ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Η αρχή της ελεύθερης επικοινωνίας συνδέεται άµεσα µε την ελεύθερη πνευµατική κίνηση του ατόµου. Η αρχή της ελεύθερης επικοινωνίας συναντάται στο άρθρο 19 παρ.1 του Συντάγµατος. Εφαρµόζεται στη συνολική έννοµη τάξη, είναι γενικότερα αποδεκτή και διακρίνεται για το ουδέτερο περιεχόµενό της. Αντικείµενο προστασίας του Συντάγµατος είναι η επικοινωνία. Η προστασία έχει απόλυτο χαρακτήρα, αξιώνεται η εφαρµογή του εν λόγω άρθρου όχι µόνο έναντι των κρατικών οργάνων, αλλά και έναντι των ιδιωτών. Φορείς είναι τόσο οι Έλληνες όσο και οι αλλοδαποί, τόσο τα φυσικά πρόσωπα όσο και τα νοµικά πρόσωπα. Το πεδίο εφαρµογής είναι ευρύτατο. Ενδεικτικά αναφέρεται ως πεδίο εφαρµογής της παρούσης αρχής ο οικογενειακός χώρος, το εργασιακό περιβάλλον και ο χώρος των φυλακών. Τέλος, τίθενται όρια στην εφαρµογή της αρχής της ελεύθερης επικοινωνίας από το ίδιο το Σύνταγµα, στο άρθρο 19 παρ.1 εδ. β. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ The principle of free communication is associated closely with the free intellectual movement of individual. The principle of free communication is located in the article 19 par.1 of Constitution. It is applied in the total legal order, it is more generally acceptable and is distinguished for her neutral content. Communication is protected by the Constitution. The protection has absolute character, the application of article in question is demanded not only against the government s organs, but also against the private individuals. The principle of free communication enjoy the Greeks as well as the foreigners, individuals as well as the legal companies. The field of application is very wide. Indicatively it is reported as field of application of present principle the familial area, the labour environment and the area of prisons. Finally, the Constitution places in the article 19 par. 1 ed. b limits in the application of principle of free communication.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Χειµερινό Εξάµηνο 2003/2004 Εποπτεύων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος Κωνσταντίνα Τροµπούκη Αθήνα, 16.12.2003

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I) Εισαγωγή. 1 Σελ. II) Το απαραβίαστο της ελεύθερης επικοινωνίας ως γενική αρχή του Συνταγµατικού ικαίου. 1 ΙΙΙ) Περιεχόµενο του άρθρου 19 παρ. 1 του Συντ. 1 ΙV) Προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας: α) έναντι των κρατικών οργάνων. β) έναντι των ιδιωτών. 2 2 2 V) Φορείς του άρθρου 19 παρ. 1 του Συντ. 3 VI) Εφαρµογή του άρθρου 19 παρ. 1 του Συντ.: α) στον οικογενειακό χώρο β) στον εργασιακό χώρο γ) στον χώρο των φυλακών 3 3 4 4 VII) Περιορισµοί του απολύτως απαραβίαστου της ελεύθερης επικοινωνίας. 5 VIII) Αναφορά στο άρθρο 8 της ΕΣ Α 6 IX) Αναφορά στη παρ.2 του άρθρου 19 του Συντ.-Α..Α.Ε. 7 X) Ανακεφαλαίωση 7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α..Α.Ε. Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος άρθρ. Άρθρο βλ. Βλέπε δηλ. ηλαδή εδ. Εδάφιο ΕΣ Α Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου και Θεµελιωδών Ελευθεριών Εφ εφετείο ΕφΑθ Εφετείο Αθηνών ΕφΘεσ Ελλ. /νη Εφετείο Θεσσαλονίκης Ελληνική ικαιοσύνη (περιοδικό) ΕΝ επ. Εµπορικός Νόµος επόµενα ΚΠολ λ.χ. Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας λόγου χάρη ΜΠρ Μονοµελές Πρωτοδικείο Ν.ή ν. ν.δ. ή Ν.. Νόµος Νοµοθετικό ιάταγµα ΟλΑΠ Ολοµέλεια Αρείου Πάγου ΠΚ παρ. Ποινικός Κώδικας παράγραφος π.χ. σχετ. παραδείγµατος χάρη σχετικά Σ. ή Σύντ. Σύνταγµα

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΛΕΞΙΑ ΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ-ΠΑΝΟΥΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Σωφρονιστικοί Κανόνες- Ελληνική Σωφρονιστική Νοµοθεσία- ιεθνή Σωφρονιστικά Κέιµενα-Σωφρονιστικός Κώδικας(ν.2776/1996), Ειδική Έκδοση Γ, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2000 ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Λ., Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, 12 η Έκδοση, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2001 ΑΓΤΟΓΛΟΥ Π.., Συνταγµατικό ίκαιο-ατοµικά ιακιώµατα, Τόµος Α, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1991 ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ Γ., Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου III, Θ Έκδοση, Αθήνα, 2001 ΚΑΡΡΑ ΑΡΓΥΡΙΟΥ, Ποινικό ικονοµικό ίκαιο, 2 η Έκδοση, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1998 ΠΕΡΡΑΚΗ ΣΤΕΛΙΟΥ Ε., ιαστάσεις της ιεθνούς Προστασίας των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, Ηνωµένα Έθνη-Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου, Τόµος Α, Β Έκδοση αναθεωρηµένη, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1998

1 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ι) Εισαγωγή. Μεγίστης σπουδαιότητας προϋπόθεση για την απρόσκοπτη και ελεύθερη πνευµατική κίνηση του ατόµου µέσα στην έννοµη τάξη συνιστά η αρχή του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας. Η έµφυτη τάση και ανάγκη του ανθρώπου για εξωτερίκευση σκέψεων, έκφραση στοχασµών και εν γένει για πνευµατική επαφή µε τους συνανθρώπους του γέννησε την επικοινωνία, η οποία λόγω της υψίστης και θεµελιώδους σηµασίας της προστατεύεται σήµερα από το Σύνταγµα, το οποίο ορίζει στο άρθρ. 19 παρ.1 ότι: «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο 1. Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων.» ΙΙ)Το απαραβίαστο της ελεύθερης επικοινωνίας ως γενική αρχή του Συνταγµατικού ικαίου. Συναντάται στο ανωτέρω άρθρο µια από τις γενικές αρχές του Συνταγµατικού ικαίου, που εφαρµόζεται στη συνολική έννοµη τάξη, είναι γενικότερα αποδεκτή και διακρίνεται για το ουδέτερο νοµικό περιεχόµενό της. Αξιοσηµείωτο είναι δε, ότι οι εν λόγω γενικές αρχές χαρακτηρίζονται ως βασικά αξιώµατα, των οποίων ο ρόλος είναι διττός, ρυθµιστικός και ερµηνευτικός. Η αρχή του απορρήτου της επικοινωνίας συσχετίζεται επίσης κατά άµεσο τρόπο µε το θεµελιώδες δικαίωµα του ατόµου να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του (άρθρ. 5 παρ. 1 του Συντ.) και παράλληλα µε το άσυλο της κατοικίας και το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρ. 9 παρ. 1 του Συντ.). III) Περιεχόµενο του άρθρου 19 παρ. 1 του Συντ. Το Σύνταγµα προστατεύει το απόρρητο της επικοινωνίας και όχι το περιεχόµενο του µηνύµατος που αποστέλλεται. Η επιλογή από τα µέρη του επικοινωνιακού µέσου, όπως επιστολή, τηλεγράφηµα, τηλεφώνηµα, φαξ, εναπόκειται στην ελεύθερη βούλησή τους, υπό τον όρο να είναι εκ φύσεως επιτρεπτή από το µέσο η διασφάλιση του απορρήτου. Το θέµα της επικοινωνίας δύναται να αφορά προσωπικής ή επαγγελµατικής υφής ζητήµατα. Αντισυνταγµατικό κρίνεται το άρθρο 561 του ΕΝ, σύµφωνα µε το οποίο οι επιστολές που απευθύνονται στον πτωχεύσαντα έµπορο παραδίδονται στους συνδίκους, οι οποίοι τις αποσφραγίζουν. ιαπιστώνεται εν προκειµένω ότι παραβιάζεται το ατοµικό δικαίωµα του πτωχεύσαντα εµπόρου να προβαίνει µόνο ο ίδιος σε γνώση του περιεχοµένου των επιστολών 2. Η συνταγµατική προστασία του απορρήτου καλύπτει το χρονικό διάστηµα από την παράδοση της επιστολής στο ταχυδροµείο έως την παραλαβή, υπό την προϋπόθεση ότι η επιστολή είναι 1.βλ. και στο άρθρο 8 της Ε.Σ..Α. 2.βλ. Π.. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα,τόµος Α, Αθήνα, 1991, σελ. 356

2 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ σφραγισµένη, ειδάλλως νοείται ως ιδιωτικό έγγραφο, το οποίο προστατεύεται σύµφωνα µε το άρθρ. 9 παρ. 1 του Συντ. Η προαναφερθείσα προστασία δεν ισχύει σε περίπτωση κατά την οποία η µεταφορά της επιστολής ανατέθηκε σε ιδιώτη, αλλά το άρθρ. 370 του Π.Κ. ορίζει το αξιόποινο αδίκηµα της παραβίασης του απορρήτου των επιστολών και διώκεται µετά από έγκληση. IV) Προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας: α) έναντι των κρατικών οργάνων. Συνάγεται λοιπόν εκ των ανωτέρω, ότι η προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας που καθιερώνεται στο Σύνταγµα έχει προδήλως απόλυτο χαρακτήρα, αξιώνει µε άλλα λόγια την εφαρµογή του περί ου ο λόγος άρθρου όχι µόνο εκ µέρους των κρατικών οργάνων, αλλά επιπροσθέτως εκ µέρους των ιδιωτών. Απαιτεί την καθολική και απόλυτη εφαρµογή του. Ειδικότερα, το άρθρ. 19 παρ.1 του Συντ. απευθύνεται στην κρατική εξουσία, η οποία διαφοροτρόπως (κρατικές υπηρεσίες, παραχωρηµένες δηµόσιες υπηρεσίες, αυτοδιοικούµενοι οργανισµοί, δηµόσιες επιχειρήσεις) κατευθύνει και συντονίζει σε µονοπωλιακό επίπεδο τη λειτουργία των µέσων επικοινωνίας. β) έναντι των ιδιωτών. Η αντίστοιχη προστασία απέναντι στους πολίτες επιτυγχάνεται δια της κοινής νοµοθεσίας (Π.Κ.), η οποία εξειδικεύει την συνταγµατική διάταξη. Ενδεικτικά αναφέρεται το άρθρ. 370Α παρ.1 του Π. Κ., το οποίο ορίζει ότι: «Όποιος αθέµιτα παγιδεύει ή µε οποιονδήποτε άλλον τρόπο παρεµβαίνει σε τηλεφωνική σύνδεση ή συσκευή µε σκοπό να πληροφορηθεί ή να µαγνητοφωνήσει το περιεχόµενο τηλεφωνικής συνδιάλεξης µεταξύ τρίτων τιµωρείται µε φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Η χρησιµοποίηση από τον δράστη των πληροφοριών ή µαγνητοταινιών που αποκτήθηκαν µε αυτόν τον τρόπο θεωρείται επιβαρυντική περίπτωση.» Επιπροσθέτως, παράνοµη και τιµωρητέα είναι κατά το άρθρ. 370Α παρ.2 του Π.Κ. η µαγνητοφώνηση ιδιωτικής συνοµιλίας µεταξύ αυτού και τρίτου χωρίς τη συναίνεση του τελευταίου. Η χρήση των µαγνητοταινιών τιµωρείται, εφόσον αποκτήθηκαν µε τους τρόπους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Για την ενίσχυση της θέσεως αυτής αναφέρεται η απόφαση του ΑΠ 748/2000, σύµφωνα µε την οποία η µαγνητοταινία (ιδιωτικό έγγραφο, άρθρ. 339 του ΚΠολ ) δεν συνιστά επιτρεπόµενο αποδεικτικό µέσο, αν σ αυτήν περιέχεται ιδιωτική οµιλία, της οποίας η καταγραφή έγινε χωρίς τη συναίνεση του προσώπου, εναντίον του οποίου προσκοµίζεται, γιατί καταστρατηγείται το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής και της επικοινωνίας µε οποιοδήποτε τρόπο (άρθρ. 5 παρ. 1, 9 παρ. 1 εδ.α, 19 εδ.α Συντ.) 3. Το απόρρητο δε αυτό είναι απόλυτα απαραβίαστο έναντι κάθε παράνοµης προσβολής 4. 3. Ολ.ΑΠ 1/2001 και 17/1993 4. άρθρ. 57 ΑΚ-βλ. σχετ. Ολ. ΑΠ 18/1995 και σηµείωµα του Εισαγγελέα ΑΠ Γ. Πλαγγιανάκου και εισήγηση του αρεοπαγήτη. Κονδύλη στην Ολ. ΑΠ 17/1993, Ελλ. /νη 1993, σελ.1663 επ.

3 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Aξιοσηµείωτο επίσης, ότι ο άµεσος συσχετισµός του άρθρου 19 µε το άρθρο 9 του Συντ. προκύπτει από την παρ.3 τουάρθρου 19, όπου απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9 Α5. V) Φορείς του άρθρου 19 παρ. 1 του Συντ. Φορείς ή υποκείµενα του συνταγµατικά κατοχυρωµένου ατοµικού δικαιώµατος του απορρήτου της επικοινωνίας είναι τόσο οι Έλληνες όσο και οι αλλοδαποί και οι ανιθαγενείς, εφόσον το Σύνταγµα δεν κάνει καµία διάκριση. Εκτός από τα φυσικά πρόσωπα, προστατεύονται και τα νοµικά πρόσωπα, ιδιωτικού αλλά και δηµοσίου δικαίου 6, αν και τα τελευταία δεσµεύονται παρά ωφελούνται από τα ατοµικά δικαιώµατα (παραδοσιακή νοµική θεωρία). Η συνταγµατική αρχή του απορρήτου της επικοινωνίας αφορά τη συνολική έννοµη τάξη, ισχύει σε όλη τη οικονοµική, κοινωνική, πολιτική ζωή της κοινωνικής συµβίωσης και ως εκ του τούτου δεν νοείται ο αποκλεισµός της ισχύος της στα νοµικά πρόσωπα του δηµοσίου δικαίου. VI) Εφαρµογή του άρθρου 19 παρ. 1 του Συντ.: α) στον οικογενειακό χώρο. Το απόρρητο της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας δεν πρέπει να παραβιάζεται στον οικογενειακό και εργασιακό χώρο, καθώς επίσης και στο χώρο των φυλακών. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το άρθρ. 1520 εδ.α του ΑΚ: «Ο γονέας µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο διατηρεί το δικαίωµα της προσωπικής επικοινωνίας µε αυτό» 7.Αναφορικά αυτού, αξίζει να υποµνηστεί η απόφαση του ΑΠ Τµ.Γ 534/1991, σύµφωνα µε την οποία το δικαίωµα της επικοινωνίας είναι άκρως προσωπικό, απορρέει από το βιολογικό και συναισθηµατικό δεσµό του τέκνου και του γονέα και η άσκησή του αποβλέπει κυρίως στο συµφέρον του τέκνου. Η τυχόν υπαιτιότητα του γονέα για τη διακοπή της έγγαµης συµβίωσης και τη λύση του γάµου δεν επηρεάζει το δικαίωµα, το οποίο δεν µπορεί να αποκλειστεί. Εάν από την άσκησή του υπάρχει κίνδυνος για την ανατροφή του τέκνου πρέπει να ρυθµιστεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξουδετερωθεί ο κίνδυνος. Πλήρης αποκλεισµός δεν νοείται, γιατί κρίνεται αντισυνταγµατικός 8. Το δικαίωµα της προσωπικής επικοινωνίας του γονέα µετά του ανηλίκου τέκνου λειτουργεί µέσα στη φύση του οικογενειακού δικαιώµατος 9. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι επιπροσθέτως δεν πρέπει να εµποδίζεται η επικοινωνία του τέκνου µε τους απώτερους ανιόντες. Την θέση αυτή ενισχύει η νοµολογία, καθώς η απόφαση του ΑΠ Τµ.Γ 1465/1988 καταλήγει στο σκεπτικό ότι ο πατέρας δεν έχει δικαίωµα χωρίς σπουδαίο λόγο να εµποδίσει τη επικοινωνία της γιαγιάς µε τον εγγονό µετά το θάνατο της θυγατέρας της και µητέρας του 5. βλ. απόφαση του ΑΠ 1434/2001 6. Αντίθετη άποψη του αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα Α, σ. 353 7. ΕφΘεσ 3570/1991, ΕφΑθ 8668/1987 και ΑΠ 719/1996 8. ΕφΘεσ 276/2000 9. ΜΠρΒόλου 191/2000

4 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ανηλίκου. Το απόρρητο της επικοινωνίας επεκτείνεται και στις σχέσεις µεταξύ των συζύγων, µε µια ουσιώδη απόκλιση, που αποσκοπεί στην προστασία του θεσµού του γάµου. Ειδικότερα, είναι αποδεκτό σήµερα µετά από θεωρητικές διχογνωµίες και νοµολογιακές διαφοροποιήσεις, ότι το απόρρητο της επικοινωνίας αφορά όλα τα θέµατα και ζητήµατα που δεν συσχετίζονται µε τα αντικειµενικά στοιχεία του γάµου, δηλ. µε τη συµβίωση, τη κοινωνία του συζυγικού βίου και τη τήρηση της συζυγικής πίστης 10. Ως εκ τούτου και σε συµφωνία µε την απόφαση 381/1987 του ΑΠ Τµ.Γ, θεωρείται νόµιµη η προσκόµιση ως αποδεικτικού µέσου µαγνητοταινίας, που καταγράφει ερωτικές συνοµιλίες της άπιστης συζύγου και λαµβάνεται υπόψη από το δικαστήριο. β) στον εργασιακό χώρο. Το απόλυτα απαραβίαστο του απορρήτου των επιστολών διατηρεί την ισχύ του και στον εργασιακό χώρο, όπου ο εργοδότης οφείλει να σέβεται και να προστατεύει το ανωτέρω συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα. εν επιτρέπεται στον εργοδότη να ελέγχει, να επιτηρεί και να καταγράφει την προσωπική επικοινωνία του εργαζοµένου, όπως για παράδειγµα να ανοίγει τις επιστολές και να έχει πρόσβαση χωρίς τη συναίνεση του τελευταίου στις τηλεφωνικές του συνοµιλίες. γ) στον χώρο των φυλακών. Ιδιάζουσα αξία έχει η αρχή της ελεύθερης επικοινωνίας στους χώρους, όπου κρατούνται οι κατηγορούµενοι και οι καταδικασθέντες σε φυλάκιση. Ένα από τα δικαιώµατα του κατηγορουµένου είναι σύµφωνα µε το άρθρ.366 παρ.3 εδ.α του ΚΠοιν το δικαίωµα παράστασης µε συνήγορο υπεράσπισης, το οποίο δεν νοείται χωρίς την ελεύθερη και απρόσκοπτη επικοινωνία µε τον παριστάµενο συνήγορο, ώστε να προετοιµαστεί επιτυχώς και αποτελεσµατικά η γραµµή υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η επικοινωνία δύναται να είναι γραπτή ή προφορική και πρέπει να ασκείται ελλείψει περιορισµών, όπως π.χ εγκατάσταση κάµερας µε σκοπό την παρακολούθηση κινήσεων και καταγραφή συνοµιλιών. Σηµειωτέον δε, ότι ο περιορισµός του άρθρ. 19 εδ.β Συντ. δεν ισχύει εν προκειµένω. Η αποδέσµευση από το απόρρητο δεν αφορά την επικοινωνία του κατηγορουµένου µε τον συνήγορο και ενόψει αυτής της απόκλισης δεν επιτρέπεται να χρησιµοποιηθεί ως αποδεικτικό µέσο εις βάρος του αυτό που προέρχεται από παράνοµη παρακολούθησή του. Περαιτέρω, σύµφωνα µε το άρθρ.53 παρ.4 του Σωφρονιστικού Κώδικα (Ν. 2776/1999): «Το περιεχόµενο των επιστολών και της τηλεφωνικής και κάθε άλλης µορφής ανταπόκρισης ή επικοινωνίας κατά το άρθρ. 19 του Συντ. δεν ελέγχεται 10. βλ. Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Θ Έκδοση, Αθήνα, 2001, σ.1055

5 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Σε περίπτωση που το επιβάλλουν λόγοι εθνικής ασφάλειας ή προς διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων, το περιεχόµενο αυτό µπορεί να ελεγχθεί υπό τις εγγυήσεις που ορίζει ο νόµος.» Ενόψει των ανωτέρω εκτεθέντων, γίνεται ευχερώς αντιληπτό, ότι οι κρατούµενοι απολαύουν της επαφής και επικοινωνίας µε τον εξωτερικό κόσµο και διατηρούν ακέραιο υπό την επιφύλαξη του νόµου το ατοµικό συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα, έτσι ώστε να αποκλείεται η απόλυτη αποµόνωση από τον οικογενειακό, συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον. VII) Περιορισµοί του απολύτως απαραβίαστου της ελεύθερης επικοινωνίας. Η απόλυτη εφαρµογή του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας δεν προβλέπεται στο ισχύον Σύνταγµα. Σαφέστατα, το άρθρ. 19 εδ.β ορίζει ότι: «Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων.» Τα όρια που τίθενται από το Συντ. κρίνονται αναγκαία για την προστασία του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και της συνολικής έννοµης τάξης. Κατά πρώτοις, αξιοσηµείωτο είναι, ότι η θέσπιση των εγγυήσεων ανατίθεται από τον συντακτικό νοµοθέτη στον κοινό, ο οποίος ωστόσο πρέπει να κινηθεί µέσα στα όρια και πλαίσια της δεσµευτικής εξουσιοδότησης νόµου. Οι περιορισµοί εφαρµόζονται αποκλειστικά από τη δικαστική αρχή και πιο συγκεκριµένα από ισόβιο δικαστή, που ενεργεί είτε αυτεπάγγελτα είτε µετά από αίτηση του εισαγγελέως ή οποιουδήποτε ανακριτικού υπαλλήλου, όπως προβλέπεται στο άρθρ.2 του Ν.. 792/1971 «Περί του απορρήτου των επιστολών και της καθ οιονδήποτε άλλον τρόπο ανταποκρίσεως.» Σε συµφωνία µε τα ανωτέρω, αναφέρεται η απόφαση 1697/2000 της Αρχής Προστασίας εδοµένων κατά την οποία ορίζεται, ότι τα µόνα αρµόδια όργανα για την άρση του απορρήτου των τηλεπικοινωνιακών συνδιαλέξεων και κατ αναλογία της επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι το ικαστικό Συµβούλιο ή ο εισαγγελέας και για την διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων ρητά κατονοµαζοµένων από το νόµο ή για λόγους εθνικής ασφάλειας και εποµένως δεν τίθεται ζήτηµα άδειας της Αρχής Προστασίας εδοµένων για την άρση του απορρήτου. Στο εκτεθέν Ν.. 792/1971 προβλέπεται η άσκηση προσφυγής στον πρόεδρο των πρωτοδικών κατά της απορριπτικής πράξης του ανακριτή (άρθρ. 3) και ορίζεται ότι η αποδέσµευση δεν µπορεί κατ αρχήν να διαρκέσει περισσότερο από δεκαπέντε ηµέρες, χωρίς να αποκλείεται παράταση µετά από απόφαση του προέδρου πρωτοδικών (άρθρ. 4). Περαιτέρω, απαγορεύεται η χρησιµοποίηση του περιεχοµένου παραβιασθείσης επιστολής ή ανταπόκρισης για σκοπό διαφορετικό από εκείνους που προβλέπει το Σύνταγµα και ορίζεται ποινή φυλάκισης

6 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ µέχρι τριών ετών για τους παραβάτες (άρθρ. 5). ύο είναι οι περιπτώσεις άρσης του απορρήτου κατά το άρθρ. 19 εδ.β του Συντ., η εθνική ασφάλεια και η διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. Σε εκτέλεση της παραπάνω διάταξης,στο άρθρ. 4 παρ.1α,β,γ,δ, και ε του Ν.2225/1994 ορίζεται ρητά σε ποιες περιπτώσεις σοβαροτάτων εγκληµάτων επιτρέπεται η άρση του εν λόγω απορρήτου. Ειδικότερα, η άρση του απορρήτου είναι επιτρεπτή για τη διακρίβωση των εγκληµάτων ποτ προβλέπονται από: Α) τα άρθρα 134, 135 παρ.1,2, 135Α, 137Β, 138, 139, 140,143, 144,146,148 παρ.2, 150,151, 157 παρ.1, 168 παρ.1, 187 παρ.1,2, 207, 208 παρ.1, 264 περ.β,γ, 270, 272, 275 περ.β,291 παρ.1 εδ.β,γ, 299, 322, 324 παρ.2,3, 374, 380, 385 του ΠΚ, Β) τα άρθρα 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 39, 40, 41, 63, 64, 76, 93 και 97 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα, Γ) το άρθρο 15 παρ.1 του ν.2168/1993 ) τα άρθρα 5, 6, 7 και 8 του ν.1729/1987, Ε) τα άρθρα 89, 90 και 93 του ν.1165/19. Επίσης επιτρέπεται η άρση του απορρήτου για τη διακρίβωση των προπαρασκευαστικών πράξεων για το έγκληµα της παραχάραξης νοµίσµατος κατά το άρθρ. 211 του ΠΚ. Σε όλες τις ανωτέρω εκτεθείσες περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία προϋπόθεση η αιτιολογία από το αρµόδιο δικαστικό συµβούλιο, ότι η διερεύνηση της υπόθεσης ή η εξακρίβωση του τόπου διαµονής του κατηγορουµένου είναι αδύνατη ή ουσιωδώς δυσχερής χωρίς την άρση. Υπό το πρίσµα των παραπάνω στοιχείων συνάγεται, ότι εξαίρεση από τον συνταγµατικής ισχύος κανόνα του απολύτως απαραβίαστου της ελεύθερης επικοινωνίας ισχύει µόνο χάριν της προστασίας συνταγµατικά υπέρτερων έννοµων αγαθών, όπως είναι λ.χ. η ανθρώπινη ζωή. εν συντρέχει η προαναφερθείσα περίπτωση όταν παρατηρούνται τηλεφωνικές κλήσεις σε συνδροµήτρια κινητής τηλεφωνίας από άγνωστα πρόσωπα, τα οποία στην απάντηση του κατόχου του κινητού παραµένουν βωβά, σύµφωνα µε την απόφαση του ΑΠ 191/1996. εν προκύπτει εν προκειµένω η τέλεση κάποιου σοβαρού εγκλήµατος ούτε κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια, ώστε να αρθεί το απόρρητο της επικοινωνίας. Αντίθετα, κατά την απόφαση 990/1994 του ΑΠ Τµ.Γ, η αποσφράγιση των επιστολών δεν παραβιάζει το απόρρητο των επιστολών κατά το άρθρ. 19 του Συντ., ενόψει του ότι η αποστολή συναλλάγµατος στο εξωτερικό χωρίς άδεια συνιστά απόπειρα παράνοµης εξαγωγής του 11. VIII) Αναφορά στο άρθρο 8 της ΕΣ Α. Η ευρωπαϊκή κατοχύρωση της ελευθερίας της επικοινωνίας είναι µία νοµική πραγµατικότητα. 11. βλ. άρθρ. 10 παρ. 1 εδ. β, 3 και 4 του ν. 5422/1932 «Περί προστασίας του εθνικού νοµίσµατος»

7 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το άρθρ. 8 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης ικαιωµάτων του Ανθρώπου εγγυάται το δικαίωµα του σεβασµού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, της κατοικίας και της ανταποκρίσεως. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί, ότι και εδώ τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες δεν έχουν απόλυτο χαρακτήρα, δεδοµένων των περιορισµών, που εκφράζονται µε γενικούς και αόριστους όρους. Ειδικότερα, η επέµβαση της δηµόσιας αρχής στη σφαίρα της ελεύθερης επικοινωνίας είναι επιτρεπτή, εφόσον «προβλέπεται από το νόµο και αποτελεί µέτρο το οποίο σε µία δηµοκρατική κοινωνία είναι αναγκαίο για την εθνική ασφάλεια, τη δηµόσια ασφάλεια, την οικονοµική ευηµερία της χώρας, την προάσπιση της τάξεως και την πρόληψη του εγκλήµατος, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, ή την προστασία των δικαιωµάτων και ελευθεριών των τρίτων». Υπό το φως των προεκτεθέντων, παρατηρείται η γενικότητα των περιορισµών που τίθενται στην παρ.2 του άρθρου 8 της ΕΣ Α, οι οποίοι πρέπει να εξειδικεύονται µε κοινό νόµο, όπως άλλωστε ισχύει στην ελληνική έννοµη τάξη, να αποβλέπουν στην τελέσφορη ικανοποίηση και πραγµάτωση των ανωτέρω αναφερθέντων και εκ του νόµου οριζοµένων στόχων και να κρίνεται κάθε φορά η αναγκαιότητα του µέτρου αυτού. IX) Αναφορά στη παρ.2 του άρθρου 19 του Συντ.-Α..Α.Ε. Πρέπει τέλος να σηµειωθεί, ότι η παρ.2 του άρθρου 19 του Συντ. προβλέπει τα κάτωθι: «Νόµος ορίζει τα σχετικά µε τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρµοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο της παραγράφου 1.» Συνιστάται, λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α..Α.Ε.) 12, µε σκοπό την προστασία του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Στην έννοια της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών περιλαµβάνεται και ο έλεγχος της τήρησης των όρων και της διαδικασίας άρσης του απορρήτου. Η Α..Α.Ε. είναι ανεξάρτητη αρχή, που απολαµβάνει διοικητικής αυτοτέλειας. Έδρα της Α..Α.Ε. είναι η Αθήνα, µπορεί όµως, µε απόφασή της να εγκαθιστά και να λειτουργεί γραφεία και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Οι αποφάσεις της Α..Α.Ε. κοινοποιούνται µε µέριµνά της στον Υπουργό ικαιοσύνης, ενώ στο τέλος κάθε έτους υποβάλλεται έκθεση των πεπραγµένων της στον Πρόεδρο της Βουλής, στον Υπουργό ικαιοσύνης και στους αρχηγούς των κοµµάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Α..Α.Ε. υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο κατά τον τρόπο και τη διαδικασία που κάθε φορά προβλέπεται από τον Κανονισµό της Βουλής. X) Ανακεφαλαίωση. Λαµβανοµένων υπόψη όλων των προαναφερθέντων, συνάγεται η «πρωταρχική αξία» της 12. βλ. ν. 3115/2003

8 H ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ελεύθερης επικοινωνίας. Πιο συγκεκριµένα, κατά τη θεµελιώδη διάταξη του άρθρου 2 παρ.1 του Συντ. «ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Στην προστατευόµενη από το Σύνταγµα και µάλιστα «πρωταρχικά», αξία του ανθρώπου περιλαµβάνεται και η ελευθερία της επικοινωνίας, αφού µέσω και αυτής εκφράζεται και πραγµατώνεται η αξία του ανθρώπου. Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθερίας αυτής προκύπτει και από το άρθρο 9 παρ.1 εδ.β του Συντάγµατος, που ορίζει ότι «η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου είναι απαραβίαστη». Το άρθρο ωστόσο που προστατεύει καθ ολοκληρία την ελεύθερη επικοινωνία είναι το άρθρο 19 παρ.1 του Συντάγµατος, στο οποίο προβλέπεται ότι «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων».