Πιστοποίηση ποιότητας στον Οικοτουρισμό Εκπαιδευτικό υλικό του Eco-Destinet για την εκπαίδευση εκπαιδευτών Σεϊναγιόκι, Φινλανδία, Μάιος 2009
Περιεχόμενα Περιεχόμενα 2 1. Εισαγωγή 3 1.1. Γιατί αυτό το εκπαιδευτικό υλικό; 3 1.2. Γιατί Eco-Destinet και EETLS; 3 1.3. Πώς να χρησιμοποιήσετε αυτό το υλικό; 3 2. Η εκπαιδευτική προσέγγιση και μέθοδοι κατάρτισης 5 2.1. Περιγραφές των εκπαιδευτικών αρχών σε σύντομο 6 2.2. Eco-Destinet πιλότοι ως παραδείγματα Blended Learning 8 3. Κατάρτιση θέματα και ενότητες 9 3.1. Ενότητα 1: Τι είναι Οικοτουρισμός; 9 3.1.1. Για περαιτέρω ανάγνωση: 11 3.1.2. Μελέτες περίπτωσης αποτυπώνουν οικοτουρισμού 12 3.1.3. Πρόταση για μια αποστολή για τους ασκούμενους 17 3.2. Ενότητα 2: Πιστοποίηση κατά Οικοτουρισμός και Εισαγωγή της υφιστάμενης 17 επισήμανσης 3.2.1. Για περαιτέρω ανάγνωση: 20 3.2.2. Μελέτες περίπτωσης που απεικονίζουν την πιστοποίηση των ποιοτικών 22 σημάτων 3.2.3. Πρόταση για μια αποστολή για τους ασκούμενους 23 3.3. Ενότητα 3: Εισαγωγή και εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Οικοτουρισμού 24 Επισήμανση Πρότυπο 3.3.1. Πρόταση για μια αποστολή για τους ασκούμενους 26 3.4. Ενότητα 4: Κατάρτιση για Οικοτουρισμός 28 3.4.1. Εφαρμογή παράδειγμα 1: Eco-εκπαιδευτικού υλικού διαδρομή σχέδιο για 28 εκπαιδευτές των εκπαιδευτών και των παρόχων υπηρεσιών σε σχέση με την πιστοποίηση από το Best σήμα ποιότητας της φύσης 3.4.2. Εφαρμογή παράδειγμα 2: 4 ημερών -σεμινάριο 29 3.4.3. Εφαρμογή παράδειγμα 3: e-learning πορεία 32 Παράρτημα 1: Εγχειρίδιο για τους συμμετέχοντες του 4 ημερου -σεμινάριου 32 Παράρτημα 2: Εγχειρίδιο για τους συμμετέχοντες του e-learning πορεία 32 2
Αυτό το εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί μέρος του εκπαιδευτικού πακέτου που έχει παράγει η πρωτοβουλία Eco-Destinet για εκπαιδευτές των παρόχων Οικοτουρισμού που επιθυμούν να εφαρμόσουν το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Σήμανσης Οικοτουρισμού EETLS (European Ecotourism Labelling Standard) σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το πρότυπο EETLS έχει δημιουργηθεί από την πρωτοβουλία Eco-Destinet - ή "ένα Δίκτυο Ανάπτυξης ενός Ευρωπαϊκού Σήματος ποιότητας για Προορισμούς Οικοτουρισμού", το οποίο είναι ένα έργο συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος Διά Βίου Μάθησης. Αυτό το εκπαιδευτικό υλικό συγκεντρώνει τα επί μέρους στοιχεία του Εκπαιδευτικού Πακέτου Eco-Destinet, προτείνοντας στους εκπαιδευτές Οικοτουρισμού πως μπορούν να χρησιμοποιούν διαφορετικά εργαλεία και τα υλικά του κατά την παροχή κατάρτισης στον τρόπο εφαρμογής του EETLS. Κάνει επίσης αναφορές σε άλλα σχετικά υλικά κατάρτισης, π.χ. συμπληρωματικά με την βιβλιοθήκη Eco-Destinet και σε σχετικές ιστοσελίδες. Το σύνολο Εκπαιδευτικού Πακέτου Eco-Destinet είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του έργου στο www.ecoroute.eu. Από την ίδια ιστοσελίδα υπάρχει πρόσβαση και στο δικτυακό τόπο του Ecoroute - έργο στου οποίο τα αποτελέσματα έχει βασιστεί η πρωτοβουλία Eco-Destinet. 1.2. Γιατί το Eco-Destinet και το πρότυπο EETLS; Ο στόχος του έργου Eco-Destinet ήταν να βρεθούν τρόπους για να εναρμονιστούν τα υφιστάμενα σήματα ποιότητας. Έχει διαμορφωθεί με βάση μια ολοκληρωμένη αντίληψη του οικοτουρισμού συγκεντρώνοντας τις διάφορες υπηρεσίες που προσφέρονται προς τον τουρίστα, δηλαδή διαμονή, διατροφή, ταξίδια και υπαίθριες δραστηριότητες σε στενή επαφή με τη φύση. Η αφετηρία του ήταν, ότι, παρόλο που κάθε μία από αυτές τις υπηρεσίεςσυνιστώσες του οικοτουρισμού μπορούν να αναφέρονται σε διαφορετικά σήματα ποιότητας, πρότυπο σήμανση "ομπρέλα" μπορεί να εξασφαλίσει τη συνολική ποιότητα του τουριστικού προϊόντος και την εναρμόνιση των υφιστάμενων σημάτων χωρίς να τα υπονομεύει. Επιπλέον, ένα Ευρωπαϊκό Πρότυπο Σήμανσης Οικοτουρισμού μπορεί να ελέγξει συγκρίσιμα επίπεδα υπηρεσιών προς τον πελάτη, τουλάχιστον σε σχέση με μια κεντρική ομάδα κριτήριων ποιότητας αναφοράς. Έτσι, το έργο, σε συνεργασία με τις υπάρχουσες πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την σήμανση ποιότητας οικοτουρισμού, έχει αναπτύξει ένα κατάλογο κριτηρίων αναφοράς τα οποία ορίζουν το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Σήμανσης Οικοτουρισμού (EETLS) και ένα σύνολο εκπαιδευτικού υλικού και εργαλεία που βοηθούν στην εφαρμογή του. Το έργο της πρωτοβουλίας Eco-Destinet έχει επίσης σε στενή σύνδεση με την παγκόσμια πρωτοβουλία που ξεκίνησε το 2007 για τον καθορισμό ελάχιστων προτύπων για τον αειφόρο τουρισμό. Η πρωτοβουλία αυτή έχει τεθεί σε εφαρμογή από την Παγκόσμια Εταιρική Σχέση για Κριτήρια του Αειφόρου Τουρισμού - Global Partnership for Sustainable Tourism Criteria - (http://www.sustainabletourismcriteria.org), ενός συνασπισμού 31 οργανώσεων, με πρωτοβουλία της Rainforest Alliance, των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), του Ιδρύματος των Ηνωμένων Έθνών, και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNWTO). 1.3. Πώς να χρησιμοποιήσετε αυτό το υλικό; Η αρχική ομάδα-στόχος για τη χρήση των οποίων το υλικό αυτό και το σύνολο του Εκπαιδευτικού Πακέτου Eco-Destinet έχει σχεδιαστεί είναι οι εκπαιδευτές των παρόχων οικοτουρισμού. Ωστόσο, οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για την εφαρμογή του EETLS και είναι πρόθυμος να μάθει πώς να το εφαρμόσει καλείται να χρησιμοποιήσει, να αξιολογήσει και να αναπτύξει περαιτέρω οποιοδήποτε μέρος του πακέτου κατάρτισης. Η πρωτοβουλίαeco- Destinet θα συνεχίσει τη συνεργασία της με την Παγκόσμια Εταιρική Σχέση για Κριτήρια του Αειφόρου Τουρισμού καθώς και με α υφιστάμενα σήματα μετά την περίοδο του σχεδίου, και είναι ευπρόσδεκτη οποιαδήποτε ανάδραση π.χ. για την χρήση του υλικού κατάρτισης για την περαιτέρω εξέλιξη του EETLS. 3
Το Εκπαιδευτικό Πακέτο περιλαμβάνει: το Εγχειρίδιο για τη Σήμανση του Οικοτουρισμού το μοντέλο του Ευρωπαϊκού Πρότυπου Σήμανσης Οικοτουρισμού (EETLS) την Βιβλιοθήκη Eco-Destinet του Εκπαιδευτικού Υλικού Οικοτουρισμού το εκπαιδευτικό υλικό εκπαίδευσης των εκπαιδευτών για την πιστοποίηση της ποιότητας του Οικοτουρισμού τα μαθήματα e-learning για την πιστοποίηση της ποιότητας του Οικοτουρισμού Το εγχειρίδιο για τη Σήμανση του Οικοτουρισμού περιγράφει τις αρχές και την εξέλιξη της τεχνολογίας όσον αφορά την οικολογική σήμανση και τον αειφόρο τουρισμό στην Ευρώπη και διεθνώς, παρουσιάζει κάποια σχετική διεθνή ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα και αξιολογεί το συμβιβάσιμο ορισμένων υφιστάμενων καθεστώτων με το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Σήμανσης Οικοτουρισμού που αναπτύχθηκε από την πρωτοβουλία Eco-Destinet. Είναι σχεδιασμένο για όσους έχουν πραγματικό ενδιαφέρον για τον οικοτουρισμό και τον βιώσιμο τουρισμό και διαθέτουν ήδη μια βασική γνώση των σύγχρονων θεμάτων που τους αφορούν, καθώς και μια βασική κατανόηση της πιστοποίησης στον τομέα του τουρισμού και του αειφόρου τουρισμού. Μπορείτε να κατεβάσετε ένα αντίγραφο στη διεύθυνση: http://ecoroute.eu/themedia/file/eco-destinet%20handbook FINAL SEMINAR.pdf Το αναλυτικό μοντέλο του Ευρωπαϊκού Πρότυπου Σήμανσης Οικοτουρισμού - EETLS αρχικά συνοψίζει τη σύνδεσή του με την Παγκόσμια Εταιρική Σχέση για Κριτήρια του Αειφόρου Τουρισμού (GSTC) και με τον ορισμό TIES και τις αρχές του οικοτουρισμού και πώς αυτές έχουν ερμηνευθεί και προσαρμοστεί ώστε να αντικατοπτρίζουν ειδικά τις αρχές και τα ζητήματα του Ευρωπαϊκού Οικοτουρισμού. Στο κύριο μέρος περιγράφονται τα κριτήρια λεπτομερώς και σε συνάρτηση με τις υπηρεσίες οικοτουρισμού όπως Δραστηριότητες Υπαίθρου, Καταλύματα, Εστιατόρια, Οργάνωση Πακέτα, Κέντρα Επισκεπτών. Μπορείτε να κατεβάσετε ένα αντίγραφο στη διεύθυνση: http://ecoroute.eu/destinet/en/eetls.php?id=3 Η Βιβλιοθήκη Eco-Destinet του Εκπαιδευτικού Υλικού Οικοτουρισμού περιέχει μια συλλογή των εκδόσεων (σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή) από διάφορες χώρες της Ευρώπης, είτε στα αγγλικά είτε στις εθνικές γλώσσες. Η βιβλιοθήκη θα ενημερώνεται συνεχώς με νέο υλικό και θα συνεχίσει να ενημερώνεται πολύ πέρα από τη διάρκεια του έργου. Επισκεφθείτε την βιβλιοθήκη: http://destinet.ew.eea.europa.eu/topics/ecotourism/eco-destinet/eco-destinet-library Το εκπαιδευτικό υλικό εκπαίδευσης των εκπαιδευτών για την πιστοποίηση της ποιότητας του Οικοτουρισμού είναι το παρόν το υλικό το οποίο συνδυάζει τα διάφορα υλικά και εργαλεία για την εκπαίδευση που έχει αναπτύξει το Eco-Destinet και προτείνει τρόπους για τη χρήση τους στην εκπαίδευση. Μπορείτε να κατεβάσετε ένα αντίγραφο στη διεύθυνση: http://ecoroute.eu/destinet/en/learning_package.php?id=6 Τα μαθήματα e-learning για την πιστοποίηση της ποιότητας του Οικοτουρισμού προσφέρουν στους εκπαιδευτικούς τη δυνατότητα να παρέχουν κατάρτιση με βάση τα προϊόντα του Eco- Destinet και μέσω της μάθησης εξ αποστάσεως. Τα μαθήματα μπορούν να παρέχονται είτε αποκλειστικά ως πρόγραμμα e-learning είτε ως ως πρόγραμμα μικτής μάθησης (blended learning) χρησιμοποιώντας για ορισμένα τμήματα του εκπαιδευτικού υλικού πρόσωπο-μεπρόσωπο διδασκαλία. Στα κεφάλαια που ακολουθούν το εκπαιδευτικό υλικό περιγράφει στην αρχή την μεθοδολογική προσέγγιση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται η προτεινόμενη διαδικασία κατάρτισης. Προκαλεί τους εκπαιδευτές που χρησιμοποιούν αυτό το υλικό να συγκρίνουν και 4
να αξιολογήσουν λίγο το σκεπτικό τους και την προσέγγιση που χρησιμοποιούν κατά την κατάρτιση ενηλίκων επαγγελματιών με την ελπίδα ότι θα συμφωνήσουν με τα προτεινόμενα και ότι θα προκύψει κάτι χρήσιμο για αυτούς. Ακολουθεί ένα κεφάλαιο που περιλαμβάνει το ουσιαστικό περιεχόμενο της κατάρτισης. Είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες, οι οποίες βήμα προς βήμα βοηθούν τον εκπαιδευτή να διδάξει τι είναι το EETLS και πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί. Οι πρώτες τρεις ενότητες περιλαμβάνουν μία εισαγωγή στο θέμα, αναφορές σε εκπαιδευτικό υλικό και ιστοσελίδες σχετικές με το θέμα, παραδείγματα περιπτώσεων που παρουσιάζουν το θέμα, καθώς και προτάσεις για εργασίες για τους εκπαιδευόμενους. Όπως πάντα, ο εκπαιδευτής επιλέγει από το εκπαιδευτικό υλικό αυτό που έχει σημασία για τους εκπαιδευόμενους και για τους στόχους της εκπαίδευσης. Έτσι, ανάλογα με την ομάδα-στόχο και το σκοπό της εκπαίδευσης, διάφορα μέρη του εκπαιδευτικού υλικού μπορεί να χρησιμοποιηθούν. Στις ενότητες 1 και 2 ο οικοτουρισμός και η πιστοποίηση του οικοτουρισμού συζητούνται σε πιο γενικό επίπεδο. Οι ενότητες αυτές έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εκπαιδευόμενους που δεν είναι ακόμα τόσο εξοικειωμένοι με την έννοια του οικοτουρισμού, αλλά και αυτούς για τους οποίους η πιστοποίησης και τα σήματα ποιότητας είναι νέα ζητήματα. Η Ενότητα 3 καλύπτει το βασικό μέρος του εκπαιδευτικού υλικού καθώς εισάγει και περιγράφει το πρότυπο EETLS. Η Ενότητα 4 έχει κυρίως ενδιαφέρον, για δύο ομάδες-στόχους: 1. τους εκπαιδευτές που σχεδιάζουν και οργανώνουν κατάρτιση στον οικοτουρισμό γενικά, δεδομένου ότι τα παραδείγματα της εφαρμογής μπορεί να εφαρμοστούν και για άλλα περιεχόμενα, καθώς, και ειδικά για τους εκπαιδευτές που έχουν ως στόχο την υποστήριξη κατά τη δημιουργία ενός νέου σήματος ή κατά την πιστοποίηση σε ένα επιλεγμένο σήμα 2. πρόσωπα που σχεδιάζουν να δημιουργήσουν ένα νέο σήμα ποιότητας ή επιθυμούν να αποκτήσουν την πιστοποίηση, και θέλουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το είδος της εκπαίδευσης που μπορεί να είναι αναγκαία για την επίτευξη αυτού του στόχου και το είδος των απαιτήσεων που πρέπει να καλύψουν. Στο τέλος της Ενότητας 4 τα δύο παραδείγματα εφαρμογής περιγράφουν την εκπαίδευση - EETLS στην πράξη, όπως έχει εφαρμοστεί δοκιμαστικά στο πλαίσιο του Eco-Destinet. Κατάλληλα εγχειρίδια για τους συμμετέχοντες στο σεμιναρίου και στο πρόγραμμα e -learning προστίθενται στο υλικό ως παραρτήματα. 2. Η εκπαιδευτική προσέγγιση και οι μέθοδοι κατάρτισης Το Εκπαιδευτικό Πακέτο Eco-Destinet απευθύνεται ως επί το πλείστον στην κατάρτιση ενηλίκων, που μπορεί να είναι εκπαιδευτές οικοτουρισμού που θέλουν να διδαχθούν οι ίδιοι τα πρότυπα EETLS, είτε σε προγράμματα κατάρτισης στα πρότυπα για τους ίδιους με ανεξάρτητη μελέτη των προτύπων προκειμένου να σχεδιάσουν και να οργανώσουν προγράμματα κατάρτισης για άλλους εκπαιδευόμενους, π.χ. παρόχους οικοτουρισμού. Και πάλι, οι εκπαιδευόμενοι θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ενήλικες, που έχουν ήδη πτυχίο σπουδών ενός επειπέδου και την προηγούμενη επαγγελματική εμπειρία, και όχι νέοι φοιτητές. Συνεπώς, το εκπαιδευτική σκεπτικό στο οποίο βασίζεται το Εκπαιδευτικό Πακέτο Eco- Destinet αντανακλά ορισμένες αρχές, οι οποίες είναι καλό λαμβάνονται υπόψη, όταν όταν οι εκπαιδευόμενοι είναι ενήλικες. Οι λέξεις κλειδιά που περιγράφουν την προσέγγιση είναι ανδραγωγια, αυτο-κατευθυνόμενη μάθηση, μάθηση ως διαδικασία, μάθηση στην πράξη και δυναμική ομάδας. Η εκπαιδευτική προσέγγιση που έχει δοκιμαστεί και εφαρμοστεί στις θερινές Ακαδημίες για στελέχη αγροτικής ανάπτυξη που διοργανώνονται από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία για την Βιώσιμη Ανάπτυξη (βλέπε www.euracademy.org) και στο Eco-Destinet έχει εφαρμοστεί δοκιμαστικά στο 4ήμερο σεμινάριο και στο πρόγραμμα e-learning. Οι προτεινόμενες μέθοδοι μάθησης και τα καθήκοντα έχουν επιλεγεί, ώστε να εξυπηρετούν καλύτερα τους εκπαιδευόμενους ενηλίκους, για τον από κοινού προβληματισμό, συζήτηση και ανταλλαγή εμπειριών, και περιλαμβάνουν επίσης ευκαιρίες για ατομικό στοχασμό και για τη επεξεργασία προσωπικών στόχων και των μαθησιακών αποτελεσμάτων. 5
2.1. Σύντομη περιγραφή των εκπαιδευτικών αρχών Andragogy είναι ένας όρος που έχει χρησιμοποιηθεί από τον Malcolm Knowles (2005) 1 για την περιγραφή του τρόπου με τον οποίο μαθαίνουν οι ενήλικες και που τονίζει τις διαφορές μεταξύ των παιδιών και των ενηλίκων για το πώς μαθαίνουν. Ο Knowles αναφέρει ότι οι ενήλικες προσεγγίζουν την μάθηση ως επίλυση προβλημάτων και μαθαίνουν καλύτερα όταν το θέμα είναι άμεσης αξίας. Οι ενήλικες πρέπει να γνωρίζουν γιατί μαθαίνουν κάτι και θέλουν να μαθαίνουν βιωματικά. Ως ενήλικες έχουν συσσωρευμένη προηγούμενη εμπειρίας και διαφορετικούς λόγους για να συμμετάσχουν σε οποιαδήποτε εκπαιδευτική δραστηριότητα, και οι προσδοκίες τους για κάθε περιβάλλον μάθησης διαφέρουν παρά πολύ. Οι ενήλικες, γενικά επωφελούνται περισσότερο από την ενεργό συμμετοχή στη διαδικασία μάθησης και από ευκαιρίες για την επεξεργασία της δικής τους εμπειρίας με προβληματισμό, ανάλυση και κριτική εξέταση. Επομένως, βλέπουν τους εκπαιδευτές και τους ειδικούς περισσότερο ως πηγές υποστήριξης και διευκόλυνσης παρά ως καθηγητές ή βαθμολογητές. Οι ενήλικες μπορούν επίσης να θεωρηθούν ως αυτο-διευθυνόμενοι μαθητές. Έχουμε όλοι ς διαφορετικές εμπειρίες, και γνωρίζουμε διαφορετικά πράγματα. Οι τρόποι μάθησης διαφέρουν και κάθε ενήλικας έχει τον δικό του τρόπο για να μαθαίνει καλύτερα. Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, οι ενήλικες μπορεί να περιγραφούν ως ώριμες ανεξάρτητες προσωπικότητες, που έχουν συνηθίσει να φροντίζουν τον εαυτό τους και τις ευθύνες τους. Αναζητούν λύσεις στα προβλήματά τους και χρησιμοποιούν την προηγούμενη εμπειρία και τις γνώσεις τους για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Επίσης οι ενήλικες βλέπουν τα πράγματα σε μια ευρύτερη προοπτική. Πρόκειται για ικανότητες που αναπτύσσουμε όλοι σταδιακά, καθώς μεγαλώνουμε τις οποίες εν γένει όλοι οι ενήλικες χρησιμοποιούν καθώς και όταν συμμετέχουν στη διαδικασία μάθησης! Αυτό σημαίνει ότι σε μεγάλο βαθμό η μάθηση είναι αυτό-διευθυνόμενη. Όμως η αυτό-διεύθυνση δεν είναι το ίδιο πράγμα με την μεμονωμένη δράση, αλλά και άλλα άτομα (συμμετέχοντες, ομιλητές) που συμμετέχουν στη διαδικασία της μάθησης αντιμετωπίζονται ως υποστηρικτές και εταίροι με τους οποίους προβληματιζόμαστε. Είναι επίσης καθρέφτες που μας δίνουν ανατροφοδότηση και μας βοηθούν να αλλάξουμε την διαδικασία σκέψης μας. Ένας αυτο-διευθυνόμενος μαθητής δεν πρέπει να υποχρεώνεται να μάθει μόνος του. Οι ενήλικες συνήθως θέλουν να μαθαίνουν και μόνοι τους και σε ομάδες με άλλους ανθρώπους. Μερικά πράγματα μαθαίνουμε γρήγορα από τη συμπεριφορά ενός μοντέλου - παραδείγματος χάριν, παρακολουθώντας ένα μοντέλο και στη συνέχεια προσπαθώντας να κάνουμε το ίδιο για τον εαυτό μας. Επίσης, κάποιες πραγματικές γνώσεις μπορούμε να τις μάθουμε αμέσως, να τις κατανοήσουμε και να τις θυμόμαστε. Όταν όμως βλέπουν την εκπαίδευση ως μια διαδικασία, συνειδητοποιούμε ότι η μάθηση απαιτεί χρόνο και προσπάθεια, διότι απαιτεί τη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών και την μετατροπή τους σε γνώση. Τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορούν να θεωρηθούν ως στοιχεία της διαδικασίας μάθησης: πρέπει να έχει κανείς κάποια προηγούμενη γνώση ή ιδέα του τι παρουσιάζεται, αν θέλει να κατανοήσει το καινούργιο (π.χ. το μοντέλο συμπεριφοράς ή το πώς η νέα αντικειμενική γνώση μπορεί να συνδεθεί με ήδη υπάρχουσα γνώση) και να το χρησιμοποιήσει. Ως παιδιά αρχίζουμε να μάθαίνουμε, να συλλέγουμε εμπειρίες, να παρατηρούμε τον κόσμο και να προσπαθούμε να τον ερμηνεύσουμε να κατανοήσουμε και να συνδέσουμε διαφορετικές εμπειρίες με ένα αυθεντικό και χρηστικό τρόπο, δηλαδή να συγκροτήσουμε την γνώση μας. Όλα αυτά συνιστούν μια συνεχιζόμενη διαδικασία που δεν σταματά ποτέ - οι άνθρωποι ζουν και μαθαίνουν σε όλη τους τη ζωή ως δια βίου μαθητές. Μάθηση είναι επίσης μια ολοκληρωμένη εμπειρία που συνδυάζει συλλογιστική, συναισθήματα, φαντασία, διαίσθηση και εμπειρίες. Οι σπουδές είναι μια ειδική διαδικασία μάθησης, γιατί όταν σπουδάζουμε θέτουμε στόχους για τον εαυτό μας και τη γνώση μας, επικεντρωνόμαστε στην εκμάθηση επιλεγμένων θεμάτων και περιεχόμενου, και επίσης αξιολόγηση του πόσο καλά έχουμε επιτύχει τους στόχους. Η μάθηση στην πράξη συνιστά βιωματική μάθηση γιατί μαθαίνουμε από το πώς χειριζόμαστε τα καθήκοντά μας και τα προβλήματα στην καθημερινή ζωή μας. Η μάθηση στην πράξη τονίζει επίσης ότι όταν δρούμε, χρησιμοποιούμε πλήρως την προσωπικότητά μας, τις γνώσεις και τις ικανότητες μας για την πληρέστερη. Ωστόσο, για να είναι η μάθηση στην πράξη αποτελεσματική, θα πρέπει να συνδυαστεί με προβληματισμό. Έτσι, η μάθηση στην πράξη 1 Knowles, M. S., Holton, E. F., III, & Swanson, R. A. (2005). The adult learner: The definitive classic in adult education and human resource development (6th edition). Burlington, MA: Elsevier 6
μας ενθαρρύνει τόσο να πειραματιστούμε, να αναζητούμε διαφορετικές προσεγγίσεις, να κάνουμε νέες υποθέσεις και να προσπαθούμε να βρούμε διαφορετικές λύσεις για τα προβλήματα μας, να προβληματιζόμαστε, να εξετάζουμε και να αξιολογούμε τις εμπειρίες μας. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να διευρύνουμε τις γνώσεις μας συνεχώς, κάτι που είναι ελκυστικό ή ακόμη και διασκέδαση! Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα από τη φύση τους και λειτουργούν καλύτερα, όταν λύνουν από κοινού προβλήματα, θέτουν από κοινούς στόχους και προσπαθούν να τους επιτύχουν συλλογικά μαζί. Δεν είναι όμως αυτονόητο ότι οποιαδήποτε ομάδα ανθρώπων θα συνεργαστούν αποτελεσματικά και αρμονικά. Στην πραγματικότητα, ακόμη και όταν όλοι σε μια ομάδα φαίνεται να είναι σύμφωνοι με τις κοινές εργασίες και τους στόχους, μπορεί να υπάρχουν δυσκολίες στην ικανότητα τους να εργάζονται ως ομάδα. Για να συνεργαζόμαστε με επιτυχία σε μια ομάδα, πρέπει να γνωρίζουμε ότι όταν εργαζόμαστε σε ομάδες, υπάρχουν συγκεκριμένα είδη προκλήσεων, οι οποίες έχουν να κάνουν με την ίδια την ομάδα και το περιβάλλον της. Αυτό είναι το ζήτημα που αντιμετωπίζει η δυναμική της ομάδας. Ένας απλός, αλλά χρήσιμος, τρόπος για να κατανοήσουμε τις ομάδες, είναι το μοντέλο Fundamental Interpersonal Relationship Orientation - FIRO (Προσανατολισμός Θεμελιωδών Διαπροσωπικών Σχέσεων), που αναπτύχθηκε από τον Schutz 2(1958). Υπέδειξε ότι υπάρχουν τρεις διαστάσεις με τις οποίες μπορούμε να θεωρήσουμε όλα τα διαπροσωπικά φαινόμενα: 1. Η ένταξη - η ανάγκη της κοινωνικοποίησης, της συντροφιάς ή της επαφής με άλλους ανθρώπους 2. Ο έλεγχος - η ανάγκη να επηρεάζει κανείς, να λαμβάνει αποφάσεις, να διευθύνει, να ασκεί εξουσία, να έχει αντίκτυπο 3. Η διαφάνεια - την ανάγκη να μοιράζει κανείς τις εσωτερικές σκέψεις και τα συναισθήματά του. Αντίστοιχες προς τις τρεις αυτές ανάγκες διαπροσωπικής συμπεριφοράς είναι τρεις άλλες ανάγκες που επηρεάζουν τα συναισθήματά μας, όταν υπάρχει αλληλεπίδραση με άλλους: η σημαντικότητα (όλοι έχουμε την ανάγκη να αισθανόμαστε ότι αξίζουμε, ότι είμαστε σημαντικοί, ότι είμαστε αυθεντικοί), η ικανότητα, (όλοι έχουμε επίσης την ανάγκη να αισθανόμαστε ότι είμαστε ισχυροί, έξυπνοι, ικανοί) και η ελκυστικότητα (όλοι πρέπει να αισθανόμαστε ότι είμαστε καλοί, ελκυστικοί, αγαπητοί). Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτές οι διαστάσεις μπορούν να ανιχνευθούν στην διαδικασία εξέλιξης των ομάδων και το μοντέλο FIRO χρησιμοποιείται συχνά σε μαθήματα ηγεσίας. Στην αρχή κάθε νέας ομάδας, η έμφαση δίνεται στην κοινωνική ένταξη, και οι περισσότεροι συμμετέχοντες έχουν την τάση να είναι γενναιόδωροι και φιλόξενοι, αλλά μάλλον επιφανειακοί στην μεταξύ τους επικοινωνία τους. Στο πίσω μέρος ενός νου το κεντρικό ερώτημα μπορεί να είναι: είναι αυτή μια ομάδα στην οποία θέλω να ανήκω. Το επόμενο στάδιο, από το οποίο περνούν οι ομάδες κυριαρχείται από τη διάσταση του ελέγχου. Στο στάδιο αυτό οι συμμετέχοντες αποκτούν μεγαλύτερη επίγνωση της ανάγκης τους για έλεγχο, και η γενναιόδωρη ατμόσφαιρα μπορεί να μεταβληθεί σε μία ατμόσφαιρα σύγκρουσης. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου η ομάδα θα χειριστεί ζητήματα ιεραρχίας και δομής, και οι συμμετέχοντες θα προσπαθήσουν να καταλάβουν μια θέση με την οποία αισθάνονται άνετα. Αν η ομάδα καταφέρει να χειρισθεί το στάδιο του ελέγχου, τότε μια καλά εργαζόμενη ομάδα θα δημιουργηθεί και τα ζητήματα της διαφάνειας θα έρθουν στο προσκήνιο και η ομάδα θα είναι σε θέση να αποδεχθεί ότι ορισμένοι από τους συμμετέχοντες θα είναι πιο κοντά μεταξύ τους από ότι με άλλους. Σε σχέση με άλλες ομάδες, ωστόσο, ο κίνδυνος είναι να γίνει η ομάδα πολύ πιο κλειστή, οπότε μπορεί να γίνει μάλλον αλαζονική και να μην εμπιστεύεται άλλες ομάδες. Το μοντέλο FIRO μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στις ομάδες, τόσο σε σύντομα χρονικά διαστήματα (όπως μια μικρή συνεδρία συζήτησης της ομάδας) όσο και σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (όπως σε κατάρτιση που διαρκεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα). 2 Schutz, W.C. (1958). FIRO: A Three Dimensional Theory of Interpersonal Behavior. New York, NY: Holt, Rinehart, & Winston. 7
2.2. Πιλοτικές εφαρμογές του Eco-Destinet ως παραδείγματα Blended Learning Εκτός από τις εκπαιδευτικές αρχές που περιγράφηκαν παραπάνω η μικτή μάθηση είναι μια άλλη λέξη κλειδί που πρέπει να προστεθεί στο λεξιλόγιο της εκπαιδευτικής προσέγγισης του Eco-Destinet, εφόσον περιλαμβάνεται στις δύο πιλοτικές εφαρμογές του Eco-Destinet πιλότους και υποστηρίζει όλες τις βασικές ιδέες της εκπαιδευτικής προσέγγισης του έργου.. Όπως ορίζεται από τον Graham 3 (2005) "η Μικτή Μάθηση -Blended Learning- είναι μια προσέγγιση όπου αναμειγνύονται διαφορετικές μέθοδοι μάθησης, τεχνικές και πόροι που εφαρμόζεται σε ένα διαδραστικό και ουσιώδες περιβάλλον μάθησης." Σε αυτή την προσέγγιση, οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να έχουν εύκολη πρόσβαση σε διαφορετικούς πόρους μάθησης και να είναι σε θέση να εφαρμόσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους υπό την εποπτεία και την υποστήριξη του εκπαιδευτή. Η κατάρτισης μπορεί να περιλαμβάνει π.χ. ένα μίγμα που περιλαμβάνει διδασκαλία πρόσωπο-με-πρόσωπο, με υπολογιστή, με κινητό ή Ι-τηλέφωνα, τηλεόραση ή οποιαδήποτε άλλα ηλεκτρονικά μέσα διαμεσολάβησης. Η Μικτή Μάθηση υποστηρίζει διαφορετικά στυλ μάθησης, καθώς ενθαρρύνει τους μαθητές να επιλέγουν δραστηριότητες ταιριάζουν στους δικούς τους ρυθμούς, τους τρόπους μάθησης και ακόμη την ώρα και τον τόπο. Όπως και με τις έννοιες της andragogy και της αυτοκατευθυνόμενης μάθησης, στην Μικτή Μάθηση οι μαθητές μπορεί να είναι πιο ανεξάρτητοι και αυτοδύναμοι στη μάθησή τους, να λαμβάνουν αποφάσεις, να σκέφτονται δημιουργικά και κριτικά, να ερευνούν και να εξερευνούν, καθώς και να λύνουν προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην μάθηση και την πραγματική ζωή. Στην Μικτή Μάθηση οι εκπαιδευτές μαθαίνουν και οι ίδιοι, και, όπως ήδη αναφέρθηκε, λειτουργούν περισσότερο ως περισσότερο ως πηγές υποστήριξης και διευκόλυνσης παρά ως καθηγητές ή βαθμολογητές. Πρακτικά παραδείγματα Blended Learning στην Eco-Destinet είναι τα 4ήμερα σεμινάρια και τα μαθήματα e-learning, τα οποία απευθύνονται και τα δύο τόσο στους εκπαιδευτές οικοτουρισμού για τον εαυτό τους όσο και μέσω αυτών στους εκπαιδευόμενους στον οικοτουρισμό. Στο σεμινάριο οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι οι εξής: δημιουργία κοινών στόχων σε ανοικτό φόρουμ, διαλέξεις εμπειρογνωμόνων, εργαστήρια συζήτησης που ακολουθούνται από συναντήσεις ολομέλειας, παρουσιάσεις μελετών περίπτωσης των συμμετεχόντων, επισκέψεις μελέτης και αναφορά τους, συζήτηση στρογγυλού τραπεζιού και εργαστήριο αξιολόγησης. Αυτό επιτρέπει την αλληλεπίδραση και την ανταλλαγή εμπειριών, καθώς και προσωπικό προβληματισμό. Η δομή του σεμιναρίου ξεκινά από τη θεωρία και οδηγεί στην πράξη, όπου για τις επισκέψεις μελέτης το πρότυπο EETLS και τα κριτήρια του αξιολογούνται με βάση τα τοπικά παραδείγματα. Όλα τα υλικά που παράγονται και συλλέγονται είναι διαθέσιμα στους συμμετέχοντες, και παρόλο που η ηλεκτρονική μάθηση δεν χρησιμοποιείται για τη μελέτη κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου, παρουσιάζεται τους συμμετέχοντες οι οποίοι καλούνται να αναλάβουν ρόλο καθοδηγητή στο πρόγραμμα e- learning που οργανώνεται μετά το σεμινάριο. Σχετικά με την ηλεκτρονική μάθηση όλο το εκπαιδευτικό υλικό του Eco-Destinet είναι εύκολα προσβάσιμο στους συμμετέχοντεςκαι συμπληρώνεται με εκπαιδευτικό υλικό από το σεμινάριο. Είναι δομημένο σύμφωνα με το περιεχόμενο της του υλικού Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτών, όπου συμπεριλαμβάνονται οι ατομικές μελέτες και εργασίες, οι εργασίες σε ζευγάρια και ομάδες και συζήτηση και αξιολόγηση του προγράμματος και του εκπαιδευτικού υλικού του Eco-Destinet. Το πρόγραμμα διδάσκεται από εταίρους του Eco-Destinet εταίρους και υποστηρίζεται από τους συμμετέχοντες στο σεμινάριο Eco-Destinet που προσθέτουν τις απόψεις τους και τις εμπειρίες τους από το πρόγραμμα. Εφαρμόζεται μικρής κλίμακας τηλεδιάσκεψη ή χρήση του Skype ί και ορισμένοι από τους διδάσκοντες του σεμιναρίου 3 Graham, C. R. (2005). "Blended learning systems: Definition, current trends, and future directions" in Bonk, C. J.; Graham, C. R. Handbook of blended learning: Global perspectives, local designs. San Francisco, CA: Pfeiffer. 8
συμμετέχουν σε αυτές τις συνεδρίες. Μέσα από τις εργασίες τους μαθημάτων οι συμμετέχοντες καλούνται επίσης να αναζητήσουν και να χρησιμοποιήσουν υλικό εκτός Eco- Destinet και να προτείνουν σχετικές προσθήκες σε αυτό. 3. Θεματικές ενότητες κατάρτισης Οι τέσσερις θεματικές ενότητες κατάρτισης του Eco-Destinet στόχο να βοηθήσουν τον εκπαιδευτή να διδάξει τί είναι το πρότυπο EETLS και πώς μπορεί να εφαρμοστεί. Κάθε ενότητα περιλαμβάνει μια κοινή δομή με το κύριο θέμα χωρίζεται σε επιμέρους θέματα, σύμφωνα με το Εκπαιδευτικό Υλικό Eco-Destinet, συμπεριλαμβανομένων και αναφορών σε άλλο υλικό που προτείνεται για την κατάρτιση με σύντομη εισαγωγή για το περιεχόμενό του. Επίσης, όπου είναι δυνατόν, περιλαμβάνονται μελέτες περίπτωσης για να βοηθήσουν στην καλλίτερη παρουσίαση των θεμάτων της κάθε ενότητας και προτείνονται στους εκπαιδευόμενους ιδέες για εργασίες σχετικές με τα θέματα της ενότητας. Με αυτό τον τρόπο ο εκπαιδευτής υποστηρίζεται στο σχεδιασμό της εκπαίδευσης, και καθοδηγείται να αναζητήσει μια ευρύτερη επιλογή των υλικών και να αποφασίζει ο ίδιος για τα τμήματα των υλικών αναφοράς και τις εργασίες για τους εκπαιδευόμενους που είναι κατάλληλα για κάθε θεματική ενότητα. Όλα τα υλικά αναφοράς διαθέσιμα είτε από τη βιβλιοθήκη του Eco-Destinet είτε από τις σχετικές ιστοσελίδες. 3.1. Ενότητα 1: Τι είναι Οικοτουρισμός; Οι στόχοι αυτής της ενότητας είναι να δοθεί στον εκπαιδευόμενο μια βασική κατανόηση του ορισμού του οικοτουρισμού, των διαφορετικών αντιλήψεων για τον οικοτουρισμό, της σημασίας του οικοτουρισμού, και του πεδίου των επί μέρους θεμάτων που απασχολούν τον οικοτουρισμό. Υπάρχουν τρία επιμέρους θέματα: 1. η σημασία του οικοτουρισμού και του βιώσιμου τουρισμού 2. η έννοια του οικοτουρισμού 3. ταστοιχεία του οικοτουρισμού Στον πρόλογο του Εγχειρίδιου του Eco-Destinet για τα Κριτήρια Σήμανσης και Καλών Πρακτικών του Οικοτουρισμού στην Ευρώπη, περιγράφεται η σημασία του οικοτουρισμού και του βιώσιμου τουρισμού, π.χ. πώς το κίνημα του οικοτουρισμού έχει βοηθήσει κοινότητες σε όλο τον κόσμο να διαφυλάξουν το φυσικό τους περιβάλλον και να διατηρήσουν τους τρόπους ζωής, και [παράλληλα να υποστηριχθούνι οικονομικά μέσω των τουριστικών δραστηριοτήτων. Αναφέρεται, επίσης, το ότι οικοτουρίστες έχουν κερδίσει επισκεπτόμενοι περιοχές παρθένας φύσης και γνωρίζοντας τόπους και πολιτισμούς με υπεύθυνο τρόπο, όπως και επιστήμονες, ερευνητικά ιδρύματα και οι ΜΚΟ έχουν βρει μέσω των επιχειρήσεων οικοτουρισμού και των συναφών οργανώσεων βρεθεί υποστηρικτές και χορηγούς για τις ερευνητικές τους δραστηριοτήτων και δράσεις προστασίας 4. Παρακάτω, το Εγχειρίδιο Eco-Destinet συζητά πως το ενδιαφέρον για τον οικοτουρισμό προέκυψε από την αύξηση της ζήτησης για τις αυθεντικές εμπειρίες των τουριστών αλλά και του ενδιαφέροντος για τη προστασία του περιβάλλοντος. Καθώς ο οικοτουρισμός καταλαμβάνει μία ειδική θέση στο πλαίσιο του τουρισμού, περιλαμβάνει τις μορφές του τουρισμού που είναι συμβατές με τις περιβαλλοντικές, πολιτιστικές και κοινοτικές αξίες που προωθούν την πολιτιστική και περιβαλλοντική αλληλεπίδραση με το αυθεντικό φυσικό 4 Eco-Destinet Handbook of Ecotourism Labelling Criteria and Good Practise in Europe : http://ecoroute.eu/themedia/file/eco- DESTINET%20HANDBOOK_FINAL_SEMINAR.pdf 9
περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό, ο οικοτουρισμός βρίσκεται στην αιχμή της κίνησης για τον «πράσινο» τουρισμό όπου οι περιβαλλοντικές πτυχές έχουν υψηλή προτεραιότητα. Ως σημαντικά οφέλη από την προώθηση του οικοτουρισμού θεωρούνται ότι ενσωματώνει τον τουρισμό με την προστασία του περιβάλλοντος και παρέχει επίσης ένα οικονομικό κίνητρο για την προστασία του περιβάλλοντος. Ευεργετική είναι επίσης η αξία της αύξησης της ευαισθητοποίησης και εκτίμησης της σχέσης μεταξύ των του φυσικού περιβάλλοντος και των πολιτιστικών προοπτικών της κοινότητας. Ως βασική πρόκληση θεωρείται η εξασφάλιση ισορροπίας έτσι ώστε ο κλάδος του οικοτουρισμού να μπορεί να είναι εμπορικά βιώσιμος, οικολογικά βιώσιμος και πολιτιστικά υπεύθυνος. Η έννοια του οικοτουρισμού έχει ορισθεί στο Εγχειρίδιο Eco-Destinet με μία πρώτη αναφορά στους αρχικούς ορισμούς από το 1965 και τη συζήτηση των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους οικοτουρισμός περιγράφεται στα επόμενα χρόνια, ενώ τονίζεται η σημασία δύο πρόσφατων ορισμών, οι οποίοι απηχούν την αντίληψη του Eco-Destinet για τον οικοτουρισμό: 1. Η Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τον Οικοτουρισμό στο Κεμπέκ το 2002 5 αναγνώρισε ότι «ο οικοτουρισμός περιλαμβάνει τις αρχές της αειφόρου τουρισμού, σχετικά με τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού. Επιπλέον περιλαμβάνει και τις ακόλουθες συγκεκριμένες αρχές, οι οποίες διαφοροποιούν την έννοια του οικοτουρισμού από την ευρύτερη έννοια του αειφόρου τουρισμού: Συμβάλλει ενεργά στη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, Περιλαμβάνει τις τοπικές και αυτόχθονες κοινοτήτες στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη λειτουργία του, και συμβάλλει στην ευημερία τους, Ερμηνεύει τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά του προορισμού για τους επισκέπτες, Προσφέρεται καλύτερα για ανεξάρτητους ταξιδιώτες, καθώς και οργανωμένες εκδρομές για τις μικρές ομάδες μεγέθους. " 2. Ο ορισμός του Οικοτουρισμού από την Διεθνή Εταιρεία Οικοτουρισμού 6 περιλαμβάνει τον ορισμό της Παγκόσμιας Διάσκεψη Κορυφής Οικοτουρισμού: «Οικοτουρισμός είναι το υπεύθυνο ταξίδι σε φυσικές περιοχές που συντηρεί το περιβάλλον και να στηρίζει την ευημερία του τοπικού πληθυσμού». Η Διεθνής Εταιρεία Οικοτουρισμού περιλαμβάνει επίσης και τις ακόλουθες αρχές για τον οικοτουρισμό: Ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις Δημιουργεί περιβαλλοντική και πολιτιστική συνείδηση και σεβασμό προσφέρει θετικές εμπειρίες στους επισκέπτες και στους ντόπιους Προσφέρει άμεσα οφέλη προστασίας Προσφέρει οικονομικά οφέλη και ενδυνάμωση των τοπικών πληθυσμών Αυξάνει την ευαισθησία προς τις χώρες υποδοχής ως προς το «πολιτικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κλίμα» Η Διεθνής Εταιρεία Οικοτουρισμού βρίσκεται στη διαδικασία της ανανέωσης αυτού του κώδικα δεοντολογίας προκειμένου να συμπεριλάβει και αρχές ως δέσμευσης για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα» 7. Τα στοιχεία του οικοτουρισμού συζητώνται επίσης στο Εγχειρίδιο Eco-Destinet. Περιγράφεται εν συντομία το φυσικό περιβάλλον, η οικολογική και πολιτιστική αειφορία, ησυμβολή στη προστασία, η εκπαίδευση και η ερμηνεία, η παροχή τοπικών πλεονεκτημάτων και η συμμετοχής, η ικανοποίησης των επισκεπτών και το υπεύθυνο μάρκετινγκ. 5 World Ecotourism Summit, Quebec City, Canada, 19-22 May 2002, FINAL REPORT http://www.gdrc.org/uem/eco-tour/final-report-wes-eng.pdf 6 http://www.ecotourism.org/site/c.orlqkxpclmf/b.4835303/k.c64b/what_is_ecotourism.htm 7 Oslo statement on ecotourism: http://www.iipt.org/pdf/oslostatementecotourism0807.pdf 10
3.1.1. Για περαιτέρω ανάγνωση: Εκπαιδευτικό Υλικό Ecoroute για τους παρόχους υπηρεσιών κατάρτισης, τούς εμπειρογνωμόνες και τους εκπαιδευτές http://www.ecoroute.eu/brochures/training% 20of% 20service 20providers.pdf% Ο στόχος του εκπαιδευτικού υλικού ήταν η συνδυασμένη παρουσίαση των βασικών γνώσεων για τον οικοτουρισμό και την σήμανση του οικοτουρισμού. Το υλικό περιλαμβάνει βασικά στοιχεία, π.χ. για πάροχους υπηρεσιών τουρισμού για να συνεργαστούν και να κατανοήσουν το θέμα της σήμανσης των προϊόντων οικοτουρισμού. Συνοψίζει θέματα όπως ο οικοτουρισμός, η αειφορία και περιγράφει με περισσότερες λεπτομέρειες το Σουηδικό σύστημα σήμανσης και τα κριτήρια που είναι γνωστά ως Nature s Best. Κατευθυντήριες γραμμές για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού με βάση την κοινότητα. 2001. WWF International. http://assets.panda.org/downloads/guidelinesen.pdf Οι κατευθυντήριες γραμμές αυτοί προσδιορίζουν ορισμένες γενικές αρχές, και επισημαίνουν ορισμένα πρακτικά ζητήματα για τον οικοτουρισμού με βάση την κοινότητα. Κάνοντας πιο αειφόρο τον τουρισμό Οδηγός Διαμόρφωσης Πολιτικής. 2005 Πρόγραμμα για το Περιβάλλον Ηνωμένων Εθνών. Τομέας Τεχνολογίας, Βιομηχανίας και Οικονομικών http://www.unep.fr/scp/publications/details.asp?id=dti/0592/pa Ο Οδηγός ορίζει τι σημαίνει η αειφορία στον τουρισμό, ποιες είναι οι αποτελεσματικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη στρατηγικών και πολιτικών για πιο αειφόρο τουρισμό, και τα εργαλεία που θα διευκολύνουν την εφαμογή των πολιτικών στην πράξη. Δείχνει σαφώς ότι υπάρχει δεν υπάρχει μια μοναδική λύση για να αντιμετωπίσει το ζήτημα της αειφορίας στην ανάπτυξη του τουρισμού. Προσφέρει ωστόσο ένα κεντρικό μήνυμα καθολικής εφαρμογής: για να καταφέρουμε να καταστήσουμε πιο βιώσιμο τον τουρισμό είναι σημαντικό όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, εντός και εκτός κυβέρνησης, να εργαστούμε μαζί. Κόκκινη κάρτα για τον τουρισμό; 10 αρχές και προκλήσεις για μια αειφόρο ανάπτυξη του τουρισμού στον 21ο αιώνα. 2002. Ομάδα Εργασίας για τον Τουρισμό και την Ανάπτυξη. http://www.tourism-watch.de/fix/26/rio10en.pdf Ο τουρισμός των ΜΚΟ από τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ελβετία παρουσιάσει δέκα αρχές και τις προκλήσεις σχεδιασμένες για να χρησιμεύσει ως βάση για συζήτηση και να προτείνει νέες πρωτοβουλίες για την αειφόρο ανάπτυξη του τουρισμού. Βιώσιμος Τουρισμός: Μια Προσέγγιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 1999. Διεθνές Συμβούλιο για Τοπικές Περιβαλλοντικές Πρωτοβουλίες. Τομέας Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων. Επιτροπή για την Αειφόρο Ανάπτυξη http://huwu.org/esa/sustdev/csd/iclei.pdf Μια πραγματικά θεμιτή και πρακτική συζήτηση για τον βιώσιμο τουρισμό θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα και μαζί και με τις κοινότητες που επηρεάζονται από την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας. Θα πρέπει να αναπτυχθεί η λογοδοσία της τουριστικής βιομηχανίας σε τοπικό επίπεδο σε σχέση με τοπικά οράματα ανάπτυξης. Το κείμενο αυτό προσκαλεί την τουριστική βιομηχανία, τόσο σε τοπικό όσο και σε διαθνές επίπεδος, να συμπράξεθι και να στηρίξει τις διαδικασίες της Τοπικής Ατζέντας 21 διαδικασία στις κοινότητες όπου ο τουρισμός αποτελεί βασική δύναμη ανάπτυξης. Ατζέντα για τον αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό. 2007. Ανακοίνωση της Επιτροπής. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 11
http://ec.europa.eu/enterprise/tourism/docs/communications/com2007_062101_en.pdf Σκοπός ατζέντας είναι να υποστηρίξει τη δημιουργία της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ της καλής μεταχείρισης των τουριστών, των αναγκών του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας των προορισμών και των επιχειρήσεων, που απαιτεί μια ολοκληρωμένη και ολιστική προσέγγιση της πολιτικής όπου όλοι οι ενδιαφερόμενοι μοιράζονται τους ίδιους στόχους. Οδηγός Καλών Πρακτικών για τον Αειφόρο Τουρισμό. Κέντρο Οικοτουρισμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. http://www.rainforest-alliance.org/tourism.cfm?id=guide Ο Οδηγός Καλών Πρακτικών για τον Αειφόρο Τουρισμό αποτελεί ένα εργαλείο για να βοηθήσει τις οργανώσεις που εκπροσωπούν τις τοπικές κοινότητες και τις μικρές και μεσαίες τουριστικές επιχειρήσεις για την λήψη ειδικών μέτρων προκειμένου να λειτουργούν με πιο βιώσιμο τρόπο. Στην ανάπτυξη του Οδηγού έχει συμβάλλει ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων. Μπορείτε να τον χρησιμοποιήσετε για να αναπτύξετε τις εσωτερικές πολιτικές και κώδικες δεοντολογίας, να ανταποκριθείτε στις απαιτήσεις πιστοποίησης, ή να εκπαιδεύσετε τους πελάτες σας. 3.1.2. Μελέτες περίπτωσης οικοτουρισμού Αειφόρος Ανάπτυξη του Οικοτουρισμού - Μια Συλλογή Καλών Πρακτικών σε ΜΜΕ. 2003. Παγκόσμια Οργάνωση Τουρισμού. http://www.wtoelibrary.org/content/v65m80/?p=669e9cfe086e47fb8aecc0920894a175&pi=15 Αυτή η συλλογή περιλαμβάνει 65 μελέτες περιπτώσεων που ελήφθησαν από 47 χώρες σχετικά με υποδειγματικές πρακτικές σε μικρές επιχειρήσεις οικοτουρισμού (ΜΜΕ). Οι περιπτώσεις παρέχουν πλούσια στοιχεία σχετικά με τις μεθοδολογίες και τις προσεγγίσεις των επιχειρήσεων που εφαρμόζονται με επιτυχία από ένα ευρύ φάσμα εταιρειών οικοτουρισμού και αποτελούν μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών που μπορούν να χρησιμεύσουν για την παραγωγή ιδεών και την προσαρμογή των αειφόρων πρακτικών οικοτουρισμού στις ειδικές τοπικές συνθήκες κάθε περιοχής. Οι εμπειρίες που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο προέρχονται απευθείας από την πράξη, από τους ανθρώπους που έχουν αναπτύξει αυτές τις πρωτοβουλίες και οι οποίοι διευθύνουν καθημερινά αυτές τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Αντανακλούν επίσης την πολυπλοκότητα των μικρών επιχειρήσεων, τις μεγάλες προκλήσεις και τις ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν, καθώς και το απεριόριστο πεδίο δημιουργικότητας που επιτρέπει ο τομέας αυτός. Ένα Πράσινο Μοντέλο για τον Οικολογικό Τουρισμό: Μελέτη περίπτωσης των Ξενοδοχείων ITC-Welcomgroup. 2005. Παγκόσμιο Συμβούλιο Επιχειρήσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. http://www.wbcsd.org/docroot/7jhmafaivpbtu7hojfut/itc_gsc_full_case_final_web.pdf Το ξενοδοχείο WGBI έχει δημιουργήσει ένα νέο «πράσινο μοντέλο» για να λειτουργούν με ένα οικολογικά υπεύθυνο τρόπο και να δημιουργήσει ένα οικολογικό μοντέλο τουρισμού για το νησί του. Το μοντέλο αυτό μπορεί τελικά να αναπαραχθεί, με περιφερειακές αποχρώσεις, από την αλυσίδα Welcomgroup και το σύνολο της βιομηχανίας. Το πράσινο νέο μοντέλο της WGBI για τη λειτουργία των ξενοδοχείων επικεντρώνεται σε τέσσερις πυλώνες στρατηγικής: Μείωση, Επαναχρησιμοποίηση, Ανακύκλωση και Αναθεώρηση των συστημάτων, των διαδικασιών και των πολιτικών για το ξενοδοχείο. Το ξενοδοχείο αντιμετωπίζει τα ζητήματα με τη θέσπιση εσωτερικών και εξωτερικών στρατηγικών. 12
Μελέτες περίπτωσης του Οικοτουρισμού Τίτλος Χώρα Περιγραφή Σημεία Μάθησης Πηγή Aksyt Ammat: Ένα μάθημα σε καινοτόμες μάρκετινγκ, το ανθρώπινο κεφάλαιο και τη δικτύωση Φινλανδί α Ένας μικρός ξενώνας στη βόρεια Καρελία, που διευθύνεται από δύο γυναίκες. Οι ιδιοκτήτες έχουν χρησιμοποιηθεί επιτυχώς κοινοτική χρηματοδότηση. Η εμπορία πραγματοποιείται με τη συνεργασία της τοπικής ένωσης εξοχικό σπίτι. αποτελεσματική χρήση της χρηματοδότησης από E.U Marketing ως niche στη Γερμανία (λίγα φινλανδικά προϊόντα, μόνο ταξιδιώτες γυναίκες) Η καινοτομία στην εμπορία πράσινων προϊόντων Δίκτυο με τις τοπικές επιχειρήσεις για την εξεύρεση κοινών λύσεων και επιχειρηματικών ανταλλαγών Eco-Destinet Library: Perspectives on international best practice Green Tourism, Scottish Enterprise, 2004 Επικοινωνί α http://www. aksytamma t.fi/ Larsbo Gard: Ένα μάθημα στην ποιότητα και την χρήση σημάτων ποιότητας Σουηδία Μια μικρή οικογενειακή φάρμα στο Garelborgs. Η φάρμα έχει αγροτουριστικες δραστηριότητες. Η φάρμα είναι μέλος δύο σημάτων οικολογικού χαρακτήρα. Επίσης προστατεύουν μια περιοχή ανοικτής βλάστησης και παρατηρούν την κατάσταση της τοπικής βιοπικοιλοτητας. Προωθούν την επιχείρηση μεσώ δύο σημάτων (Natures Best, Green Key) Χρησιμοποιούν προϊόντα της φάρμα και εποχικά υλικά για τα φαγητά Προωθούν την πιστοποίηση μέσο σημάτων ποιότητας και σε άλλες επιχειρήσεις της περιοχής Συνεργάζονται με άλλους παρόχους υπηρεσιών που είναι πιστοποιημένοι Στις δραστηριότητες τους έχουν έντονο το στοιχείο της ερμηνείας του τοπικού περιβάλλοντος Οι τουρίστες μπορούν να συμμετάσχουν στις καθημερινές εργασίες της φάρμας και της προστασίας της περιοχής ανοικτής βλάστησης Eco-Destinet Library: Perspectives on international best practice Green Tourism, Scottish Enterprise, 2004 http://www.l arsbogard. nu/ Bush and Beyond: Ένα συνολικό μάθημα οικοτουριστικης προσέγγισης Νέα Ζηλανδία Μια μικρή οικοτουριστικη εταιρεία που δραστηριοποιείται κοντά στο εθνικό πάρκο του Kahurangi. Λειτουργούν με γνώμονα την προστασία της φύσης και όχι του κέρδους με αρκετή επιτυχία (λειτουργούν εδώ και 11 και πλέον χρόνια) Eco-Destinet Library: Perspectives on international best practice Green Tourism, Scottish Enterprise, 2004 http://www. naturetreks.co.nz/ 13
O Reillys: ένα μάθημα στην ποικιλία προσφοράς προϊόντων Millia Cretan Settlement: ένα μάθημα αειφορίας Αυστραλί α Επιχείρηση είναι αφοσιωμένη στην προστασία της φύσης και οι πελάτες της αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από οικτουριστες. Είναι σκεπτικοί απέναντι στα συστήματα ποιότητας και την αξία τους. Λειτουργούν από το 1930 κοντά στο εθνικό πάρκο του Lamington και είναι μια από τις ποιο επιτυχημένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην φύση στην Αυστραλία. Προσφέρουν ένα πολύ ευρύ πλαίσιο υπηρεσιών και δραστηριοτήτων Ελλάδα Μια μικρή οικοτουριστικη επιχείρηση που ξαναζωντάνεψε έναν παλιό μεσαιωνικό Κρητικό καταυλισμό στα βουνά του Κισσαμου. Προσφέρουν ένα πλήθος υπηρεσιών με σεβασμό στην Προωθούν την επιχείρηση τους κυρίως σε οικοτουριστες Έχουν πολιτική για την προστασία της φύσης Έχουν ισχυρό στοιχείο εκπαίδευσης και ερμηνείας της φύσης στις δραστηριότητες τους Υποστηρίζουν οικονομικά πρωτοβουλίες προστασίας της φύσης Οι οικοτουριστες μπορούν να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες προστασίας της φύσης Είναι σκεπτικοί σχετικά με τα συστήματα πιστοποίησης Ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που συντελεί στην επέκταση του χρόνου διαμονής των τουριστών και στην προσέλκυση ενός μεγαλύτερου φάσματος πελατείας Συχνή προσθήκη νέων προϊόντων Τα προϊόντα τους έχουν το στοιχείο του «κεφιού» που πολλές φορές λείπει από τις δραστηριότητες στην φύση Έχουν ισχυρούς δεσμούς με άλλες επιχειρήσεις της περιοχής και με τοπικούς φορείς Έχουν ένα πολύ καλό και ενημερωμένο website Η επιχείρηση είναι πιστοποιημένη από σημαντικά συστήματα Οι ιδιοκτήτες δεν ζήτησαν την παροχή ηλεκτρικού και την δημιουργία δρόμου προς την επιχείρηση για να αποφύγουν την άναρχη ανάπτυξη της περιοχής Η επιχείρηση είναι αυτόνομη σε νερο, ηλεκτρικο, αποχέτευση Eco-Destinet Library: Perspectives on international best practice Green Tourism, Scottish Enterprise, 2004 Interview with owners in 2006, Euracademy Association 6 th Summer Academy, Vassilis Tsipidis http://www. oreillys.co m.au/ecoto urism/ http://www. milia.gr/eng lish.html 14
τοπική πολιτιστική κληρονομιά και περιβάλλον. National Park of Dadia- Lefkimi-Soufli: Ένα μάθημα για την πρόσφορα του οικοτουρισμου στις τοπικές - κοινωνίες μέρος πρώτο Ελλάδα Η οικοτουριστικη πρωτοβουλία του εθνικού πάρκου Δαδια-Λευκιμη- Σουφλι δημιουργήθηκε αρχικά από ελληνικό WWF και αποτελείται από ένα κατάλυμα και ένα κέντρο επισκεπτών. Το κυρίως μέσο προσέλκυσης των τουριστών είναι η ταΐστρα των όρνεων. Σήμερα οι εγκαταστάσεις διαχειρίζονται από την δημοτική επιχείρηση με την υποστήριξη του WWF και επικοινωνίες Χρησιμοποιούν δικά τους προϊόντα και τοπικά προϊόντα από τα γύρω χωριά Προωθούν την ντόπια κουζίνα Τα σπίτια των επισκεπτών έχουν ανακαινιστεί με χρήση παλιών υλικών και παραδοσιακών τεχνικών Η προώθηση της επιχείρησης γίνεται από στόμα σε στόμα αλλά έχει λάβει παγκόσμια αναγνώριση Η αρχική πρωτοβουλία ξεκίνησε από μια περιβαλλοντική MKO με εθνική και κοινοτική υποστήριξη Η προστασία των όρνεων αποτελεί βασικό πόλο έλξης των οικοτουριστων Περιβαλλοντολόγοι και σχετικοί επιστήμονες εμπλέκονται στις δραστηριότητες οικοτουρισμου Μέσα από το εθνικό πάρκο η τοπική κοινωνία αναγνώρισε την αξία των προστατευόμενων περιοχών Ο αρχικός ενθουσιασμός και η δημιουργία κάποιων τοπικών ενεργειών δεν έδωσε λαβή σε νέες πρωτοβουλίες Οι εθνικοί και τοπικοι φορεις δεν καταφεραν να λυσουν εγκαιρα καποια νομοθετικα προβληματα σε σχεση με την προστασια και διαχειριση του εθνικου παρκου Σχέδια δράσης υλοποιούνται έτσι ώστε να δημιουργηθούν νέες πρωτοβουλίες με την συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας Euracademy Association 7 th Summer Academy, Beatriz Carcamo Aboitiz http://www. ecoclub.co m/dadia/ 15
Carpathian Large Carnivore Project: Ένα μάθημα για την προσφορά του οικοτουρισμου στις τοπικές - κοινωνίες μέρος δεύτερο Ρουμανία Το πρόγραμμα των καρπάθιων για τα μεγάλα αρπακτικά ήταν ένα πρόγραμμα με στοιχεία διαχείρισης που περιελαμβανε έρευνα, ανάπτυξη της υπαίθρου και εκπαίδευση. Το πρόγραμμα ανέπτυξε ένα πλαίσιο ανάπτυξης τουρισμού για να επιδείξει στην τοπική κοινωνία ότι τα μεγάλα αρπακτικά έχουν σημαντική οικονομική αξία μέσο του τουρισμού. Διαβουλευση με την τοπική κοινωνία πριν την αρχή του προγράμματος Εκπαίδευση ντόπιων ως τουριστικών οδηγών και παρόχους υπηρεσιών Συνδυασμός προστασίας της φύσης και δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο Δημιουργία της ένωση οικοτουρισμου Zarnesti με την συμμετοχή ντόπιων φορέων Δημιουργία επαφών με διεθνής tour-operators Eco-Destinet Library: Guidelines for community-based ecotourism Development, WWF International,2001 http://www. clcp.ro/ 16
3.1.3. Πρόταση για εκπαιδευτική άσκηση προς ασκούμενους Ο στόχος της εκπαιδευτικής άσκησης είναι η εμβάθυνση της ατομικής κατανόησης των εκπαιδευομένων στο τι σημαίνει οικοτουρισμός και την υποστήριξη τους στην κριτική αξιολόγηση προιοντων που φέρονται ως οικοτουριστικα. Η βασική άσκηση παραμένει ίδια, αλλά με τη χρήση διαφόρων μεθόδων, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικές καταστάσεις, για διάφορες κατηγορίες εκπαιδευομένων, είτε ως ατομική εξάσκηση, είτε ως άσκηση για μια ομάδα εκπαιδευόμενων. Όπως τα προσόντα των εκπαιδευομένων ποικίλλουν, καθώς οι γνώσεις τους και η εμπειρία τους οικοτουρισμού στον οικοτουρισμο ποικίλει, η άσκηση τους επιτρέπει να συμμετάσχουν συμφωνα με το επίπεδο γνώσεων τους και τις ανάγκες τους. Σκοπός της άσκησης είναι η μελέτη α) μιας υπηρεσία οικοτουρισμού ή β) μια πρωτοβουλία πιστοποίησης ποιότητας οικοτουρισμού που γνωρίζουν ή τους ενδιαφέρει και η ανάλυση του τρόπου που εκπροσωπεί τις αρχές και τα ιδεώδη του βιώσιμου και ιδιαίτερα του οικοτουρισμού. Οι εκπαιδευομενοι θα πρέπει να ξεκινήσουν από την αναζήτηση πληροφοριών και πρόσθετο υλικό για την υπηρεσία / πρωτοβουλία που επέλεξαν π.χ. σχετική βιβλιογραφία και ιστοσελίδες ή ακόμα και να πάρουν συνέντευξη από πρόσωπα, μέσο τηλεφώνου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου άτομα με σχετικές γνώσεις. Με βάση αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να προετοιμάσουν μια σύντομη περιγραφή των στόχων της ανάλυσης τους. Με τη βοήθεια των βοηθημάτων και μεθόδων που δίνεται στην ενότητα 1 και που παρέχονται από τον εκπαιδευτή, θα πρέπει ο εκπαιδευόμενος θα πρέπει να αναλύσει τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές του οικοτουρισμού και του βιώσιμου τουρισμού εφαρμόζονται από την υπηρεσία (π.χ. επιχείρηση οικοτουρισμου) ή την πρωτοβουλία και να αξιολογήσει πόσο καλά είναι οι αρχές τέθηκαν σε δράση. Κατά την ανάλυση κάθε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό θα πρέπει να επισημαίνεται: τι πρέπει ή θα μπορούσε να βελτιωθεί, άριστες πρακτικές εφαρμογής κλπ. Οι αναλύσεις θα πρέπει να ολοκληρώνονται με τα συμπεράσματα των εκπαιδευομένων και με μια περίληψη του τι νομίζουν ότι έμαθαν από την άσκηση και τι είδους ερωτήματα ανέκυψαν από αυτήν. Είναι δυνατόν να ολοκληρωθεί η άσκηση, γράφοντας μια μελέτη περίπτωσης ή μια έκθεση σχετικά με το θέμα. Ακόμη μπορεί η άσκηση να γίνει με ένα βίντεο και φωτογραφίες ή με μια παρουσίαση εφόσον ο σκοπός της άσκησης επιτυγχνανεται και με αυτά. Κατά την εργασία σε ζευγάρια ή ομάδες θα πρέπει να γίνεται σωστή κατανομή των αρμοδιοτήτων για την ολοκλήρωση της άσκησης έτσι ώστε ότι όλοι στην ομάδα να έχουν ίση συμμετοχή. Κατά τη χρήση βίντεο, φωτογραφιών ή άλλων μέσων ενημέρωσης για τη δημιουργία παρουσιάσεων, θα πρέπει να γίνεται λογική χρήση των εν λόγω εργαλείων έτσι ώστε η άσκηση να μην χάνει τον στοχο της. 3.2. Ενότητα 2: Πιστοποίηση στον Οικοτουρισμός και Εισαγωγή στην παγκόσμια πρότυπα Ο στόχος της ενότητας είναι να δώσει μια συνολική εικόνα των τρόπων πιστοποίησης της ποιότητας στον οικοτουρισμό, να γνωρίσουν οι εκπαιδευόμενοι το ευρύ φάσμα των σημάτων ποιότητας και τις διαφορές μεταξύ τους και να τους εισάγει στην παγκόσμια πρωτοβουλία για την ανάπτυξη κριτηρίων για τον αειφόρο τουρισμό. Τα επιμέρους θέματα είναι: 1. Πιστοποίησης και διαπίστευσης στο πλαίσιο του οικοτουρισμού 2. Πολυμορφία του τουρισμού και της ποικιλίας των οικολογικών σημάτων στην Ευρώπη 3. Το μερίδιο αγοράς Η πρόκληση 4. Τα παγκόσμια κριτήρια για τον αειφορικό τουρισμό (GSTC) 17
Στον πρόλογο του Εγχειριδίου του Eco-Destinet τα οφέλη και οι προκλήσεις της πιστοποίησης παρουσιάζονται εν συντομία. Η ποικιλία των σημάτων είναι καλό να υπάρχει, δεδομένου ότι έχουν διαφορετική γεωγραφική κάλυψη και στις περισσότερες περιπτώσεις αντικατοπτρίζουν τις τοπικές προκλήσεις και τις τοπικές ανάγκες. Έτσι, είναι σκόπιμο να υπάρχουν διαφορετικά υπο-εθνικά, εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνές πιστοποιητικά. Ωστόσο, αυτά θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν επίσης παγκόσμιες αρχές, που ορίζονται από καλές ή κακές πρακτικές, που ισχύουν για όλους τους προορισμούς και να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα από τους τουρίστες. Στο συγκεκριμένο θέμα η «ανακάλυψη του τροχού» έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν και, συνεπώς, ένα οικουμενικό σύνολο προτύπων για οικοτουρισμού θα βοηθήσει τις ετικέτες και την τουριστική αγορά να επικοινωνούν μεταξύ τους και με τους τουρίστες, και να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας για την διασφάλιση της ποιότητας. Μέσα από την εισαγωγή των κωδίκων δεοντολογίας, τις πρωτοβουλίες πιστοποίησης, σημάτων και προτύπων είναι δυνατόν να δοθεί στους τουρίστες η διαβεβαίωση ότι η δραστηριότητα που έχουν επιλέξει για τις διακοπές τους, είναι σύμφωνη με τις αρχές του οικοτουρισμού και είναι βιώσιμη και για αυτούς αλλά και για τους οικοδεσπότες τους. Η πιστοποίηση και διαπίστευση στο πλαίσιο του οικοτουρισμού ορίζεται στο εγχειρίδιο του Eco-Destinet σύμφωνα με τους Honey και Rome (2001) και επίσης μέσα από μια στρατηγική αναθεώρηση της διαπίστευσης και πιστοποίησης για τον Οικοτουρισμού όπως παρουσιάζεται από τον Fergus Tyler Maclaren, διευθυντή της πρωτοβουλίας των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Έτος Οικοτουρισμού. Ο Fergus Tyle Maclaren αναφέρεται σε δύο μεθοδολογικά είδη προγραμμάτων πιστοποίησης στην ταξιδιωτική και τουριστική βιομηχανία: διαδικασίες με βάση συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (ΣΠΔ) προσαρμοσμένα για τα συγκεκριμένα είδη επιχειρήσεων βάσει των επιδόσεων με κριτήρια περιβαλλοντικά,κοινωνικό-πολιτιστικά και οικονομικά ή σημεία αναφοράς με τα οποία κρίνεται η επιχείρηση. Η καταλληλότητα των δύο αυτών προσεγγίσεων είναι αναλύεται με μια περίληψη των πέντε συνιστωσών των προγραμμάτων πιστοποίησης που υπάρχουν κοινές σε όλες τις πρωτοβουλίες: προαιρετική εγγραφή, λογότυπο, βελτίωση ή συμμόρφωση βάση κανονισμών, αξιολόγηση και έλεγχος και την ένταξη και τα τέλη ένταξης. Επίσης αναλύεται το γεγονός, ότι, σύμφωνα με μια έκθεση σχετικά με την πιστοποίηση του τουρισμού από τη Synergy για το WWF-UK, τα συστήματα πιστοποίησης για τον περιβαλλοντικά και κοινωνικό υπεύθυνο τουρισμό μπορεί να είναι παραπλανητικά για τους καταναλωτές και συχνά αδυνατούν να εξασφαλίσουν υψηλά πρότυπα περιβαλλοντικής πρακτικής. Επίσης, η διάδοση των πάνω από 100 διαφορετικών στον κόσμο λογότυπων και σημάτων καθιστά δύσκολο για τον τουρίστα να διακρίνει ακριβώς αυτό που πιστοποιείται. Και όμως, λιγότερο από το ένα τοις εκατό των επιχειρήσεων που προσφέρουν τέτοιου είδους τουρισμό έχουν εγγραφεί σε αυτά τα συστήματα. Η αποτυχία να θεσπιστεί ένα σαφές αναγνωρίσιμο εμπορικό σήμα μεταξύ των διαφόρων αυτών προσπαθειών υπονομεύει σοβαρά την δυναμική πιστοποίησης για τον αειφόρο τουρισμό. Η πολυμορφία του τουρισμού και της ποικιλίας των οικολογικών σημάτων στην Ευρώπη περιγράφονται στο εγχειρίδιο του ECO-DESTINET σύμφωνα με το εγχειρίδιο της VISIT και βασίζεται σε μια μελέτη για λογαριασμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (ΠΟΤ) που εκπόνησε το Ecotrans και που ουσιαστικά είναι μια ερευνά για όλες τις εθελοντικές πρωτοβουλίες πιστοποίησης για τον αειφόρο τουρισμό παγκοσμίως. Περισσότερα από 100 18
οικολογικά σήματα, βραβεία και πρωτοβουλίες μελετήθηκαν και τα συμπεράσματα της ερευνάς δείχνουν, ότι πολλά οικολογικά σήματα αγωνίζονται να επιβιώσουν και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των πιστοποιημένων επιχειρήσεων, κυρίως σε ότι αφορά την μείωση του κόστους πιστοποίησης και την αύξηση της ζήτησης από την πλευρά της αγοράς για ένα πιστοποιημένο προϊών. Η Ευρώπη έχει τα περισσότερα "πράσινα" προγράμματα πιστοποίησης από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου και η ίδια η ποικιλομορφία του τουρισμού στην Ευρώπη παρουσιάζει τεράστιες προκλήσεις για τις πρωτοβουλίες πιστοποίησης. Μια μικρή λίστα θεμάτων που πρέπει να απαντηθούν κατά την ανάπτυξη ενός οικολογικού σήματος είναι: Ποιες κατηγορίες προϊόντων συμπεριλαμβάνουν; Ποια κριτήρια πρέπει να είναι υποχρεωτικά ή προαιρετικά; Ποια είναι η ισορροπία μεταξύ των διεργασιών (συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης) και των κριτήριων επιδόσεων Πώς να προσελκύονται οι επιχειρήσεις; Πώς να εκπαιδευτούν οι επιχειρήσεις Πώς να ελεγχθούν οι επιχειρήσεις και να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση τους με τα απαιτούμενα κριτήρια; Πώς θα δημιουργηθεί ζήτηση για τα αειφόρα πιστοποιημένα προϊόντα; Κάθε πρωτοβουλία οικολογικού τουρισμού έχει να αντιμετωπίσει ένα ευρύ φάσμα προϊόντων κάτι που κάνει την ανάπτυξη κριτηρίων για ένα σύστημα πιστοποίησης ένα δύσκολο εγχείρημα. Ένα ιδανικό οικολογικό σήμα θα έπρεπε να απαιτεί μια σειρά κριτηρίων για «βέλτιστες περιβαλλοντικές επιδόσεις», τα οποία πρέπει να καλύπτουν πολλές φορές προδιαγραφές πέραν αυτού που απαιτούνται από την νομοθεσία (εθνική ή περιφερειακή), να εφαρμοστεί από ένα σημαντικό ποσοστό φορέων του τουρισμού, προκειμένου να παράσχουν ουσιαστικές υπηρεσίες στον καταναλωτή και να κάνουν την διάφορα. Ένα άλλο σημαντικό θέμα που καταπιάνεται το εγχειρίδιο του ECO-DESTINET είναι αυτό της πρόκλησης για την αύξηση του μεριδίου στη αγορά των πιστοποιημένων προϊόντων. Σύμφωνα με έκθεση από την Εθελοντική πρωτοβουλία για την αειφορία στον τουρισμό (VISIT) το 2003 οικολογικά σήματα του τουρισμού στο σύνολό τους είχαν πιστοποιημένους 4000 προμηθευτές καταλύματα, που αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 1% του μεριδίου αγοράς και μόνο μερικά συστήματα, για παράδειγμα, στη Σκωτία ή τη Δανία προσφέρεται μια επιλογή γύρω στο 10% ή περισσότερο πιστοποιημένων υπηρεσιών βάση της προσφοράς των χωρών αυτών. Αν και υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι πολλοί από τους συμμετέχοντες σε αυτά τα οικολογικά σήματα επιτυγχάνουν καλά αποτελέσματα, τα στοιχεία δείχνουν ότι πολλά προγράμματα οικολογικής σήμανσης δεν έχουν πολύ καλά αποτελέσματα στην προσπάθεια τους να προσεγγίσουν τους καταναλωτές. Δεν έχουν αλλάξει πολλά από το 2004, όταν αυτή η έκθεση δόθηκε στη δημοσιότητα. Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 30 πρωτοβουλίες για την πιστοποίηση στην Ευρώπη, εκ των ελάχιστες αφορούν τον οικοτουρισμο, και το μερίδιο αγοράς εξακολουθεί να μην υπερβαίνει το 1%. Ως μια κοινή παγκόσμια πρωτοβουλία που θα βοηθήσει να απαντηθούν οι προκλήσεις που αναφέρθηκαν σε αυτήν την ενότητα, τα παγκόσμια αειφόρικα κριτήρια για τον αειφορικο τουρισμό (GSTC)αναφέρονται στο εγχειρίδιο του Eco-Destinet. Η πρωτοβουλία για αυτά τα κριτήρια ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 2007 από το Rainforest Alliance, το περιβαλλοντικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), το ίδρυμα των Ηνωμένων Εθνών, και του 19
Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (UNWTO). Στόχος της είναι η συνεργασία για την προώθηση και την κατανόηση των καλών πρακτικών αειφόρου τουρισμού και τη θέσπιση της κριτηρίων για τον αειφόρου τουρισμού. Τα κριτήρια του GSTC είναι μέρος της απάντησης από την κοινότητα του τουρισμού στις παγκόσμιες προκλήσεις βάση των «στόχων της χιλιετίας των Ηνωμένων Εθνών για την παγκόσμια ανάπτυξη». Οι στόχοι της πρωτοβουλίας αυτής μπορούν να συνοψιστούν στην δημιουργία ενός σαφή ορισμού για τον αειφόρου τουρισμού με βάση τα κριτήρια όπως το πλαίσιο ανάπτυξης, την οικοδόμηση εμπιστοσύνης με τους καταναλωτών, την προώθηση της αποτελεσματικότητας προς την αειφορια και την καταπολέμηση του «πράσινου-ξεπλύματος». Το GSTC ανέπτυξε ένα πλαίσιο κριτηρίων που οργανώνεται γύρω από τους τέσσερις πυλώνες της αειφόρου τουρισμού: 1. Αποτελεσματικός σχεδιασμός αειφορική ανάπτυξη 2. 2. Μεγιστοποίηση κοινωνικών και οικονομικών οφελών για την τοπική κοινότητα 3. 3. Μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στην πολιτιστική κληρονομιά 4. 4. Μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στην περιβαλλοντική κληρονομιά. Η μέθοδος ανάπτυξης των κριτηρίων περιγράφεται εν συντομία στο εγχειρίδιο του Eco- Destinet. Μερικές από τις προβλεπόμενες χρήσεις των κριτηρίων που αναφέρονται στο εγχειρίδιο είναι: Να χρησιμεύσουν ως βασικές κατευθυντήριες γραμμές για τις επιχειρήσεις έτσι ώστε να γίνουν πιο βιώσιμες, και να βοηθούν τις επιχειρήσεις να επιλέξουν προγράμματα πιστοποίησης αειφόρου τουρισμού που πληρούν τα παγκόσμια κριτήρια Να χρησιμεύσουν ως οδηγός για τα ταξιδιωτικά γραφεία στην επιλογή προμηθευτών και στην ανάπτυξη προγραμμάτων αειφόρου τουρισμού Να βοηθήσει τους καταναλωτές στον εντοπισμό ωφέλιμων προγραμμάτων αειφόρου τουρισμού και επιχειρήσεων Να αποτελέσουν ένα κοινό παρονομαστή για τα μέσα ενημέρωσης στη προσπάθεια προβολής της αειφοριας στον τουρισμό Να εξασφαλιστεί ότι τα ότι πρότυπά των προγραμμάτων πιστοποίησης πληρούν ένα ευρέως αποδεκτό πρότυπο κριτηρίων Ως κατευθυντήριες γραμμές για την εκπαίδευση σε εκπαιδευτικούς οργανισμούς που ασχολούνται με τον κλάδο Τα κριτήρια υποδεικνύουν τι πρέπει να γίνει, όχι πώς αυτό θα γίνει. Ο ρόλος αυτός εκπληρώνεται με τους δείκτες απόδοσης, που συνδέονται με εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και πρόσβαση σε εργαλεία για την εφαρμογή, τα οποία είναι ένα απαραίτητο συμπλήρωμα της GSTC. Τα κριτήρια παρουσιάστηκαν επίσημα στο World Conservation Congress στη Βαρκελώνη στις 6 Οκτωβρίου 2008. 3.2.1. Για περαιτέρω ανάγνωση: PAN Parks Αρχές και κριτήρια. 2000. http://www.panparks.org/introduction/verification/principles Περιγράφει όλες τις βασικές αρχές, κριτήρια και δείκτες PAN πάρκα πρέπει να πληρούν, όπως αναφέρεται στο έγγραφο Ποιοτικά κριτήρια του Natures Best- ένα Σουηδικό σύστημα ποιότητας για τον οικοτουρισμού. http://ekoturism.perlin.nu/illustrationer/fil_20050123225732.pdf 20