Οδηγός συµπεριφοράς της Ελληνικής Αστυνοµίας σε θρησκευτικές και ευάλωτες κοινωνικές οµάδες ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ, ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ του ΠΟΛΙΤΗ
Αγαπητοί εργαζόμενοι στην Ελληνική Αστυνομία, Στη χώρα μας κατοικούν χιλιάδες συνάνθρωποί μας με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, πολιτιστικά πρότυπα και ήθη. Καθημερινά καταγράφονται δυστυχώς πολλά φαινόμενα όπου η διαφορετική εθνικότητα/εθνότητα, το χρώμα, η αναπηρία ή ο γενετήσιος προσανατολισμός γίνονται αφορμή για βάναυσες ή απάνθρωπες συμπεριφορές απέναντι στους ανθρώπους αυτούς. Το ξένο και διαφορετικό δεν πρέπει να είναι αφορμή να αποξενώνουμε και να κακομεταχειριζόμαστε παιδιά μεταναστών, ηλικιωμένους, ή ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων/εθνοτήτων. Εμείς πρώτοι πρέπει να σεβόμαστε και να προστατεύουμε τη διαφορετικότητα στην καθημερινή μας επαφή με κάθε κοινωνική ομάδα που δεν έχει τη θεσμική και κοινωνική θωράκιση που χρειάζονται τα μέλη της για να είναι και να νιώθουν ισότιμα. Ο Οδηγός συμπεριφοράς της Ελληνικής Αστυνομίας κατά τον έλεγχο, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση ατόμων που ανήκουν σε θρησκευτικές και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, ανταποκρίνεται στις Οδηγίες 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 και 2000/78/ ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2000, όπως αυτές ενσωματώθηκαν στην ελληνική νομοθεσία, με το Νόμο 3304/2005. Στόχος είναι ο σεβασμός της πολιτιστικής, θρησκευτικής και άλλης ετερότητας, η καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνικής/εθνοτικής καταγωγής καθώς και των (αρνητικών) διακρίσεων λόγω φύλου, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας, ή γενετήσιου προσανατολισμού. Ο οδηγός που κρατάτε στα χέρια σας είναι ένα απαραίτητο εργαλείο στην καθημερινή σας υπηρεσία. Χωρίς να είναι πανάκεια, ανταποκρίνεται σε μια σημαντική κοινωνική ανάγκη, δίνοντάς σας χρήσιμες πληροφορίες για ομάδες συνανθρώπων μας που, συχνά και λόγω άγνοιας, γίνονται θύματα κακομεταχείρισης. Ο έλεγχος, η προσαγωγή, η σύλληψη και η κράτηση πρέπει να γίνονται νομότυπα, με βάση τις αρχές της ισονομίας, της ισηγορίας και της ελευθερίας του λόγου, και με απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Το προσωπικό της Ελληνικής Αστυνομίας οφείλει να είναι δίπλα στον πολίτη. Είναι στο χέρι μας να αποδεικνύουμε καθημερινά ότι τιμάμε την Υπηρεσία μας και την κοινωνική μας αποστολή. Μιχάλης Χρυσοχοΐδης Υπουργός Προστασίας του Πολίτη
Αγαπητοί συνάδελφοι, Σ ένα παγκόσμιο πολυπολιτισμικό περιβάλλον, ο σεβασμός της διαφορετικότητας των ατόμων είναι βασική αρχή. Αποτελεί κριτήριο και δείκτη του κοινωνικού μας πολιτισμού. Ευθύνη κάθε σύγχρονης κοινωνίας αλληλεγγύης και ανθρωπιάς αποτελεί η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων και ο σεβασμός της διαφορετικότητας, που όχι μόνο δεν πλήττουν, αλλά αντίθετα ενισχύουν και θέτουν υγιείς βάσεις για την κοινωνική συνοχή, ενώ προωθούν την ένταξη στην κοινωνία των πληθυσμιακών ομάδων με ιδιαιτερότητες, συμβάλλοντας, έτσι, στην τόνωση του κοινωνικού ιστού. Η διαφορετικότητα μπορεί να γίνει αποδεκτή κυρίως μέσα από την ενημέρωση και την απενοχοποίηση. Η εκδήλωσή της δε θα πρέπει να πολώνει και να προκαλεί, γιατί σε αυτή την περίπτωση το μόνο που επιτυγχάνεται είναι η «γκετοποίηση» κοινωνικών ομάδων. Πρέπει να απαλείψουμε τη βία και τις συμπεριφορές οι οποίες απειλούν τα θεμέλια της δημοκρατίας και αποτρέπουν την πραγματική και ίση συμμετοχή στην κοινωνία. Και αυτό θα γίνει πραγματικότητα, μόνο όταν καταρριφθούν τα αρνητικά πρότυπα του παρελθόντος και οι προκαταλήψεις, και περάσουμε σε θετικές εικόνες που αποδεικνύουν ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι σαν όλους εμάς, με καθημερινές στιγμές, με προβλήματα, με επιτυχίες αλλά και πολλές δυσκολίες. Τα μέλη της κοινωνίας που συνήθως υφίστανται την αστυνομική αυθαιρεσία, την κακομεταχείριση ή τα βασανιστήρια, είναι τα περισσότερο ανασφαλή και ευάλωτα λόγω της διαφορετικότητάς τους. Στεκόμαστε κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους με ιδιαίτερο σεβασμό και ευαισθησία. Συμβάλλουμε στη δημιουργία μιας κοινωνίας με ίσες επιλογές για όλους, μιας κοινωνίας αλληλεγγύης, μιας κοινωνίας με ανθρώπινο πρόσωπο. 04 05 Ελευθέριος Οικονόμου Αρχηγός Ελληνικής Αστυνομίας
Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α 01. Τι είναι η διάκριση /08 02. Χρηστή συμπεριφορά /09 03. Ο οδηγός συμπεριφοράς /11 Ειδικές ευάλωτες ομάδες Παιδιά μεταναστών /12 Έγχρωμοι /13 Εθνοτική ή φυλετική καταγωγή Ρομά /14 Θρησκευτικές πεποιθήσεις Ισλάμ /16 Ιουδαϊσμός /20 Ινδουισμός και Σιχισμός /22 Βουδισμός /24 Eυπαθείς ομάδες Ανήλικοι /26 Ηλικιωμένοι /28 Άτομα με αναπηρία /30 Γενετήσιος προσανατολισμός /31 06 07
01 Τι είναι η διάκριση//////// 02 Χρηστή συμπεριφορά/////// Υπάρχουν θετικές διακρίσεις και αρνητικές διακρίσεις. Θετική διάκριση είναι η λήψη ή η διατήρηση ειδικών μέτρων με σκοπό την πρόληψη ή την αντιστάθμιση μειονεκτημάτων, λόγω φυλετικής, εθνικής/εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, φύλου, αναπηρίας, ηλικίας, ή γενετήσιου προσανατολισμού. Αρνητική διάκριση είναι η διαφορετική μεταχείριση που έχει παράνομη αιτία, επειδή γίνεται με κριτήριο το φύλο, τη φυλή, την εθνική/εθνοτική καταγωγή, το χρώμα, τη θρησκεία, την οικογενειακή κατάσταση, το σεξουαλικό προσανατολισμό και ως αποτέλεσμα παραβλάπτει την αναγνώριση, την απόλαυση ή την άσκηση συγκεκριμένου ανθρώπινου δικαιώματος. Ορισμένοι άνθρωποι υφίστανται διακρίσεις με βάση ένα συνδυασμό αρκετών αιτιών, φαινόμενο που είναι γνωστό ως πολλαπλές διακρίσεις. Για παράδειγμα, κάποιος που είναι ηλικιωμένος και ανάπηρος ή είναι μουσουλμάνος και έγχρωμος ενδεχομένως συγκεντρώνει περισσότερες πιθανότητες να υποστεί διακρίσεις για περισσότερες από μία αιτίες. Για τη διασφάλιση των ατομικών ελευθεριών και την αποφυγή των αρνητικών διακρίσεων προς κάθε άνθρωπο που διαβιοί στη χώρα μας: Το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος διασφαλίζει τη θεμελιώδη συνταγματική αρχή του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου ως προσώπου. Το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγματος προστατεύει απολύτως τη ζωή, την τιμή και την ελευθερία, όλων όσων βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Το άρθρο 13 του Συντάγματος διασφαλίζει το απαραβίαστο της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης και επιπλέον θέτει υπό την προστασία του νόμου κάθε γνωστή θρησκεία και τα σχετικά με τη λατρεία της, τα οποία τελούνται ανεμπόδιστα, εφόσον αυτή δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη και τα χρηστά ήθη. Το άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου, διασφαλίζει τα Δικαιώματα του ανθρώπου «ασχέτως διακρίσεως φύλου, φυλής, χρώματος, γλώσσας, θρησκείας». Σύμφωνα με το Π.Δ. 254/2004 «Κώδικας Δεοντολογίας του Αστυνομικού», άρθρο 5, παρ. 3, «Η αποφυγή προκαταλήψεων που έχουν αιτία το χρώμα, το φύλο, την εθνική καταγωγή, την ιδεολογία και τη θρησκεία, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ηλικία, την αναπηρία, την οικογενειακή κατάσταση, την οικονομική και κοινωνική θέση ή άλλο διακριτό στοιχείο του ατόμου, αποτελεί βασική παράμετρο της συμπεριφοράς του αστυνομικού». 08 09
03 Ο οδηγός συμπεριφοράς/////////// Ο οδηγός συμπεριφοράς επιχειρεί να καταγράψει σε αδρές γραμμές τις αρχές που θα πρέπει να διέπουν την επαφή της Ελληνικής Αστυνομίας με τον κάθε άνθρωπο που διαβιοί στη χώρα μας. Ο οδηγός αυτός είναι αποτέλεσμα συνεργασίας του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη με κοινότητες μεταναστών, ανθρωπιστικές οργανώσεις και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. 10 11
ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Παιδιά μεταναστών ///// Έγχρωμοι /////////////// «Παιδιά μεταναστών» αποκαλούνται τα παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα (δεύτερη γενιά μεταναστών) ή έχουν έρθει στην Ελλάδα σε μικρή ηλικία και οι γονείς τους είναι μετανάστες από τρίτες χώρες (δηλαδή όχι από κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Στην ομάδα αυτή εντάσσονται τόσο οι ανήλικοι όσο και οι ενήλικοι. Μέχρι και σήμερα, τα παιδιά των μεταναστών συνήθως δεν έχουν ταυτότητα ή διαβατήριο. Ενδέχεται επίσης η κάρτα νομιμοποίησης να έχει λήξει. Τα παιδιά των μεταναστών αναγνωρίζονται από την άρτια χρήση της ελληνικής γλώσσας, την πιθανή έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων και τη δική τους δήλωση ότι ανήκουν στην κοινωνική ομάδα της δεύτερης γενιάς μεταναστών. Σύμφωνα με απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης οι μετανάστες δεύτερης γενιάς, τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει και ενηλικιωθεί στην Ελλάδα υπό το καθεστώς του προστατευμένου μέλους, δεν απελαύνονται. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να γνωρίζει την ύπαρξη αυτής της κατηγορίας συμπολιτών μας και να τους αντιμετωπίζει όπως ακριβώς οφείλει να αντιμετωπίζει τους Έλληνες Πολίτες, αποφεύγοντας οποιαδήποτε διάκριση λόγω φυλής ή χρώματος. Έγχρωμοι είναι οι άνθρωποι με χαρακτηριστικά από Αφρική, Αμερική, Ασία, Καραϊβική, Αυστραλία. Στη χώρα μας μπορεί να είναι Έλληνες πολίτες, Ευρωπαίοι υπήκοοι, μετανάστες (με ή χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα), πρόσφυγες ή τουρίστες. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να είναι πολύ προσεκτικός και ευγενικός και να αποφεύγει όποια ρατσιστική ή απαξιωτική προσφώνηση. να θυμάται ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι απέναντι στο Νόμο και ότι σύμφωνα με το Σύνταγμα «όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας/ εθνότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων» (Άρθρο 5 παρ. 2). 12 13
ΕΘΝΟΤΙΚΗ Ή ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ Ρομά////////////////////////////////////////// Οι Ρομά (στον ενικό Ρομ) είναι νομαδικός λαός, ο οποίος ξεκίνησε, σύμφωνα με τις περισσότερες θεωρίες, το 1.000 μ.χ. από την Ινδία. Σήμερα στην Ελλάδα ζουν περίπου 200.000-300.000 εγγεγραμμένοι στα δημοτολόγια των τοπικών αυτοδιοικήσεων. Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός πολιτισμός Ρομ. Δεν υπάρχει καν γενική συμφωνία ως προς τα κριτήρια για την κατηγοριοποίηση κάποιου ως Ρομ. Οι διάφορες ομάδες τους ανά τον κόσμο, έχουν διαφορετικές παραδόσεις, έθιμα και θρησκείες. Οι ομάδες που έχουν εγκατασταθεί σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή τείνουν να υιοθετούν στοιχεία της τοπικής κουλτούρας. Οι περισσότεροι έχουν πλέον ασπαστεί τη θρησκεία της χώρας στην οποία φιλοξενούνται. Οι περισσότεροι Ρομά στην Ελλάδα είναι χριστιανοί ορθόδοξοι, ενώ υπάρχουν και μουσουλμάνοι. Μεταξύ των διαφόρων εθνικών ομάδων Ρομά ανά τον κόσμο, υπάρχουν κάποιοι κοινοί κανόνες οι οποίοι και αποτελούν τον «Κώδικα των Ρομά». Οι κανόνες του κώδικα περιγράφουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας κοινότητας Ρομά και ορίζουν τα έθιμα, τη συμπεριφορά και άλλες πτυχές της ζωής της κοινότητας. Οι περισσότεροι πέρα από τα ρομανές, μιλούν ελληνικά, με εξαίρεση όσους ήρθαν τα τελευταία χρόνια, κυρίως από την Αλβανία. Τα επαγγέλματα που ασκούν έχουν συνήθως σχέση με το εμπόριο και πολύ σπάνια με εξαρτημένη μισθωτή εργασία. Η σημαντικότερη γιορτή των Ρομά είναι η γιορτή της Άνοιξης και γιορτάζεται από 23 Απριλίου έως 1 Μαΐου, σε όλη την Ευρώπη. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να τους αποκαλεί Ρομά και να αποφεύγει όρους όπως «γύφτοι», «αθίγγανοι», «τσιγγάνοι» κ.ά., οι οποίοι θεωρούνται από τους ίδιους προσβλητικοί. να γνωρίζει ότι οι περισσότεροι είναι αναλφάβητοι, ενώ δεν έχουν γραπτή γλώσσα. να γνωρίζει ότι πιστεύουν στη δύναμη των φυλαχτών, της κατάρας και στο «κακό μάτι», στην κακοτυχία και τα υπερφυσικά πνεύματα ή φαντάσματα, και γι αυτό και θα πρέπει αυτές τους οι ανησυχίες να αντιμετωπίζονται με σεβασμό. να γνωρίζει ότι οι γυναίκες δεν αφήνουν εκτεθειμένα τα πόδια τους, γι αυτό και συνήθως φοράνε μακριές πολύχρωμες φούστες. 14 15
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ* Ισλάμ////////////////////////////////////////// Το Ισλάμ αποτελεί μία από τις τρεις μεγαλύτερες μονοθεϊστικές θρησκείες μαζί με το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό. Η λέξη «Ισλάμ» σημαίνει υποταγή με την έννοια της απόλυτης παράδοσης στον Θεό, ο οποίος είναι ο μοναδικός κυρίαρχος και ρυθμιστής του κόσμου, ενώ ο μουσουλμάνος έχει αποδεχτεί πλήρως τη στάση υπακοής και ολοκληρωτικής αφοσίωσης στον Αλλάχ (Θεό). Σύμφωνα με τη μουσουλμανική πίστη ο Θεός έστειλε τον Προφήτη Μωάμεθ στους ανθρώπους για να τους δώσει την τελευταία ευκαιρία να πιστέψουν σε Αυτόν ακολουθώντας το θέλημά Του που αποκαλύφθηκε στο Κοράνι. Το Κοράνι είναι το ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων και είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το Ισλάμ. Το Κοράνι διαιρείται σε 114 κεφάλαια και κάθε κεφάλαιο ονομάζεται «σούρα». Για τους μουσουλμάνους η λέξη «μωαμεθανός» ή «Μωαμεθανισμός» είναι προσβολή γιατί θεωρούν εαυτούς όχι λάτρεις του Μωάμεθ, αλλά απλώς ακόλουθους της διδασκαλίας του. Επίσης μεγάλη προσβολή για τους μουσουλμάνους θεωρείται η προσβολή του Χριστού και της Παναγίας, καθώς είναι απολύτως σεβαστά πρόσωπα και αναπόσπαστο κομμάτι της πίστης τους. Η προσευχή είναι πολύ σημαντική για τους μουσουλμάνους. Οι υποχρεωτικές καθημερινές προσευχές είναι: Πρωινή, που γίνεται λίγο πριν το ξημέρωμα. Μεσημβρινή, που γίνεται μετά το μεσημέρι ως το απόγευμα. Απογευματινή, που γίνεται από το απόγευμα ως πριν τη δύση του ηλίου. Βραδινή, που γίνεται από τη δύση ώσπου να σκοτεινιάσει. Νυχτερινή, που γίνεται τις νυχτερινές ώρες. Η προσευχή γίνεται σε τέμενος ή σε κάποιο χώρο προσευχής ή κάποιο άλλο χώρο της κοινότητας και είναι υποχρεωτική για τους άνδρες ακόμα και στις φυλακές και τα κρατητήρια. Το Ισλάμ απαγορεύει ρητά την κατανάλωση του χοιρινού κρέατος και των παραγώγων του (π.χ. χοιρινό λίπος) καθώς και του αλκοόλ. *Στις θρησκείες δεν συμπεριλαμβάνεται ο Χριστιανισμός καθώς είναι η επίσημη θρησκεία στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Σύνταγμα. 16 17
18 19 Η μεγάλη θρησκευτική εορτή των μουσουλμάνων είναι το Ραμαζάνι. Είναι κινητή εορτή και διαρκεί εικοσιεννέα μέρες. Κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, ακολουθείται νηστεία, αποχή από φαγητό και νερό όλη την ημέρα, από την αυγή μέχρι το σούρουπο. Μετά το σούρουπο τρώνε κάτι ελαφρύ. Η τελευταία ημέρα του Ραμαζανιού είναι μεγάλη γιορτή για τους μουσουλμάνους, Εβδομήντα μέρες από τη λήξη του Ραμαζανιού, γιορτάζουν το Χάτζ, το ετήσιο προσκύνημα στη Μέκκα, την ιερή πόλη των μουσουλμάνων. Σε χώρες μη μουσουλμανικές, την ημέρα του Χάτζ, οι πιστοί προσεύχονται σε κοινό χώρο και στη συνέχεια μοιράζονται ένα πλούσιο γεύμα. Οι μουσουλμάνοι μπορεί να είναι Έλληνες ή αλλοδαποί. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να μην παρέχει/προσφέρει αλκοόλ ή γεύμα με χοιρινό κρέας. να διευκολύνει το δικαίωμα της προσευχής και το τελετουργικό πλυσίματος, σε κατάλληλες ώρες, πέντε φορές την ημέρα. να γνωρίζει ότι η καθαριότητα για τους μουσουλμάνους είναι ιερό καθήκον, γι αυτό θα πρέπει να έχουν συνεχώς πρόσβαση σε είδη υγιεινής (σαπούνι, οδοντόκρεμα, οδοντόβουρτσα, ξυριστικά είδη κ.ά). να φροντίζει η σωματική έρευνα να γίνεται από άτομα του ιδίου φύλου με τον μουσουλμάνο. να επιτρέπει στις γυναίκες να καλύπτονται όταν διεξάγει έρευνα σε κατοικία, καθώς αυτό επιβάλλεται όταν υφίσταται παρουσία ανδρών εκτός της οικογένειάς τους. να επιτρέπει στους μουσουλμάνους κρατούμενους να τυλίγουν τη μέση τους με μια μεγάλη πετσέτα όταν πλένονται σε εγκαταστάσεις με ανοιχτά ντους. όταν εισέρχεται σε τζαμί να βγάζει τα παπούτσια του και να ζητάει τυπικά την άδεια από τον Ιμάμη. Εάν είναι γυναίκα αστυνομικός να εισέρχεται μόνο σε χώρο που επιτρέπεται η είσοδος των γυναικών και να καλύπτει το κεφάλι και τα πόδια. όταν εισέρχεται σε σπίτι μουσουλμάνου, να ρωτάει εάν θα πρέπει να βγάλει τα παπούτσια του σε ένδειξη σεβασμού. να γνωρίζει πως όταν συνομιλεί με έναν μουσουλμάνο του αντίθετου φύλου μπορεί το άτομο εκείνο να αποφεύγει την επαφή με τα μάτια από θρησκευτική ευλάβεια. να γνωρίζει ότι το Κοράνι μπορεί να κατασχεθεί ως πειστήριο, όμως δεν επιτρέπεται να τοποθετηθεί στο πάτωμα. Θα πρέπει να φυλάσσεται με το μεγαλύτερο δυνατό σεβασμό.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ Ιουδαϊσμός ///////////////////////////////////// Ο Ιουδαϊσμός είναι η θρησκεία των Εβραίων ανά τον κόσμο. Ισραηλίτης είναι ο Eβραίος στο θρήσκευμα. Ισραηλινός είναι ο πολίτης του κράτους του Ισραήλ. Σύμφωνα με την παραδοσιακή εβραϊκή πίστη, ο Θεός που δημιούργησε τον κόσμο συνήψε μια διαθήκη (συμφωνία) με τον εβραϊκό λαό και του απεκάλυψε τους νόμους του και τις εντολές του με τη μορφή της «Τορά», γνωστός ως Μωσαϊκός νόμος. Η άσκηση του Ιουδαϊσμού είναι αφιερωμένη στη μελέτη της Τορά και την τήρηση των νόμων και των εντολών, έτσι όπως είναι καταχωρημένα εκεί. Μεγαλύτερη εορτή του Ιουδαϊσμού είναι το Πάσχα, που δηλώνει την επέτειο της απελευθέρωσης των Εβραίων απο τους Αιγυπτίους, τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας και την ανοιξιάτικη συγκομιδή. Το ιουδαϊκό Πάσχα γιορτάζεται κατά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, δηλ. μεταξύ 30 Μαρτίου και 27 Απριλίου. Πολύ σημαντική για τους Εβραίους είναι η ημέρα του Σαββάτου. Ημέρα κατά την οποία ο Θεός «αναπαύθηκε» μετά τη δημιουργία του κόσμου. Κάθε Σάββατο είναι για τους Εβραίους ημέρα χωρίς καθόλου δραστηριότητες. Οι Εβραίοι δεν καταναλώνουν χοιρινό, μαλάκια (χταπόδια, σουπιές κ.ά.) ή κυνήγι. Το αστέρι του Δαυίδ που φορούν στο λαιμό είναι θρησκευτικό σύμβολο και όχι το σήμα του κράτους του Ισραήλ. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να γνωρίζει ότι το Σάββατο είναι για τους Eβραίους ημέρα χωρίς δραστηριότητες. να μην παρέχει/προσφέρει χοιρινό, μαλάκια (χταπόδια σουπιές κ.τλ.) ή κυνήγι. όταν εισέρχεται σε συναγωγή, τον οίκο συνέλευσης των Εβραίων, να ζητάει άδεια εισόδου από τον ραβίνο ή τον υπεύθυνο του χώρου, σε ένδειξη σεβασμού. 20 21
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ Ινδουισμός και Σιχισμός ///////////////////////////// O Ινδουισμός και ο Σιχισμός είναι οι βασικές θρησκείες των Ινδών. Πρόκειται για ειρηνιστικές θρησκείες πιστεύουν στην αρχή της μη-βίας και της ανεκτικότητας. Ο Ινδουισμός είναι η τρίτη μεγαλύτερη θρησκεία στον κόσμο, μετά το Χριστιανισμό και το Ισλάμ. Ο Ινδουισμός δεν αποτελεί μια ενιαία θρησκεία με δόγμα, αλλά πρόκειται για ένα σύνολο παραδόσεων που αναπτύχθηκαν στην περιοχή γύρω από την κοιλάδα του Ινδού ποταμού σταδιακά, καθ όλη τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας των Ινδών. Είναι μορφή πολιτισμού, αλλά και άθροισμα θρησκειών ταυτόχρονα. Ο Σιχισμός είναι μονοθεϊστική θρησκεία κι έχει αντλήσει στοιχεία από το Ισλάμ. Οι σιχ διακρίνονται οπτικά από τους ινδουιστές από το τουρμπάνι που φοράνε στο κεφάλι. Τόσο οι ινδουιστές όσο και οι σιχ δεν τρώνε κρέας. Η αγελάδα θεωρείται ιερό ζώο. Στην Ελλάδα διαμένουν περί τους 20.000-25.000 Ινδούς. Οι συνήθεις περιοχές διαμονής είναι: Μαραθώνας, Μέγαρα, Οινόφυτα, Πόρος, Γαλατάς Τροιζηνίας, Κρήτη, Πάτρα, Θήβα, Χαλκίδα. Κατά κύριο λόγο απασχολούνται σε γεωργικές εργασίες. Στην Ελλάδα ο ιερός χώρος προσευχής των ινδουιστών βρίσκεται στο Δήλεσι, δίπλα στο Σχηματάρι. Ιεροί χώροι των σιχ βρίσκονται επίσης στο Μαραθώνα (Αθήνα), στον Ταύρο (Αθήνα), στην Κρήτη, στον Πόρο, στον Γαλατά Τροιζηνίας, στη Θήβα, στα Οινόφυτα, και τη Σκάλα Ωρωπού. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να μη παρέχει/προσφέρει αλκοόλ ή γεύμα με μοσχαρίσιο κρέας. να γνωρίζει ότι οι παντρεμένες γυναίκες ινδουίστριες φοράνε ένα βραχιόλι στον καρπό του χεριού ή στον αστράγαλο, τον οποίο αφαιρούν μόνο εάν πεθάνει ο σύζυγος. Επίσης καλύπτουν το κεφάλι τους με πολύχρωμο μαντίλι, διακοσμούν το μέτωπό τους με μια κόκκινη κηλίδα και σχηματίζουν σχέδια στα χέρια και τα πόδια τους με χέννα. Ο αστυνομικός θα πρέπει να σέβεται τα ιερά σύμβολα. να γνωρίζει ότι οι άντρες σιχ δεν κόβουν τα μαλλιά και τα μούσια τους. να μη ζητά από τους άντρες σιχ να βγάλουν το τουρμπάνι από το κεφάλι τους. Μόνο εάν υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος μπορεί να το ζητήσει ευγενικά. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να μην τους εμποδίσεις να καλύψουν το κεφάλι τους με κάποιο άλλο πανί. να μη παραξενευτεί εάν δει να υπάρχει μια μικρή χτένα μέσα στο τουρμπάνι τους. Είναι θρησκευτική τους υποχρέωση. να γνωρίζει ότι οι σιχ φέρουν ένα μικρό μαχαίρι στο λαιμό. Είναι θρησκευτική τους υποχρέωση. 22 23
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ Βουδισμός //////////// Ο Βουδισμός αποτελεί μία από τις μεγαλυτέρες θρησκείες του κόσμου, που δημιουργήθηκε 2.500 χρόνια πριν στη Βόρεια Ινδία από τον βασιλιά Σιντάρτα Γκαουτάμα ή Βούδα, όπου Βούδας σημαίνει ο «φωτισμένος» από τη Θεία Γνώση. Θεωρείται ότι υπάρχουν περίπου 300 εκατομμύρια βουδιστές παγκοσμίως, με το μεγαλύτερο ποσοστό να κατάγεται από τη νοτιοδυτική Ασία και από την Άπω Ανατολή. O Βουδισμός είναι συνήθως η θρησκεία των ανθρώπων που κατάγονται από τη Νοτιοανατολική και Ανατολική Ασία: Σρι Λάνκα, Μιανμάρ, Ταϊλάνδη, Λάος, Καμπότζη, Μαλαισία και Κίνα, Ταϊβάν, Βιετνάμ, Κορέα, Θιβέτ και Μπουτάν. Οι βουδιστές δεν πιστεύουν σε κάποιο θεό, ούτε λατρεύουν θεότητες. Ο Βούδας δίδαξε πως το σύμπαν έχει τους δικούς του φυσικούς νόμους και οι άνθρωποι θα πρέπει να εναρμονίζονται με αυτούς. Όλες οι θρησκευτικές γιορτές των βουδιστών γιορτάζονται μέρες με πανσέληνο. Συγκεκριμένα κατά την πανσέληνο του Μαΐου, η οποία είναι η μεγαλύτερη γιορτή του Βουδισμού, γιορτάζεται η γέννηση, η φώτιση και ο θάνατος του Βούδα. Η προσευχή είναι πολύ σημαντική και συνήθως γίνεται τις πρωινές και απογευματινές ώρες. Δεν χρειάζονται κάποιο συγκεκριμένο χώρο, απλώς να μην έχει πολύ κόσμο και να έχει ησυχία. Η προσευχή τους περιλαμβάνει ψαλμωδίες, προσευχές ή/και διαλογισμό. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να γνωρίζει ότι οι βουδιστές είναι κατά της βίας προς όλους τους ζωντανούς οργανισμούς (ανθρώπους, ζώα, φυτά) και γι αυτό το λόγο πολλοί βουδιστές δεν τρώνε κρέας. να διασφαλίζει και διευκολύνει το δικαίωμα της προσευχής. να αντιμετωπίζει τα αντικείμενα λατρείας και τα αγαλματίδια με το δέοντα σεβασμό και να τα πιάνει μόνο από τη βάση τους, ποτέ από το κεφάλι. όταν εισέρχεται σε σπίτι βουδιστή, να ρωτάει εάν θα πρέπει να βγάλεις τα παπούτσια του σε ένδειξη σεβασμού. όταν εισέρχεται σε σπίτι βουδιστή, θα πρέπει το δωμάτιο του σπιτιού που θεωρείται ιερό να αντιμετωπίζεται με το δέοντα σεβασμό. όταν εισέρχεται σε βουδιστικό ναό, θα πρέπει να βγάζει τα παπούτσια και το καπέλο του ως ένδειξη σεβασμού. να γνωρίζει ότι τις πρωινές και απογευματινές ώρες συνήθως οι βουδιστές θέλουν κάποιο χώρο για να διαλογιστούν. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ψαλμωδίες, προσευχές και διαλογισμό. να γνωρίζει ότι ο χαιρετισμός των βουδιστών δεν γίνεται με χειραψία. να γνωρίζει ότι όταν ερευνά εξονυχιστικά και κάνει σωματική έρευνα θα πρέπει να είναι του ιδίου φύλου. να γνωρίζει πως όταν συνομιλεί με ένα βουδιστή του αντίθετου φύλου μπορεί να παρατηρήσει ότι το άτομο εκείνο αποφεύγει την επαφή με τα μάτια. Αυτό δεν αποτελεί σημάδι εξαπάτησης ή αποφυγής καθώς είναι πιθανό το άτομο να ακολουθεί κάποιο θρησκευτικό δίδαγμα που αφορά τη σεμνότητα. 24 25
ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ Ανήλικοι/////////////////////////////////////// Ανήλικος θεωρείται κάθε πρόσωπο που κατά δήλωσή του δεν έχει ακόμη συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του. Ασυνόδευτος ανήλικος (αλλοδαπός) θεωρείται ο ανήλικος, όταν διαμένει εκτός της χώρας καταγωγής του, και μακριά από κάθε γονέα ή νόμιμο κηδεμόνα του. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να εξακριβώνει την ανηλικότητα του συλληφθέντος. Στην περίπτωση που αυτή αμφισβητείται, τεκμαίρεται ανήλικος μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. να μη δεσμεύει με χειροπέδες τον ανήλικο, εκτός κι αν συντρέχει διαπιστωμένος κίνδυνος φυγής του ή βίαιης συμπεριφοράς. να ενημερώνει άμεσα τους γονείς του ανήλικου που έχει συλληφθεί ή προσαχθεί. Η τηλεφωνική επικοινωνία του ανήλικου με τους γονείς ή κηδεμόνες του θα πρέπει να διευκολύνεται σε κάθε στάδιο. Εάν ο ανήλικος ζητά από την αστυνομία να μη γίνει επικοινωνία με τον γονέα, την τελική κρίση περί του ζητήματος εκφέρει ο αρμόδιος εισαγγελέας. όταν προσάγει ανήλικο στο αστυνομικό τμήμα να τον ενημερώνει για το δικαίωμά του να επικοινωνήσει τηλεφωνικά με δικηγόρο της επιλογής του ή να ζητήσει νομική αρωγή, βάσει των διαδικασιών που εκάστοτε ισχύουν (Ν. 3226/2004). να γνωρίζει ότι ο περιορισμός της ελευθερίας του ανήλικου αποτελεί πάντα το έσχατο μέσο και επιβάλλεται μόνο για τον ελάχιστο αναγκαίο χρόνο. να γνωρίζει ότι οι ανήλικοι κρατούνται σε χώρους ειδικά διαμορφωμένους και χωριστά από ενήλικες. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, θα πρέπει να τυγχάνουν μέριμνας, προστασίας και κάθε αναγκαίας ατομικής βοήθειας (κοινωνικής, παιδαγωγικής, ψυχολογικής, ιατρικής) ενόψει της ηλικίας, του φύλου και της προσωπικότητάς τους. να γνωρίζει ότι ο αλλοδαπός ασυνόδευτος ανήλικος δικαιούται διεθνούς προστασίας και έχει το δικαίωμα να ζητήσει άσυλο. 26 27
28 29 ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ Ηλικιωμένοι//////////// Ένα μεγάλο ποσοστό των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας νιώθει ανασφάλεια τόσο εντός της οικίας τους όσο και στη γειτονιά. Αυτή η αίσθηση δεν εδράζεται μόνο στον αντικειμενικό κίνδυνο να αποτελέσουν θύματα ληστείας ή εγκλήματος, αλλά κυρίως απεικονίζει την αβεβαιότητα και το αίσθημα ότι καθώς οι φυσικές τους δυνάμεις εξασθενούν, είναι περισσότερο ευάλωτοι στον κίνδυνο. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να λαμβάνει υπόψη πως ορισμένες ομάδες ηλικιωμένων, π.χ. εκείνοι που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ, παρουσιάζουν δυσκολίες στην απόκτηση επίσημων εγγράφων όπως π.χ. Αστυνομική Ταυτότητα. Πρόκειται για δυσχέρειες συχνά μη σκόπιμες και πρέπει να είναι εις γνώσιν των αστυνομικών. να τους προσφωνεί πάντα με το επώνυμό τους, («κύριε»/«κυρία») και όχι με εκφράσεις όπως «παππού και γιαγιά». Η σύλληψη ενός ηλικιωμένου ατόμου, πρέπει να γίνεται με το δέοντα σεβασμό. να εξακριβώνεται διακριτικά εάν οι ηλικιωμένοι έχουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας και ανάγκη λήψης φαρμάκων. να φροντίζει να λαμβάνουν επαρκή ποσότητα νερού, καθώς οι περισσότεροι ηλικιωμένοι, όταν βρίσκονται υπό πίεση, το παραλείπουν ή ακόμα και φοβούνται να το ζητήσουν. Ομοίως να βεβαιωθεί ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα. να γνωρίζει ότι όταν το ηλικιωμένο άτομο παρουσιάζει πρόβλημα με τον προσανατολισμό στο χώρο και στο χρόνο ή δεν μπορεί να μας παράσχει στοιχεία για το που ζει και για άλλα άτομα του οικογενειακού του περιβάλλοντος, τότε είναι πολύ πιθανό να πάσχει από ήπια γνωστική έκπτωση, νόσο Αλτσχάιμερ ή άλλη συναφή διαταραχή. Σε αυτήν την περίπτωση να μιλάει ευγενικά και ήρεμα, με χαμηλό τόνο φωνής, γιατί ίσως το ηλικιωμένο άτομο να μην είναι σε θέση να αναγνωρίσει τη στολή του Αστυνομικού. να χρησιμοποιεί μικρές, απλές και συγκεκριμένες λέξεις και προτάσεις, με τη συνοδεία χειρονομιών. να δίνει μόνο ένα μήνυμα τη φορά. σε περίπτωση που ο ηλικιωμένος δείξει εκνευρισμό ή επιθετική συμπεριφορά, να προφυλάσσει τον εαυτό του χωρίς να προβεί σε βίαιες ενέργειες. να αναζητάει κάποιο έγγραφο που να αποδεικνύει τον τόπο διαμονής, γιατί συνήθως η οικογένεια ή οι φροντιστές αφήνουν στα ρούχα κάποιο στοιχείο επικοινωνίας. σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να αντλήσει πληροφορίες, να συνοδεύει το ηλικιωμένο άτομο στο αστυνομικό τμήμα και να ενημερώνει το συντονιστικό κέντρο, για την περίπτωση που το άτομο αυτό αναζητηθεί από την οικογένεια. ΠΡΟΣΟΧΗ: Σε κάθε περίπτωση που δηλώνεται εξαφάνιση ηλικιωμένου ή ψυχικά παθόντα, οι ενέργειες της αστυνομίας οφείλουν να είναι άμεσες και να μην ακολουθείται η συνήθης διαδικασία της παρόδου των 48 ωρών. Η κινητοποίηση του μηχανισμού αναζήτησης τις πρώτες ώρες μετά την εξαφάνιση ενός ηλικιωμένου ατόμου με άνοια μπορεί να είναι καθοριστική για την επιβίωσή του.
ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ Άτομα με αναπηρία/////// Η αναπηρία ορίζεται ως ο περιορισμός σε έναν άνθρωπο της κοινής δραστηριότητας του λόγου, του έργου ή της άμεσης αντίληψης λόγω σωματικής ή πνευματικής βλάβης. Διακρίνουμε τους σωματικά ανάπηρους και τους διανοητικά ανάπηρους. Η αναπηρία γενικά διακρίνεται σε ολική και σε μερική καθώς και σε σωματική και διανοητική. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να γνωρίζει ότι η αναπηρία προστατεύεται από τις Διεθνείς Συμβάσεις και το Νόμο. να σέβεται, κατά την άσκηση των καθηκόντων του, τη συγκεκριμένη αδυναμία του πολίτη και να φροντίζει αυτή να μη γίνεται αντικείμενο χλευασμού ή διακρίσεων. να προστατεύει ειδικά τους ανθρώπους με αναπηρία, στο πλαίσιο των θετικών διακρίσεων, να τους διευκολύνει και να προωθεί έμπρακτα την άσκηση των δικαιωμάτων τους. Γενετήσιος προσανατολισμός///////// Ως γενετήσιος προσανατολισμός ορίζεται ο σεξουαλικός προσανατολισμός (ετεροφυλοφιλία/ομοφυλοφιλία) και η ταυτότητα φύλου. Ως ομοφυλοφιλία ορίζεται η ερωτική έλξη προς ή και η σεξουαλική επαφή ατόμου με άτομο του ίδιου φύλου. Ο ελεύθερος σεξουαλικός προσανατολισμός είναι δικαίωμα του ανθρώπου και προστατεύεται από το Νόμο. Κατά τον έλεγχο/εξακρίβωση στοιχείων, την προσαγωγή, τη σύλληψη και την κράτηση, να μην κάνει καμμία αναφορά στο γενετήσιο προσανατολισμό του πολίτη με κανένα τρόπο, υποτιμητικό ή άλλο. να δείχνει ιδιαίτερη προσοχή στις περιπτώσεις των τραβεστί (ανδρών που έχουν προχωρήσει σε εξωτερικές αισθητικές επεμβάσεις και ντύνονται γυναικεία ή το αντίθετο) και των τρανσέξουαλς (ατόμων που έχουν προχωρήσει σε επέμβαση αλλαγής φύλου) και να αποφεύγει προσβολές που αφορούν την εμφάνισή τους. 30 31
Το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος διασφαλίζει τη θεμελιώδη συνταγματική αρχή του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου ως προσώπου. Το άρθρο 5 παρ. 2 αυτού προστατεύει απολύτως τη ζωή, την τιμή και την ελευθερία, όλων όσων βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Το άρθρο 13 διασφαλίζει, επίσης, το απαραβίαστο της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης και επιπλέον θέτει υπό την προστασία του νόμου κάθε γνωστή θρησκεία και τα σχετικά με τη λατρεία της, τα οποία τελούνται ανεμπόδιστα, εφόσον αυτή δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη και τα χρηστά ήθη. ΡΙΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ του ΠΟΛΙΤΗ Για διευκρινήσεις, προσθήκες, σχόλια παρακαλούμε στείλτε email στο pressoffice@yptp.gr, με θέμα: «Οδηγός Συμπεριφοράς»