ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ Ο.Ε.Ο.Α. «ΑΘΗΝΑ 2004» ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΡ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΘΕΟΧΑΡΗ Διευθύντρια Περιβάλλοντος Ο.Ε.Ο.Α. «ΑΘΗΝΑ 2004» 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι μοντέρνοι Ολυμπιακοί Αγώνες με το χαρακτήρα που έχουν προσλάβει και τις προδιαγραφές που απαιτούν, αποτέλεσαν μείζονος έκτασης και εμβέλειας γεγονός και συνάμα πρόκληση, ιδίως για μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα. Πρόκληση στην οποία πρέπει να ανταποκριθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τόσο όσον αφορά στην ίδια τη διοργάνωση, η οποία πρέπει να είναι άψογη, αλλά και σε ό,τι αφορά στη λεγόμενη ολυμπιακή κληρονομιά σε διαφόρους τομείς. Λόγω της παγκόσμιας εμβέλειας των Ολυμπιακών Αγώνων, οι όποιες θετικές περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες σε αυτούς έχουν διεθνή απήχηση και προβολή. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) εδώ και μία δεκαετία, θεωρεί το περιβάλλον ως έναν από τους τρεις πυλώνες του Ολυμπισμού, μία θεμελιώδη αξία του Ολυμπιακού κινήματος, το οποίο μέχρι πρότινος εστίαζε την προσοχή του στην ανάπτυξη της άθλησης και την ενίσχυση του πολιτισμού. Εξάλλου και το Διοικητικό Συμβούλιο του UNEP το 2003, συμπεριέλαβε στις κατευθυντήριες γραμμές της στρατηγικής του, τη συνεργασία με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και τις Εθνικές Οργανωτικές Επιτροπές των Ολυμπιακών Αγώνων για την επίτευξη των στόχων της Χιλιετίας.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2 2. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η διοργάνωση ενός μεγάλου αθλητικού γεγονότος με την κατασκευή νέων αθλητικών εγκαταστάσεων και τη διαμόρφωση αθλητικών χώρων που συνεπάγεται, μπορεί να βοηθήσει στην ανάπλαση του αστικού και του ευρύτερου περιβάλλοντος σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν οι απαραίτητες δομές, τα κίνητρα και τα μέσα. Το «πρασίνισμα» των Ολυμπιακών Αγώνων μπορεί και πρέπει να αποτελεί στόχο των εκάστοτε διοργανωτών. Σ αυτή την προσπάθεια μπορούν να συμμετέχουν πολλοί παραγωγικοί και μεταποιητικοί κλάδοι, επιχειρήσεις από το χώρο της τεχνολογίας, των μεγάλων κατασκευών, παραγωγοί ειδών διατροφής και άλλοι, οι οποίοι μπορούν να δοκιμάσουν τη μετάβασή τους σε πρακτικές και διαδικασίες φιλικότερες προς το περιβάλλον εγκαινιάζοντας περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 3 Υπάρχουν όμως και αρνητικές πλευρές. Σ ό,τι αφορά στο περιβάλλον αυτές αφορούν στις πιέσεις που ασκεί ένας μεγάλος αριθμός υποδομών και ανθρώπων σε περιορισμένο χώρο και η διεξαγωγή ενός μεγάλης εμβέλειας γεγονότος σε σύντομο χρόνο, που προκαλούν με τη σειρά της, εντάσεις οι οποίες δεν είναι πάντα εύκολο να αναιρεθούν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Για το λόγο αυτό η ΔΟΕ έχει κάνει έκκληση σε όλες τις εθνικές επιτροπές να αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε «κάθε μελλοντική αθλητική διοργάνωση, ανεξαρτήτως μεγέθους, να ενσωματώσει την περιβαλλοντική προσέγγιση στο σχεδιασμό και την οργάνωσή της». Η Αθήνα, ως διοργανώτρια πόλη για να ανταποκριθεί στην πρόκληση, όφειλε να αναβαθμίσει τις υποδομές της, να βελτιώσει την εικόνα της και τις συλλογικές συμπεριφορές, με τρόπο που να κάνει ένα σημαντικό βήμα προς μια ανάπτυξη λιγότερο εχθρική προς το περιβάλλον. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες συνιστούν για το λόγο αυτό εργαλείο και ευκαιρία συνάμα. Εργαλείο γιατί μπορούν να διευκολύνουν παρεμβάσεις για την ανάπλαση της πόλης σε κρίσιμες περιοχές και ευκαιρία γιατί μπορούν να δώσουν χώρο για έκφραση, δημιουργία και επιχειρηματική δραστηριότητα σε ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Αυτή ήταν και η υποθήκη που έβαζε για το μέλλον ο Φάκελος Υποψηφιότητας της πόλης των Αθηνών. Όσα προβλέπονταν σε αυτό το μνημόνιο, που προφανώς συνετέλεσε στη θετική ψήφο για την πρόκριση της Αθήνας και της Ελλάδας γενικότερα, αποτελούν δεσμεύσεις και υποχρεώσεις, που όχι μόνο οφείλουν να γίνουν σεβαστές, αλλά και να εμπλουτίζονται με την πάροδο του χρόνου.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4 Κρίνοντας τα πράγματα στην παρούσα φάση θα πρέπει να λάβουμε υπ όψιν την πραγματικότητα της Αθήνας στην αρχή της προετοιμασίας, μιας πόλης με έντονα τα σημάδια της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, της πολεοδομικής ασφυξίας, της έλλειψης επαρκών υποδομών, αλλά και μιας διοίκησης που πρέπει να ξεπεράσει τον εαυτό της και τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις για να καταφέρει πολλά μέσα σε ασφυκτικά χρονικά περιθώρια. Θα πρέπει, επίσης, να αναλογισθούμε την αδυναμία που έχουν συχνά οι δυνάμεις της αγοράς, αλλά και άλλοι εμπλεκόμενοι φορείς, να προσαρμοστούν σε νέες πρακτικές, νέα προϊόντα και τεχνολογίες, προσκολλημένοι σε «εύκολες» λύσεις που οδηγούν στην επιφυλακτικότητα απέναντι στο νέο και τελικά στην αδράνεια. Να λάβουμε υπ όψιν το πολύ αυστηρό νομικό και θεσμικό πλαίσιο που προβλέπεται από την εθνική και κοινοτική νομοθεσία για το σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων, την αλλαγή χρήσεων, τις απαλλοτριώσεις, τις αδειοδοτήσεις κ.λπ. 2.1. Το θεσμικό πλαίσιο για το περιβάλλον Σε όρους θεσμικού πλαισίου θα πρέπει να επισημανθεί η ειδοποιός διαφορά σε σχέση με άλλες διοργανώτριες πόλεις στον τομέα του δικαίου που εφαρμόσθηκε, αφού για πρώτη φορά δοκιμάσθηκε στην πράξη το Ευρωπαϊκό Δίκαιο στην προετοιμασία της διοργάνωσης. Στην περίπτωση της Βαρκελώνης η Ισπανία, ως νέο μέλος τότε της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βρισκόταν σε μεταβατικό στάδιο σε ό,τι αφορά στην υποχρέωση τήρησης του κοινοτικού δικαίου. Στον φάκελο υποψηφιότητας και στα προβλεπόμενα σε αυτόν σε σχέση με το περιβάλλον αναφερόταν ότι κανένα έργο ανεξαρτήτως μεγέθους δεν θα μπει
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5 στο στάδιο της υλοποίησης χωρίς να προηγηθεί Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Ο στόχος αυτός υλοποιήθηκε σε βαθμό και σε πληρότητα ανάλογη προς τον τρόπο που το πλαίσιο των ΜΠΕ λειτουργεί στη χώρα μας. Τα έργα και οι παρεμβάσεις που έγιναν και γίνονται για να καταστήσουν την πόλη ικανή να φιλοξενήσει το γεγονός, εντάσσονταν στο μακροχρόνιο σχεδιασμό της χώρας και θα υλοποιούνταν πιθανώς και ανεξάρτητα από την τέλεση των Αγώνων. Συνδέθηκαν ωστόσο με τους Αγώνες καθώς συμπεριελήφθησαν στο Φάκελο Υποψηφιότητας. Η συμβολή των Αγώνων στα έργα αυτά είναι ότι συχνά επιτάχυνε την υλοποίησή τους. 2.2. Ολυμπιακές αναπλάσεις Σύμφωνα με τον φάκελο υποψηφιότητας «το περιβάλλον όχι μόνο θα έπρεπε να προστατευθεί, αλλά και να βελτιωθεί». Το θέμα αυτό είναι ευρύτατο καθώς με τη λέξη περιβάλλον μπορεί να εννοούμε τα πάντα και για το λόγο αυτό μπορεί να υπάρξουν διαφορετικές προσεγγίσεις αντιρρήσεις, ενστάσεις. Αν ωστόσο, επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο αστικό περιβάλλον, τότε με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες έγιναν και γίνονται σημαντικά έργα που βελτιώνουν τη λειτουργία της πόλης, την εικόνα της και κατ επέκταση την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Παράδειγμα το πρόγραμμα Ολυμπιακών Αναπλάσεων του ΥΠΕΧΩΔΕ το οποίο περιλαμβάνει τις παρακάτω ενότητες, κάθε μια από τις οποίες αποτελείται από έναν αριθμό επιμέρους παρεμβάσεων: Ανάκτηση και ανάπλαση θαλάσσιου μετώπου (μελέτη ανάκτησης και ανάπλασης θαλάσσιου μετώπου από το Φαληρικό Όρμο μέχρι το Ελληνικό, μελέτη ανάπλασης-αναβάθμισης Νότιας Πύλης από το Φάληρο μέχρι την οδό Πειραιώς κ.λπ.) Αναπλάσεις πυλών της πόλης ανάπλαση οδού Πειραιώς, ανάπλαση οδού Βουλιαγμένης, Ανάπλαση Οδού Αθηνών, ανάπλαση Δυτικής Πύλης κ.λπ.) Έργα ανάδειξης ιστορικού κέντρου και παρυφών του (αναπλάσεις πλατειών Εξαρχείων, Βικτωρίας, Βάθης, Κολωνακίου, ανάπλαση οδού Ακαδημίας, ανάπλαση Λ. Πανεπιστημίου, κ.λπ.) Αναπλάσεις Πειραιά (αρχαιολογικό πάρκο στις αστικές πύλες του Πειραιά κ.λπ.) Δράσεις βελτίωσης της εικόνας της πόλης (φωτισμός ειδικών κτηρίων, αναβαθμίσεις όψεων, κ.λπ.) Αναπλάσεις γύρω από Ολυμπιακούς χώρους και προσβάσεις (Ολυμπιακό Χωριό, Νίκαια, Άνω Λιόσια κ.λπ.)
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7 Οι παρεμβάσεις αυτές θα ολοκληρωθούν στην πλειονότητά τους πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, ενώ σε κάποιες η ολοκλήρωση της παρέμβασης θα γίνει μεταολυμπιακά. Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει στην ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, έργο πνοής για την Αθήνα, που με αφορμή τους ΟΑ επιταχύνθηκε και ολοκληρώνεται, αλλά και άλλες απλούστερες φαινομενικά παρεμβάσεις αισθητικής βελτίωσης του περιβάλλοντος, όπως η αποκαθήλωση των διαφημιστικών πινακίδων που συμβάλλουν στην αισθητική βελτίωση της πόλης. Σε σχέση με το τελευταίο, πάνω από 1.500 πινακίδες αποκαθηλώθηκαν την τελευταία διετία από όψεις και ταράτσες κτηρίων στο κέντρο της πρωτεύουσας και άλλες τόσες αναμένεται να αποκαθηλωθούν μέχρι τους αγώνες. Μοιάζει μία απλή κίνηση βελτίωσης του αστικού χώρου που ωστόσο χρειάσθηκε να προηγηθούν 280 δίκες για να επιτραπεί το «ξήλωμα». Η διαδικασία αυτή θα επεκταθεί στον Πειραιά και σε άλλες πόλεις. Όμως είναι ενδεικτική των δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίσει μία ανώδυνη φαινομενικά κίνηση.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8 Ανατρέχοντας πάλι στο φάκελο της υποψηφιότητας θα δούμε ότι τα περισσότερα εκ των έργων που είχαν προβλεφθεί ολοκληρώθηκαν ή ολοκληρώνονται. Στον τομέα των μεταφορών προβλεπόταν η δημιουργία του νέου αεροδρομίου στα Σπάτα, η επέκταση του ΜΕΤΡΟ, η κατασκευή της Αττικής οδού, ο προαστιακός σιδηρόδρομος, ο ολυμπιακός
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9 δακτύλιος, η πληθώρα οδικών έργων, χώροι μετεπιβίβασης σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, η κατασκευή του Τράμ, οι πεζοδρομήσεις, η αναβάθμιση του στόλου των λεωφορείων, των τρόλλεϋ και των ταξί, η βελτίωση της σηματοδότησης, η βελτίωση της ποιότητας των καυσίμων.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 10 Τα έργα αυτά έχουν περιβαλλοντική προστιθέμενη αξία καθώς συμβάλλουν στη βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών που ως γνωστόν προκαλούν το 80% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο διάστημα Απριλίου - Οκτωβρίου, αλλά και θόρυβο, κατάληψη δημόσιου χώρου κ.λπ. Η βελτίωση του συστήματος μεταφορών θα αποτελέσει μία πολύτιμη κληρονομιά υποδομών για τους κατοίκους και το περιβάλλον. 2.3. Διαμόρφωση τοπίου Στον τομέα του τοπίου, η διευθέτηση ρεμάτων και η ανάπλαση παλαιών λατομείων αποτελούν καίριες παρεμβάσεις. Πρόκειται για λατομεία που δημιουργήθηκαν κυρίως τη δεκαετία του 1960, την περίοδο της έντονης οικιστικής ανάπτυξης της πόλης και έχουν οδηγήσει στην υποβάθμιση και αισθητική αλλοίωση των ορεινών όγκων της Αθήνας. Έτσι έχει ήδη ξεκινήσει ή προγραμματίζεται η αποκατάσταση 13 ανενεργών λατομείων στο όρος Αιγάλεω, τον Υμηττό, τα Τουρκοβούνια, το Κορωπί και την Πεντέλη με στόχο τα έργα να έχουν ολοκληρωθεί ως τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το σύνολο της έκτασης των αποκατεστημένων λατομείων, μέχρι το 2004 θα ανέρχεται σε 1.405 στρέμματα. Ακόμη, η απομάκρυνση στρατοπέδων και η απόδοση ελεύθερων χώρων αποτελούν επίσης παρεμβάσεις βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος και παράγοντες βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Υπάρχουν ωστόσο και τομείς όπου τα πράγματα δεν πήγαν όπως είχε προβλεφθεί αρχικά. Για παράδειγμα στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Δεν προωθήθηκαν και αυτό είναι αποτέλεσμα και μιας γενικότερης υστέρησης της χώρας μας ως προς την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα μπορούσαν να παίξουν ένα ρόλο προωθητικό σ αυτό τον τομέα, όμως η έλλειψη κουλτούρας και η προσκόλληση στα παραδοσιακά ενεργειακά στερεότυπα δεν επέτρεψαν μία τέτοια εξέλιξη. 2.4. Διαχείριση απορριμμάτων-ανακύκλωση Η διαχείριση των απορριμμάτων και της καθαριότητας στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις σε συνδυασμό με την προαγωγή της ανακύκλωσης σε αυτές όπως άλλωστε και στις εγκαταστάσεις της ΑΘΗΝΑ 2004, αποτελούν συμβολή στην ανάπτυξη πρακτικών και τη διαμόρφωση συμπεριφορών που είναι αναγκαίες για την καλύτερη αντιμετώπιση της διαχείρισης των απορριμμάτων συνολικά.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 11 Η «ΑΘΗΝΑ 2004», εφαρμόζει, ήδη από το 2000, πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού στις εγκαταστάσεις της. Στις αθλητικές διοργανώσεις του Αυγούστου 2003 για πρώτη φορά στην Ελλάδα έγινε εκτεταμένος διαχωρισμός και ανακύκλωση υλικών σε πολλές αθλητικές διοργανώσεις ταυτόχρονα. Διαχωρίστηκαν πλαστικά μπουκάλια, χαρτί, χαρτόνι. Επετεύχθη ο στόχος της μη επιβάρυνσης του ΧΥΤΑ των Άνω Λιοσίων με πλαστικές συσκευασίες / μπουκάλια αφού ένα μεγάλο μέρος αυτών διαχωρίσθηκε και ανακυκλώθηκε. Συνολικά διαχωρίσθηκαν και προωθήθηκαν προς ανακύκλωση σε αντίστοιχες μονάδες επεξεργασίας 2,5 τόνοι χαρτί και χαρτόνι και 4,5 τόνοι πλαστικά μπουκάλια. Το μήνυμα ότι η ανακύκλωση είναι μία διαδικασία φιλική στο χρήστη και ταυτόχρονα εφικτή, έχει διαδοθεί στο προσωπικό, στους εθελοντές και σε όλους τους εμπλεκομένους, μέσα από την καθημερινή πρακτική και την εκπαίδευση με πολλαπλασιαστικά θετικά αποτελέσματα στο κοινωνικό σύνολο.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 12 2.5. Διαχείριση απορριμμάτων και καθαρισμού της πόλης στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων Ένας από τους πλέον κρίσιμους τομείς για την εικόνα της πόλης στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων είναι αυτός της καθαριότητας. Στο πλαίσιο αυτό η ΟΕΟΑ «ΑΘΗΝΑ 2004» έχει μελετήσει τη χωρική εξάπλωση περιοχών της πόλης (Ολυμπιακές Ζώνες Πόλης) που θα επιβαρυνθούν περισσότερο από την παρουσία κόσμου λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων. Η μελέτη αφορά σε όλη την Αττική και παρέχει συγκεκριμένα ποσοτικά στοιχεία για τις Ολυμπιακές Ζώνες Πόλης ανά Δήμο ή Κοινότητα, στοιχεία τα οποία είναι άμεσα διαθέσιμα στους εμπλεκομένους ΟΤΑ. Έχει δε ολοκληρωθεί η δημιουργία ειδικού γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών (GIS), όπου αποτυπώνονται οι Ζώνες αυτές για να αξιοποιηθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες καθαριότητας. Παράλληλα έχει ήδη ολοκληρωθεί μελετητική εργασία που καθορίζει το επιθυμητό επίπεδο υπηρεσιών καθαριότητας και διαχείρισης απορριμμάτων στις Ολυμπιακές Ζώνες Πόλης τόσο από πλευράς τελικού αποτελέσματος όσο και μηχανισμού υλοποίησής του. Όλες αυτές οι πληροφορίες προωθήθηκαν στις αρμόδιες αρχές του κράτους και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να προετοιμασθούν για το δύσκολο έργο που πρέπει να φέρουν εις πέρας. Στο πλαίσιο αυτό η συνεργασία της ΟΕΟΑ «ΑΘΗΝΑ 2004» με την Κυβέρνηση και τους εκπροσώπους της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι στενή για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος. Την άνοιξη του 2004 σε συνεργασία με τους Δήμους προγραμματίζεται ευρεία εκστρατεία καθαρισμού, προκειμένου να υπάρξει βελτίωση της εικόνας της πόλης σε ό,τι αφορά στην καθαριότητα. 2.6. Τουρισμός Ο περιβαλλοντικά φιλικός τουρισμός αποτελεί επιδίωξη της «ΑΘΗΝΑ 2004» και για το λόγο αυτό στη γενικότερη εκπαίδευση στελεχών από το χώρο του τουρισμού, περιλαμβάνονται περιβαλλοντικά θέματα, όπως προϋποθέσεις πιστοποίησης αυτών των χώρων και δραστηριοτήτων με τη χρήση των αντίστοιχων περιβαλλοντικών εργαλείων (Eco- Label, EMAS, ISO14000, HACCP κ.ά.). Η παρέμβαση αυτή αποτελεί συμβολή στη διαμόρφωση συνθηκών «πράσινης» ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουρισμού που είναι αδήριτη ανάγκη για τη βιωσιμότητα αυτού του τόσο σημαντικού για την ελληνική οικονομία τομέα.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 13 2.7. Η περιβαλλοντική διαχείριση των ολυμπιακών εγκαταστάσεων Αποτελεί έναν τομέα δράσης που θα συνδυασθεί με την παραγωγή και διάθεση σχετικού ενημερωτικού υλικού. Ήδη στις αθλητικές διοργανώσεις του Αυγούστου 2003 η πιλοτική έκδοση τέτοιων ενημερωτικών φυλλαδίων είχε ιδιαίτερη απήχηση στους θεατές και τους συμμετέχοντες. Αποτελεί δε συμβολή στην ευαισθητοποίηση του κοινού σε ζητήματα εξοικονόμησης νερού, ενέργειας και γενικότερα διαμόρφωσης μιας «πράσινης» συμπεριφοράς σε πληθώρα θεμάτων. Παράλληλα παρέχεται ενημέρωση για τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των εγκαταστάσεων και τη σχέση αθλημάτων και περιβάλλοντος. 2.8. Η Ολυμπιακή περιβαλλοντική παιδεία και ευαισθητοποίηση Βασική επιδίωξη της περιβαλλοντικής παιδείας σε συνδυασμό με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών και ιδίως των νέων σε θέματα που αφορούν στο περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό βρίσκονται σε εξέλιξη και θα κορυφωθούν στο διάστημα μέχρι τους Αγώνες, προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας σε συνεργασία με την «ΑΘΗΝΑ 2004», για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: Ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και διαγωνισμούς σε σχολεία της χώρας Συνεργασία στο πλαίσιο Μνημονίου που υπεγράφη μεταξύ της «ΑΘΗΝΑ 2004» και του Κέντρου ΓΑΙΑ (Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας) για τη διαμόρφωση από κοινού προγραμμάτων με στόχο τη γνωριμία με βασικές αρχές της βιωσιμότητας και τη διάδοση τρόπων φιλικής προς το περιβάλλον συμπεριφοράς κυρίως από την πλευρά των παιδιών. Η υπογραφή Μνημονίου συνεργασίας με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (UNEP) για την προώθηση της ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης στον τομέα του περιβάλλοντος σε δύο κρίσιμους τομείς όπως η εξοικονόμηση νερού και η υπεύθυνη συμπεριφορά σε σχέση με τα απορρίμματα, συμβάλλει στην τόνωση των πρωτοβουλιών ευθαισθητοποίησης. Τα μηνύματα αυτά αφορούν και απευθύνονται σε όλο τον κόσμο, καθώς η παγκόσμια κοινή γνώμη εστιάζει την προσοχή της στο γεγονός των Αγώνων και σε αυτά που το συνοδεύουν. Άλλωστε, κάθε διοργανώτρια πόλη προσδοκά να αποκτήσει και να προβάλλει κατάλληλα αυτό που αποκαλείται περιβαλλοντική κληρονομιά των Αγώνων.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 14 2.9. Καινοτόμες και περιβαλλοντικά φιλικές τεχνολογίες Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δίνουν την ευκαιρία επίδειξης και προώθησης σε παγκόσμια κλίμακα νέων φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών που ακόμη βρίσκονται σε φάση διερεύνησης και ανάπτυξης ή δεν έχουν διαδοθεί ακόμη εμπορικά. Στο πλαίσιο αυτό η «ΑΘΗΝΑ 2004» συνεργάζεται στενά με φορείς διεθνώς για την προβολή μέσω των Αγώνων προϊόντων και μεθόδων καινοτόμων που δείχνουν την τάση εξέλιξης της παγκόσμιας τεχνολογίας προς περισσότερο βιώσιμες λύσεις. 2.10. Ενίσχυση του αστικού και περιαστικού πρασίνου Η Αθήνα υστερεί σε πράσινο καθώς αντιστοιχούν περίπου 2,55 τ.μ./κάτοικο σε σχέση με τα 8,54 τ.μ./κάτοικο των Παρισίων, τα 9 τ.μ./κάτοικο του Λονδίνου και της Ρώμης. Την ίδια στιγμή, η Αθήνα στερείται επαρκών μητροπολιτικών πάρκων, ενώ οι δασωμένες εκτάσεις στα βουνά που την περιβάλλουν συνεχίζουν να δέχονται την αδυσώπητη οικιστική πίεση. Τα παράκτια οικοσυστήματα έχουν καταληφθεί και οι λιγοστοί υγρότοποι (όπως π.χ. ο Σχινιάς) εγκαταλείφθηκαν για χρόνια σε αυθαίρετες παρεμβάσεις και συχνά μετατράπηκαν σε σκουπιδότοπους.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 15 Για τη βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης έχουν ήδη ξεκινήσει και συνεχίζονται σημαντικές δενδροφυτεύσεις τόσο στο αεροδρόμιο (17.000 στρέμματα πρασίνου) όσο και κατά μήκος της Αττικής Οδού (1.720 στρέμματα πρασίνου συνολικά) αλλά και στους ολυμπιακούς Δήμους και τα υπόλοιπα έργα. Η «ΑΘΗΝΑ 2004» διέθεσε ήδη περίπου 400.000 φυτά και δενδρύλλια αττικής χλωρίδας για το σκοπό αυτό, στο πλαίσιο σχετικής Σύμβασης με το Υπουργείο Γεωργίας. Η άρδευση του πρασίνου της Αττικής οδού προβλέπεται να είναι αυτοματοποιημένη στο σύνολό της, ενώ το νερό άρδευσης θα προέρχεται από 13 γεωτρήσεις που έχουν γίνει κατά μήκος της Αττικής οδού. Τα είδη των δένδρων και θάμνων που χρησιμοποιούνται στις φυτεύσεις της Αττικής οδού ανήκουν στην αυτοφυή χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής. Περιλαμβάνονται, επίσης, και ορισμένα ξενικά είδη τα οποία χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό στις φυτεύσεις αστικού πρασίνου του Λεκανοπεδίου λόγω της μεγάλης αισθητικής τους αξίας, και της ικανοποιητικής προσαρμογής τους στις υφιστάμενες βιοκλιματικές συνθήκες. Στο πλαίσιο ανάπλασης κεντρικών οδικών αρτηριών της Αθήνας όπως π.χ. της οδού Πειραιώς και Αθηνάς έχουν ήδη προβλεφθεί φυτοτεχνικές διαμορφώσεις και δημιουργία
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 16 δενδροστοιχιών. Άλλα έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί πριν από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων είναι η συντήρηση και ενίσχυση πρασίνου στον Εθνικό Κήπο και στο πεδίο του Άρεως. Σημειώνεται ότι και οι δύο χώροι αναμένεται να προσελκύσουν πλήθος επισκεπτών την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων. Πρόσθετα επιμέρους έργα ενίσχυσης συντήρησης αστικού πρασίνου υλοποιούνται από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης είτε με εθνικούς πόρους είτε με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. 2.11. Ανάδειξη της ελληνικής διατροφής Με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων του 2004 η χώρα μας αποκτά μία χρυσή ευκαιρία να αναβαθμίσει την αποδοχή των παραδοσιακών προϊόντων της και τη γενικότερη εικόνα τους στη διεθνή σκηνή, καθώς και να προβάλλει την ελληνική δίαιτα ως το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της περίφημης από ιατρικά συνέδρια και άρθρα μεσογειακής διατροφής. Στο πλαίσιο αυτό η «ΑΘΗΝΑ 2004» εργάζεται για να φέρει στο προσκήνιο τον παραδοσιακό Ελληνικό τρόπο διατροφής προβάλλοντας παραδοσιακές συνταγές από όλη τη χώρα που στηρίζονται στη χρήση του τρίπτυχου: Ελαιόλαδο Κρασί Δημητριακά. 3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες συντελούνται αλλαγές στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον στο Λεκανοπέδιο της Αττικής με θετικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των κατοίκων του. Η εμπειρία άλλων Ολυμπιακών πόλεων έδειξε ότι οι θετικές αλλαγές δεν έχουν τελειώνουν με τη λήξη των Αγώνων. Πολλές από τις πρωτοβουλίες, τις ιδέες, τις αντιπαραθέσεις μπορούν να βρουν διέξοδο και μετά τους Αγώνες. Αυτό πρέπει να συμβεί και στην περίπτωση των Αγώνων της Αθήνας. Όσα από τα θετικά για διάφορους λόγους δεν έγιναν, θα μπορούσαν να επιταχυνθούν λόγω της συγκυρίας των Αγώνων και να υλοποιηθούν στη συνέχεια, αφού υπάρχει ήδη μία σχετική προεργασία. Παράλληλα, θα πρέπει να κεφαλοποιήσουμε όλα όσα αποκομίσαμε ως χώρα σε εμπειρία στους τομείς της οργάνωσης, των νέων τεχνολογιών, της συνέργιας και της αποτελεσματικότητας και με τη δυναμική που το ίδιο το γεγονός εμπεριέχει να συνεχίσουμε και την επομένη της τελετής λήξης.
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2004 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 17 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Εταιρεία Δικαίου Περιβάλλοντος, «Ολυμπιακοί Αγώνες και Περιβάλλον», Πρακτικά Συνεδρίου (1-2 Φεβρουαρίου 2001), Εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, 2002 Δημήτρης Οικονόμου, Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 ως καταλύτης της αναβάθμισης του διεθνούς ρόλου και της εσωτερικής οργάνωσης της Αθήνας -Μια ενδιάμεση αξιολόγηση», Εισήγηση στο Συνέδριο Ολυμπιακοί Αγώνες και Περιβάλλον, Ελληνική Εταιρεία Δικαίου του Περιβάλλοντος, 1 και 2 Φεβρουαρίου 2001 Γ. Παπανίκος, «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 και οι επιπτώσεις στον ελληνικό τουρισμό», Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και προβλέψεων Γ.Γιαννακούρου, Ε.Τροβά, «Ολυμπιακοί Αγώνες και Δίκαιο» Εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα, 2001 The Athens Bid File (1997) Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδας (OKE), Γνώμη Πρωτοβουλίας Αρ.99, «Ολυμπιακοί Αγώνες 2004»