ΠΕΡΙΟ ΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ - ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ τευχος 60-17 δεκεµβριου 2011 προσεγγίζοντας τα αινίγµατα του κοσµου µας ιερες παραδοσεις τα δωρα και η καταγωγη των 3 µαγων χριστουγεννα Απο τον διονυσο στον µιθρα και τον ιησου στολιζοντας το δεντρο: ελληνικη ή σκανδιναβικη παραδοση; ποιοι ηταν οι προ χριστου µεσσιες; η µελαγχολια της γιορτης µεσα στην κριση # ` EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 25 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2010
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 2
E DI T O Νοσταλγία άλλων εποχών Τα Χριστούγεννα των παιδικών µας χρόνων δεν υπάρχουν πλέον. Χάθηκαν κι αυτά στο αποτεφρωτήριο όλων των ονείρων, των ψευδαισθήσεων, των διδαχών και των πεποιθήσεων που µε πολύ µεγάλο κόπο, κάποιοι, κάποτε µας επέβαλαν να αποδεχθούµε. Κι όταν τα εµπεδώσαµε, µεγαλώσαµε µαζί τους και ανδρωθήκαµε, διαµορφώνοντας ποικίλες αντιλήψεις, σήµερα κάποιοι µε εντελώς µαγικό αλλά και βίαιο τρόπο τα ρίχνουν στο εξαϋλωτήριό τους όπως άλλωστε και ολόκληρο το παρελθόν µας. Του Απόστολου Χρ. Αντωνάκη aantonakis@e-typos.com Στην εποχή της οικονοµικής ανέχειας και της κοινωνικής εξαθλίωσης, η αναζήτηση του «σωµατιδίου του Θεού» στο CERN µοιάζει µε κάποιον που ποτίζει απτόητος τον κήπο του, ενώ το σπίτι του έχει παραδοθεί στις φλόγες. Τέτοιες ηµέρες κατά το παρελθόν οι άνθρωποι ζούσαν διαφορετικά, υποταγµένοι στην ηλεκτρισµένη ατµόσφαιρα της θρησκευτικής τους κατάνυξης που τους καθοδηγούσε να βιώσουν µε έναν περισσότερο γιορτινό τρόπο την περίοδο των Χριστουγέννων. Καθώς αυτή η συνήθεια αλλά και η θρησκευτική ανάγκη χάνονται στον εξαϋλωτήρα της Νέας Εποχής που επιβάλλουν οι ισχυροί της Γης, ακόµα και οι πλέον αδιάφοροι ως προς τη θρησκευτικότητα των χριστιανικών εορτασµών νιώθουν να µελαγχολούν και να στέκονται αµήχανοι µπροστά στα νέα δεδοµένα. Οι φρικιαστικές επερχόµενες εξελίξεις δεν αφήνουν κανένα περιθώριο στον οποιονδήποτε να επιλέξει κάποια εναλλακτική λύση, συντασσόµενος µ εκείνους τους ολίγους που θεωρούν ότι οι πραγµατοποιούµενες ριζοσπαστικές κοινωνικές αλλαγές ήταν κάτι αναπόφευκτο. Συνεπώς, οι φευγάτες γαλήνιες ηµέρες και τα χαρµόσυνα συναισθήµατα, ασχέτως των θρησκευτικών πεποιθήσεων, δικαίως αποτελούν ακόµα τις οµορφότερες στιγµές στη ζοφερή καθηµερινότητα των περισσοτέρων ανθρώπων. Ο,τι κι αν τα αντικαταστήσει φοβάµαι ότι θα έχει πολύ σκληρότερη όψη και θα προκαλέσει έντονα συναισθήµατα νοσταλγίας, θλίψης και απογοήτευσης. ιότι -εκτός των άλλων- είναι ισοπεδωτικό το εγχείρηµα να αφαιρείς από την κοινωνία µε αυταρχικό και ιδιαίτερα βίαιο τρόπο όλα εκείνα στα οποία πίστεψε αλλά και αγάπησε προστατεύοντάς τα ως ιερό καταφύγιο για αιώνες. Αφαιρώντας από τον άνθρωπο την ελπίδα, στην ουσία τον αδρανοποιείς, αλλά και τον εγείρεις αλλά και τον εξαγριώνεις. υστυχώς σήµερα ελάχιστοι ενδιαφέρονται γι αυτά. Αντίθετα, για τους «δυνατούς παίκτες» µπροστά τους υπάρχει πάντα µια τεράστια σκακιέρα και ενίοτε µια χαώδης, αιµατοβαµµένη αρένα, που πιθανόν ετοιµάζεται να επαναλειτουργήσει στο βωµό ιταµών σκοπιµοτήτων.
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 04 ΠΕριεχ µενα 03 04 05 06 07 08 09 10 Γράµµα του εκδότη περιεχοµενα προσωπο data files 11 12 δουρειος ιπποσ Kosmo news Kosmo news Kosmo news 13 13 14 15 16 17 18 19 Kosmo news 20 παραδοσεις παραδοσεις 21 22 23 παραδοσεις παραδοσεις παραδοσεις 24 25 26 η µηχανη του χρονου ιερη παραδοση ιερη παραδοση ιερη παραδοση ιερη παραδοση µυθοι 27 28 29 30 µυθοι 31 µυθοι µυθοι 32 33 εικονες 34 εικονες ενδοσκοπηση ενδοσκοπηση 35 36 37 38 39 ενδοσκοπηση ενδοσκοπηση o αυλός του πανος αληθειες και ψεµατα 40 41 42 ανατροπες ανατροπες ανατροπες ανατροπες εικονες εικονες διαλογισµος διαλογισµος διαλογισµος 43 44 45 46 47 48 49 50 διαλογισµος µυστικοσ χαρτησ µυστικοσ χαρτησ F... for fantasy παραξενος ταξιδιωτης βιβλιοθηκη βιβλιοθηκη ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Μονιµεσ στηλεσ ΠΡΟΣΩΠΟ 5 DATA FILES 6 ΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ 7 KOSΜΟ NEWS 8 11 Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ 17 ΕΙΚΟΝΕΣ 26 27 Ο ΑΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣ 32 ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ 33 ΕΙΚΟΝΕΣ 38 39 MYΣΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ 44 45 F... FOR FANTASY 46 ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ ΤΑΞΙ ΙΩΤΗΣ 47 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 48 49 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 50 Θεµατα ΠΑΡΑ ΟΣΕΙΣ 12 16 ΤΟ ΙΟΝΥΣΙΑΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΙΕΡΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ 18 21 ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΑΓΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΕΣ: Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΑ ΩΡΑ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΙ 22 25 YGGDRASILL: ΣΤΟΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΙΕΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΣΚΑΝ ΙΝΑΒΩΝ ΕΝ ΟΣΚΟΠΗΣΗ 28 31 ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ Ή ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΥΝΑΝΘΡΩΠΟ; ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ 34 37 ΜΕΣΣΙΑΣ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ! ΤΙ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Η ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ; ΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ 40 43 Ο ΑΛΛΟΣ ΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ
Προσωπα Μίθρας Σύµφωνα µε τη ρωµαϊκή και την περσική παράδοση, γεννήθηκε στις 25 εκεµβρίου και λατρεύτηκε ως ηλιακή θεότητα. Θεωρείτο σοφός δάσκαλος, έκανε θαύµατα και είχε δώδεκα µαθητές. Θυσίασε τον εαυτό του για την παγκόσµια ειρήνη και αναστήθηκε, ενώ η Κυριακή (ηµέρα του Ηλίου-Sunday) θεωρήθηκε η ηµέρα τιµής και λατρείας του. Ο λόγος για τον Μίθρα, που λατρεύτηκε από τους Πέρσες Ζωροάστρες και αργότερα από τις ρωµαϊκές -κυρίως- λεγεώνες, αποτελώντας έναν από τους κυριότερους «ανταγωνιστές» του Ιησού κατά την περίοδο της εξάπλωσης του Χριστιανισµού. 05 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 06 data files Aνακαλυπτοντασ τα µυστικα του βατικανου Το 4ο DVD της νέας σειράς ΤΟΠΟΙ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ µε το κυροσ του discovery world Σαν Σήµερα (17/12 23/12) 17/12/1577: Ο Φράνσις Ντρέικ αναχωρεί σε µυστική αποστολή της βασίλισσας Ελισάβετ για να εξερευνήσει τη δυτική πλευρά της Αµερικής. 17/12/1790: Ανακαλύπτεται στην πόλη του Μεξικού το πέτρινο ηµερολόγιο των Αζτέκων. 18/12/1940: Ο Αδόλφος Χίτλερ υπογράφει ένα µυστικό διάταγµα, µε το οποίο ξεκινούν οι προετοιµασίες για τη ναζιστική εισβολή στη Σοβιετική Ενωση, που έµεινε στην Ιστορία µε τον κωδικό ΕΝΘΕΤΗ ΕΚ ΟΣΗ καθε σαββατο στα περιπτερα µαζι µε τον ελευθερο τυπο ιεύθυνση έκδοσης Απόστολος Χρ. Αντωνάκης Σύµβουλος έκδοσης Χρήστος Γ. Κτενάς Αρχισυντάκτης Μηνάς N. Παπαγεωργίου Σύνταξη Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη, Θεανώ Καρούτα, Στέλιος Φωκάς, Μαρία Μακρίδου, Νικόλαος Κουµαρτζής, Ράνια Ιωάννου, Τάσος Χαλιός, Θοδωρής Κεφαλόπουλος, Κώστας Μαυραγάνης Ειδικοί συνεργάτες Γεώργιος Καραχάλιος, Γιώργος Αδαµόπουλος, ηµήτρης Αργασταράς, Αγγελος Βιαννίτης, Αποστόλης Χειρδάρης, Γιάννης Σπυρόπουλος, Χαρίτα Μήνη Art director Σοφία Λιβιεράτου Υπεύθυνη διόρθωσης κειµένων Kατερίνα Μπεχράκη Iδιοκτησία ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Εκδότες ηµήτρης Μπενέκος, Αλέξης Σκαναβής ιευθυντής Πάνος Αµυράς Creative Director ηµήτρης Φωτόπουλος ιεύθυνση εµπορικής ανάπτυξης «ELSE AGENCY» Εµπορική διεύθυνση Ελσα Σοϊµοίρη ιεύθυνση διαφήµισης Λουκάς Παπανικολάου Υποδοχή διαφήµισης Φωτεινή Αναστασίου Οικονοµική διευθύντρια Μαριάννα Θαρενάκη Νοµικός σύµβουλος Ανδρέας Αγγελίδης Φωτογραφικό αρχείο Φανή Νικολαΐδου Φωτό Αρχείο Ελεύθερου Τύπου, Shutterstock, Ideal image, Visual Photos, ΑΠΕ, Eurokinissi Υπεύθυνος κυκλοφορίας Κώστας Μπαλής Εκτύπωση IRIS ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ Α.Ε.Β.Ε. ιανοµή ΑΡΓΟΣ Α.Ε. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Αγίας Λαύρας 2 & Σαρανταπόρου, Νέο Ηράκλειο, Τ.Κ. 14121 Τηλ.: 210 8113000, Fax: 210 8113001, Site: www.e-typos.com, e-mail: Fenomena@e-typos.com Οι απόψεις των συγγραφέων εκφράζουν τους ίδιους και δεν αποτελούν κατ ανάγκην και απόψεις του περιοδικού. Επιχείρηση Μπαρµπαρόσα. 19/12/1843: Ο Αγγλος συγγραφέας Κάρολος Ντίκενς εκδίδει το διήγηµα «Χριστουγεννιάτικη ιστορία». 19/12/1915: Πεθαίνει ο Αλόις Αλτσχάιµερ, Γερµανός νευρολόγος. Το όνοµά του δόθηκε στην ασθένεια του εγκεφάλου που πλήττει κυρίως τα ηλικιωµένα άτοµα. 20/12/1963: Το τείχος του Βερολίνου ανοίγει για πρώτη φορά για τους υτικοβερολινέζους, µόνο για την περίοδο των εορτών. Θα κλείσει και πάλι στις 6 Ιανουαρίου του 1964. 21/12/1948: Αεροπλάνο των Τσεχοσλοβακικών Αερογραµµών (CSA), που εκτελούσε το δροµολόγιο Ρώµη - Αθήνα, συντρίβεται στον Ταΰγετο, µε αποτέλεσµα να σκοτωθούν και οι 23 επιβαίνοντες. Γνωρίζατε ότι Στις 23 εκεµβρίου του 1805 γεννιέται ο Τζόζεφ Σµιθ τζούνιορ, ιδρυτής της Εκκλησίας των Μορµόνων; Ο Σµιθ ίδρυσε την «Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ηµερών» το 1830, βασιζόµενος στα βιβλία της Αγίας Γραφής και του επίσης -υποτίθεταιθεόπνευστου Βιβλίου του Μόρµον (που βασίζεται στη σχέση των ιθαγενών Αµερικανών µε εβραϊκά φύλα της εποχής της Βίβλου). Ο ίδιος θεωρήθηκε προφήτης από τους οπαδούς του και επανιδρυτής της αυθεντικής χριστιανικής πίστης που είχε µεταλλαχθεί µετά την εποχή των αποστόλων. Πέθανε σε ηλικία 39 ετών.
εναλλακτική µατιά στην επικαιρότητα Οι δραστήριοι µυθικιστές Στο περσινό εορταστικό τεύχος των «Φαινοµένων» (τ. 13), παρουσιάσαµε ένα άρθρο µε τίτλο «Το ρεύµα των µυθικιστών», που παρέθετε τις κεντρικές ιδέες του κινήµατος των ιστορικών, θεολόγων και ερευνητών που αµφισβητούν διαχρονικά την ιστορικότητα του Ιησού. Αν και οι ρίζες των ιδεών αυτών εντοπίζονται τουλάχιστον διακόσια πενήντα χρόνια πριν, ο Μυθικισµός παραµένει ένα εν πολλοίς άγνωστο θέµα συζήτησης µεταξύ των συµπατριωτών µας. Παρ όλα αυτά, ο µυθικιστικός «αναβρασµός» που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες στο εξωτερικό αποδίδει συνεχώς νέους καρπούς, άξιους αναφοράς αλλά και µελέτης για τους εξειδικευµένους -είναι η αλήθεια- Ελληνες ερευνητές. Σε έναν περίπου µήνα αναµένεται να κυκλοφορήσει στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού το «Caesar s Messiah», το οποίο και αποτελεί το πρώτο ντοκιµαντέρ που αφορά αποκλειστικά το πρόβληµα της ιστορικότητας του Ιησού. Για τις ανάγκες παραγωγής του, ο σκηνοθέτης Fritz Heede ταξίδεψε σε διάφορες Πολιτείες των ΗΠΑ, στην Αυστραλία και στη Βρετανία, µε σκοπό να έρθει σε επαφή και να πάρει συνεντεύξεις από σύγχρονους µυθικιστές όπως ο Robert Eisenman, η D.M Murdock (Acharya S), ο John Hudson, o Kenneth Humprheys, o Robert Blackhrist και ο Timothy Freke. Το φιλµ, που αναµένεται να παρουσιαστεί για πρώτη φορά στα τέλη του Γενάρη στο κινηµατογραφικό φεστιβάλ της Santa Barbara, στηρίζεται στην άποψη που αναπτύσσει στο οµώνυµο έργο του ο συγγραφέας και ερευνητής Joseph Atwill σχετικά µε τις ρωµαϊκές καταβολές του Χριστιανισµού. οι ιδέες του µυθικισµου παραµένουν εν πολλοίς άγνωστες µεταξύ των συµπατριωτών µας Από τoν Μηνά N. Παπαγεωργίου mpapageorgiou@e-typos.com Η θεωρία του Atwill έχει ως κεντρικό της πρόσωπο τον αυτοκράτορα Τίτο. Εκστρατεύοντας κατά της Ιερουσαλήµ στο µεγάλο πόλεµο του 66-73 µεταξύ Ρωµαίων και Ιουδαίων, υποτίθεται ότι «κατασκεύασε» τον Χριστιανισµό και τον κεντρικό του χαρακτήρα, µε σκοπό να παραγκωνίσει το ανερχόµενο µεσσιανικό κίνηµα των Ιουδαίων, προσαρµόζοντάς το σε µια περισσότερο φιλορωµαϊκή φιλοσοφία. Το βιβλίο «Caesar s Messiah» κυκλοφόρησε µέσα στη χρονιά που φεύγει και επικεντρώνεται στη µελέτη του έργου του Εβραίου ιστορικού Φλάβιου Ιώσηπου (από τις πιο αξιόπιστες πηγές για τη συγκεκριµένη περίοδο στην περιοχή της Ιουδαίας) και του Ευαγγελίου του Λουκά, εντοπίζοντας αρκετούς παραλληλισµούς σχετικά µε τη δηµιουργία και διαµόρφωση του Χριστιανισµού. Οµως, το πλαίσιο της θεωρίας του Atwill (στα χνάρια της οποίας κινήθηκε το 1985 και ο Ελληνας µυθικιστής Νίκος Βεργίδης, γράφοντας το µοναδικό εγχώριο έργο για το ζήτηµα «Νέρων και Χριστός», εκδ. Arcadia), δεν είναι το µοναδικό ενεργό στους κόλπους του συγκεκριµένου ρεύµατος. Η λεγόµενη «αστροθεολογική» προσέγγιση, που θέλει την κεντρική φιγούρα του Χριστιανισµού να αποτελεί ένα αµάλγαµα χαρακτηριστικών παλαιότερων παγανιστικών θεοτήτων από όλη τη Μεσόγειο, βρίσκει διέξοδο τα τελευταία χρόνια κυρίως µέσω των βιβλίων της Αµερικανίδας συγγραφέως D.M. Murdock (που υπογράφει ως Acharya S), η οποία παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια αρκετές σχετικές µελέτες και εργασίες (οι τελευταίες πωλούνται κυρίως ως e-books). Οµως και η θέση που θέλει τον Χριστιανισµό ως γέννηµα των συνθηκών που διαµορφώθηκαν στη Γαλιλαία αµέσως µετά την καταστροφή του Ναού στην Ιερουσαλήµ από τους Ρωµαίους (ο πολυαναµενόµενος πνευµατικός Μεσσίας έπρεπε να πάρει «σάρκα και οστά» ανυψώνοντας το ηθικό των Ιουδαίων) υποστηρίζεται από µυθικιστές όπως ο Αµερικανός ακαδηµαϊκός Robert Price και ο Καναδός ιστορικός Earl Doherty. Τελικά έχει αξία να ερευνά κανείς το ζήτηµα της ιστορικότητας του Ιησού; Αλλοι απαντούν αρνητικά, λέγοντας πως η ουσία βρίσκεται στη διδασκαλία και την πνευµατικότητα των λόγων του. Υπάρχουν όµως και κάποιοι άλλοι που τονίζουν πως η Ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και πως πίσω από τις διαχρονικές πολιτισµικές και θρησκευτικές ανακατατάξεις κρύβονται πάντα συµφέροντα που µε τον έναν ή τον άλλον τρόπο επηρεάζουν την εξέλιξη και ιδιοσυγκρασία ολόκληρων λαών 07 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 08 ΝE W S KOSMΕπιµέλεια: Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη Ποιος έσπασε το πόδι του στον Αρη; Μακρόστενες λωρίδες µάλλον από θειούχο ασβέστιο (βασικό συστατικό του γύψου) ανακάλυψε το ρόβερ Opportunity που κάνει έρευνες στον Αρη! Η ανακάλυψη θεωρείται ιδιαιτέρως σηµαντική, µιας και αν κάτι τέτοιο επιβεβαιωθεί από τη NASA τότε σηµαίνει ότι υπήρχε ροή νερού στην επιφάνεια του «κόκκινου πλανήτη», µια ροή που αποσπώντας µεταλλικά στοιχεία από το περιβάλλον επέτρεψε τη γυψοποίησή τους, που σήµερα µας έχει δώσει τέτοια εµφανή σηµάδια. Κοιτώντας τον Θεό στα µάτια; Το λένε µποζόνιο του Χιγκς και το ψάχνουν όλοι! Και µάλλον κάπου θα τους κάνει τη χάρη να εµφανιστεί. Τουλάχιστον αυτό άφησε να υπονοηθεί το CERN την περασµένη Τρίτη, όταν οι επιστήµονές του ανέφεραν (µε πολύ προσεκτικές διατυπώσεις) πως εντόπισαν ίχνη που θα µπορούσαν να εξηγηθούν από την παρουσία του διάσηµου υποατοµικού σωµατίου που προς το παρόν έχει µόνο θεωρητική βάση. Τα ίχνη φάνηκαν σε δύο διαφορετικά πειράµατα του κέντρου, το Atlas και το CMS. Γιατί όµως είναι τόσο σηµαντικό το µποζόνιο και πολλές φορές αποκαλείται ως το «σωµατίδιο του Θεού»; Αν ανακαλυφθεί, τότε «κλειδώνει» το πιο επικρατές µοντέλο σωµατιδιακής φυσικής που εξηγεί την ύπαρξη της µάζας, δίνοντας δηλαδή µια τελική (;) εξήγηση για το πώς λειτουργεί το σύµπαν.
Τα τελευταία νέα των UFOs Ο Matthew Jones και η κόρη του Kharma από το Waituhi της Νέας Ζηλανδίας ήταν οι τυχεροί που είδαν πριν από λίγες ηµέρες κάποια παράξενα φώτα στο νυχτερινό ουρανό. Οι ίδιοι ανέβασαν το βίντεο που τράβηξαν στο Ιντερνετ µε σκοπό να συζητήσουν το θέµα µε όσους τους πιστεύουν. Ο πατέρας είναι σίγουρος ότι είδε τρία αγνώστου ταυτότητος, αθόρυβα, ιπτάµενα αντικείµενα. «Ηταν ορατά για περίπου πέντε λεπτά και στη συνέχεια δύο από τα πορτοκαλί φώτα σταµάτησαν να λάµπουν, σαν να έσβησε κάποιος ένα διακόπτη. εν µπορώ να πιστέψω ότι κανένας άλλος δεν το είδε. εν ξέρω τι να σκεφτώ», δήλωσε ο Matthew στα ΜΜΕ. Το V της Ιερουσαλήµ Τρία σηµάδια σε σχήµα V έφερε στο φως µια ανασκαφή στο παλαιό τµήµα της πόλης της Ιερουσαλήµ, µε τους αρχαιολόγους να θεωρούν το εύρηµα ως µυστήριο. Τα σηµάδια µε µισό µέτρο µήκος και 5 εκατοστά βάθος είναι χαραγµένα σε ασβεστολιθικό πάτωµα υπογείων δωµατίων, το ένα δίπλα από το άλλο. Ο Eli Shukron, ένας από τους δύο υπευθύνους αρχαιολόγους, δήλωσε ότι κάτι τέτοιο δεν το έχει ξαναδεί στην καριέρα του, ενώ υπολογίζει πως τα σηµάδια είναι πάνω από 2.800 ετών. Βέβαια, οι λάτρεις του «Κώδικα Ντα Βίντσι» ισχυρίζονται ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά το σύµβολο του θηλυκού ανάµεσα σε δύο αρσενικά. 09 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 10 KOSM ΝE W S Στοιχειωµένο σχολείο; Φαντάσµατα, ισχυρίζονται οι µαθητές ότι πηγαινοέρχονται σε έναν κοιτώνα του σχολείου Son Hoa Ethnic Boarding High School στην επαρχία Phu Yen στο Βιετνάµ και συγκεκριµένα στις τουαλέτες, ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες µεταξύ 8 και 11. Ο διευθυντής του σχολείου Phan Van Tho αντιµετώπισε µε µεγαλύτερη προσοχή τις αλλόκοτες µαρτυρίες όταν ο µαθητής Pa Ho Luon, επιστρέφοντας από την τουαλέτα στο δωµάτιό του, έπεσε λιπόθυµος στο πάτωµα, γδέρνοντας το σώµα του στους τοίχους. Μετά τη νοσηλεία του, ο Luon δήλωσε πως είχε έρθει σε επαφή µε κάποιο φάντασµα που του προκάλεσε αυτές τις αντιδράσεις. Παρόµοια περιστατικά συνέβησαν και σε άλλα παιδιά του σχολείου µε αποκορύφωµα την ταυτόχρονη λιποθυµία 12 µαθητών. Η φηµολογία για ύπαρξη φαντάσµατος έχει θορυβήσει γονείς και µαθητές και ο διευθυντής δεσµεύτηκε πως θα ερευνήσει τα παράξενα και φαινοµενικά ανεξήγητα περιστατικά µέχρι να βρει τι συµβαίνει. Η γιαγιά στον υπέρηχο! Η 35χρονη Catherine Beattie από το Erskine της Σκοτίας έτριβε τα µάτια της όταν είδε σε παλαιό υπερηχογράφηµα του εµβρύου της (όταν ήταν έγκυος) τη µορφή της πεθαµένης γιαγιάς της! Σύµφωνα µε την 35χρονη, η ζωή του εµβρύου κινδύνευε και η ίδια προσευχήθηκε για να προσέχουν το αγέννητο παιδί της η µαµά και η γιαγιά της, νεκρές εδώ και χρόνια. «Μετά από καιρό, αφού γέννησα την υγιέστατη κόρη µου Amy, είδα σε ένα παλαιό υπερηχογράφηµα τη µορφή της γιαγιάς µου, που την έχω χάσει όταν ήµουν 3 ετών. Ηταν κάτι το εκπληκτικό! εν µπορούσα να το πιστέψω» δήλωσε µε έµφαση.
Σεληνιακά και αστρικά δείγµατα έκαναν φτερά Πεντακόσια δεκαεπτά από τα εξωγήινα δείγµατα που έχει συλλέξει η NASA στα τόσα χρόνια των ερευνών της έχουν εξαφανιστεί από τις αποθήκες της σύµφωνα µε το γενικό επιθεωρητή της υπηρεσίας. Από το 1970 µέχρι το 2010, η NASA έχει δηµιουργήσει µια αξιοθαύµαστη συλλογή που περιλαµβάνει 140.000 σεληνιακά δείγµατα, 18.000 θραύσµατα αλλά και ολόκληρους µετεωρίτες, 5.000 σωµατίδια από ηλιακούς Ιπτάµενος δίσκος στον Ερµή; ανέµους, κοµήτες και κοσµική σκόνη. Μέσα σε αυτά τα 40 χρόνια η υπηρεσία έχει δανείσει σε µουσεία, εκθέσεις και ερευνητικά κέντρα περισσότερα από 26.000 δείγµατα, από τα οποία δεν έχουν επιστραφεί τα 517. Ο έλεγχος για τα δανεικά και αγύριστα ξεκίνησε όταν οι υπεύθυνοι της NASA συνειδητοποίησαν ότι ένα σεληνιακό πέτρωµα που είχε δοθεί στο Πανεπιστήµιο του Ντέλαγουερ και έπρεπε να επιστραφεί το 2008, δεν επεστράφη ποτέ. Οταν απευθύνθηκαν στο ίδρυµα, τους ανακοινώθηκε ότι ο καθηγητής που το είχε ζητήσει έχει πεθάνει και το πέτρωµα έχει εξαφανιστεί. Ο εκπρόσωπος της NASA Michael Cabbage δήλωσε πως η υπηρεσία θα συνεχίσει να δανείζει για ερευνητικούς και διδακτικούς σκοπούς τα υλικά που συλλέγει, µόνο που θα υιοθετήσει νέες και αυστηρότερες µεθόδους επιτήρησης, προκειµένου να είναι ασφαλή. Μια διφορούµενη εικόνα που τράβηξε η κάµερα του τηλεσκοπίου Heliospheric Imager-1 της NASA έχει δηµιουργήσει διχασµό ανάµεσα στους αστρονόµους και όσους αναζητούν διακαώς ΑΤΙΑ. Οι εικόνες δείχνουν µια ηλιακή έκρηξη και µια παράξενη «σκιά» που εµφανίζεται τη στιγµή που το κύµα της προσέγγισε την ατµόσφαιρα του Ερµή. Ο χρήστης του YouTube sinxster, που εντόπισε τη σκιά στο βίντεο µε την έκρηξη, δήλωσε ότι ο ίδιος είναι σίγουρος πως πρόκειται για διαστηµόπλοιο και πολύς κόσµος συµφώνησε µαζί του. Ο ερευνητής Nathan Rich, από το αµερικανικό Naval Research Laboratory (ερευνητικό εργαστήριο του Αµερικανικού Ναυτικού), δήλωσε ότι πρόκειται για µια οφθαλµαπάτη που προκλήθηκε από τις διαδοχικές φωτογραφίες (ένα αρνητικό αποτύπωµα) που τραβήχτηκαν στον Ερµή σε διαφορετικές στιγµές, ή ακόµα και για ένα «τρικ» που δηµιούργησε η αστρική σκόνη. Οι συνωµοσιολόγοι πάντως δεν ικανοποιήθηκαν από τις πιθανές εξηγήσεις και συνεχίζουν να πιστεύουν πως πρόκειται για ένα καµουφλαρισµένο διαστηµόπλοιο. 11 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 12 Το διονυσιακό πνεύμα των Χριστουγέννων Μανιοδότης κι εκστατικός, βαθιά ερωτικός, πνεύμα της φύσης και της γονιμότητας, του κρασιού και του γλεντιού Ναι, ο Βάκχος, ο Διόνυσος, αέναος και αειθαλής, μας χαμογελάει ακόμη μέσα από τα βάθη των αιώνων, μεταμφιεσμένος σε Θείο Βρέφος. Ισως να σοκάρει η ιδέα ότι πίσω από τη «μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης» θα μπορούσε να βρίσκεται η λατρεία ενός θεού που μοιάζει διαμετρικά αντίθετος με τον σεμνό και μετρημένο Ιησού. Κι όμως, το διονυσιακό υπόβαθρο του Δωδεκαημέρου είναι πολύ έντονο για να αποτελεί απλή σύμπτωση! Της Χαρίτας Μήνη, author@hmeenee.com
παραδοσεις Αρκετοί υποστηρίζουν ότι πίσω από τα Χριστούγεννα βρίσκονταν οι γιορτές του Ηλιοστασίου, οι οποίες τιµούσαν ηλιακές οντότητες, όπως ο Ηρακλής και ο Μίθρας. Σε άρθρο του τεύχους 13, είχαµε αναλύσει αυτήν ακριβώς τη διάσταση της χριστιανικής γιορτής. Αλλωστε, αποτελεί πλέον κοινό µυστικό ότι στις 25 εκεµβρίου η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία χαιρέτιζε τη γέννηση ενός άλλου Σωτήρα: του Ανίκητου Ηλιου, που ταυτιζόταν όχι µόνο µε τον Μίθρα αλλά και µε τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Οµως, στου χρόνου τα γυρίσµατα, ο Χριστός παίρνοντας το µανδύα του «Νοητού Ηλιου» κατέληξε να αντικαταστήσει τις παλιότερες αυτές µορφές. Γλυκό µου βρέφος, ιόνυσέ µου και Χριστέ µου Αγγελος Σικελιανός «ιόνυσος ἐπὶ λίκνῳ» Ωστόσο, πίσω από τις ρωµαϊκές ηλιολατρείες, που τόνωναν την αίγλη του αυτοκράτορα κι έστρεφαν στους ουρανούς τις ελπίδες του κόσµου για σωτηρία, υπήρχε ένα άλλο, πολύ πιο αρχέγονο πλαίσιο από γιορτές και έθιµα. Αλλωστε, σε παλιότερες εποχές η ζωή των ανθρώπων ήταν βαθιά δεµένη µε την ύπαιθρο και την καλλιέργεια της γης και η θρησκεία τους καθρέφτιζε αυτήν ακριβώς την ιδιαίτερη σχέση. ιόλου παράξενο, λοιπόν, που γύρω από την περίοδο των Χριστουγέννων ανακαλύπτουµε µια ποικιλία από γιορτές διονυσιακές και γονιµικές: τα «Αλώα», που τιµούσαν επίσης τη ήµητρα και την Περσεφόνη, τα «Κατ αγρούς ιονύσια», εύθυ- µη αγροτική γιορτή, και τα «Λήναια», όπου γίνονταν θεατρικοί αγώνες γιατί φυσικά ο Βάκχος ήταν και θεός του θεάτρου. Το «αίµα του σταφυλιού» Η πολυσύνθετη µορφή του ιόνυσου, µαγική και συνάµα βαθιά µυστικιστική, ρίχνει βαριά τη σκιά της πάνω στο πρόσωπο του Ιησού. Μοιάζει σαν να ναι σχεδόν ο ένας το alter ego του άλλου, καθώς και οι δύο ενσαρκώνουν πανάρχαια αρχέτυπα. Αλλωστε και οι δύο σήκωσαν το φορτίο των πόθων και των προσδοκιών αµέτρητων ανθρώπων! To σταφύλι και το κρασί αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της ένωσης του ιονύσου και του Ιησού. εν είναι λίγες οι οµοιότητές τους. Η γέννησή τους δεν θα µπορούσε παρά να είναι υπερφυσική, καθώς υπήρξαν γιοι ενός θεού και µιας θνητής. Και οι δύο καταδιώχτηκαν και υπέφεραν, πέθαναν και αναστήθηκαν. Εµφανίστηκαν ως Σωτήρες κι έκαναν θαύµατα, αλλά επίσης πρόσφεραν στους ανθρώπους και την ελπίδα της µεταθανάτιας λύτρωσης. Μιλήσαµε πριν για την ηλιακή υπόσταση του Ιησού. Πίσω απ αυτήν ίσως να κρύβεται η φωτεινή µορφή του Βάκχου, ο οποίος συνδυάζει χαρακτηριστικά σεληνιακά και ηλιακά. Μάλιστα, είχε και το επίθετο Λαµπτήρ, «εκείνος που λάµπει, που φωτίζει». Στην Πελλήνη της Αχαΐας γιόρταζαν προς τιµήν του τα Λαµπτήρια, φέρνοντας τη νύχτα αναµµένες δάδες στο ιερό του (Παυσανίας, 7. 27, 3). Τέτοιου είδους έθιµα θυµίζουν το «άγιο φως» και τις λαµπάδες του Πάσχα. Πάντως, σε ορισµένα µέρη της Ελλάδας, όπως στην Ηλεία, στη Θράκη και τη Ρόδο, ο γιος της Σεµέλης ταυτιζόταν µε τον ίδιο το θεό Ηλιο. Ο Μακρόβιος έχει διασώσει τον εξής στίχο: «Ἥλιος, ὃν ιόνυσον 13 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 14 «Ο θρίαμβος του Διονύσου». Μωσαϊκό από την Πάφο της Κύπρου (3ος μεταχριστιανικός αιώνας). Πίσω από την ηλιακή υπόσταση του Ιησού ίσως να κρύβεται η φωτεινή μορφή του Βάκχου, ο οποίος συνδυάζει χαρακτηριστικά σεληνιακά και ηλιακά Ο Διόνυσος και το Ιερό Δέντρο Μπορείτε να φανταστείτε τα Χριστούγεννα χωρίς το χριστουγεννιάτικο δέντρο; Αν και το στοιχείο αυτό λάμπει διά της απουσίας του από τη Βίβλο, στο νου των απανταχού χριστιανών το στολισμένο έλατο αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των εορτασμών. Η επίσημη άποψη είναι ότι τούτο το έθιμο έφτασε στη χώρα μας κατά τη βασιλεία του Οθωνα, το 19ο αιώνα, ενώ οι ρίζες του ανιχνεύονται στις γερμανικές παραδόσεις του 15ου-16ου αιώνα. Κι όμως, ο συμβολισμός του Δέντρου είναι πανάρχαιος, καθώς συνδέεται άρρηκτα με τη γη, τη Μάνα Γαία, αλλά και με τον ίδιο τον Διόνυσο, ως θεό της βλάστησης. (σ.σ. διαβάστε στη σελίδα 22 για τους σκανδιναβικούς μύθους για το ιερό δέντρο). Ο διόνυσοσ είχε τους τίτλους Δενδρεύς, Ενδενδρος και Δενδρίτης. Μάλιστα, κατά μια πολύ ενδιαφέρουσα σύμπτωση, ένα από τα ιερά του φυτά είναι το έλατο. Σε νομίσματα και αγγεία του 6ου και του 5ου ἐπίκλησιν καλέουσιν». Επιπλέον, στη θρησκεία των Ορφικών, ο Βάκχος ταυτίζεται με τον Φάνη, τον «πυριφεγγή» δημιουργό του σύμπαντος (ορφικός ύμνος 52). Ισως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο που ενώνει τον Χριστό με τον Διόνυσο να είναι το κοινό τους σύμβολο: το σταφύλι, που ονομάζεται βότρυς στα αρχαία ελληνικά. «Μέγας βότρυς» αποκαλείται ο Ιησούς από τον χριστιανό συγγραφέα Κλήμη τον Αλεξανδρέα. «Βότρυς πέπειρος» (ώριμος) χαρακτηρίζεται στον Ακάθιστο Υμνο (ωδή 7). Μάλιστα, φτάνει στο σημείο να ταυτιστεί με το ίδιο το φυτό που γεννά το μεθυστικό καρπό: «Ἐγώ εἰμί ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή», παρουσιάζεται να λέει στο Κατά Ιωάννην (15, 1-5). Εντυπωσιακή είναι μία εικόνα βυζαντινής τεχνοτροπίας του 15ου αιώνα από την Κρήτη. Απεικονίζει τον Χριστό να ξεπροβάλλει μέσα από ένα κλήμα, με τους δώδεκα Αποστόλους να κάθονται στα κλαδιά του! Το κόκκινο κρασί έφτασε να ταυτίζεται με το ίδιο το αίμα του Ιησού. Μία από τις ποικίλες παραδόσεις που σχηματίστηκαν ανά τους αιώνες γύρω από τα Χριστούγεννα είναι ότι τα μεσάνυχτα της παραμονής το νερό στα πηγάδια και τις πηγές μπορούσε να μετατραπεί σε αίμα ή οίνο. Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο των διονυσιακών γιορτών στη διάρκειά τους συχνά λεγόταν ότι μια πηγή έρρεε κόκκινο κρασί αντί νερό. Στις «Βάκχες», την τραγωδία του Ευριπίδη, ο οίνος αναβλύζει μέσα από τη γη κατά τα εκστατικά όργια των Μαινάδων: «Μία τους χτυπά ένα βράχο με το θύρσο και δροσερό νερό αναβρύζει μια άλλη αγγίζει με το θύρσο της το χώμα κι ο θεός εκεί κρασιού μια βρύση ανοίγει» (Βάκχαι 704-7, μετ. Θρασύβουλου Σταύρου) Απεικόνιση του Ορφέα - Βάκχου (2ος-3ος μεταχριστιανικός αιώνας, Μουσείο Βερολίνου).
παραδοσεις Η άµπελος του Ιησού παραπέµπει σαφέστατα στις παραδόσεις του ενδρίτη ιονύσου. αιώνα, ένα ολόκληρο έλατο ή ένα κλαδί του παρουσιάζεται σαν θύρσος (το χαρακτηριστικό διονυσιακό ραβδί) στα χέρια των Κενταύρων και των Σατύρων. Στις «Βάκχες» του Ευριπίδη, οι Μαινάδες κοιµούνται αποκαµωµένες µέσα στο δάσος του Κιθαιρώνα πάνω σε φύλλα ελάτου (ή βαλανιδιάς). Αλλά και ο Πενθέας, βασιλιάς της Θήβας και εχθρός του ιόνυσου, ανεβαίνει πάνω σ ένα τέτοιο δέντρο για να παρακολουθήσει κρυµµένος τις γυναικείες τελετουργίες. Οµως, οι Μαινάδες τον εντοπίζουν, ξεριζώνουν το δέντρο και διαµελίζουν τον αλαζόνα βασιλιά. Εικάζεται ότι η αφήγηση αυτή αποτελεί απόηχο του ορφικού µύθου για το µικρό ιόνυσο Ζαγρέα, ο οποίος βρήκε κοµµατιάστηκε απ τους ζηλόφθονους Τιτάνες. Κι όµως, έτσι έπρεπε να γίνει. Βλέπετε, οι σωτήρες θεοί είναι αναγκασµένοι να γνωρίσουν τον πόνο και το θάνατο, όπως Τα διονυσιακά στοιχεία που εισήλθαν στον εορτασµό των Χριστουγέννων έχουν ενοχλήσει διαχρονικά ορισµένους ακραιφνείς χριστιανούς που έχουν προτείνει ακόµα και την κατάργησή τους! κι εµείς. Ερχονται έτσι πιο κοντά στα βιώ- µατα των θνητών, σχεδόν γίνονται ένα µαζί τους, αποκτώντας διπλή υπόσταση - θεϊκή κι ανθρώπινη συνάµα. Ισως γιατί µόνο έτσι µπορούν οι άνθρωποι να ταυτιστούν µαζί τους και να εναποθέσουν σ αυτούς τις ελπίδες τους, όπως την προσδοκία για µια δική τους προσωπική ανάσταση ή για µια µεταθανάτια ευτυχία. «Καταργήστε τα Χριστούγεννα!» Συνέλευση Πουριτανών στην Αγγλία τον 17ο αιώνα. Εστω κι αν η σκοτεινή πλευρά ο πόνος, το αίµα και ο θάνατος αποτελεί στοιχείο των διονυσιακών παραδόσεων, η ουσία του Βάκχου είναι το γλέντι και η χαρά της ζωής. Το τραγούδι, ο χορός, η µέθη, το θέατρο, ο αισθησιασµός είναι τα υλικά που δίνουν ψυχή στη λατρεία του. Εκείνος ανατρέπει τη ρουτίνα της σκληρής καθηµερινότητας χαρίζοντας πινελιές ευτυχίας ακόµη και µες στις µακριές, κρύες νύχτες του χειµώνα. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα τόσα διονυσιακά στοιχεία που εισήλθαν στον εορτασµό των Χριστουγέννων ενοχλούσαν κάποιους ακραιφνείς χριστιανούς. Ετσι, ο Πολύδωρος Βιργίλιος, ιταλικής καταγωγής ιστορικός που έζησε το 15ο-16ο αι., έγραψε τα εξής: «Χοροί, µάσκες, παντοµίµες, θεατρικά έργα και άλλες τέτοιες χριστουγεννιάτικες διαταράξεις που τώρα συνηθίζουν οι χριστιανοί προήλθαν από τις ρωµαϊκές γιορτές, τα Σατουρνάλια [σ.σ. γιορτή προς τιµήν του Κρόνου] και τα Βακχανάλια [σ.σ. εορτασµός του Βάκχου]. Αυτό θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσεβείς χριστιανούς να απεχθάνονται αιώνια τέτοια έθιµα». Μπορεί σήµερα να µας φαίνεται αδιανόητο να προσπαθήσει κανείς να καταργήσει τα Χριστούγεννα. Κι όµως, µια προτεσταντική οµάδα που ονοµαζόταν, όχι τυχαία, Πουριτανοί προσπάθησε το 17ο αιώνα στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ να απαγορεύσει εντελώς τον εορτασµό τους, επειδή περιείχε τόσα παγανιστικά στοιχεία! Κάτι αντίστοιχο έκανε, για τον ίδιο λόγο, και ο Ολιβερ Κρόµγουελ, ηγεµόνας της Αγγλίας: έθεσε εκτός νόµου τους εύθυµους εορτασµούς και τα κάλαντα από το 1649 ως το 1660. Επιχείρησε να καθιερώσει τα Χριστούγεννα ως αυστηρά θρησκευτική γιορτή, που θα συνοδευόταν µόνο από προσευχές. εν το κατάφερε για πολύ, όµως 15 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 16 Τα παιδιά του Διόνυσου Μπορεί σήμερα η μορφή του Διόνυσου να ανήκει, για τους περισσότερους ανθρώπους, στο παρελθόν, τα παιδιά του όμως είναι πάντα εδώ! Το βακχικό, γονιμικό πνεύμα ζει και βασιλεύει μέσα στις λαϊκές μας παραδόσεις, παρά τις άπειρες διώξεις που υπέστη ανά τους αιώνες. Για παράδειγμα, στο χωριό Βώλακας του νομού Δράμας διεξάγεται στις 7 Ιανουαρίου το τελετουργικό των «Αράπηδων», μεταμφιεσμένων ανδρών που έχουν βάψει το πρόσωπό τους με καπνιά. Την επόμενη μέρα εμφανίζονται οι «Αρκούδες», άνδρες ντυμένοι με προβιές, οι οποίοι κάνουν φαλλικές κινήσεις, βωμολοχούν και χτυπούν φιλικά με τα ξύλα τους τον κόσμο στοιχεία πάρα πολύ παλιά. «Κάνομε τους Αράπηδες για το καλό, για τη σοδειά μας», λένε οι κάτοικοι. «Ετσι το βρήκαμε, έτσι το συνεχίζουμε». Αντίστοιχα, στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα των Θεοφανίων, στην Καλή Βρύση Δράμας γιορτάζονται τα Μπαμπούγερα, που διαρκούν μέχρι τις 8 του μηνός. Ανδρες φορούν ζωόμορφο προσωπείο και κρεμούν στη μέση τους βαριά κουδούνια. Οι σωτήρες θεοί είναι αναγκασμένοι να γνωρίσουν τον πόνο και το θάνατο. Ερχονται έτσι πιο κοντά στα βιώματα των θνητών, σχεδόν γίνονται ένα μαζί τους, αποκτώντας διπλή υπόσταση - θεϊκή κι ανθρώπινη συνάμα Χορεύουν, κυνηγούν εύθυμα τους περαστικούς, αλλά αρπάζουν και τη νύφη (έναν άνδρα ντυμένο γυναίκα) σε μια τελετουργία που θυμίζει τους καρναβαλικούς γάμους, ένα έθιμο που χάνεται πολύ βαθιά στο χρόνο. Σε τελική ανάλυση, παιδιά του Διόνυσου είμαστε κι εμείς όλοι και όλες που επιμένουμε να διατηρούμε την αισιοδοξία μας και ν απολαμβάνουμε την ομορφιά της ζωής, σε πείσμα των καιρών. Οχι μόνο γιατί η φτώχεια θέλει καλοπέραση, αλλά και για έναν άλλο λόγο: γιατί ο Βάκχος είναι και θεός πολιτικός κι ανατρεπτικός. Σε μια εποχή κινημάτων και εξεγέρσεων, ο «Διόνυσος Ἐλευθερέας» (ελευθερωτής), «Δημόσιος και Δημοτελὴς» (προστάτης του δήμου και της δημοκρατίας) δεν μπορεί παρά να είναι εκπληκτικά επίκαιρος! Βιβλιογραφία Γκάθρι, Γ. Κ. Σ., O Oρφέας και η Aρχαία Eλληνική Θρησκεία, Kαρδαμίτσα, Aθήνα 2000. Θεοδοσίου, Στράτος και Μάνος Δανέζης, Ο Κύκλος του Χρόνου: Αστρονομία και Μυστηριακές Λατρείες, Δίαυλος, Αθήνα 2004. Λεκατσάς Παναγής, Διόνυσος, Καστανιώτη, Aθήνα 1999. Λεκατσάς Παναγής, Το Θείον Βρέφος, Καστανιώτη, Aθήνα 1996. Σταύρου Θρασύβουλος (μετ.), Τραγωδίες του Ευριπίδη, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Aθήνα 1980. Who is who: Η Χαρίτα Μήνη είναι φιλόλογος κλασικής κατεύθυνσης με μεταπτυχιακές σπουδές στην ψυχολογία. Είναι συγγραφέας πέντε βιβλίων, καθώς και πολλών άρθρων και δοκιμίων. Εχει δώσει πλήθος διαλέξεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ έχει εμφανιστεί και σε αρκετές τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Ιστοσελίδα: www.hmeenee.com
η µηχανή του χρονου Του Μηνά Ν. Παπαγεωργίου Τα Ευαγγέλια του Λουκά και του Ματθαίου κάνουν ορισµένες σύντοµες αναφορές στη Ναζαρέτ, την πόλη στην οποία µεγάλωσε ο Ιησούς. Η Μηχανή του Χρόνου ταξιδεύει στο παρελθόν και έρχεται αντιµέτωπη µε ένα ζήτηµα που εξακολουθεί ως τις µέρες µας να ταλανίζει αρχαιολόγους και θεολόγους: Υπήρξε Ναζαρέτ στα χρόνια του Χριστού; Η ιστορική έρευνα αποκαλύπτει ότι η πόλη καταγράφεται για πρώτη φορά, ως τόπος κατοικίας µερικών εκατοντάδων ανθρώπων, µόλις τον 4ο µεταχριστιανικό αιώνα, ενώ δεν αναφέρεται ούτε στην Παλαιά ιαθήκη ούτε στο Ταλµούδ ούτε στα κείµενα του Παύλου ούτε από τον Ιώσηπο ή κάποιον άλλο ιστορικό εκείνης της περιόδου. Ετσι, το µυστήριο και η οµίχλη σχετικά µε την ευαγγελική αυτή διήγηση εξακολουθεί να υφίσταται! 17 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 18 Η ιστορία των τριών μάγων που, ακολουθώντας το λαμπρό άστρο στον ουρανό, καταφθάνουν στη Βηθλεέμ, προσκυνώντας τον νεογέννητο Ιησού και φέρνοντας χρυσό, λιβάνι και σμύρνα στους γονείς του, αποτελεί μέχρι και σήμερα μία από τις πιο δημοφιλείς χριστιανικές διηγήσεις που σχετίζονται με το πνεύμα των ημερών. Στην παρούσα μελέτη σας παρουσιάζουμε τις επικρατούσες θεωρίες για την καταγωγή των μάγων, καθώς επίσης και τον αποσυμβολισμό των δώρων προς το «θείο βρέφος». Του Γεωργίου - Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου, Οι τρεις μάγοι - georgemichaelcaras@yahoo.gr Η καταγωγή και τα δώρα τους
ιερη παραδοση Την παραµονή των Χριστουγέννων, στο Μέγα Εσπερινό ακούγεται από το χορό των ψαλτών, ο οποίος ακολουθεί την εικόνα της Γέννησης κατά τη µεγαλοπρεπή έξοδό της από το Ιερό, το περίφηµο δοξαστικό της Λιτής που αρχίζει µε τα παρακάτω λόγια: «Μάγοι Περσών βασιλείς επιγνώντες σαφώς τον επί γης τεχθέντα Βασιλέα ουράνιον υπό λαµπρού αστέρος ελκόµενοι έφθασαν εν Βηθλεέµ, δώρα προσφέροντες έγκριτα». Η ψαλµωδία αυτού του δοξαστικού γίνεται µπροστά στην εικόνα της Γέννησης και αφού αυτή, µετά τη µεγαλοπρεπή πο- µπική της περιφορά, έχει εναποτεθεί στο προσκυνητάρι. Η όλη ψαλµωδία έχει ένα µεγαλοπρεπή και µυστηριακό χαρακτήρα που πάντα εντυπωσίαζε και γοήτευε τον γράφοντα. προσκυνητές Ποιοι ήταν αυτοί οι «Μάγοι Περσών Βασιλείς» και ποιος ο λόγος να έλθουν «υπό λαµπρού αστέρος ελκόµενοι» και να προσκυνήσουν «πεσόντες» τον «εν τω σπηλαίω βρέφος κείµενον τον Αχρονον»; Είναι να απορεί και να θαυµάζει κανείς για το λόγο που κάποιοι, που δεν ήταν Εβραίοι αλλά Πέρσες και δεν είχαν σχέση µε τον Ιουδαϊσµό και µε το µετέπειτα δηµιουργηθέντα Χριστιανισµό, πήγαν «υπό λαµπρού αστέρος ελκόµενοι» να προσκυνήσουν το βρέφος που στην πραγµατικότητα ήταν ο σαρκωθείς Αχρονος Θεός, όπως σήµερα τον αντιλαµβάνεται όλος ο χριστιανικός κόσµος, ο ένσαρκος Υιός και Λόγος του Θεού, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ο Κύριος ηµών Ιησούς Χριστός! οι πηγεσ τησ ιστοριασ Η µοναδική αγιογραφική πηγή που αναφέρει την προσκύνηση των µάγων στη Βηθλεέµ είναι το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο στο απόσπασµα που ακολουθεί σε απλή νεοελληνική µετάφραση: «Ὅταν ὁ Ἰησοῦς ἐγεννήθηκε εἰς τὴν Βηθλεὲµ τῆς Ἰουδαίας κατὰ τὰς ἡµέρας τοῦ Ἡρώδη τοῦ βασιλέως, ἔφθασαν µάγοι ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴν εἰς τὰ Ἱεροσόλυµα καὶ ἐρωτοῦσαν: - Ποῦ εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἐγεννήθηκε, ὁ βασι- 19 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 20 Τα τρία δώρα Απομένει να απαντηθεί ένα σημαντικό ερώτημα: Γιατί οι «Μάγοι Περσών Βασιλείς» που πήγαν στη Βηθλεέμ καθοδηγούμενοι από τον αστέρα έφεραν στον νεογέννητο Χριστό τα τρία δώρα, τη σμύρνα, το χρυσό και το λιβάνι; Το πρώτο και το τρίτο δώρο συμβολίζουν τη «θεανθρωπινότητά» του. Σμύρνα για τον άνθρωπο και λιβάνι για τον θεό ήταν ο ιδανικός συνδυασμός των δώρων που απευθύνονται στον νεογέννητο θεάνθρωπο. Ο χρυσός, όμως, τι λόγο είχε να προσφερθεί και αυτός ως δώρο στο Θείο Βρέφος; Ο χρυσός είναι δώρο που προσφέρεται στους βασιλείς του κόσμου τούτου και ως μοναδικό σκοπό είχε να υποδηλώσει τη βασιλική ιδιότητα του Χριστού. Ο Ιησούς ήταν κατά σάρκα απόγονος του Δαυίδ και είχε νόμιμο δικαίωμα στο θρόνο του Ισραήλ, δικαίωμα που δεν είχε ο διορισμένος από τους Ρωμαίους Ηρώδης, ο οποίος ούτε Εβραίος ήταν ούτε δικαιώματα στο θρόνο είχε. Ηταν ένας εγκάθετος των Ρωμαίων. Ο μετέπειτα διαμορφωθείς από τις Οικουμενικές Συνόδους Χριστιανισμός προσπάθησε να μας πείσει ότι η Βασιλεία του Χριστού δεν ήταν του κόσμου τούτου. Υπάρχουν, όμως, τα απόκρυφα Ευαγγέλια της Ανατολής που βεβαιώνουν ότι ο αρχικός Χριστιανισμός ήταν και κοινωνικού και εθνικοαπελευθερωτικού χαρακτήρα, ένα θέμα που σκοπεύουμε να αποδείξουμε σε κάποιο εκτενέστερο άρθρο στο εγγύς μέλλον. Καλά Χριστούγεννα σε όλους και χρόνια πολλά! λεὺς τῶν Ἰουδαίων; Διότι εἴδαμε τὸ ἄστρον του νὰ ἀνατέλλῃ καὶ ἤλθαμε νὰ τὸν προσκυνήσωμεν. Ὅταν ἄκουσε αὐτὰ ὁ βασιλεὺς Ἡρώδης, ἐταράχθηκε καὶ μαζί του ὅλη ἡ πόλις τῶν Ἱεροσολύμων καὶ, ἀφοῦ συγκέντρωσε ὅλους τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ τοὺς γραμματεῖς τοῦ λαοῦ, ἐζητοῦσε νὰ πληροφορηθῇ ἀπὸ αὐτοὺς ποῦ θὰ γεννηθῇ ὁ Χριστὸς. Ἐκεῖνοι δὲ τοῦ εἶπαν: - Εἰς τὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας, διότι εἶναι Είναι να απορεί και να θαυμάζει κανείς για το λόγο που κάποιοι, που δεν ήταν Εβραίοι αλλά Πέρσες και δεν είχαν σχέση με τον Ιουδαϊσμό και με το μετέπειτα δημιουργηθέντα Χριστιανισμό, πήγαν «υπό λαμπρού αστέρος ελκόμενοι» να προσκυνήσουν τον Ιησού γραμμένον διὰ τοῦ προφήτου. Και σὺ, Βηθλεέμ, γῆ τοῦ Ἰούδα, δὲν εἶσαι μὲ κανένα τρόπον ἡ μικρότερη μεταξὺ τῶν ἡγεμόνων τοῦ Ἰούδα, διότι ἀπὸ σὲ θὰ προέλθῃ ἕνας ἀρχηγός, ὁ ὁποῖος θὰ κυβερνήσῃ τὸν λαόν μου, τὸν Ἰσραήλ. Τότε ὁ Ἡρώδης ἐκάλεσε κρυφὰ τοὺς μάγους καὶ ἐξακρίβωσε ἀπὸ αὐτοὺς τὸν χρόνον ποὺ ἐφάνηκε τὸ ἄστρον. Κατόπιν τοὺς ἔστειλε εἰς τὴν Βηθλεὲμ καὶ τοὺς εἶπε: - Πηγαίνετε καὶ ἐξετάσατε ἀκριβῶς περὶ τοῦ παιδιοῦ. Καὶ ὅταν τὸ βρῆτε, εἰδοποιήσατέ με, διὰ νὰ ἔλθω καὶ ἐγὼ νὰ τὸ προσκυνήσω. Αὐτοὶ, ἀφοῦ ἄκουσαν τὸν βασιλέα, ἔφυγαν. Καὶ νὰ, τὸ ἄστρον, τὸ ὁποῖον εἶχαν ἰδῆ νὰ ἀνατέλλῃ, προηγεῖτο, ἕως ὅτου ἦλθε καὶ ἐστάθηκε ἐπάνω εὶς τὸ μέρος, ὅπου εὑρίσκετο τὸ παιδί. Μόλις εἶδαν τὸ ἄστρον, αἰσθάνθηκαν μεγάλην χαράν. Καὶ ὅταν ἐμπῆκαν εἰς τὸ σπίτι, εἶδαν τὸ παιδὶ μαζὶ μὲ τὴν Μαρίαν, τὴν μητέρα του, καὶ ἔπεσαν εἰς τὴν γῆν καὶ τὸ προσκύνησαν κατόπιν ἄνοιξαν τοὺς θησαυρούς των καὶ τοῦ προσέφεραν γιὰ δῶρα χρυσὸν καὶ λιβάνι καὶ σμύρναν. Καὶ ἐπειδὴ καθωδηγήθησαν μὲ ὄνειρον ὑπὸ τοῦ Θεοῦ νὰ μὴ ἐπιστρέψουν στὸν Ἡρώδην, ἀνεχώρησαν εἰς τὴν πατρίδα τους ἀπὸ ἄλλον δρόμον» (Ματθαίος 2, 1-12). Από πού έρχονταν; Η ανάγνωση του παραπάνω κειμένου, σε συνδυασμό με την ερμηνεία που δίδεται από το δοξαστικό, που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου και την οποία θεωρούμε αυθεντικά ορθή για λόγους που θα εξηγήσουμε πιο κάτω, δημιουργεί αρχικά δύο εύλογα ερωτήματα:
ιερη παραδοση Ο Βυζαντινός υµνογράφος, γνωρίζοντας τον Ηρόδοτο και έχοντας επίγνωση του ζωροαστρισµού, αποφαίνεται χωρίς καµία αµφιβολία ότι οι µάγοι ήταν Πέρσες Ποια ήταν η χώρα καταγωγής των µάγων και τι ακριβώς εννοούµε µε τον όρο «µάγοι»; Στο ερώτηµα περί της καταγωγής των µάγων έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί οι ακόλουθες απόψεις: Ο Ιουστίνος, ο φιλόσοφος και µάρτυρας, θεωρεί ότι οι µάγοι ήταν Αραβες (Migne P. G. 6, 78). Την ίδια άποψη υιοθετεί και ο ιερός Τερτυλλιανός στο έργο του «Κατά Μαρκίωνος» (adv. Marcionem III, XIII). Ο Ωριγένης θεωρεί τους µάγους Αιγύπτιους (Migne P. G. 13, 768Β), την άποψη του οποίου δέχεται και ο Μέγας Αθανάσιος (Migne P. G. 26, 952). Αυτές είναι οι κυριότερες απόψεις επί του θέµατος της καταγωγής των µάγων, µολονότι υπάρχουν και πολλές άλλες, των οποίων το κύρος επισκιάζεται από το κλέος των παραπάνω µεγάλων εκκλησιαστικών διδασκάλων. Παρ όλα αυτά όµως, όλοι σφάλλουν και µόνη ορθή είναι η ορθόδοξη εκκλησιαστική υµνολογική παράδοση που θέλει τους µάγους να είναι Πέρσες. Ο πατέρας της Ιστορίας Ηρόδοτος αναφέρει ότι στο έθνος των Μήδων περιλαµβάνεται και η φυλή των Μάγων εκ των οποίων προερχόταν ο ιερός κλήρος της ζωροαστρικής Περσίας (Ηρόδοτος Α, 101). Οι Μάγοι στην αρχαία Περσία τελούσαν όλα τα θρησκευτικά µυστήρια. Ηταν ο ιερός κλήρος της Περσικής Αυτοκρατορίας, έκαναν αστρονοµικές και αστρολογικές έρευνες και αποτελούσαν την κλειστή κοινότητα του περσικού εσωτερισµού. Ολες οι απόκρυφες διδασκαλίες Οι µάγοι της αρχαίας Περσίας τελούσαν όλα τα θρησκευτικά µυστήρια. Στην εικόνα Ζωροάστρες ιερείς τιµούν το θεό Μίθρα. του ζωροαστρισµού ήταν κτήµα της µηδικής φυλής των Μάγων (Τα άρρητα µυστήρια της αρχαίας Περσίας, ηµήτριος Τσαούσης, δόγµα και τυπικά, σελίδα 24, έκδοση του τυπογραφείου των αδελφών Μπενάκη, Αλεξάνδρεια 1920)* και οι θυσίες προς τους θεούς των Περσών πραγ- µατοποιούνταν αποκλειστικά από αυτούς (Ηρόδοτος Α, 132). Ο Βυζαντινός υµνογράφος, γνωρίζοντας τον Ηρόδοτο και έχοντας επίγνωση του ζωροαστρισµού, όπως πολλοί Βυζαντινοί σοφοί (π.χ. Μέγας Φώτιος, Μιχαήλ Ψελλός, Γεώργιος Γεµιστός-Πλήθων), αποφαίνεται χωρίς καµία αµφιβολία ότι οι µάγοι ήταν Πέρσες, τους χαρακτηρίζει ως βασιλείς, πράγµα που σηµαίνει, στη βυζαντινή πολιτειακή ορολογία, µεγάλοι άρχοντες (στο Βυζάντιο ο τίτλος του βασιλέως ήταν 4ος στην πολιτειακή ιεραρχία. Η σειρά ήταν Αύγουστος, Καίσαρ, Νοβιλίσιµος και Βασιλεύς). * Το βιβλίο του ηµητρίου Τσαούση περί των µυστηρίων της αρχαίας Περσίας µας πληροφορεί για την καλλιέργεια του αρχαίου περσικού εσωτερισµού από τους Μάγους της Μηδίας και σήµερα αποτελεί µία από τις ελάχιστες πηγές επί του θέµατος. Ο ηµήτριος Τσαούσης έζησε στην προπολεµική Αλεξάνδρεια και υπήρξε κορυφαίος µελετητής τού κάθε µορφής και κατεύθυνσης εσωτερισµού. Who is who Ο Γιώργος Καραχάλιος είναι συγγραφέας, θεολόγος, µαθηµατικός και αρχαιολόγος. Εχει ειδικευτεί στη συγκριτική µυθολογία, την εβραϊκή αρχαιολογία, την ανάλυση πολεµικών παιγνίων και την κρυπτογραφία. Η τύχη τον ευνόησε να συνεργαστεί στο παρελθόν µε το διάσηµο βυζαντινολόγο Κωνστάντιο Βαρζό στη σύνταξη της «Γενεαλογίας των Κοµνηνών». Εχει δηµοσιεύσει διάφορα άρθρα - πραγµατείες για τον αυτοκράτορα Ιουλιανό, την Αγνή τη Φράγκα και την Αννα Νοταρά. Εχει παρουσιάσει διάφορες αναλύσεις σχετικές µε τα αρχαιολογικά ευρήµατα του πολιτισµού των Φιλισταίων και των Φοινίκων. Εχει κάνει ειδικές έρευνες για τους Χριστιανούς του Ιωάννη του Βαπτιστή και τους Χριστιανούς του Θωµά. Θεωρείται ένας από τους πλέον εξειδικευµένους στο θέµα της εσπόσυνης Οικογένειας (της οικογένειας του Ιωσήφ του Μνήστορος), αλλά και στα θέµατα των κειµηλίων της εποχής του Χριστού. 21 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 22 Yggdrasill Στολίζοντας το ιερό (ελληνικό) δέντρο των Σκανδιναβών
µυθοι Κεντρικό στοιχείο των χριστουγεννιάτικων διακοσµήσεων είναι ο στολισµός του δέντρου, µόνο που όλοι πιστεύουµε ότι είναι µια ξενόφερτη παράδοση. Αντίθετα η ιερά δενδροφορία έχει αρχαίες ελληνικές ρίζες, ενώ ως έθιµο όπως φαίνεται συναντήθηκε µε µυθολογίες των λαών της Βόρειας Ευρώπης, για να επιστρέψει σε εµάς ακόµη αργότερα στο χρόνο. Του Γιώργου Λεκάκη, info@lekakis.com Στις µέρες µας, κάθε χρόνο τέτοια εποχή, συνηθίζουµε να στολίζουµε το χριστουγεννιάτικο δέντρο, πάνω στο οποίο κρεµάµε χρωµατιστές κορδέλες και δώρα. Η ιερά δενδροφορία όµως είναι ένα πανάρχαιο ελληνικό έθιµο -κυρίως δωρικών πληθυσµών- που απαντάται και στις µυθολογίες άλλων λαών, µε τους ειδικούς τελεστές του, τους δενδροφόρους, να µεταφέρουν ένα δένδρο, που θεωρούσαν ιερό, ανάµεσα στα πλήθη και τα δροµάκια των πόλεων ή των χωριών, ή και στην ύπαιθρο, για ευγονικούς-γονιµοποιούς σκοπούς. Σχετικά αρχαία έθιµα είναι η περιφορά της ειρεσιώνης, της κορυθάλης, του στεπτηρίου κ.ά. Κατάλοιπα ήταν είναι οι κλαδοφορίες, οι βαϊοφορίες, και αυτών οι σηµερινές κλαδαριές και φωτιές που ανάβονται υπαίθρια τον χειµώνα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Η αρχαιότερη παράσταση ιερού δένδρου ευρίσκεται στην περίφηµη «σαρκοφάγο της Αγ. Τριάδος», µια γραπτή ασβεστολιθική λάρνακα, ένα πωρολίθινο τέχνεργο της Υστερης Εποχής του Χαλκού, που χρονολογείται περίπου στο 1200 π.χ. φτιαγµένο από Μινωίτες Κρήτες. Σ αυτήν τη λάρνακα εικονίζονται ποµπή γυναικών, θυσία ταύρου, συνοδεία αυλού, αναθηµατικές προσφορές σε βωµό ενώπιον διπλού πελέκεως, ιερό που επιστέφεται µε κέρατα καθιερώσεως και ένα ιερό δένδρο. Η δενδρολατρεία από τους Μινωίτες ναυτικούς διαδόθηκε όπου αυτοί ταξίδεψαν, δηλαδή παντού: Στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη (ήδη από την 3η χιλιετία π.χ.), τα βρετανικά νησιά, την Ινδία, την Αφρική Ετσι πιθανότατα θα έφθασε και η λατρεία του ιερού δένδρου στη Σκανδιναβία. Και οι Σκανδιναβοί παρέφρασαν τους ελληνικούς µύθους, κι έφτιαξαν τη δική τους µυθολογία, κοσµογονία, γενεαλογία, πολλούς αιώνες αργότερα από τότε που γράφηκε η ελληνική µυθολογία. Σκανδιναβικές ρίζες Τη µυθολογική αναφορά του ιερού δέντρου συναντάµε στους Ιότες, έναν αρχαίο σκανδιναβικό ή φινλανδικό λαό. Οι Ιόται κατοικούσαν στον Βοθνικό (ή Βοθνιακό) κόλπο, στα σηµερινά σουηδικά παράλια, σε ορεινά και παγωµένα εδάφη. Οι Ιότουν, στη σκανδιναβική µυθολογία, ήταν ένα γένος γιγάντων, που ήταν τερατώδεις και κακοποιοί και συµβόλιζαν τον παγετό και το χειµώνα. Ετσι, η χώρα των γιγάντων ή η χώρα όπου κατέφυγαν οι γίγαντες, και λογιζόταν ως πατρίδα τους, ονοµάστηκε στη σκανδιναβική µυθολoγία «Ιότουνχαϊµ» (Jötunheimr, στα αγγλικά Jotunheim). Πώς δηµιουργήθηκε η χώρα αυτή; Κάποτε, λένε οι Σκανδιναβοί, µια αιµάτινη θάλασσα κάλυπτε τη Γη. Ο Θωρ, κορυφαίος των θεών του πανθέου τους (γιος του Ωντίν, του ανώτατου θεού στη σκανδιναβική και τευτονική θρησκεία και µυθολογία) -ο οποίος σαν το δικό µας ία ήταν θεός του κεραυνού 1 - και οι αδελφοί του ανύψωσαν τα θεµέλιά της και αναδύθηκε ξηρά, που ονόµασαν Mid-gard 2 (µέση γαία, µεσογαία). Αξίζει εδώ να θυµηθούµε πως και ο αδελφός του ιός, ο Ποσειδών, ανύψωσε στεριά στο µέσον του Αιγαίου, που ονοµάστηκε ήλος. Αυτή ήταν το µεσαίο επίπεδο του νορβηγικού σύµπαντος. Στα άκρα του δίσκου της Γης υπήρχε µια άλλη ξηρά, της οποίας το βορειοανατολικό µέρος ονοµάστηκε Jötunheimr (Ιότουνχαϊµ). Η περίφηµη µινωική σαρκοφάγος της Αγ. Τριάδος. Στα δεξιά εµφανίζεται το ιερό δέντρο ως κοµµάτι της τελετουργικής θυσίας του ταύρου. 23 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 24 Το ιερό δένδρο Yggdrasill Το Jotunheim έγινε ένας από τους Εννέα Κόσμους. Αυτοί οι 9 «οίκοι-κόσμοι» της σκανδιναβικής κοσμολογίας ενώνονται διαμέσου ενός ιερού δένδρου, που το λένε Yggdrasill (Υγρή δρυς;) και που με τη σειρά του αποτελεί ένα από τα τρία τεράστια κοσμικά δένδρα. Ο κατάλογος των εννέα οικο-κόσμων που δημιουργήθηκαν από τα λείψανα του γίγαντα Ymir είναι μια συνέχεια: Η Χώρα των Νεφών (Niflheimr) βρίσκεται στον ακραίο Βορρά και η χώρα Múspellheimr στον ακραίο Νότο. Οι οικογένειες των όντων, κατά την παλαιο-νορβηγική-τευτονική κοσμολογία, που κατοικούν από Νότο προς Βορρά, είναι οι εξής: 1. Múspellsheimr: Ο κόσμος των Muspell (οι κύριοι της φωτιάς, στο νότο). 2. Álfheimr: Ο Κόσμος του Ljósálfr (συμβολίζουν το «ξωτικό φως»). 3. Vanaheimr: Κόσμος του Vanir (σ αυτήν ανήκει μια ομάδα των θεών-μάντεων, που σχετίζονται με τη γονιμότητα, τη σοφία και την ικανότητα να βλέπουν το μέλλον). 4. Goðheimr: Ο κόσμος του ύπατου των θεών Æsir (Εσίρ < Αιθήρ;), που περιέχει το Ásgarðr (Asgard < Ασκραία, Ακραία γη;), τη χώρα των θεών, που έχει πάντα άνοιξη. 5. Manheimr: Κόσμος του Maðr (η «ανθρώπινη» οικογένεια). 6. Jötunheimr: Ο κόσμος του Jötunn (οι γίγαντες, όπως προείπαμε). 7. Svartálfaheimr: Ο κόσμος του Svartálfar (Dvergar > αγγλ. «Dark Elves», οι νάνοι από τον κόσμο αυτόν προέρχονται μύθοι και σχετικά παραμύθια των Βορείων, όπως «Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι» κ.λπ.). 8. Helheimr: Ο κόσμος των Hel (το βασίλειο των νεκρών). 9. Niflheimr: Ο κόσμος των Nifl (νέφος, η ομίχλη της Αρκτικής και ο πάγος. Ευρίσκεται στο βορειότερο σημείο της Γης). Στις ρίζες του δένδρου Yggdrasil, στη «ρίζα της τέφρας», ευρίσκονται τρία πηγάδια: Το «Πηγάδι της Υψίστης Σοφίας» (Mimis-brunnr 3 ). Το φυλά ο γίγαντας Mimir (ο ίδιος ή το κεφάλι του). Το Πηγάδι στέκεται μισοβυθισμένο στο νερό. Σ αυτό ο θεός Ωντίν θυσίασε ένα μάτι του για να κερδίσει τη σοφία και το χάρισμα της προφητείας. Στους ισχυρούς ώμους του Mimir στηρίζεται η οροσειρά Kjolen, «από την αρχή του χρόνου», ενώ αναφέρεται ότι «με την πάροδο των χιλιετιών το Πηγάδι έγινε μέρος του βουνού». Ολα αυτά μάς παραπέμπουν στον αρχαίο ελληνικό μύθο του Ατλαντα! Το «Πηγάδι της Μοίρας» (Urdabrunnr). Φρουρείται από τη Νορν. Το «Hvergelmir», που είναι η πηγή πολλών ποταμών κάτι σαν το δικό μας Ασωπό. Οι συμβολισμοί του δέντρου Το YggdrasilL αναφέρεται και ως «γιγάντιο δένδρο τέφρας» -μνήμες των λαών από την εποχή «τ άγριου καιρού των ηφαιστείων»- και συνδέει όλα τα καταφύγια και όλους τους κόσμους. (Θυμηθείτε πως οι αρχαίοι Ελληνες έλεγαν πως όλα τα νεκρομαντεία συνδέονταν υπογείως μεταξύ τους). Στις περιγραφές και παραστάσεις του, τέσσερα ελάφια κινούνται ανάμεσα στα κλαδιά του Yggdrasill, με σκοπό να καταβροχθίσουν τα μπουμπούκια του. Τα ελάφια συμβολίζουν τους τέσσερις ανέμους. Στο δένδρο κατοικούν επίσης ο σκίουρος Ratatosk (ο «έχων ταχείς οδόντες», γι αυτό και έχει το έργο να μεταφέρει τα μηνύματα μεταξύ των ενοίκων του δένδρου, θεωρούμενος αγγελιαφόροςκουτσομπόλης), το Vidofnir (φίδι-δένδρο), ένας χρυσός κόκορας, ο Gullinkambi (χρυσή κτένα), που σκαρφαλώνει στην υψηλότερη κορυφή του, το Μποφ. Στις ρίζες του διαβιούν και άλλα όντα και φίδια, όπως το δρακόφιδο Nidhogg. Στα κλαδιά εντοπίζουμε και τον ηλιακό αετό. Ετσι, το ιερό κοσμικό δένδρο Yggdrasill γίνεται και πατρίδα πολλών πλασμάτων, που όλα είναι αλληγορίες των ανθρώπινων ιδιοτήτων. Την ημέρα του Ragnarok, λέει η παράδοση των Νορβηγών, ο γίγαντας Surt θα τα ρυθμίσει έτσι, ώστε το δένδρο να μην καεί στην πυρκαϊά Κατά το ισλανδικό έπος «Havamal» το δένδρο αυτό δημιουργήθηκε όταν κρέμασαν ανάποδα το θεό Ωντίν για 9 νύχτες, προκειμένου να αποκτήσουν οι άνθρωποι
µυθοι Ιότουνχαϊµ, η παγωµένη χώρα των γιγάντων κατά τη σκανδιναβική µυθολογία. το ρουνικό αλφάβητο. Ο Ωντίν «κεντήθηκε» (κατ άλλες µεταφράσεις «σταυρώθηκε») στα πλευρά του δένδρου µε λόγχη, για να κερδίσει σε αντάλλαγµα, και για λογαριασµό θεών κι ανθρώπων, τη γνώση των Ρουνών και την προφητική δύναµη. Στο σηµείο αυτό, το ιερό δένδρο των Σκανδιναβών ταυτίζεται µε το ιερό δένδρο των Κελτο-ιρλανδών, που έδωσε το αλφάβητο Ογκουµ (στο οποίο και καθένας από τους 13 σεληνιακούς µήνες αντιστοιχεί και σε ένα δένδρο). Να σηµειώσουµε εδώ ότι, κατά τον 7ο µ.χ. αιώνα, οι χριστιανοί βασιλιάδες της υτικής και Κεντρικής Ευρώπης κήρυξαν απηνείς διωγµούς κατά των αρχαιοθρήσκων -όπως είχαν κάµει προηγουµένως οι χριστιανοί κατά των Ελλήνων- και όλη αυτή η γνώση, η µυσταγωγία, η σοφία και η συµβολική αναφορικά µε τις ρίζες της ιερής δενδροφορίας χάθηκε για να επανέλθει στην εποχή µας τελείως παραλλαγ- µένη και µόνο στο εορταστικό της µέρος, κρατώντας όµως µέσα της κάπου ακόµη το αρχαιοελληνικό της «άστρο». ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Και ο Ζευς και ο Ωντίν έχουν ως σύµβολο τον αετό. Ο Ωντίν τον ηλιακό αετό, που φωλιάζει στο ένδρο της Ζωής. Ο Ωντίν είναι και ο δηµιουργός του πρώτου ζεύγους της νυν γενεάς ανθρώπων, του Ασκ και της Εµπλα αντίστοιχος δηλ. µε τον Θεό των χριστιανών, που είναι ο δηµιουργός του πρώτου ζεύγους των ανθρώπων, του Αδάµ και της Εύας. 2. Το gard σχετίζεται µε το gardhr > god. Ή το gher > grasp > γρασίδι, garden > yard κ.λπ. Και όλα αυτά έχουν τη ρίζα τους στην αρχαία ελληνική γαία > γραία (= η οργωµένη γη). 3. Βrunnr = πηγή, πηγάδι, εκ της αρχαίας ελληνικής ρίζας σχετικής µε το αναβλύζον και ρέον νερό βρ- > βρύω, βρύση, βροχή κ.λπ. ΠΗΓΕΣ Friedrich P., Proto-Indo-European Trees: The arboral system of a prehistoric people, εκδ. Univ. Chicago Press, Σικάγο, 1970. Graves R., The White Goddess, εκδ. Farrar, Straus and Giroux, Ν. Υόρκη, 1966. Keary An., The Heroes of Asgard: Tales from Scandinavian Mythology, εκδ. MacMillan, Λονδίνο, 1891. Lagerlof S., Drottningar i Kungahalla, 1899. Της ιδίας En Herrgardssagen. Λεκάκης Γ., Ηπειρος η γωνιά, που πέτρωσε στο 5, έκδ. RiA Music & Πολυµέσα Εκπαιδευτική Μηχανική, 1998. Του ιδίου: Τάµατα και αναθήµατα, εκδ. Γεωργιάδης, 2001. «Ιερά ελαιοδενδρολατρεία στην Κάλυµνο», στο περ. Ελληνικό Πανόραµα, τ. Σεπτ. 2007. «Μινωίτες Κρήτες ανακάλυψαν τη Γερµανία και εξόρυσσαν ασήµι στη Νορβηγία από το 2000 π.χ.», στο περ. Ελληνόραµα, Σεπτ. 2009. «Τα δαφνηφόρια», περ. «Νέα Σκέψις» τ. 09-11.2010 και 03-04.2011. Και στήλη «Πανηγυρολόγιον» στο περ. «Ελληνικό Πανόραµα». Lindow J., Norse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, εκδ. Oxford University Press, 2001. Orchard An., Dictionary of Norse Myth and Legend, Κάσσελλ, 1997. Simek R., Dictionary of Northern Mythology, εκδ. D. S. Brewer, 1993 και σε µτφρ. A. Hall, εκδ. D. S. Brewer, 2007. Worsae Ιω.-Ιάκ. Ασµούσεν, Ο πρωτόγονος πολιτισµός της Ρωσίας και των Σκανδιναυικών Κρατών, 1872. Του ιδίου, Η προϊστορική εποχή των βορείων λαών, 1881. Βλ. επίσης: Gesta Danorum (της ανίας), Poetic Edda, Prose Edda (σε µτφρ. J. Byock, εκδ. Penguin Classics, 2006), τις ρουνικές γραφές (Runestones), τους κύκλους «Tyrfing» και «Völsung» κ.ά. Who is who: Ο Γιώργος Λεκάκης είναι συγγραφέας βιβλίων για πολλούς και ιδιαίτερους τόπους της Ελλάδος. Πληροφορίες για το έργο του µπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του, www.lekakis.com 25 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ