ζωή του κατηγορουµένου. Μια τέτοια αναγκαστική παρέµβαση αποτελεί ο χειρισµός του κατηγορουµένου σαν προϊόν τηλεθέασης και η αντιµετώπισή του ως ενόχου πριν αποφασίσουν σχετικά τα δικαστήρια. 11

Γ1. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΑ ΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ( άρθρα 14 και 15 του Συντάγµατος ). Η ελευθερία του τύπου, αν και µπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί ειδικότερη µορφή της συνταγµατικά κατοχυρωµένης ελευθερίας της έκφρασης, εντούτοις απολαµβάνει ιδιαίτερης συνταγµατικής προστασίας, εξαιτίας της σηµασίας που έχει για την ενηµέρωση των πολιτών και την άσκηση από αυτούς των θεµελιωδών τους δικαιωµάτων. Προβλέπεται, λοιπόν στο άρθρο 14 2 του Συντάγµατος, ότι ο τύπος είναι ελεύθερος. Στην τελευταία συνταγµατική αναθεώρηση (2001) προβλέφθηκε ( άρθρο 14 παρ.5 και 7 ) ότι όποιος θίγεται από ανακριβές, υβριστικό ή δυσφηµιστικό δηµοσίευµα ή εκποµπή έχει δικαίωµα απάντησης, το δε µέσο ενηµέρωσης έχει υποχρέωση πλήρους και άµεσης επανόρθωσης και άµεσης δηµοσίευσης ή µετάδοσης της απάντησης, σύµφωνα µε τις νοµοθετικά οριζόµενες προϋποθέσεις. Νόµος ορίζει επίσης τα σχετικά µε την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων µέσων ενηµέρωσης. Εποµένως σύµφωνα µε τα παραπάνω, ο κατηγορούµενος που θίγεται από τυχόν ανακριβή δηµοσιεύµατα των ΜΜΕ που προσβάλλουν την προσωπικότητά του, ως εξειδίκευση της συνταγµατικά κατοχυρωµένης ανθρώπινης αξίας του, µπορεί να αποζηµιωθεί υλικά και πάνω απ όλα ηθικά βάσει της εν λόγω συνταγµατικά και νοµοθετικά προβλεπόµενης διαδικασίας. Γ2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ. Η ελευθερία των ΜΜΕ υπόκειται στις γενικές συνταγµατικές οριοθετήσεις. Ο τύπος δεν είναι φυσικά υπεράνω του Συντάγµατος και των νόµων. Υπόκειται στην γενική αρχή της νοµιµότητας κατά το άρθρο 5 1 του Συντάγµατος. Κατά την άσκηση της ελευθερίας του τύπου πρέπει να τηρούνται το Σύνταγµα και οι σύµφωνοι προς αυτό νόµοι. 12

Επίσης η άσκηση της ελευθερίας του τύπου δεν επιτρέπεται να προσβάλει τα δικαιώµατα των άλλων. Ιδιαίτερη σηµασία έχει ο σεβασµός της ανθρώπινης προσωπικότητας (άρθρο 5 του Συντάγµατος ). Τέλος, απαραίτητη είναι η τήρηση της γενικής ρήτρας των χρηστών ηθών κυρίως υπό την έννοια της τήρησης του καθήκοντος αληθείας και της έντιµης συµπεριφοράς, ώστε να αποφεύγονται οι παραβιάσεις των δικαιωµάτων των άλλων ανθρώπων. Ειδικότερα από το καθήκον αληθείας των ΜΜΕ προκύπτει η υποχρέωση των δηµοσιογράφων να ελέγχουν τις πληροφορίες που περιέρχονται σ αυτούς και ιδιαίτερα όταν αυτές οι πληροφορίες αφορούν κάποιον κατηγορούµενο και κάποια επίκαιρη δίκη που απασχολεί την κοινή γνώµη. Οι ταχείς ρυθµοί της σύγχρονης καθηµερινότητας γενικά και του τύπου ειδικότερα δεν αφήνουν πολλά περιθώρια διεξοδικού ελέγχου των πληροφοριών, επιβάλλουν όµως την τήρηση ορισµένων βασικών κανόνων προκειµένου να αξιολογηθούν όσο το δυνατόν διεξοδικότερα οι πληροφορίες ως προς την αλήθεια του περιεχοµένου τους. Η τήρηση των κανόνων αυτών αποκτά ακόµη πιο καθοριστική σηµασία από το γεγονός ότι η δια του τύπου προσβολή κάποιου προσώπου και ιδιαίτερα κάποιου κατηγορούµενου είναι αρκετά επιβλαβής και µπορεί να επιφέρει µεγάλα πλήγµατα τόσο στον ίδιο όσο και στο οικογενειακό, κοινωνικό και εργασιακό του περιβάλλον. Γ3. ΜΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ. Η διαπλοκή των ΜΜΕ και της προσωπικότητας του κατηγορουµένου εµφανίζει ιδιαίτερο νοµικό και πραγµατικό ενδιαφέρον. Όπως όλα τα δικαιώµατα, έτσι και η ελευθερία του τύπου υπόκειται στους γενικούς περιορισµούς και κατά συνέπεια δεν µπορεί να ασκείται κατά παραβίαση των δικαιωµάτων των άλλων. Εποµένως δεν µπορεί να παραβιάζει και το 13

δικαίωµα του κατηγορουµένου στην προσωπικότητα του. Η άσκηση της ελευθερίας του τύπου δεν απαλλάσσει από την υποχρέωση σεβασµού της προσωπικότητας του κατηγορουµένου. Σε ουσιώδη συµπεράσµατα σχετικά µε τη διαπλοκή των ΜΜΕ και της προσωπικότητας του κατηγορουµένου, µπορούµε να καταλήξουµε ακολουθώντας τον δρόµο της θεσµικής εφαρµογής. Η σχέση δηµοσιότητας, ως σχέση µεταξύ συγκεκριµένου προσώπου ( εδώ του κατηγορουµένου ) και του κοινού, αποτελεί έννοµη σχέση αναγνωριζόµενη από το δίκαιο. Η δηµοσιότητα είναι συνήθως αρνητική για τον κατηγορούµενο που βλέπει συχνά την δική του προσωπική ζωή να γίνεται πρωτοσέλιδο και αντικείµενο δριµύτατης κριτικής από τους φορείς όλων των ΜΜΕ. Εποµένως το δικαίωµα του κατηγορουµένου στην προσωπικότητά του και στην ελεύθερη ανάπτυξή της ( άρθρο 5 1 και 2 του Συντάγµατος ) περιορίζεται στο µέτρο που επιβάλλει η αιτιώδης συνάφεια, που συνδέει το συγκεκριµένο δικαίωµά του προς την έννοµη σχέση της δηµοσιότητας. Μόνο κατά το µέτρο που επιβάλλει η αιτιώδης συνάφεια είναι δυνατόν να περιοριστεί το δικαίωµα του κατηγορουµένου στην προσωπικότητα, στα πλαίσια της έννοµης σχέσης της δηµοσιότητας. Και αυτό ακριβώς το µέτρο δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα ΜΜΕ µε τη δράση τους, δήθεν αποκλειστικά στο όνοµα της σφαιρικής και εξαντλητικής ενηµέρωσης και µε τις βεβιασµένες κριτικές των φορέων τους σε βάρος του ήδη ταλαιπωρηµένου, στα πλαίσια της ποινικής διαδικασίας, κατηγορουµένου. Το Σύνταγµα προστατεύει απολύτως, δηλαδή υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και ανεξάρτητα από την συµπεριφορά του κάθε ανθρώπου, έναν απαραβίαστο πυρήνα της ιδιωτικής ζωής, που καθορίζεται από την αξιοπρέπειά του και προηγείται σε σχέση µε οποιοδήποτε ενδιαφέρον του κοινού για πληροφόρηση. Το δικαίωµα στην πληροφόρηση, που κατοχυρώθηκε συνταγµατικά µε την αναθεώρηση του 2001 στο άρθρο 5 Α, και που συµβάλλει στην 14

ουσιαστική άσκηση του δικαιώµατος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, είναι δυνατόν να υπόκειται σε περιορισµούς εφόσον θίγει τα δικαιώµατα των άλλων (εδώ του κατηγορουµένου ). Γ4. ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΙΚΗΣ. Όπως προαναφέραµε, η ποινική δίκη αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγµα ειδικής κυριαρχικής σχέσης, στα πλαίσια της οποίας είναι δυνατόν, τα θεµελιώδη δικαιώµατα της έννοµης τάξης, να υφίστανται τους περιορισµούς εκείνους που επιβάλλει η αιτιώδης συνάφεια. Η θεσµική προσαρµογή της ελευθερίας του τύπου ( άρθρα 14 και 15 του Συντάγµατος ) είναι απαραίτητη στα πλαίσια του θεσµού της ποινικής δίκης. Το Σύνταγµα δεν αναγνωρίζει µόνο την ελευθερία του τύπου αλλά και τον θεσµό της ποινικής δίκης. Από την ταυτόχρονη αυτή αναγνώριση και προστασία δικαιωµάτων και θεσµών, προκύπτει ότι η ελευθερία του τύπου εφαρµόζεται στο θεσµικό πλαίσιο της ποινικής δίκης χωρίς να οδηγεί στην ανατροπή του θεσµού και το αντίστροφο. Η γραµµή της ταυτόχρονης εφαρµογής της ποινικής δίκης και της ελευθερίας του τύπου, χαράσσεται από την µεταξύ τους αιτιώδη συνάφεια. Αυτό ακριβώς σηµαίνει ότι η ελευθερία του τύπου εφαρµόζεται και στο πλαίσιο της ποινικής δίκης, δεν περιλαµβάνει όµως και εξουσία δηµοσίευσης µόνο εκείνων των πληροφοριών που αιτιωδώς συνδέονται µε διακινδύνευση της αναζητούµενης µέσω της ποινικής διαδικασίας αλήθειας. 2 Εποµένως είναι θεµιτό να περιορίζεται η ελευθερία των ΜΜΕ, εφόσον κατ αυτόν τον τρόπο προάγεται η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας, που αποτελεί τον απώτατο σκοπό κάθε ποινικής δίκης. 2 Βλ. ηµητρόπουλο Α. Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, σελ. 247 15

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 1. Υπόθεση των Σατανιστών. Με την απόφαση 170/8-6-1995 του ΜΟ απορρίφθηκε το αίτηµα ενός από τους κατηγορουµένους για την απαγόρευση της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης. Με Μεταγενέστερη απόφασή του (173/13-6- 1995) το ίδιο δικαστήριο απαγόρευσε τη µετάδοση και τη βιντεοσκόπηση της εν λόγω δίκης, που απασχολούσε το πανελλήνιο, καθώς και την τηλεοπτική και ραδιοφωνική µετάδοσή της. 2. Απόφασή σταθµός σχετική µε το θέµα που πραγµατευόµαστε είναι η 3545/2002 του ΣτΕ (ΠΟΙΝ /ΝΗ 2003/132). Σύµφωνα µε την απόφαση αυτή «Επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα που έγινε αποκλειστικώς για δηµοσιογραφικούς σκοπούς δεν επιτρέπεται. Η ελευθερία της έκφρασης και ιδιαίτερα του πληροφορείν και του πληροφορείσθαι ( άρθρο 5 Α Σ) και η ελευθερία του τύπου (άρθρο 14 1 Σ) δεν περιλαµβάνει και την ελευθερία διάδοσης πληροφοριών που ανάγονται στην απαραβίαστη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής. Η επεξεργασία των προσωπικών δεδοµένων δεν είναι επιτρεπτή, ακόµη κι αν γίνει δεκτό ότι υπήρχαν υποψίες ότι τα άτοµα των οποίων τις δραστηριότητες αφορούσαν τα αρχεία είχαν υποπέσει σε ποινικώς ελεγκτέα συµπεριφορά.». 3. Υπόθεση ουρή. Η συγκεκριµένη υπόθεση, που απασχόλησε έντονα την ελληνική κοινή γνώµη, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα προσβολής της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής του κατηγορουµένου από τα ΜΜΕ. Πολλές πτυχές της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής έγιναν αντικείµενο κριτικής και συνεχούς προβολής από τα ΜΜΕ τα οποία εµφανίζονταν πεπεισµένα για την ενοχή του πριν αποφανθεί σχετικά η δικαιοσύνη. 16

4. Η απόφαση ΑΠ 1398/2001, πριν καν τεθεί σε εφαρµογή το νοµοθετικό καθεστώς του Ν.3090/2002, δέχτηκε το αίτηµα του παθόντος-πολιτικώς ενάγοντος και αφού απέρριψε το σχετικό αντίθετο αίτηµα του αναιρεσείοντος κατηγορουµένου, απαγόρευσε τη µαγνητοφώνηση της δίκης από τον τελευταίο επειδή η δίκη δεν αφορούσε τη δηµόσια ζωή. 599/1994 εξής 5. Άλλες σχετικές µε το θέµα αποφάσεις είναι οι ΕΦ ΑΘ, 1283/1994 ΕΦ ΑΘ, 7/1994 ΕΦ ΑΘ, 365/1994 ΑΠ. 75/1996 ΕΦ (ΜΟ ) ΛΑΡ, 296/1999 ΑΠ (ΠΟΙΝ), 287/1998 ΕΦ (ΜΟ ) ΘΕΣΑΛ. 4553/2002 ΙΑΙΤ ΕΙΣ ΠΡ ΘΕΣΑΛ, 1199/2002 ΑΠ (ΠΟΙΝ). ΕΠΙΛΟΓΟΣ Είναι γεγονός πως η δράση των ΜΜΕ εξασφαλίζει το δικαίωµα πληροφόρησης της κοινής γνώµης. Ωστόσο το δικαίωµα πληροφόρησης και η ελευθερία του τύπου δεν πρέπει να προσβάλλουν το δικαίωµα του κατηγορούµενου στην προσωπικότητα του, που αποτελεί εξειδίκευση της ανθρώπινης αξίας του, και δεν πρέπει να παραβιάζουν το τεκµήριο της αθωότητας του. Καθοριστική σηµασία για την εξασφάλιση της προστασίας του κατηγορουµένου έχει η δηµιουργία διαδικασιών ορθολογικού ελέγχου της λειτουργίας και δράσης των ΜΜΕ και η καθιέρωση ενός Κώδικα εοντολογικής ράσης των ΜΜΕ, που να προβλέπει κυρώσεις σε όσους φορείς ΜΜΕ θίγουν τα δικαιώµατα του κατηγορουµένου. Σηµαντική είναι επίσης και η ενίσχυση του ρόλου του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, έτσι ώστε να ασκεί ελεγκτικές αρµοδιότητες στα ΜΜΕ και κυρίως σ ότι αφορά την αναµετάδοση ποινικών δικών από αυτά. Εποµένως, αν εφαρµοστούν τέτοιου είδους λύσεις, που εγγυώνται τη διαφάνεια και την αποτελεσµατική λειτουργία των ΜΜΕ, µε γνώµονα τον σεβασµό των δικαιωµάτων του κατηγορουµένου, είναι βέβαιο πως η 17

προστασία των δικαιωµάτων αυτών δεν θα διακυβεύεται πια και οι µόνοι που θα επωµίζονται το δύσκολο έργο της απονοµής της δικαιοσύνης θα είναι οι µόνοι αρµόδιοι, δηλαδή οι δικαστές. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το ζήτηµα που πραγµατεύεται η παρούσα µελέτη, είναι η προσβολή των δικαιωµάτων του κατηγορουµένου από τα ΜΜΕ, τα οποία κατ εφαρµογή του δικαιώµατος του κοινού για πληροφόρηση και κατά πραγµάτωση της θεµελιώδους αρχής της δηµοσιότητας, θίγουν πολλές φορές το δικαίωµα του κατηγορουµένου για προστασία της προσωπικότητας του και για τον σεβασµό του τεκµηρίου της αθωότητάς του. Στόχος είναι ο προσδιορισµός της έκτασης των δικαιωµάτων των ΜΜΕ στα πλαίσια της ειδικής κυριαρχικής σχέσης της ποινικής δίκης έτσι ώστε να διαφυλάσσονται τα συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατα του κατηγορουµένου. SUMMARY The topic that is being dealt with the current essay is the insult of the accused rights by the media. The media by performing the people s right in informing, they sometimes insult the accused s right to be respected and not to be insulted in hiw personnality and hiw innoscence proof. The aim is to define the extend of the media s rights in order to protect the accused. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ανδρουλάκης Νικ., Θεµελιώδεις Έννοιες της Ποινικής ίκης, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1994. 2. αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 2003. 18

3. αγτόγλου Π., ιοικητικό ικονοµικό ίκαιο, εκδ. Αντ Σάκκουλα, 2004. 4. ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα, εκδ. Σάκκουλα, 2008. 5. ηµητρόπουλος Α., Γενική Συνταγµατική Θεωρία, εκδ. Σάκκουλα, 2007. 6. Καραγιαννάκος Η., Ποινική ικονοµία, εκδ. Σάκκουλα, 2003. 7. Καράκωστας Ι., Το ίκαιο των ΜΜΕ, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 2003. 8. Καρράς Αργ., Ποινικό ικονοµικό ίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, 1998. 9. Κοϊµτζόγλου Ι., Στοιχεία ηµοσίου ικαίου, εκδ. Σάκκουλα 2005. 10. Μάνεσης Αρ., Συνταγµατική Θεωρία και Πράξη, εκδ. Σάκκουλα,1980. 11. Παπαδαµάκης Αδαµ., Ποινική ικονοµία, εκδ. Σάκκουλα 2006. ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. www.greeklaws.com/pubs/results.php?id=1808 2. www.greeklaws.com/pubs/results.php?id=178 19