Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν 2 0 1 7 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 09/06/2017 Διδαγμένο κείμενο Π λ ά τ ω ν ο ς, Π ρ ω τ α γ ό ρ α ς 322d-323c Οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι, ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. Αὓτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία. Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. Ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην] ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις. Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς...ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις». Β1. Με βάση ποια αποδεικτικά στοιχεία ο Πρωταγόρας προσπαθεί στη β παράγραφο του διδαγμένου κειμένου να θεμελιώσει τη θέση του ότι «ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς». Β2. «ἐν δὲ δικαιοσύνῃ...ἐνταῦθα μανίαν»: Γιατί θεωρείται «τρελός», κατά τον Πρωταγόρα, όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή; Β3. Αφού μελετήσετε το απόσπασμα «Οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα...τούτου αἰτία» και το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, να απαντήσετε στο ερώτημα: πώς συσχετίζει την πολιτική αρετή ο Πρωταγόρας και πώς ο Σωκράτης με τις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά των Αθηναίων στον δημόσιο βίο τους; Μεταφρασμένο κείμενο Π λ ά τ ω ν ο ς, Π ρ ω τ α γ ό ρ α ς 319b d Εγώ [δηλ. ο Σωκράτης] λοιπόν θεωρώ, όπως και οι άλλοι Έλληνες, πως οι Αθηναίοι είναι σοφοί. Και βλέπω ότι, όποτε συγκεντρωνόμαστε στην εκκλησία του δήμου, όταν η πόλη πρόκειται να εκτελέσει κάποιο έργο οικοδομικό, καλούμε τους οικοδόμους ως συμβούλους στην οικοδομία, κι όταν πάλι πρόκειται για ναυπηγικό έργο, καλούμε τους ναυπηγούς, και με τον ίδιο τρόπο πράττουμε όταν πρόκειται για όλα τα αντίστοιχα έργα, για όσα δηλαδή θεωρείται πως είναι διδακτά και μπορεί κάποιος να τα μάθει με κατάλληλα μαθήματα. Εάν επιχειρήσει δε κάποιος άλλος να δώσει τη συμβουλή του στον δήμο, κάποιος που οι άνθρωποι δεν τον θεωρούν τεχνίτη σχετικό, η συνέλευση δεν τον αποδέχεται, ακόμα κι αν είναι και ωραίος και πλούσιος και από μεγάλη οικογένεια. Αντίθετα τον κοροϊδεύουν και του φωνάζουν, μέχρι αυτός που τόλμησε να μιλήσει να φύγει μόνος του τρομοκρατημένος ή μέχρι να τον σύρουν οι τοξότες και να τον βγάλουν σηκωτό, με διαταγή των πρυτάνεων. Για τα θέματα λοιπόν που θεωρούν [οι Αθηναίοι] ότι εξαρτώνται από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν. Όταν όμως πρέπει να αποφασιστεί κάποιο ζήτημα που αφορά τη διοίκηση της πόλεως, σηκώνεται και δίνει τις συμβουλές του γι αυτό εξίσου και ο οικοδόμος και ο σιδεράς και ο έμπορος ή ο ναυτικός και ο πλούσιος και ο φτωχός και αυτός που είναι από μεγάλο γένος και αυτός που δεν είναι από κάποια γενιά σπουδαία. Και κανένας δεν τους ψέγει γι αυτό, όπως τους προηγούμενους: γιατί εσύ, χωρίς να έχεις διδαχθεί από πουθενά αυτό το πράγμα και χωρίς να έχεις δάσκαλο σ αυτό το θέμα, θέλεις τώρα να δώσεις και συμβουλές. Άρα, είναι προφανές πως δεν θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται. Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη: α. Τόσο οι σοφιστές όσο και ο Σωκράτης αμφισβητούν τις παραδοσιακές ιδέες της εποχής τους.
β. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης δείχνει να σέβεται περισσότερο τον σοφιστή Πρωταγόρα από τον Γοργία. γ. Ο Σωκράτης δημιουργούσε αντιφατικά αισθήματα στους συμπολίτες του. δ. Από τον διάλογο «Πρωταγόρας» δεν μπορούμε να συναγάγουμε με ακρίβεια ποια είναι η πλατωνική αντίληψη για την αρετή. ε. Η σωκρατική επαγωγική μέθοδος είναι μια μετάβαση από το καθολικό και γενικό στο εμπειρικό και μερικό. Β5.α. Να αντιστοιχίσετε στο τετράδιό σας τις αρχαίες ελληνικές λέξεις της στήλης Α με τις ετυμολογικά συγγενείς νεοελληνικές λέξεις της στήλης Β. Στήλη Α Στήλη Β ἴωσιν έξη δεῖ συνείδηση ἀνέχονται ένδεια εἰδῶσιν εισιτήριο (μονάδες 4) Β5.β. Για καθεμία από τις τρεις παρακάτω υπογραμμισμένες λέξεις να γράψετε μία πρόταση στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη (σε οποιαδήποτε πτώση, αριθμό ή γένος) θα χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο: «ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς» (μονάδες 6) Αδίδακτο κείμενο Ισοκράτους, Φίλιππος, 26-27 (έκδ. Τeubner) Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται αναφορά στο πότε ο ρητορικός λόγος χάνει την αποτελεσματικότητά του. Ἐπειδὰν γὰρ ὁ λόγος ἀποστερηθῇ τῆς τε δόξης τῆς τοῦ λέγοντος καὶ τῆς φωνῆς καὶ τῶν μεταβολῶν τῶν ἐν ταῖς ῥητορείαις γιγνομένων, ἔτι δὲ τῶν καιρῶν καὶ τῆς σπουδῆς τῆς περὶ τὴν πρᾶξιν, καὶ μηδὲν ᾖ τὸ συναγωνιζόμενον καὶ συμπεῖθον, ἀλλὰ τῶν μὲν προειρημένων ἁπάντων ἔρημος γένηται καὶ γυμνός, ἀναγιγνώσκῃ δέ τις αὐτὸν ἀπιθάνως καὶ μηδὲν ἦθος ἐνσημαινόμενος ἀλλ ὥσπερ ἀπαριθμῶν, εἰκότως, οἶμαι, φαῦλος εἶναι δοκεῖ τοῖς ἀκούουσιν. Ἅπερ καὶ τὸν νῦν ἐπιδεικνύμενον μάλιστ ἂν βλάψειε καὶ φαυλότερον φαίνεσθαι ποιήσειεν. Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου. Μονάδες 20 Γ2.α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἀναγιγνώσκῃ : το δεύτερο πρόσωπο ενικού αριθμού προστακτικής αορίστου β ἀπαριθμῶν : το τρίτο πρόσωπο πληθυντικού αριθμού ευκτικής ενεστώτα τοῖς ἀκούουσιν : το απαρέμφατο μέλλοντα μάλιστ : τον θετικό βαθμό φαίνεσθαι : το δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού αριθμού υποτακτικής παθητικού αορίστου β Γ2.β. «τῶν μὲν προειρημένων ἁπάντων ἔρημος γένηται»: Να μεταφέρετε όλους τους κλιτούς τύπους της πρότασης στον άλλον αριθμό. Γ3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: τῶν μεταβολῶν, τῶν προειρημένων, γυμνός, εἰκότως, τοῖς ἀκούουσιν. Γ3.β. «Ἅπερ καὶ τὸν [...] ἐπιδεικνύμενον μάλιστ ἂν βλάψειε καὶ φαυλότερον φαίνεσθαι ποιήσειεν»: Να αναγνωρίσετε το είδος της πρώτης πρότασης (μονάδα 1) και να κάνετε συντακτική αναγνώριση των υπογραμμισμένων όρων (μονάδες 4).
Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Α1. Στις άλλες δηλαδή ικανότητες όπως ακριβώς λες εσύ, αν κάποιος ισχυρίζεται πως είναι καλός αυλητής, ή ικανός σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, στην οποία όμως δεν είναι, τον περιγελούν ή θυμώνουν, και οι δικοί του πλησιάζοντάς τον τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός στη δικαιοσύνη όμως και στην άλλη πολιτική αρετή, και αν ακόμα ξέρουν για κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια εναντίον του εαυτού του μπροστά σε πολλούς, πράγμα το οποίο θεωρούσαν στην πρώτη περίπτωση ότι είναι σωφροσύνη, δηλαδή το να λέει την αλήθεια, σ αυτή την περίπτωση (θεωρούν ότι είναι) τρέλα, και ισχυρίζονται ότι όλοι πρέπει να λένε ότι είναι δίκαιοι, είτε είναι είτε όχι, διαφορετικά λένε ότι είναι τρελός αυτός που δεν παριστάνει τον δίκαιο γιατί είναι αναγκαίο ο καθένας χωρίς εξαίρεση έτσι να μετέχει σ αυτήν, ειδάλλως να μη συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανθρώπους Β1. Η θέση «Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον» αποτελεί την αποδεικτέα θέση του Πρωταγόρα για την καθολικότητα της δικαιοσύνης και της υπόλοιπης πολιτικής αρετής. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο λόγος του θα εξακολουθήσει να στρέφεται γύρω από την προσπάθειά του να στηρίξει με ισχυρά επιχειρήματα την άποψή του για την καθολικότητα της αρετής. Ο Πρωταγόρας ξεκινά βασισμένος στην κοινή αντίληψη «ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι», χωρίς όμως να την έχει στηρίξει λογικά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η θέση του στερείται αντικειμενικότητας. O Πρωταγόρας χρησιμοποιεί μια εμπειρική απόδειξη, για να πείσει τον Σωκράτη ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν συμμετοχή στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική αρετή (η λέξη «τεκμήριον» σημαίνει απόδειξη που δεν έχει λογική βάση αλλά στηρίζεται στα δεδομένα της εμπειρίας, είναι δηλαδή εμπειρική). Ειδικότερα, ο Πρωταγόρας με το πρώτο επιχείρημα ενισχύει την επιχειρηματολογία που πηγάζει από το μύθο: όλοι συμμετέχουν στην αιδώ και στη δίκη. Τονίζει το στοιχείο της συμμετοχής (μετέχειν) προσπαθώντας να ξεκαθαρίσει οποιοδήποτε βιαστικό συμπέρασμα προέκυψε μετά το μύθο, ότι δηλαδή η πολιτική αρετή είναι απλώς κάτι το έμφυτο και όχι κάτι που χρειάζεται διδασκαλία. Ξεκινά επομένως τη συλλογιστική του πορεία με την αποδεικτέα θέση «ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα -μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικής ἀρετῆς».. Τη θέση του αυτή θα στηρίξουν ουσιαστικά δύο φράσεις: α) πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους και β) ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν οὐχὶ ἁμῶς γὲ πως μετέχειν αὐτής (δηλ. της πολιτικής αρετής). Επιπλέον, χρησιμοποιεί δυο παραδείγματα που στηρίζουν την αποδεικτέα θέση της πρώτης παραγράφου. Ειδικότερα, στο πρώτο παράδειγμα («Ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον») τονίζει ότι στις άλλες τέχνες (ἐν ταῖς ἂλλαις ἀρεταῖς), αν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι καλός αυλητής, χωρίς να είναι, όλοι τον κοροϊδεύουν, αγανακτούν μαζί του και θεωρείται τρελός (στην περίπτωση όμως που λέει την αλήθεια, ότι δηλαδή δεν είναι καλός θεωρείται μυαλωμένος). Ο Πρωταγόρας με τη λέξη «αρετή» στο σημείο αυτό («Ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς») δεν κάνει λόγο για ηθικές συμπεριφορές και στοιχεία του χαρακτήρα. Μιλά για τις τέχνες (μουσική κ.λπ.) ή για τις τεχνικές γνώσεις, για τις οποίες έχει γίνει λόγος στις προηγούμενες ενότητες (ναυπηγική, αρχιτεκτονική κ.λπ.). Στο δεύτερο παράδειγμα («ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν» ) ο Πρωταγόρας τονίζει ότι στη δικαιοσύνη και γενικά στην αρετή, αν κάποιος άδικος πει την αλήθεια για τον εαυτό του στους άλλους, ότι δηλαδή δεν είναι δίκαιος, θεωρείται τρελός, επειδή αυτό αμαυρώνει την κοινωνική του εικόνα και ενδέχεται να έχει προβλήματα με τη δικαιοσύνη. Β2. Ο Πρωταγόρας υποστηρίζει ότι στη δικαιοσύνη και γενικά στην αρετή, αν κάποιος άδικος πει την αλήθεια για τον εαυτό του στους άλλους, ότι δηλαδή δεν είναι δίκαιος, θεωρείται τρελός, [«καὶ οἱ οἰκεῖοι.. ὡς μαινόμενον»] επειδή αυτό αμαυρώνει την κοινωνική του εικόνα και ενδέχεται να έχει προβλήματα με τη δικαιοσύνη. Κανένας λογικός άνθρωπος δε θέλει να του συμβεί κάτι τέτοιο. Ο Πρωταγόρας φαίνεται να διεισδύει στη νοοτροπία των ανθρώπων και να παρατηρεί ότι δεν τους ενδιαφέρει το τι πρέπει ή είναι σωστό να κάνουν αλλά το τι τους συμφέρει να κάνουν. Επίσης, δεν τους ενδιαφέρει η πραγματική τους εικόνα (το εἶναι), όσο η εικόνα που θα προβάλλουν στους άλλους για τον εαυτό τους (το φαίνεσθαι). Η ερμηνεία της απόκρυψης της αδικίας και της προσποίησης δικαιοσύνης ως προσπάθειας να μην απομακρύνονται οι άνθρωποι από τη δικαιοσύνη, θεωρείται μάλλον εξιδανικευτική. Όλοι, επομένως, γενικά ισχυρίζονται ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να επιμείνει ότι είναι δίκαιος είτε είναι είτε δεν είναι, αλλιώς θεωρείται τρελός. («καί φασιν πάντας [δικαιοσύνην]») Και αν δεν είναι πρέπει, να προσποιείται ότι είναι. Σε διαφορετική περίπτωση, αν παριστάνει τον δίκαιο, τον θεωρούν μυαλωμένο. Η συνύπαρξη των ανθρώπων είναι αδύνατη, αν δε διαθέτουν την πολιτική αρετή. Γι αυτό και αν κάποιος στερείται τη σωφροσύνη ή τη δικαιοσύνη, την αρετή του πολίτη γενικά, πρέπει να υποκρίνεται ότι τις κατέχει. Η υποκρισία, όπως παρατηρεί ο Α.Ε. Τaylor, είναι ο φόρος που η κακία οφείλει στην αρετή. Η απόρριψη του ανθρώπου από το κοινωνικό σύνολο είναι μια τιμωρία όχι ελαφρύτερη από αυτή που πρότεινε ο Δίας στο μύθο, εφόσον μόνo μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο μπορεί να ζήσει και να ολοκληρωθεί. Διαφορετικά, όπως επισημαίνει ο Αριστοτέλης, είναι ή θεός ή θηρίο.
Τέλος, το σκεπτικό του Πρωταγόρα μπορεί να ερμηνευτεί και ως εξής: Ακόμα κι ένας άδικος είναι σε θέση να διακρίνει την δίκαιη από την άδικη πράξη. Αυτό σημαίνει ότι έχει μέσα του κάποια στοιχεία δικαιοσύνης, που όμως δεν έχουν καλλιεργηθεί επαρκώς, ώστε να τον αποτρέψουν από τη διάπραξη της αδικίας. Άρα αν ισχυριστεί ότι είναι δίκαιος δεν θα πει την αλήθεια. Β3. Για να αποδείξει ο Σωκράτης ότι η αρετή δεν μπορεί να διδαχθεί χρησιμοποιεί την επαγωγική μέθοδο («ἐπακτικοὶ λόγοι») και αντλεί επιχειρήματα όχι από τον «ορθό λόγο», αλλά από την καθημερινή κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της Αθήνας με τη βοήθεια της παρατήρησης. Αυτό δηλώνεται με το ρήμα «βλέπω»- «βλέπουμε» που χρησιμοποιείται στην αρχή κάθε επιχειρήματος. Οι Αθηναίοι, που κατά γενική ομολογία είναι σοφοί, όταν πρόκειται να συζητήσουν στην εκκλησία του δήμου και να πάρουν αποφάσεις σε τεχνικά θέματα, καλούν τους ειδικούς και «επαΐοντες», για να τους συμβουλεύσουν με τις γνώσεις τους. Όταν πρόκειται να συζητήσουν για θέματα που αφορούν τη διοίκηση (διακυβέρνηση) της πόλης, τότε ο κάθε πολίτης άσχετα με το επάγγελμα, την καταγωγή ή τον πλούτο του διατυπώνει τη γνώμη του γι αυτά, χωρίς να του έχει γίνει προηγουμένως διδασκαλία. Η εξωτερική, επομένως εμφάνιση, η εύρωστη οικονομική κατάσταση και η ευγενική καταγωγή ήταν τα βασικά κριτήρια που προσδιόριζαν τη θέση ενός Αθηναίου μέσα στην πόλη του, δεν ήταν όμως αναγκαία στοιχεία για την προσφορά συμβουλών σε ειδικά θέματα. Το συμπέρασμα, επομένως, είναι ότι η πολιτική αρετή (ή τέχνη) δεν μπορεί να διδαχθεί όπως οι άλλες ειδικές γνώσεις, γι αυτό οι Αθηναίοι επιτρέπουν σε όλους να διατυπώνουν τη γνώμη τους για πολιτικά ζητήματα. Το σιωπηρό αυτό συμπέρασμα των Αθηναίων υιοθετεί και ο Σωκράτης ως δική του άποψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι βάση του συλλογισμού αποτελεί η κρίση πως οι Αθηναίοι είναι σοφοί. Κατά προέκταση πρέπει και η γνώμη τους να είναι αυτονόητα δεκτή ως ορθή. Ο Πρωταγόρας συμφωνεί απόλυτα με το Σωκράτη σχετικά με τη στάση των Αθηναίων στην εκκλησία του δήμου. Όπως επαναλαμβάνεται στο απόσπασμα («οὕτω δή ὦ Σώκρατες τούτου αἰτία»), στα ειδικά θέματα δέχονται μόνο τους ειδικούς, ενώ στα πολιτικά δέχονται όλους τους πολίτες. Αυτό είναι δικαιολογημένο - εύλογο («εἰκότως, ὡς ἐγώ φημί»), καθώς όπως έχει δείξει ο μύθος οι τέχνες μοιράστηκαν σε λίγους, ενώ η αιδώς και η δίκη μοιράστηκαν σε όλους. Η καθολική διανομή της πολιτικής αρετής ήταν απαραίτητη προκειμένου να υπάρξουν πόλεις. Χωρίς τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή ήταν αδύνατη η συγκρότηση αυτών. Με άλλα λόγια, η καθολικότητα είναι στενά συνυφασμένη και αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη και διατήρηση των πόλεων. Η αναγκαιότητα αυτή αποτελεί και την εξήγηση που δίνει ο Πρωταγόρας για τη συμπεριφορά των Αθηναίων. Σε αντίθεση με το Σωκράτη που παίρνει ως δεδομένο αυτήν τη συμπεριφορά για να αποδείξει το μη διδακτό της αρετής ο σοφιστής επιχειρεί να την ερμηνεύσει με τη βοήθεια πάντα του μύθου. Και η ερμηνεία που δίνει είναι τελείως διαφορετική από την άποψη του Σωκράτη. Άποψη του Πρωταγόρα είναι ότι η πολιτική αρετή δόθηκε στον άνθρωπο σ ένα μεταγενέστερο στάδιο και όχι από την αρχή της δημιουργίας του. Αυτές τις δύο αξίες τις διαθέτει ο άνθρωπος ως ηθικές καταβολές και προδιάθεση. Για να γίνουν όμως κτήμα του και να φτάσει στην πλήρη κατάκτηση της πολιτικής αρετής πρέπει να καταβάλει προσπάθεια και αγώνα. Σ αυτό θα συντελέσουν και οι φορείς αγωγής. Την άποψη αυτή θα επιχειρήσει να αποδείξει στη συνέχεια της επιχειρηματολογίας του, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται. Β4. α. Σ β. Λ* γ. Σ δ. Σ ε. Λ * (για το ερώτημα Β4β δεν υπάρχει ξεκάθαρη αναφορά στο σχολικό βιβλίο) Β5. α. ἴωσιν εισιτήριο δεῖ ένδεια ἀνέχονται έξη εἰδῶσιν συνείδηση β. Τα οικονομικά συμφέροντα αποτελούν συχνά λόγο για διαμάχες μεταξύ των κρατών. Τα παιδιά στην προσχολική εκπαίδευση πρέπει να ασχολούνται με δημιουργικές δραστηριότητες. Στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης εξετάζει τη φύση της ηθικής αρετής. Γ1. Γιατί όταν ο λόγος στερηθεί τη μεγαλοπρέπεια του ρήτορα και τη φωνή του και τις διαφοροποιήσεις που συμβαίνουν στους ρητορικούς λόγους, επιπλέον (όταν στερηθεί) την επικαιρότητα και το ζήλο του για την πράξη και (όταν) δεν υπάρχει τίποτα που να τον στηρίζει στον αγώνα και στην πειθώ, αλλά όταν ο λόγος στερηθεί και απογυμνωθεί από όλα όσα έχουν ειπωθεί προηγουμένως και (όταν) τον διαβάζει κάποιος χωρίς πειστικότητα και χωρίς να διαγράφεται ο χαρακτήρας, ακριβώς σαν να κάνει απαρίθμηση, εύλογα, νομίζω φαίνεται σε όσους τον ακούν ότι είναι ασήμαντος. Αυτά ακριβώς θα έβλαπταν πάρα πολύ το λόγο που παρουσιάζεται τώρα και θα τον έκαναν (ώστε) να φαίνεται πιο ασήμαντος Γ2. α. ἀναγιγνώσκῃ ἀνάγνωθι ἀπαριθμῶν ἀπαριθμοῖεν τοῖς ἀκούουσιν ἀκούσεσθαι μάλιστα μάλα φαίνεσθαι φανῆτε β. τοῦ μέν προειρημένου ἅπαντος ἔρημοι γένωνται
Γ3 α. τῶν μεταβολῶν : αντικείμενο του ρήματος «ἀποστερηθῆ» τῶν προειρημένων : επιθετική μετοχή, ως ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική αντικειμενική στο «ἔρημος και γυμνός» γυμνός : κατηγορούμενο στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος ο «λόγος», μέσω του συνδετικού ρήματος «γένηται» εἰκότως : επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα «δοκεῖ» τοῖς ἀκούουσιν : επιθετική μετοχή ως δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου από το ρήμα «δοκεῖ» β. «Ἅπερ βλάψειε» : Η πρόταση είναι κύρια κρίσεως, καταφατική. Η αναφορική αντωνυμία «ἅπερ», καθώς βρίσκεται στην αρχή περιόδου, μετά από ισχυρό σημείο στίξης, δεν εισάγει δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, αλλά ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία. ἅπερ : Υποκείμενο στο ρήμα «ἄν βλάψειε» (αττική σύνταξη) τόν ἐπιδεικνύμενον : επιθετική μετοχή, ως αντικείμενο του ρήματος «ἄν βλάψειε». φαυλότερον : κατηγορούμενο στη μετοχή «τον ἐπιδεικνύμενον» μέσω του απαρέμφατου «φαίνεσθαι». φαίνεσθαι : τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος «ποιήσειεν» (ετεροπροσωπία) /νοηματικά ταιριάζει και ως απαρέμφατο του σκοπού -αποτελέσματος Επιμέλεια Μαυρακάκης Μανώλης Ψαράκη Μαρία Ξημεράκη Κατερίνα Ρολάκη Μαρία Κοτζανάκη Κωνσταντίνα Ανωγειανάκη Αργυρώ