ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ενότητα έβδομη Ζ 369-529 ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Όταν ο Έκτορας έφθασε στο παλάτι του, δεν βρήκε εκεί ούτε την Ανδρομάχη ούτε το γιο του. Ανήσυχος γι αυτό, αναγκάζεται να ρωτήσει τις γυναίκες του σπιτιού. Η πιστή οικονόμος τον πληροφορεί ότι η σύζυγός του έτρεξε στον πύργο των Σκαιών Πυλών γεμάτη αγωνία να μάθει νέα του, διότι ακούστηκε ότι οι Αχαιοί νικούν και οι Τρώες συντρίφτηκαν. Μετά απ αυτό, ο Έκτορας ξεκίνησε να επιστρέφει στη μάχη ενώ ήταν έτοιμος να βγει στην τρωική πεδιάδα, συνάντησε τη γυναίκα του με την παραμάνα η οποία κρατούσε το γιο του στην αγκαλιά. Πρώτη παίρνει το λόγο η Ανδρομάχη. Ξεκινάει με το προαίσθημα ότι η πολεμική ορμή του Έκτορα θα στρέψει όλους τους Αχαιούς επάνω του και θα φέρει το θάνατό του, με αποτέλεσμα να μείνει αυτή χήρα, απαρηγόρητη, έρημη και αβοήθητη. Έπειτα θυμάται πώς χάθηκε ο βασιλιάς πατέρας της, ο Αετίων, τον οποίο σκότωσε ο φοβερός Αχιλλέας. όταν εκπόρθησε την πόλη του, τη Θήβη, πώς χάθηκαν την ίδια μέρα τα επτά αδέλφια της και πώς χάθηκε η σεβαστή μητέρα της. Με πίκρα εξομολογείται στον άνδρα της ότι αυτός είναι πια γι αυτήν το παν στη ζωή. Τελειώνοντας το λόγο της, η Ανδρομάχη κάνει έκκληση στον άνδρα της να μείνει μέσα στην οχυρωμένη πόλη και από εκεί να πολεμήσει τους εχθρούς της, για να μην αφήσει ορφανό το παιδί του και την ίδια χήρα. Συναντιούνται, ο Έκτορας λέει ότι κατανοεί απόλυτα τη σκέψη και τις ανησυχίες της Ανδρομάχης, αλλά δεν μπορεί να μείνει μέσα στην πόλη, επειδή ντρέπεται τους Τρώες και τις Τρωδίτισσες και δεν του το επιτρέπει η συνείδησή του, μια και έμαθε να είναι πάντα αντρειωμένος και να μάχεται στην πρώτη γραμμή. Αν και έχει έντονη προαίσθηση ότι θα έρθει μέρα που η Τροία θα πέσει και οι Τρώες θα χαθούν, δεν είναι δυνατό να κάνει πίσω. Όμως δεν τον θλίβει τόσο ούτε η συμφορά των Τρώων ούτε η συμφορά των δικών του, όσο τον θλίβει η κακή μοίρα της γυναίκας του, η οποία θα γίνει σκλάβα δυστυχισμένη στα χέρια κάποιου Αργίτη. Στη συνέχεια παίρνει στην αγκαλιά του το μικρό Αστυάνακτα και εύχεται να γίνει τρανός και δυνατός και από τον πατέρα του καλύτερος. Μαζί με το παιδί δίνει στην Ανδρομάχη και τις τελευταίες του συμβουλές ύστερα χωρίζουν. Εκείνη φτάνει θλιμμένη στο παλάτι και μαζί με τις δούλες αρχίζει το θρήνο για τον Έκτορα. Ο Πάρης δυνατός σαν ξεκούραστο άλογο συναντά τον Έκτορα και μαζί τα δυο αδέλφια προχωρούν προς την πεδιάδα. Ο Έκτορας εκφράζει την ελπίδα ότι θα θελήσει ο Δίας να στήσουν οι Τρώες «ελεύθερον κρατήρα» στα σπίτια τους, αφού διώξουν τους Αχαιούς. ΔΟΜΗ: ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.369-389: Ο Έκτορας στο παλάτι του. 2 Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.390-481: Ο Έκτορας συναντάει την Ανδρομάχη. 3 Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.482-502: Ο αποχαιρετισμός. 4 Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.503-529: Έκτορας και Πάρης. ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: 1) Η τρυφερή οικογενειακή σκηνή σαν διάλειμμα μέσα στον πόλεμο. 2) Η ανδρεία, ο φόβος του θανάτου και οι συνέπειες μιας ήττας. 3) Η θέση της γυναίκας και του παιδιού στην ομηρική κοινωνία. 4) Το καθήκον προς την πατρίδα και το αίσθημα της τιμής. 5) Η μοίρα και ο θάνατος. 6) Το θέμα της συζυγικής ομιλίας. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ: - ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ: Τρυφερή, έξυπνη, λογική, προστατευτική. - ΕΚΤΟΡΑΣ: Είναι μια «πολεμική μηχανή», γενναίος, πρόθυμος να θυσιαστεί, ευγενική και αισθαντική φιγούρα. ΣΧΟΛΙΑ Στιχ. 375 => αξίζει να παρατηρήσουμε ότι ο ποιητής τονίζει το σημείο που «εστάθηκε» ο ήρωας («εις το κατώφλι») ο πολεμιστής νιώθει άβολα σ ένα χώρο που δεν του ταιριάζει και βιάζεται να επιστρέψει στον δικό του χώρο, στο πεδίο της μάχης. Στιχ. 404-406 => Το πρόσωπο του σκληρού πολεμιστή γλυκαίνει στη θέα του γιου του και ένα χαμόγελο ηρεμίας αποδίδει τα αισθήματα του πατέρα. Την ανέλπιστη συνάντηση των δύο συζύγων ο ποιητής τη δίνει με απαράμιλλη διακριτικότητα και άριστα ψυχολογημένο τρόπο. Λείπουν οι συναισθηματικές εξάρσεις και οι αισθησιακές λειτουργίες: με λιτό τρόπο απεικονίζονται οι συγκροτημένες κινήσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μητέρα και σύζυγο η ανέλπιστη χαρά της εκφράζεται από τα δακρυσμένα μάτια της και από την αυθόρμητη κίνησή της να αγγίξει το χέρι του συντρόφου της. Προοικονομία στο στίχο 406-7: «Οϊμέ! Θα σ' αφανίσει τρομερέ».

Πολιτιστικά στοιχεία: α) καύση νεκρών: στ. 413-418: «έχασα πατέρα και μητέρα τον μέγαν Αετίωνα μου φόνευσεν ο θείος Πηλείδης, μ' όλην την λαμπρήν του αρματωσιά τον έκαυσε κι εσήκωσέ του μνήμα». Ο Όμηρος από τους πρώτους στίχους 42 κιόλας της Ιλιάδας κάνει λόγο για την καύση των νεκρών ως μοναδικό τρόπο ταφής του νεκρού σώματος. Η συνήθεια αυτή ιστορικά δεν είναι σωστή. Ο ποιητής κάνει έναν αναχρονισμό. Την εποχή του Τρωικού πολέμου, υστερομυκηναϊκή εποχή -13ος αἰώνας, οι νεκροί συνηθίζονταν να θάβονται σε σκαφτούς ή θολωτούς τάφους, σύμφωνα άλλωστε και µε τα ευρήματα των ανασκαφών. Το κάψιμο των νεκρών και ο ενταφιασμός της στάχτης τους µέσα σε δοχείο επικρατεί κατά τον 9ο και 8ο αἰώνα. Κατά συνέπεια ο Όμηρος μεταφέρει ένα έθιμο της δικής του εποχής στα χρόνια που διηγείται η Ιλιάδα. β) σκύλευση νεκρών : στ. 414-416: «ο θείος Πηλείδης τον εσεβάσθη νεκρόν, δεν τον εγύμνωσε, και μ' όλην την λαμπρήν του αρματωσιά»: η αφαίρεση των όπλων από έναν νεκρό πολεμιστή τον ταπεινώνει και δείχνει έλλειψη σεβασμού προς αυτόν πολύ δε περισσότερο η κακοποίηση του νεκρού σώματος (όπως έκανε στη ραψ. Χ ο Αχιλλέας με το σώμα του Έκτορα εν αντιθέσει με το σώμα του γέρου πατέρα της Ανδρομάχης). Η σύληση των νεκρών, αν και ήταν επιτρεπτή για εκείνον που σκότωνε τον αντίπαλο, θεωρούνταν ατιμωτική πράξη για τον ίδιο το νεκρό, γι' αυτό και οι σύντροφοί του ήταν υποχρεωμένοι να ἀγωνιστούν να υπερασπίσουν το νεκρό σώμα από τη διαρπαγή. Ατιμωτικό για το νεκρό ήταν επίσης το σώμα του να μείνει άταφο και να γίνει τροφή για τα σκυλιά. Αν µάλιστα ο νεκρός ήταν ηλικιωμένος, τότε το παράπτωμα ήταν ακόμη μεγαλύτερο. γ) οι θεοί αποφασίζουν τον θάνατο των θνητών ιδιαιτέρως η Άρτεμη ήταν αυτή που προκαλούσε τους ξαφνικούς θανάτους των γυναικών. Εδώ: η Άρτεμη αφαίρεσε τη ζωή της μητέρας της Ανδρομάχης, η οποία ήταν βασίλισσα στη Θήβα, πρωτεύουσα της Κιλικίας. Ο Αχιλλέας αιχμαλώτισε τη μητέρα της, την ελευθέρωσε όμως έναντι λύτρων, και εκείνη πέθανε τελικά στο σπίτι του άνδρα της. (στ.427-8: «Και αφού με δώρ' αμέτρητα κατόπι εξαγοράσθη, την έσβησεν η Άρτεμις στο σπίτι του πατρός μου.») Στιχ. 441 => ο λόγος του Έκτορα ο λόγος του Έκτορα είναι γεμάτος κατανόηση, αισθάνεται τους ίδιους φόβους με τη γυναίκα του, αλλά δεν είναι μόνο σύζυγος και πατέρας βαραίνουν πάνω του οι ευθύνες που έχει απέναντι στο λαό του και το χρέος προς τη γενιά του. Ο Έκτορας είναι πολεμιστής. Ο πρώτος πολέμαρχος της Τροίας νιώθει βαρύ πάνω του το βλέμμα των Τρώων συμπολεμιστών του και των γυναικών της Τροίας, που έχουν παιδιά στην πρώτη γραμμή. Γίνεται λόγος εδώ για την ομηρική «αιδώ», ένα ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής για το τι θα πουν οι άλλοι, αλλά και σεβασμού της κοινής γνώμης. Αυτός «ο φόβος της ατίμωσης» ήταν το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα της ομηρικής κοινωνίας.

Ο ομηρικός ήρωας δεν μάχεται για τη νίκη, αλλά για την τιμή και τη δόξα της γενιάς του, αξίες διαχρονικές και αιώνιες που δεν εξαρτώνται από τη νίκη η από την ήττα. Η στάση αυτή εξισώνει τον πρόμαχο των Τρώων με τους μαχητές των Θερμοπυλών. Στιχ. 464-465: προειδοποίηση του θανάτου του Έκτορα. Στιχ. 466 κ.εξ. => η κίνηση του Έκτορα στρέφει την προσοχή του ακροατή σ' ένα νέο πρόσωπο και η σκηνή διευρύνεται. Από στενά συζυγικής γίνεται οικογενειακή μετά τον Έκτορα- σύζυγο ο ποιητής μάς προετοιμάζει να δούμε τον Έκτορα πατέρα. Η όμορφη πλαστική εικόνα των στίχων αυτών κάνει και τον ακροατή να ξεχάσει τη βαριά ατμόσφαιρα. Οι δύο λόγοι αποτελούν την αρχέτυπη μορφή ενός "αγώνα λόγων". Η γυναίκα μιλά πρώτη και με επιμονή όλο πάθος γυρεύει να τραβήξει τον άντρα κοντά της, για να τον κρατήσει ζωντανό για την ίδια και το παιδί τους. Ο άντρας τής αντιστέκεται, μένοντας σταθερός στην αποστολή του, αλλά και γεμάτος κατανόηση. Η Ανδρομάχη μιλά ξεκινώντας από την πρωταρχική αποστολή της γυναίκας: να τρέφει και να προστατεύει τη ζωή. Και η απαίτησή της είναι η απαίτηση της φυσικής ευτυχίας, που λέει στον άλλο: "Να είσαι εδώ!" Ο Έκτορας εκφράζει την ανδρική ηρωική υπόσταση. Οι προσπάθειές του κατευθύνονται από το χρέος και τη δόξα. Έτσι άντρας και γυναίκα μιλούν κινημένοι από την απόλυτη, καθολική αναγκαιότητα της ύπαρξής τους. Το γεγονός ότι και οι δυο μιλούν εκφράζοντας καθολικά την ύπαρξή τους τους κάνει να μιλούν τόσο ουσιαστικά, τόσο "ανθρώπινα". 1. Η κλίμακα των αξιών : φωτίζεται ιδιαίτερα από τη στάση του Έκτορα τούτες τις ώρες, που ο θάνατός του προοικονομείται.. Ο Έκτορας παρά την ηθική πίεση που ασκεί επάνω του η τρυφερή εικόνα της οικογένειας δεν διστάζει. => Επιλέγει την τιμή και την ηθική ελευθερία, που περνούν - αλίμονο όμως- μέσα από το θάνατο. δειλία τιμή φυγή ζωή πόλεμος θάνατος ελευθερία 2. Ο Αστυάνακτας Το χαριτωμένο και οικογένεια εύθυμο επεισόδιο με τον Αστυάνακτα, αξιόλογο επινόημα της ποιητικής φαντασίας του Ομήρου, προσδίδει, με τη συμβολική του διάσταση, μια μικρή αισιόδοξη χροιά στο γενικά απαισιόδοξο και ζοφερό κλίμα της σκηνής που πλαισιώνεται και διαποτίζεται ολόκληρη από την ιδέα του θανάτου. Η διάθεση του Έκτορα μεταστρέφεται απότομα ο γενναίος πολεμιστής περνάει από την οδό του θάνατου και της ήττας σ' ένα είδος ελπίδας και πίστης για το μέλλον. Στο πρόσωπο τον μικρού Αστυάνακτα ο Έκτωρ βλέπει να διατηρείται και να μεγαλώνει η υπόστασή του ως προστάτη της Τροίας και υπερασπιστή της πατρίδας του, αποκλείοντας έτσι ό,τι λίγο πριν έβλεπε ως αναπόφευκτο, δηλ. τη δουλεία της Ανδρομάχης και την καταστροφή της Τροίας.

Η ομηρική αυτή σκηνή με το τρίγωνο Έκτορα-Ανδρομάχης-Αστυάνακτα αποτέλεσε το πρότυπο για την αντίστοιχη του Σοφοκλή, στην τραγωδία Αίας, με το τρίγωνο Αίαντα- Τέκμησσας-Ευρυσάκη, όπου ο τραγικός ποιητής παρουσιάζει, με τη σκηνή της Τέκμησσας, σε εξελιγμένη μορφή, τον αποχαιρετισμό Έκτορα-Ανδρομάχης», (Στέφος Αναστ. Α., «Η μορφή του Αστυάνακτα...», σελ. 81). 3. Έκτορας και θάνατος «Η ίδια βαρύθυμη ανησυχία που κυριαρχεί από την αρχή της πράξης βαραίνει και τη συνάντηση του Έκτορα με την Ανδρομάχη. Τώρα συσφαιρώνεται στη σκέψη ότι ο Έκτορας θα πεθάνει γρήγορα. Στο τέλος της σκηνής, ο θρήνος των γυναικών στο σπίτι του Έκτορα, σαν να ήταν κιόλας πεθαμένος Ο φόβος για το θάνατό του κυριαρχεί στο λόγο της Ανδρομάχης, με τη σκέψη του θανάτου του τελειώνει ο λόγος του Έκτορα, και τα τελευταία του λόγια μιλούν για το θάνατο στη μάχη (487 κκ.). Αυτά φτάνουν για να φανεί πως η έγνοια αυτή πλαισιώνει και διαποτίζει ολόκληρη τη σκηνή της συνάντησης. Ο Έκτορας στέκει ήδη μπροστά στο θάνατο.» (Schadewaldt W., τόμ. Β', σελ. 22) 4. Η «αἰδώς» «Ο φόβος του θανάτου [...] υπερνικάται από τον μεγαλύτερο φόβο της ατίμωσης. [...] Ο ομηρικός πολιτισμός, με άλλα λόγια, είναι ένας "πολιτισμός της ντροπής" (shame culture). Οι ήρωες δε διακρίνουν το προσωπικό ήθος από τη συμμόρφωση στους κανόνες σ' έναν κόσμο όπου "το τι θα πουν οι άνθρωποι" είναι πλέον αξιόπιστος οδηγός για το σωστό και το άδικο, τα δύο είναι σχεδόν ταυτόσημα. Το αίσθημα της αιδούς ενισχύεται από την δήμου φῆμιν, τη "φωνή του λαού" (π 75 = τ 527). Η αιδώς, επομένως, δεν έχει σχέση με τη συνείδηση. Η αιδώς είναι ένα αίσθημα τρωτότητας έναντι του ισχύοντος ιδανικού κανόνα της κοινωνίας ο ιδανικός κανόνας είναι αντικείμενο άμεσης εμπειρίας μέσα στον καθένα, καθώς ο άνθρωπος εσωτερικεύει τις αναμενόμενες κρίσεις των άλλων γι' αυτόν. Υπ' αυτή την έννοια, η αιδώς είναι το θυμικό ή συγκινησιακό θεμέλιο της αρετής.» (Redfield J.M., σελ. 149-150) Ραψωδία Ζ 369 529 Ο Έκτορας στην Τροία ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 4. Ειρωνεία (τραγική, επική κτλ.) λέγεται η τεχνική αφήγησης ή πλοκής, η οποία παρουσιάζει τους ήρωες να αγνοούν μιαν αλήθεια που γνωρίζει ο ακροατής ή ο θεατής (βλ. και παραπάνω, σελ. 54). Να επισημάνετε τα σημεία της ενότητας, όπου ο ποιητής χρησιμοποιεί την τεχνική αυτή και να δικαιολογήσετε την άποψή σας. (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη σας και το Παράλληλο κείμενο 2.) Η τεχνική της ειρωνείας εντοπίζεται στα εξής σημεία: α) στ. 369-398: ο ακροατής / αναγνώστης γνωρίζει ήδη το πού βρίσκεται η Ανδρομάχη με τον Αστυάνακτα, β) στ. 413-418: ο ακροατής / αναγνώστης του έπους γνωρίζει ότι ο Αχιλλέας θα σκοτώσει και τον άνδρα της Ανδρομάχης, γ) στ. 475-481: ο ακροατής / αναγνώστης του έπους γνωρίζει ότι τόσο η Τροία όσο και ο Αστυάνακτας θα έχουν τραγική τύχη, δ) στ. 526-529: ο ακροατής / αναγνώστης του έπους γνωρίζει ότι ο Δίας έχει ήδη αποφασίσει την καταστροφή της Τροίας. _ Στο Παράλληλο κείμενο 2 οι αναγγελίες του αγγελιοφόρου Ταλθύβιου αποτελούν τραγική ειρωνεία, εφόσον οι θεατές τις γνωρίζουν ήδη.

5. Αφού μελετήσετε τους στ. 454-463 και 475-481, να γράψετε α) πώς φαντάζεται ο Έκτορας στο πρώτο χωρίο τη ζωή της Ανδρομάχης μετά την πτώση της Τροίας και το δικό του θάνατο, β) ποιες αισιόδοξες προβλέψεις κάνει στο δεύτερο χωρίο για την τύχη της πόλης, το μέλλον του γιου του και της γυναίκας του, και γ) πώς εξηγείτε την ύπαρξη αντιθέσεων μεταξύ των δύο χωρίων; α) Στους στ. 454-463 ο Έκτορας φαντάζεται άτι κάποιος Αχαιός θα πάρει την Ανδρομάχη για σκλάβα στην Ελλάδα και ότι η ζωή της θα είναι γεμάτη πόνο, που θα εντείνεται από τα σχόλια όσων τη βλέπουν στο δρόμο. β) Στους στ. 475-481 προβλέπει ότι η Τροία θα νικήσει, ο Αστυάνακτας θα βασιλεύσει και θα τον ξεπεράσει σε ανδρεία και η Ανδρομάχη θα είναι ευτυχισμένη (τραγική ειρωνεία). γ) Στους στ. 454-463 ο Έκτορας προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συνέχιση της συμμετοχής του στον πόλεμο, ενώ στους στ. 475-481 εύχεται απλώς αυτό που επιθυμεί να γίνει, θέλοντας παράλληλα να δώσει κουράγιο στη γυναίκα του. 9. Στους στ. 401 και 506-513 συναντάμε έναν εκφραστικό τρόπο που είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς του έπους, την παρομοίωση. Να αναλύσετε τις παρομοιώσεις των στίχων αυτών και να γράψετε συγκεκριμένα: α) Τι παρομοιάζεται με τι. β) Ως προς τι συσχετίζονται τα δύο μέρη. γ) Τι πετυχαίνει ο ποιητής με τη χρήση της παρομοίωσης. Ποια διαφορά παρατηρείτε στον τρόπο με τον οποίο είναι φτιαγμένες (στη δομή τους) οι δύο παρομοιώσεις των στίχων αυτών; α) Στην πρώτη παρομοίωση παρομοιάζεται ο Αστυάνακτας με αστέρι και στη δεύτερη ο Πάρης με ασυγκράτητο καλοθρεμμένο άλογο. β) Στην πρώτη παρομοίωση η ομορφιά συσχετίζεται με αστέρι και στη δεύτερη η σβελτάδα, η ορμή και η περηφάνια με άλογο. γ) Η χρήση της παρομοίωσης «ζωντανεύει» την περιγραφή και δίνει στην αφήγηση παραστατικότητα. Όσον αφορά στη δομή τους, η πρώτη είναι απλή και σύντομη, ενώ η δεύτερη είναι εκτεταμένη κι έχει δεικτικό (Πάρης) και αναφορικό μέρος (άλογο). ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΒΙΝΤΕΟ: στο ιστολόγιο της καθηγήτριάς σας: https://lambrinim.wordpress.com/2015/12/22/%ce%b5%ce%bd%cf%8c%cf%84%ce%b7%cf %84%CE%B1-%CE%AD%CE%B2%CE%B4%CE%BF%CE%BC%CE%B7-%CE%B6-369-529- %CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B7- %CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B5%CF%87%CE%BF/