Ο Χωροχρόνος και η Ύλη, στην Γένεση και στον Παύλο και σήµερα. Γεωργίου Ι. Γούναρη Αριστoτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης 1 ε Παύλεια, Ιούνιος 1999 Οι Προφήτες και οι Απόστολοι, προκειµένου να αποκαλύψουν τον αληθινό Θεό στους ανθρώπους την Πανσοφία, την ύναµη και την Αγαθότητα Του αρχίζουν παρατηρώντας το υλικό Σύµπαν, τον Ουρανό και την Γη, τον χώρο και την ύλη στην σύγχρονη ορολογία. Με την περίφηµη περιγραφή της ηµιουργίας, αρχίζει η Γένεσις. Ένα κείµενο γραµµένο πριν περισσότερο από 3500 χρόνια, το οποίο (παρόλο που δεν αποσκοπεί να δώσει επιστηµονικές πληροφορίες) εντούτοις, όσο προοδεύει η επιστήµη, τόσο περισσότερο εκπλήσσει µε την ακρίβεια της περιγραφής του. Η αφήγηση της Γενέσεως χωρίζει την ηµιουργία σε ηµέρες, που η κατανόηση τους, στα πλαίσια της κερµατισµένης σε ειδικότητες σύγχρονης σοφίας, αποτελεί αντικείµενο διαφόρων επιστηµών. Έτσι, ένας απλός φυσικός, όπως εγώ, µόνον για την ηµέρα την µία µπορεί να µιλήσει. Και αποτελεί αυτό µία ευτυχή συγκυρία, διότι ή πρόοδος της φυσικής κατά την διάρκεια το 20ου αιώνος, µας επιτρέπει τώρα µία σχεδόν πλήρη κατανόηση των γεγονότων της ηµέρας εκείνης 2. Επειδή πολλά θα πω γι αυτή την µοναδική ηµέρα, κατά την οποίαν ετέθησαν οι φυσικοί νόµοι και κατασκευάστηκαν ο χρόνος και ο πρωτόγονος χώρος και µορφές της ύλης, επιτρέψατέ µου να παραθέσω εδώ την Γραφική περιγραφή. «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην. Η δε γη ήν αόρατος και ακατασκεύαστος, και σκότος επάνω της αβύσσου, και Πνεύµα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος, και είπεν ο Θεός γενηθήτω φως και εγένετο φως. Καί είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν και διεχώρισεν ο Θεός αναµέσον του φωτός και αναµέσον του σκότους. Και εκάλεσεν ο Θεός το φως ηµέραν και το σκότος εκάλεσεν νύκτα. Και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωϊ, ηµέρα µία.» Αλλά και ο Παύλος, µε την έννοια του Θεού ηµιουργού του Σύµπαντος και Κυριάρχου της τύχης του, αρχίζει την οµιλία του στους Αθηναίους Ο Θεός ο ποιήσας τον κόσµον και πάντα τα εν αυτώ, ούτος ουρανού και γης Κύριος υπάρχων (Πραξ. ιη 240). Και στην ίδια έννοια επανέρχεται συχνά στα πρώτα κεφάλαια των επιστολών του: Πολυµερώς και πολυτρόπως ελάλησεν ηµίν ο Θεός εν υιώ, δι ου και τους αιώνας εποίησεν (Εβρ α1,2). Ο χρόνος λοιπόν δεν 1 gounaris@physics.auth.gr 2 Αντίστοιχη κατανόηση των άλλων ηµερών, προϋποθέτει βεβαίως και αντιστοίχους προόδους στην Γεωλογία και Βιολογία, οι οποίες (νοµίζω ότι µπορώ να ισχυρισθώ) δεν έχουν ακόµη επιτευχθεί. 1
είναι κάτι το αυθύπαρκτο. Είναι δηµιούργηµα του Θεού, όπως και οι νόµοι της φύσεως και ο χώρος και η ύλη Και ξέρουµε ότι το Σύµπαν συντηρείται πάνω σε µια λεπτή ισορροπία των συστατικών του και θα διαλυθεί, µόλις αυτή εκλείψει 3. Στην προς Ρωµαίους, ο Παύλος κάνει ένα ακόµη βήµα και παρουσιάζει το Σύµπαν σαν ένα βιβλίο που µας δίδει µια πρώτη γνώση του Θεού. τα γαρ αόρατα αυτού από κτίσεως κόσµου τοις ποιήµασι νοούµενα καθοράται, η τε αίδιος αυτού δύναµις και θειότης (Ρωµ. α 20). Και προχωρεί στην έννοια του συµπάσχοντος Σύµπαντος, για την οποία πολλά ελέχθησαν στο παρόν Συνέδριο: η γαρ αποκαραδοκία της κτίσεως την αποκάλυψιν των υιών του Θεού απεκδέχεται. (Ρωµ η 19). Η σηµερινή λοιπόν (αλλά και η µελλοντική) κατάσταση του Σύµπαντος συνδέεται µε εκείνη του ανθρώπου, τονίζει ο Παύλος κάτι που θυµίζει την σύγχρονη Ανθρωπική Αρχή. Στη συνέχεια θα προσπαθήσω να περιγράψω τα συστατικά του Σύµπαντος χρησιµοποιώντας τους όρους της σύγχρονης φυσικής. Πριν αρχίσω όµως, να σας εξοµολογηθώ ότι αισθάνοµαι αµήχανα! Η φυσική επιστήµη, δεν είναι παρά η συνέχεια της αρχαίας φυσικής Φιλοσοφίας. Και ο Παύλος έντονα επισηµαίνει τους κινδύνους από την φιλοσοφία, όταν αυτή συνδέεται µε πνεύµατα που υπερτονίζουν την αριστοτέλεια λογική και αγνοούν το πεπερασµένο των δυνατοτήτων της και της επιστήµης των. Τότε µαταιώνεται ο άνθρωπος εν τοις διαλογισµοίς αυτού και σκοτίζεται η ασύνετος αυτού καρδία. φάσκων είναι σοφός µωραίνεται και αλλάσσει την δόξαν του αφθάρτου Θεού, λέγει στους Ρωµαίους (β21, 22). Ενώ στους Κολασσαείς συµπληρώνει: Βλέπεται µη τις υµάς έσται ο συλλαγωγών δια της φιλοσοφίας και καινής απάτης, κατά την παράδοσιν των ανθρώπων, κατά τα στοιχεία του κόσµου και ού κατά Χριστόν, (Κολ. β8) Όταν συνδυάζει κανείς γνώσεις της Γραφής µε γνώσεις της επιστήµης, είναι απαραίτητο να µπορεί κανείς να διακρίνει το «σίγουρο» από το απλώς «εύλογο» και να θυµάται πως ό,τι και να συµβεί: εγώ ειµί η Αλήθεια (Ιω ιδ6). Μιά καινούρια ιδέα µπορεί να φωτίσει ακόµη και γνωστά πράγµατα από µια εντελώς πρωτόθωρητη πλευρά, έτσι ώστε φαινοµενικά αλληλοσυγκρουόµενες πληροφορίες να τακτοποιούνται και αντιφάσεις να εξαφανίζονται. Οι σηµερινές αντιλήψεις για τον χρόνο, τον χώρο και την ύλη. Πώς να µιλήσεις επιστηµονικά για την ηµιουργία, όταν ποτέ στο εργαστήριο δεν είδαµε ένα Σύµπαν να δηµιουργείται; Και το να κάνεις επιστήµη µε ένα γεγονός, είναι λίγο αστείο! Για να µπορέσει κάτι να πει η επιστήµη, είναι υποχρεωµένη να αρχίσει µε υποθέσεις. Και κάνει τόσο πολλές, που είναι σχεδόν αδύνατο να τις περιλάβει κανείς µέσα σε µια οµιλία. Οι φυσικοί νόµοι και οι δυνάµεις που ισχύουν σήµερα, υποθέτουµε πως ίσχυαν από την πρώτη στιγµή. εν σηµαίνει αυτό πως δεν υπάρχουν και άλλες δυνάµεις. Αν το όνειρο της ενοποίησης της ύπαρξης κοινής αιτίας όλων των δυνάµεων είναι αληθινό, τότε σίγουρα υπάρχουν και άλλα είδη δυνάµεων 3 Στην ισορροπία αυτή θα επανέλθουµε στο τέλος. 2
που η δράση τους είναι τέτοια, ώστε τις πρώτες στιγµές της ηµιουργίας όλες τους συναποτελούσαν µία και µοναδική οντότητα. Η κατανοµή της ενέργειας ή ύλης στο πρωτόγονο Σύµπαν πρέπει να ήταν σχεδόν οµογενής και ισότροπος. Και αυτή η σχεδόν οµογένεια είναι η αιτία που αναγκάζει τα υπολείµµατα του πρωτογόνου φωτός που φθάνουν σήµερα σε µας από όλες τις κατευθύνσεις του ουρανού, να έχουν πάντα την ίδια σχεδόν ένταση 4. Το γοητευτικό σ αυτήν την υπόθεση της σχεδόν ισοτροπίας, είναι ότι δίδει φυσικό νόηµα ακόµη και στις απειροελάχιστες παραβιάσεις της, που ερµηνεύονται ως τα σπέρµατα που γέννησαν αργότερα τα σµήνη των γαλαξιών. Τις πρώτες στιγµές η πυκνότητα ενεργείας στο Σύµπαν και η θερµοκρασία του πρέπει να ήσαν τεράστια. Η υπόθεση αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι η ενέργεια δίδει ύλη και βαρύτητα. Και οι παρατηρούµενοι γαλαξίες και οι κινήσεις τους, απαιτούν τεράστια αρχική πυκνότητα ενέργειας για να υπάρξουν. Ο χώρος του Σύµπαντος και η µέσα σ αυτόν ύλη και ενέργεια τις πρώτες στιγµές της ηµιουργίας αποτελούσαν τον πρωτόγονο ουρανό, και την ακατασκεύαστο γη της εποχής εκείνης. Το Σύµπαν ήταν τότε ένα σµικρότατο µπαλονάκι που φούσκωνε ταχύτατα κατά τρόπο καθοριζόµενο από την βαρύτητα της περικλειοµένης ύλης και ενεργείας αφενός και τις αρχικές συνθήκες αφετέρου. εν ξέρουµε πώς καθορίστηκαν οι αρχικές συνθήκες. Εκείνο όµως που φαίνεται απαραίτητο είναι ότι, προκειµένου να ζήσει το Σύµπαν (τουλάχιστο όσο έζησε µέχρι τώρα το δικό µας), χρειάστηκε να καθορισθούν οι αρχικές συνθήκες µε µιά τεράστια ακρίβεια. Λίγο κάτι να είχε ξεφύγει, το Σύµπαν µας θα είχε προ πολλού πεθάνει. Παρ ελπίδα ο χώρος που κατασκευάστηκε, βρέθηκε να ικανοποιεί τις αρχές της Ευκλειδίου γεωµετρίας. Μπορεί κανείς να θέλει να αποκαλέσει το φαινόµενο αυτό µιά (απίθανη) συγκυρία όµως, αν δεν συνέβαινε, το Σύµπαν µας θα έµενε για πάντα νεκρό. Με την µεγάλη έκρηξη και την υλοποίηση της ενέργειας, δηµιουργήθηκαν τεράστιες ποσότητες ύλης 5. Τις πρώτες στιγµές ή ύλη αυτή αποτελείτο από στοιχειώδη σωµάτια. Ίσως πολύ κοντά στην αρχή, αυτά τα σωµάτια να µην ήταν αυτά που σήµερα παράγουµε στους επιταχυντές και µετρούµε τις µάζες τους. Ίσως υπάρχουν άγνωστα σωµάτια, πιό στοιχειώδη απ αυτά που ξέρουµε Όµως, καθώς η θερµοκρασία έπιπτε, δηµιουργήθηκαν κάποια στιγµή (πολύ πριν συµπληρωθεί το πρώτο δευτερόλεπτο) τα γνωστά µας στοιχειώδη σωµάτια. Όµως την εποχή εκείνη κανένα 6 σωµάτιο δεν είχε µάζα: Όπως τα σηµερινά φωτόνια τα κβάντα του φωτός. ιότι την µάζα του καθενός σωµατιδίου που ζει µέσα στο Σύµπαν, την καθορίζει η 4 Στην τεχνική γλώσσα η ακτινοβολία αυτή αποκαλείται «κοσµική µικροκυµατική ακτινοβολια υποβάθρου», (CMBR). 5 Με την λέξη ύλη τις πρώτες στιγµές της ηµιουργίας, εννοούµε και την κυρίως ύλη, και την αντιύλη. Παρήχθησαν και τα δύο σε τεράστιες ποσότητες την πρώτη στιγµή. Εξ αιτίας όµως κάποιας ( µερικώς τουλάχιστον άγνωστης) δυνάµεως, ή ύλη ήταν λίγο περισσότερη από την αντιύλη. Έτσι όταν µετά από λίγο, (πριν συµπληρωθεί το πρώτο δευτερόλεπτο), αλληλοαναιρέθησαν, λόγω της πτώσεως της θερµοκρασίας έµεινε στο υλικό Σύµπαν µόνον ύλη και ενέργεια. 6 Με εξαίρεση, του σωµατίου Higgs. 3
εκάστοτε δοµή του χώρου του και η θερµοκρασία του. Υπό κάποιαν έννοιαν, όλες οι µορφές της ύλης (και αντιύλης) τότε έµοιαζαν µε φως, και δεν είχαν µάζα. Εκτός ίσως από το µυστηριώδες σωµάτιο Higgs που υποτίθεται πως δίδει µάζα σ όλα τ άλλα. Πώς έγινε η µάζα; Κάποια στιγµή (πριν ακόµη συµπληρωθεί το πρώτο δευτερόλεπτο) πρέπει νά έγινε µέσα στον χώρο κάτι σαν αλλαγή φάσεως. Τα σωµάτια Higgs άρχισαν να σκορπούν ενέργεια στον κενό χώρο και η ενέργεια αύξησε τον χαρακτηριστικό για το κάθε είδος σωµατίου, δείκτη διαθλάσεως του χώρου. Όπως όταν ο υπέρθερµος ατµός γίνεται νερό (ή όπως όταν το νερό στεραιοποιείται και µετατρέπεται σε πάγο) και ο δείκτης διαθλάσεως του αυξάνει Έτσι κάποια στιγµή, όλα τα σωµάτια πήραν µάζα και έγιναν σαν αυτά που παρατηρούµε σήµερα. Εκτός από τα φωτόνια Στη σηµερινή µορφή της φυσικής, το φαινόµενο αυτό το αποδίδουµε στο σωµάτιο Higgs. Όµως υπάρχει πραγµατικά το Higgs; Μήπως είναι απλώς µια παραµετροποίηση της αγνοίας µας; Μήπως κάτι άλλο κρύβεται πίσω του; Το σωµάτιο Higgs (αν υπάρχει) πρέπει να είναι αρκετά ελαφρύ. Έτσι, θα πρέπει να µπορέσουµε να το δούµε στους επιταχυντές που προγραµµατίζονται να λειτουργήσουν στις αρχές του 21ου αιώνα. Όπως και να έχει το πράγµα, ένα δευτερόλεπτο µετά την µεγάλη έκρηξη είχε τελειώσει η δηµιουργία της πρωτογόνου ύλης. Η ύλη αυτή αποτελείτο µόνον από φωτόνια, νετρίνο, πρωτόνια, νετρόνια και ηλεκτρόνια. Τα φωτόνια είναι τα γνωστά κβάντα του φωτός. Τα πρωτόνια είναι οι γνωστοί πυρήνες υδρογόνου, που µαζί µε τα ηλεκτρόνια θα δηµιουργήσουν αργότερα τα άτοµα του υδρογόνου, από τα οποία έγινε το νερό 7. Τα νετρίνο θα παίξουν αργότερα σηµαντικότατο ρόλο στην δηµιουργία βαρυτέρων πυρήνων και γαλαξιών και αστέρων. Αυτή λοιπόν είναι η πρωτόγονος ύλη. Η ακατασκεύαστος γη και το (κατ επέκτασιν) ακατασκεύαστον ύδωρ της γραφής. Είναι αξιοσηµείωτο ότι η δηµιουργία της ακατασκευάστου γης τελειώνει µέσα στο πρώτο δευτερόλεπτο. Γίνεται ακαριαία, όπως τονίζει ο Μ. Βασίλειος στην εξαήµερό του. Η ύπαρξη φωτονίων στη πρωτόγονο ύλη, δηµιουργούσε ως πριν λίγο καιρό, δυσκολίες. Αµέσως µετά την δηµιουργία του ουρανού και της γης η Αγία Γραφή µιλά για σκότος Εφόσον υπάρχουν φωτόνια, πώς δικαιολογείται το σκοτάδι; Μόλις πρόσφατα καταλάβαµε ότι τα πρώτα 300000 χρόνια της ζωής του, το Σύµπαν ήταν αδιαφανές και σκοτεινό 8. ιότι τότε η µέση ελευθέρα διαδροµή των φωτονίων ήταν πολύ µικρότερη της ακτίνος του ορίζοντος του Σύµπαντος. Για πολλές λοιπόν χιλιάδες χρόνια, η ύλη µέσα στο Σύµπαν ήταν αδιαφανής, έτσι ώστε τα φωτόνια να αδυνατούν να την διασχίσουν 9 Τη σηµερινή του διαφάνεια την 7 Είναι εντυπωσιακή η Γραφική περιγραφή των πυρήνων υδρογόνου ως ακατασκεύαστο ύδωρ. Για να µετατραπεί το νερό αυτό σε κατασκευασµένο, χρειάζεται βεβαίως και οξυγόνο, που θα δηµιουργηθεί πολύ αργότερα. 8 E. Kolb και M. Turner, The Early Universe, Frontiers in Physics, Addison-Wesley, Redwood City California, 1990, σελ. 80. 9 Γ.Ι. Γούναρη, Περιοδικό Η ράσις µας, Τοµος ΛΖ, σελ. 246 (1998). 4
απέκτησε το Σύµπαν, όταν συµπλήρωνε τα 300000 περίπου χρόνια της ζωής του. ιότι τότε η θερµοκρασία είχε κατέβει αρκετά, ώστε να µπορέσουν τα ηλεκτρόνια να δεσµευθούν από τα πρωτόνια και να φτιάξουν τα ουδέτερα άτοµα, που του έδωσαν την σηµερινή του διαφάνεια. Το γενηθήτω φως, αυτήν την εποχή αφορά. Η ηµέρα η µία ξεκίνησε λοιπόν µε νύχτα! Ακριβώς όπως έλεγε η Γραφή Καθώς ο χρόνος κυλούσε και το Σύµπαν διεστέλετο, µεγάλωνε µαζί του και το µήκος κύµατος του πρώτου εκείνου φωτός. Ξεκίνησε σαν ένα εκτυφλωτικό φως που ήρχετο από παντού, και σιγά-σιγά έγινε ερυθρό, και αργότερα υπέρυθρο, ώσπου έφυγε εντελώς από την οπτική περιοχή. Το πρώτο δειλινό τέλειωσε µέσα σε µια φωτοπληµµύρα, όταν η ηλικία του Σύµπαντος συµπλήρωνε τα 10 περίπου εκατοµµύρια χρόνια. Σήµερα το µήκος κύµατος του πρωτογόνου εκείνου φωτός βρίσκεται στην περιοχή των (0.1 100) εκατοστών του µέτρου. Όπως τότε, έτσι και τώρα, µας έρχεται από όλες τις κατευθύνσεις του ουρανού. εν το βλέπουµε µε τα µάτια µας, αλλά το µετρούµε. Και αποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά στοιχεία που οδηγούν την επιστήµη στην παραδοχή ότι ο Κόσµος έχει αρχή, και ότι ξεκίνησε κάποτε µε µία τεράστια παγκόσµια έκρηξη. Αξίζει να τονισθεί, ότι η επιστήµη του αιώνα µας πέρασε από διάφορα στάδια, πριν καταλήξει στα παραπάνω. Ως τα 1920 περίπου, η επικρατούσα αντίληψη ήταν πως το Σύµπαν βρίσκεται σε σταθερή κατάσταση, χωρίς αρχή και χωρίς τέλος. Και η αντίληψη αυτή φαινόταν τότε σε πλήρη συµφωνία µε την διαπίστωση του αρχαίου σκεπτικιστού ότι πάντα ούτω διαµένει «Και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωϊ, ηµέρα µία.». Το πρώτο Γραφικό πρωϊνό ανήκει προφανώς στην δεύτερη ηµέρα. Το εκτυφλωτικό φως που κατέκλυσε το Σύµπαν αµέσως µόλις έγινε διαφανές, ερχόταν όπως είπαµε από παντού. Όλα τα σηµεία του Σύµπαντος ακτινοβολούσαν και καίγαν, όπως σ ένα καυτό καλοκαιριάτικο µεσηµέρι. Η ηµέρα η µία, δεν είχε αυγή! Από µεσηµβρίας ήρξατο. Ίσως να συνέβαλε και αυτό στην απόφαση του Μωϋσή να την αριθµήσει διαφορετικά από τις άλλες Αναφέραµε ήδη ότι εξ αιτίας της Αρχικής Έκρηξης οι διάφοροι γαλαξίες αποµακρύνονται µεταξύ τους µε τεράστιες ταχύτητες. Σ αυτήν την βιαία αποµάκρυνση αντιτίθενται βεβαίως οι βαρυτικές δυνάµεις, που έλκουν µεταξύ τους τους γαλαξίες. Αν δεν υπήρχε συνεπώς άλλος λόγος, θα έπρεπε η σχετική αποµάκρυνση των γαλαξιών να επιβραδύνεται, καθώς ο χρόνος κυλά. Οι παρούσες ενδείξεις τείνουν να οδηγήσουν στο συµπέρασµα ότι αυτή µάλλον επιταχύνεται, παρά επιβραδύνεται. Θεωρητικά κάτι τέτοιο θα µπορούσε να συµβεί µόνον αν ο κενός χώρος έχει και αυτός ενέργεια 10. Με τα σηµερινά δεδοµένα φαίνεται ότι µόνον το 5% της ενεργείας του Σύµπαντος είναι υπό µορφή γνωστής ύλης. 10 Ή αν στο διάστηµα κυριαρχούν αέρια κάποιας άγνωστης ύλης χαρακτηριζοµένης από αρνητική πίεση. Η ύλη αυτή αναφαίρεται στην βιβλιογρφία ως πεµπτουσία. Ποτέ δεν έχουµε διαπιστώσει τέτοια µορφή ύλης στη γη ή σε άλλα αστέρια. Αν αυτό είναι αληθινό, οδηγούµαστε στο ενδεχόµενο ότι η ενέργεια του κενού είναι ακριβώς µηδενική. Όπως τονίζεται και στο κείµενο, ο βαθύτερος λόγος για τον οποίον η ενέργεια του κενού έχει την τιµή που παρατηρούµε, είναι ένα µυστήριο που συνδέεται µε την δυνατότητά µας να το κατοικούµε. 5
Τουλάχιστον, το 25% της ενεργείας του Σύµπαντος φαίνεται να είναι υπό µορφή ύλης, παρόµοια προς την οποίαν ουδέποτε είδαµε στη γη ή στ αστέρια 11. Τέλος, ένα µεγάλο µέρος της ενεργείας του Σύµπαντος, που µπορεί να φθάνει το 70%, ενδέχεται να βρίσκεται αποθηκευµένο στον κενό χώρο! Στις χρησιµοποιούµενες συνήθως τεχνικές µονάδες, η πυκνότης αυτή της ενεργείας του κενού χώρου Λ, µπορεί να 4 φθάνει τα 0. 001eV. Τελειώνοντας, να επανέλθω στην λεπτή ισορροπία που απαιτείται προκειµένου το Σύµπαν να µπορέσει να βαστάσει ζωή. Η ισοροπία αυτή αναφέρεται συνήθως ως Ανθρωπική Αρχή, και χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι υπάρχουν φυσικές σταθερές στο Σύµπαν, των οποίων οι συγκεκριµένες τιµές είναι απαραίτητες για την επιβίωσή µας. Κανείς δεν ξέρει τον επιστηµονικό λόγο, εξ αιτίας του οποίου έχουν τις τιµές αυτές. Όµως εκείνο που ξέρουµε είναι πως αν οι τιµές τους ήταν (λίγο ή περισσότερο) διαφορετικές από τις παρατηρούµενες, τότε το Σύµπαν µας θα ήταν νεκρό από την πρώτη του στιγµή. Κατωτέρω δίδουµε διάφορα παραδείγµατα τέτοιων σταθερών: Αρχίζουµε από την αµέσως προηγουµένως αναφερθείσα πυκνότητα ενεργείας Λ του κενού χώρου. Η τιµή του Λ είναι άνευ σηµασίας σε τοπικά φαινόµενα, όπου οι εµφανιζόµενες ταχύτητες είναι πολύ µικρότερες της ταχύτητος του φωτός. Έτσι σε φαινόµενα πάνω στη γη ή γύρω από το γαλαξία µας, η ενέργεια του κενού µπορεί πάντοτε να αγνοείται. Όµως (όπως είπαµε παραπάνω) παίζει σηµαντικότατο ρόλο στον καθορισµό της επιταχύνσεως (ή επιβραδύνσεως) της διαστολής του Σύµπαντος. Το ενδιαφέρον από βιολογικής απόψεως δεν είναι τόσο το ακριβές µέγεθος του Λ, αλλά µάλλον το γεγονός ότι είναι τουλάχιστον 10 33 φορές µικρότερο από την λογικά αναµενόµενη τιµή του, σ ένα τυχαίο Σύµπαν που θα κατασκευαζόταν από µόνη την δράση των φυσικών νόµων. Και την ακόµη περισσότερο σηµαντική παρατήρηση ότι, αν η πυκνότης ενεργείας του κενού ήταν σηµαντικά µεγαλύτερη της παρατηρουµένης τιµής του 0. 001eV 4, τότε το Σύµπαν δεν θα µπορούσε ποτέ να βαστάξει ζωή. Θα διαστελλόταν τόσο γρήγορα, που η ύλη του θα διαλυόταν, πριν προλάβει να συµπυκνωθεί σε γαλαξίες και αστέρια. Υπάρχει ένα φυσικό µέγεθος αποκαλούµενο δράσις, που χαρακτηρίζει την κίνηση των σωµάτων. Σε συνηθισµένες κινήσεις της καθηµερινής ζωής, είναι πολύ µεγαλύτερο από το απειροελάχιστο κβάντουµ της δράσεως, το αποκαλούµενο σταθερά του Πλάνκ. Στις περιπτώσεις αυτές, το δεν παίζει κανέναν ρόλον, και οι κινήσεις θα ήταν ακριβώς οι ίδιες κι αν ακόµη ήταν = 0. Παρόλ αυτά, το ότι το δεν είναι ακριβώς µηδέν, παίζει καθοριστικό ρόλο για την ύπαρξη ζωής στο Σύµπαν. ιότι αν σταθερά του Πλάνκ µηδενιζόταν ακριβώς, τότε καθίσταται αδύνατη η ύπαρξη ατόµων. Αν δηλ. συνέβαινε να ήταν = 0, τότε δεν θα υπήρχαν άτοµα ούτε µόρια ούτε ζωή σ ολόκληρο το Σύµπαν. Τα νετρόνια και πρωτόνια (από τα οποία αποτελούνται οι πυρήνες των ατόµων), έχουν µάζες περίπου 1800 φορές βαρύτερες της µάζης του ηλεκτρονίου. 11 Εν αντιθέσει προς την προηγουµένη υποσηµείωση, ή ύλη αυτή χαρακτηρίζεται από συνηθισµένη θετική πίεση. 6
Επιπλέον, το νετρόνιο είναι απειροελάχιστα βαρύτερο του πρωτονίου, έτσι ώστε η διαφορά µάζης των να είναι ίση µε 2.6 φορές την µάζα του ηλεκτρονίου: m m 26m. Έχουν καµιά σηµασία αυτές οι σµικρότατες διαφορές; Η n p. e απάντηση είναι ισχυρώς καταφατική. ιότι, αν η παραπάνω σχέση διεταράσσετο, και ήταν π.χ. το πρωτόνιο βαρύτερο του νετρονίου, τότε δεν θα υπήρχαν καθόλου άτοµα αφού τα ηλεκτρόνια τους θα απερροφώντο από πρωτόνια των πυρήνων, σχηµατίζοντας νετρόνια και νετρίνο. Σ έναν τέτοιο Κόσµο, δεν θα υπήρχε χηµεία, ούτε ζωή. Οι διάφορες γνωστές φυσικές δυνάµεις, όπως π.χ. οι ηλεκτροµαγνητικές (που φωτίζουν τα σπίτια µας και κινούν τα εργοστάσια), οι ασθενείς (που κάνουν τον ήλιο να καίγεται σαν κερί και να µην εκρήγνυται σαν βόµβα), και οι βαρυτικές (που συγκρατούν τα σµήνη των γαλαξιών στις θέσεις τους), συνδέονται µεταξύ τους µε περισσότερο ή λιγότερο γνωστές σχέσεις, ο σεβασµός των οποίων είναι απαραίτητος για την διατήρηση του Σύµπαντος και την ύπαρξη ζωής σ αυτό. Λίγο αν παραβιασθούν οι σχέσεις αυτές, το Σύµπαν διαλύεται. Και ερχόµαστε τώρα στο εσχατολογικό µέρος. Η συνήθης υπόθεση στην επιστήµη, είναι ότι οι φυσικοί νόµοι είναι αιώνιοι και θα ισχύουν πάντα. Υπό τις συνθήκες αυτές, το τέλος του Κόσµου αργεί πάρα πολύ. Συνεπώς, για το τέλος του κόσµου, δεν µπορούµε να βασιζόµαστε στην επιστήµη ιότι ο Κύριος συνδέει το τέλος του Κόσµου, µε αυτήν ακριβώς την διασάλευση των φυσικών νόµων, πάνω στους οποίους η επιστήµη στηρίζεται. Όταν αι δυνάµεις των ουρανών, (Ματ κδ29) που καθορίζουν τις εντάσεις των δυνάµεων και τις τιµές των φυσικών σταθερών σαλευθήσονται, τότε το Σύµπαν θα διαλυθεί και η σηµερινή του µορφή ροιζηδόν παρελεύσεται (β Πέτρου). Ένα τέτοιο τέλος δεν έχει τίποτε να κάνει µε την επιστήµη. Βρίσκεται στα χέρια του Θεού, που µπορεί, όποτε αποφασίσει, να διακόψει την ζωή του παρόντος κόσµου. Και τότε και αυτή η κτίσις ελευθερωθήσεται από της δουλείας της φθοράς εις την ελευθερίαν της δόξης των τέκνων του Θεού (Ρωµ. η 20), στην οποίαν ευχηθείτε Άγιοι Πατέρες, δια πρεσβειών του αγίου αποστόλου Παύλου, πάντες να συµµετάσχουµε. 7