ΕΝΟΤΗΤΑ 13 - «της ξενιτιάς» Τραγούδι 1 Τώρα που πας στην ξενιτιά πουλί θα γίνω του νοτιά γρήγορα να σ ανταµώσω. Για να σου φέρω τον σταυρό που µου παράγγειλες να βρω δαχτυλίδι να σου δώσω. Τώρα που πας στην ξενιτιά Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Ήσουν κυπαρίσσι στην αυλή αγαπηµένο ποιος θα µου χαρίσει το φιλί που περιµένω. Στ όµορφο ακρογιάλι καρτερώ να µου ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. Χρυσή µου αγάπη έχε γεια να ναι µαζί σου η Παναγιά κι όταν έρθει το περιστέρι. Θα χω κρεµάσει φυλαχτό στο παραθύρι τ ανοιχτό την καρδιά µου σαν αστέρι. Ήσουν κυπαρίσσι στην αυλή αγαπηµένο ποιος θα µου χαρίσει το φιλί που περιµένω. Στ όµορφο ακρογιάλι καρτερώ να µου ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. Λεξιλόγιο Ξενιτιά: η διαµονή σε ξένη χώρα, µακριά από την πατρίδα. Π.χ. Λόγω της ανεργίας, πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να πάνε στην ξενιτιά. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ξενιτιά, -άς) Κλίση: η ξενιτιά οι ξενιτιές της ξενιτιάς των ξενιτιών την ξενιτιά τις ξενιτιές - ξενιτιά - ξενιτιές Νοτιά: νότιος άνεµος, όστρια. Π.χ. Στα µέρη αυτά, συνήθως φυσάει νοτιάς και έχει µεγάλη υγρασία. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο νοτιάς, -α) Κλίση: ο νοτιάς οι νοτιάδες του νοτιά των νοτιάδων 215
τον νοτιά τους νοτιάδες - νοτιά - νοτιάδες Να ανταµώσω: να συναντήσω κάποιον. Π.χ. Τελικά καταφέραµε να ανταµώσουµε µετά από δύο χρόνια. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (ανταµώνω) Αρχικοί χρόνοι: ανταµώνω, αντάµωνα, θα ανταµώνω, θα ανταµώσω, αντάµωσα, έχω ανταµώσει, είχα ανταµώσει, θα έχω ανταµώσει Παράγγειλες: µετέφερες εντολή ή επιθυµία σε κάποιον, ζήτησες. Π.χ. Του παράγγειλα να µου φέρει υφάσµατα από την πόλη. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (παραγγέλνω) Αρχικοί χρόνοι: παραγγέλνω, παράγγελνα, θα παραγγέλνω, θα παραγγείλω, παράγγειλα (παρήγγειλα), έχω παραγγείλει, είχα παραγγείλει, θα έχω παραγγείλει Κυπαρίσσι: κωνοφόρο αειθαλές δέντρο. Π.χ. Τα κυπαρίσσια έχουν συµβολικό χαρακτήρα και γι αυτό τα κοιµητήρια είναι ο τόπος που τα συναντά κανείς. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το κυπαρίσσι, -ιού) Κλίση: το κυπαρίσσι τα κυπαρίσσια του κυπαρισσιού των κυπαρισσιών το κυπαρίσσι τα κυπαρίσσια - κυπαρίσσι - κυπαρίσσια Θα χαρίσει: θα δώσει κάτι ως δώρο, θα δωρίσει. Π.χ. Το βιβλίο αυτό είναι από τα αγαπηµένα µου. Μου το χάρισαν οι µαθητές µου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (χαρίζω) Αρχικοί χρόνοι: χαρίζω, χάριζα, θα χαρίζω, θα χαρίσω, χάρισα, έχω χαρίσει, είχα χαρίσει, θα έχω χαρίσει Ακρογιάλι: η άκρη του γιαλού, η παραλία. Π.χ. Θυµάµαι τα καλοκαίρια που παίζαµε µε τις ώρες στο ακρογιάλι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το ακρογιάλι, - ιού) Κλίση: το ακρογιάλι τα ακρογιάλια του ακρογιαλιού των ακρογιαλιών το ακρογιάλι τα ακρογιάλια - ακρογιάλι - ακρογιάλια 216
Καρτερώ: περιµένω υποµονετικά κάποιον ή κάτι. Π.χ. Καρτερούσε την ώρα και την στιγµή που θα άνοιγε η πόρτα και θα τον έβλεπε ξανά, µετά από τόσα χρόνια. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (καρτερώ) Αρχικοί χρόνοι: καρτερώ, καρτερούσα, θα καρτερώ Φυλαχτό: αντικείµενο που, σύµφωνα µε κάποιους, προστατεύει από το κακό, προφυλάσσει από τους κινδύνους. Π.χ. Έχει πάντα µαζί του το φυλαχτό του από το Άγιο Όρος. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φυλαχτό, - ού) Κλίση: το φυλαχτό τα φυλαχτά του φυλαχτού των φυλαχτών το φυλαχτό τα φυλαχτά - φυλαχτό - φυλαχτά Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. να ανταµώσω ακροθαλασσιά β. ξενιτιά θα δωρίσω γ. παράγγειλες ξένα µέρη δ. θα χαρίσω να συναντήσω ε. ακρογιάλι ζήτησες 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: πατρίδα: να χάσω: να πάρω: µισητό: λυπηµένο: 217
α. Θεωρία Γραµµατική Υποτακτική Απλή Ενεργητικής Φωνής Η Υποτακτική είναι η έγκλιση που φανερώνει το ενδεχόµενο και το επιθυµητό (κάτι που θέλουµε να γίνει), αλλά και προτροπή, παραχώρηση, ευχή, απορία, προσταγή ή απαγόρευση. Η απλή υποτακτική, σε αντίθεση µε την συνεχή, παρουσιάζει κάτι στιγµιαίο, που χρειάζεται να γίνει µία φορά, συνοπτικά και χωρίς διάρκεια. Παραδείγµατα: 1. Μπορείτε να καθίσετε όπου θέλετε. 2. Είναι η σειρά σου να κεράσεις τους καφέδες! 3. Αργήσατε να γυρίσετε το βράδυ; 4. Πρόκειται να αγοράσω καινούργιο αυτοκίνητο. 5. Άργησα να φύγω από το σπίτι. 6. Ακόµα να τελειώσω το διάβασµα! Σχηµατίζεται από το µόριο να και τον µέλλοντα της ενεργητικής φωνής (χωρίς το - θα-) και παίρνει άρνηση µη(ν). Παράδειγµα: δείχνω απαντάω αργώ να δείξω να απαντήσω να αργήσω να δείξεις να απαντήσεις να αργήσεις να δείξει να απαντήσει να αργήσει να δείξουµε να απαντήσουµε να αργήσουµε να δείξετε να απαντήσετε να αργήσετε να δείξουν να απαντήσουν να αργήσουν Συνοδεύεται, επίσης, από τους συνδέσµους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να, µόλις, προτού, άµα, για να, µη(ν), µήπως. Ρήµατα και εκφράσεις που παίρνουν απλή υποτακτική: πάω, ετοιµάζοµαι, αργώ, βιάζοµαι, ανυποµονώ, κοντεύω, περιµένω, µπορώ, θέλω µε ενδιαφέρει, µπορεί, φτάνει, µένει, αποκλείεται, πρόκειται, πρέπει χρειάζεται καιρός, είναι ώρα, δεν βλέπω την ώρα, είναι η σειρά µου ακόµα, λίγο έλειψε, παρά λίγο, παρά τρίχα β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε την απλή υποτακτική των παρακάτω ρηµάτων: α. Κλείνω το παράθυρο: Θέλω το παράθυρο. β. Ακούω µουσική: Θέλω µουσική. 218
γ. Φέρνω το βιβλίο: Θέλω το βιβλίο. δ. Περπατάω στην θάλασσα: Θέλω στην θάλασσα. ε. Απαντάω στην ερώτηση: Θέλω στην ερώτηση. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο της υποτακτικής: α. Τον παρακάλεσα στο βάψιµο του σπιτιού. (βοηθάω) β. Με ενδιαφέρει µαθήµατα ελληνικών. (παρακολουθώ) γ. Πρέπει ως αργά σήµερα το βράδυ. (δουλεύω) δ. Λίγο έλειψε το αεροπλάνο. (χάνω) ε. Ακόµα από το εξωτερικό. (επιστρέφω) Τραγούδι 2 Τζιβαέρι Αχ! Η ξενιτιά το χαίρεται, τζιβαέρι µου, το µοσχολούλουδο µου σιγανά και ταπεινά. Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Αχ! Εγώ ήµουνα που το στειλα, τζιβαέρι µου, µε θέληµα δικό µου, σιγανά πατώ στην γη. Αχ! Πανάθεµά σε ξενιτιά, τζιβαέρι µου, εσέ και τα καλά σου, σιγανά και ταπεινά. Αχ! Που πήρες το παιδάκι µου, τζιβαέρι µου, και το κανες δικό σου, σιγανά πατώ στην γη. 219
Λεξιλόγιο Τζιβαέρι: πολύτιµος λίθος ή κόσµηµα φτιαγµένο από πολύτιµες πέτρες. Π.χ. Τζιβαέρι µου! Καρδιά µου! Μοσχολούλουδο: λουλούδι που µοσχοβολάει, που µυρίζει ωραία, που ευωδιάζει. Π.χ. Μοσχολούλουδό µου! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µοσχολούλουδο, -ου) Κλίση: το µοσχολούλουδο τα µοσχολούλουδα του µοσχολούλουδου των µοσχολούλουδων το µοσχολούλουδο τα µοσχολούλουδα -- µοσχολούλουδο -- µοσχολούλουδα Σιγανά: ήσυχα, ήρεµα, αργά. Π.χ. Μπήκε µέσα σιγανά και δεν τον άκουσε κανείς. Επίρρηµα τροπικό Ταπεινά: σεµνά, µε µετριοφροσύνη. Π.χ. Όλοι οι προσκυνητές µπήκαν στον ναό ταπεινά. Επίρρηµα τροπικό Θέληµα: θέληση, επιθυµία. Π.χ. Ήταν θέληµα Θεού να γίνει έτσι! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το θέληµα, - µατος) Κλίση: το θέληµα τα θελήµατα του θελήµατος των θεληµάτων το θέληµα τα θελήµατα -- θέληµα -- θελήµατα Πατώ: ακουµπώ τα πόδια µου στην γη, βαδίζω πάνω σε κάτι. Π.χ. Κάνε στην άκρη! Μου πατάς το πόδι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β (πατάω) Αρχικοί χρόνοι: πατάω, πατούσα, θα πατάω, θα πατήσω, πάτησα, έχω πατήσει, είχα πατήσει, θα έχω πατήσει Πανάθεµα: κατάρα για πρόσωπο ή πράγµα ή κατάσταση που θεωρούνται µισητά. Π.χ. Πανάθεµά σε που δεν µας αφήνεις να ησυχάσουµε! Επιφώνηµα 220
Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. λυπάται: β. δυνατά: γ. έλαβα: δ. έδωσες: 2. Βρείτε εκφράσεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν: αγάπη (θα τις λέγατε σε αγαπηµένο πρόσωπο) µίσος (θα την λέγατε σε κάποιον που µισείτε) 1. 4. 2. 3. Γραµµατική α. Θεωρία Τα επιρρήµατα Τα επιρρήµατα είναι λέξεις, που προσδιορίζουν κυρίως τα ρήµατα, αλλά και ουσιαστικά, επίθετα, άλλα επιρρήµατα, αριθµητικά και ολόκληρες φράσεις και δηλώνουν διάφορες σχέσεις, όπως χρόνο, τόπο, τρόπο, ποσότητα κλπ. Παραδείγµατα: Η γάτα είναι έξω στον κήπο. Το γραφείο µου βρίσκεται αριστερά από την τράπεζα. 221
Παρόλο που ξεκινάει νωρίς το πρωί από το σπίτι του φτάνει στην δουλειά του αργά. Έρχεται πάντα ακριβώς στα ραντεβού του. Επιρρήµατα που παράγονται από επίθετα Πολλά επιρρήµατα παράγονται από επίθετα µε δύο βασικές καταλήξεις: -α και -ως. α. Επιρρήµατα σε -α: είναι ίδια µε την ονοµαστική του πληθυντικού του ουδετέρου του επιθέτου από το οποίο σχηµατίζονται. α. επίθετο σε -ος-η/-α-ο επίρρηµα σε -α δυνατός δυνατά αριστερός αριστερά τελευταίος τελευταία φτηνός φτηνά β. επίθετο σε -ύς-ιά-ύ επίρρηµα σε -ιά βαθύς βαθιά µακρύς µακριά βαρύς βαριά γ. επίθετο σε -ης-α-ικο επίρρηµα σε -ικα ζηλιάρης ζηλιάρικα πεισµατάρης πεισµατάρικα β. Επιρρήµατα σε -ως: σχηµατίζονται από τα επίθετα σε -ης-ης-ες. επίθετο επίρρηµα ακριβής ακριβώς διαρκής διαρκώς συνεχής συνεχώς συνεπής συνεπώς Σε µερικές περιπτώσεις τα επίθετα σε -ος-η/-α-ο σχηµατίζουν επιρρήµατα, τα οποία λήγουν σε -ως: Παραδείγµατα: επίθετο επίρρηµα αεροπορικός αεροπορικώς βέβαιος βεβαίως επόµενος εποµένως κύριος κυρίως Σε άλλες περιπτώσεις σχηµατίζονται επιρρήµατα και µε τις δύο καταλήξεις, αλλά µε διαφορά ως προς την σηµασία: Παραδείγµατα: επίθετο επίρρηµα άµεσος αµέσως= αυτή την στιγµή άµεσα= µε άµεσο τρόπο ευχάριστος ευχαρίστως= µε ευχαρίστηση Εξαιρέσεις: τέλειος άλλος άλλο λίγος λίγο µόνος µόνο πολύς πολύ ευχάριστα= µε ευχάριστο τρόπο τελείως= ολοκληρωτικά τέλεια= µε τέλειο τρόπο 222
Είδη επιρρηµάτων Βεβαιωτικά επιρρήµατα: επιβεβαιώνουν κάτι ναι, µάλιστα, βέβαια, αλήθεια κ.ά. Βέβαια, µου αρέσει η ελληνική κουζίνα. Μάλιστα, σας ακούω. ιστακτικά επιρρήµατα: εκφράζουν τον δισταγµό ή την αβεβαιότητά µας για κάτι ίσως, τάχα, δήθεν, πιθανόν, άραγε. Πιθανόν, δεν ξέρω... Ίσως τον έχω µαλώσει άδικα. Αρνητικά επιρρήµατα: φανερώνουν άρνηση όχι, δεν, µην, όχι βέβαια. Όχι, δεν πιστεύω στην τύχη. Μην µου µιλάς. Χρονικά επιρρήµατα: φανερώνουν χρόνο και απαντούν στην ερώτηση πότε. ηλώνουν α. χρονικό σηµείο όποτε, τώρα, τότε, κάποτε, νωρίς, σήµερα, αύριο, χτες, µετά, φέτος, άλλοτε, µόλις, πριν, ήδη, κιόλας κ.ά.- και β. συχνότητα σπάνια, πότε πότε, κάπου κάπου, τακτικά, συνήθως κ.ά. Ποτέ δεν έχω µιλήσει µαζί του. Βλέπω ταινίες στο σινεµά πολύ συχνά. Τροπικά επιρρήµατα: φανερώνουν τον τρόπο, µε τον οποίο γίνεται µια πράξη κάπως, µαζί, όπως, έτσι, αλλιώς, αλλιώτικα, καθώς, ως, επίσης κ.ά. Τροπικά είναι και αυτά που σχηµατίζονται από επίθετα καλά, εύκολα, γρήγορα κ.ά. Εγώ το κάνω έτσι, εσύ το κάνεις αλλιώς. Περάσαµε καλά στο ταξίδι µας. Τοπικά επιρρήµατα: φανερώνουν τον τόπο στον οποίο γίνεται µια ενέργεια πάνω, κάτω, ανάµεσα, απέναντι, παντού, εδώ, εκεί, πλάι, δίπλα, κάπου, αλλού, πουθενά, γύρω, ολόγυρα κ.ά. Το σπίτι µας βρίσκεται απέναντι. εν είναι εδώ, πρέπει να είναι κάπου αλλού. Ποσοτικά επιρρήµατα: φανερώνουν ποσότητα πόσο, πολύ, κάµποσο, λίγο, τόσο, όσο, τουλάχιστον, περίπου, καθόλου κ.ά. Η καινούργια δουλειά µου αρέσει πολύ. β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε το επίρρηµα των παρακάτω επιθέτων: α. καλός: β. συνεχής: γ. δύσκολος: δ. τεµπέλης: ε. βαθύς: 223
2. Συµπληρώστε τον παρακάτω πίνακα, µε τα επιρρήµατα στην σωστή στήλη: όπως, κάµποσο, τώρα, τουλάχιστον, εκεί, µαζί, τότε, ανάµεσα, απέναντι, λίγο, κάποτε, έτσι, κάπου κάπου, τόσο, αλλιώς, πουθενά, συνήθως, κάπως, πολύ, παντού πότε; πώς; πού; πόσο; Κείµενο Μάνος Χατζιδάκις Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννιέται το 1925 στην Ξάνθη και η µουσική του εκπαίδευση ξεκινά στην ηλικία των τεσσάρων ετών µε µαθήµατα πιάνου και εξάσκηση στο βιολί και το ακορντεόν. Σπουδάζει µουσική και παράλληλα Φιλοσοφία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (που δεν ολοκληρώνει), ενώ έρχεται σε επαφή µε σηµαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο Γκάτσος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Τσαρούχης και ο Σικελιανός. Σπουδαία είναι και η συνεργασία του µε το Θέατρο Τέχνης, όπου για δεκαπέντε χρόνια γράφει µουσική για πολλά θεατρικά έργα: Γυάλινος Κόσµος (Ουίλιαµς, 1946), Αντιγόνη (Ανουίγ, 1947), Ματωµένος Γάµος (Λόρκα, 1948), Λεωφορείον ο Πόθος (Ουίλλιαµς, 1948), Ο θάνατος του Εµποράκου (Μίλερ, 1949) κ.ά. Γράφει, επίσης, µουσική για αρχαίες τραγωδίες: Ορέστεια (1950) του Αισχύλου, Μήδεια (1956), Κύκλωπας (1959) και Βάκχες (1962) του Ευριπίδη, Εκκλησιάζουσες (1956), Λυσιστράτη (1957), Πλούτος (1956), Θεσµοφοριάζουσες (1958), Βάτραχοι (1959) και Όρνιθες (1959) του Αριστοφάνη. Αξιοσηµείωτη είναι και η προσπάθειά του να πείσει το ελληνικό κοινό ότι το ρεµπέτικο τραγούδι περιέχει αυθεντικά στοιχεία παράδοσης. Έτσι, παρουσιάζει ο ίδιος τις «Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές», µια µεταφορά στο πιάνο έξι ρεµπέτικων τραγουδιών και πείθει για την οµορφιά και τον πλούτο τους. Παράλληλα µε το θέατρο, συνθέτει µουσική για ελληνικές και ξένες κινηµατογραφικές ταινίες: Κάλπικη Λίρα (Τζαβέλα 1954), Στέλλα (Κακογιάννη, 1955), America-America (Kazan, 1962) κ.ά. Για την ταινία δε, του Jules Dassin «Ποτέ την Κυριακή» γράφει το τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά», το οποίο συµπεριλαµβάνεται στα δέκα εµπορικότερα του 20 ου αιώνα και το οποίο του 224
χαρίζει το βραβείο Oscar το 1960. Ακόµη, ιδρύει και διευθύνει την Πειραµατική Ορχήστρα Αθηνών (ορχήστρα συµφωνικής µουσικής), ασχολείται µε το ραδιόφωνο, καθιερώνει µουσικές γιορτές στην Κρήτη, την Κέρκυρα κ.ά. και στα τέλη του 1989 δηµιουργεί την Ορχήστρα των Χρωµάτων. Στην δισκογραφία είναι συνεχώς παρών µε τα «κλασικά» πλέον έργα του: Ο Κύκλος µε την Κιµωλία (1956), Παραµύθι χωρίς Όνοµα (1959), εκαπέντε Εσπερινοί (1964), Μυθολογία (1965), Καπετάν Μιχάλης (1966), Τα Λειτουργικά (1971), Αθανασία (1975), Τα Παράλογα (1976) κ.ά. Οι περισσότεροι κύκλοι τραγουδιών του είναι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. ηµοσιεύει, τέλος, τέσσερα βιβλία µε ποιήµατα και σχόλια: Μυθολογία, Μυθολογία εύτερη, Τα Σχόλια του Τρίτου, Ο καθρέφτης και το Μαχαίρι. Η µεγαλύτερη προσφορά του είναι η προσπάθειά του να συνδέσει την λόγια µε την λαϊκή µουσική, δηµιουργώντας έτσι ένα «νέο» ήχο, ένα «νέο» τραγούδι που έχει τις ρίζες του τόσο στην Ανατολή όσο και στην ύση. Το απόγευµα της 15 ης Ιουνίου του 1994, ο Μάνος Χατζιδάκις «ξεκινά το ταξίδι του προς τα άστρα». (www.hadjidakis.gr, Η επίσηµη ιστοσελίδα, Βιογραφία, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Εξάσκηση: εκπαίδευση, εφαρµογή θεωρητικών γνώσεων. Π.χ. Οι ασκήσεις είναι χρήσιµες για την εξάσκηση των γραµµατικών φαινοµένων που συναντάµε. Ολοκληρώνει: συµπληρώνει κάτι που έχει ελλείψεις, αποτελειώνει. Π.χ. εν ολοκλήρωσε τις σπουδές της, γιατί κατάλαβε ότι δεν την ενδιέφεραν πια. Έρχεται σε επαφή: έχει σχέση, επικοινωνεί, συναντά κάποιον ή κάτι. Π.χ. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού µου, ήρθα σε επαφή µε απλούς και φιλόξενους ανθρώπους. Καλλιτέχνες: πρόσωπα που ασχολούνται µε τέχνες (ηθοποιοί, ζωγράφοι, γλύπτες κ.ά.) Π.χ. Η Εθνική Πινακοθήκη φιλοξενεί συχνά έργα διάσηµων καλλιτεχνών. Συνεργασία: η από κοινού εργασία, η συµµετοχή σε κοινή εργασία. Π.χ. Η δουλειά µας πηγαίνει πολύ καλά, γιατί βασίζεται σε καλή συνεργασία. Τραγωδίες: είδος του δραµατικού θεάτρου, µε εστίαση σε παθήµατα των ανθρώπων, ώστε να δηµιουργείται ο έλεος και ο φόβος στους θεατές. Π.χ. Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου δίνονται κάθε καλοκαίρι παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών. Αξιοσηµείωτη: αξιόλογη, σηµαντική, σπουδαία. Π.χ. Η εθνική µας οµάδα πέρασε στον τελικό, έπειτα από µια αξιοσηµείωτη προσπάθεια! Περιέχει: έχει µέσα του, συµπεριλαµβάνει, αποτελείται από κάτι. Π.χ. Το κουτί της Πανδώρας περιείχε όλα τα δεινά του κόσµου. 225
Παράδοσης: η πράξη και το αποτέλεσµα του παραδίνω ή η κατάσταση του παραδίνοµαι, η σχολική διδασκαλία, οτιδήποτε µεταφέρεται προφορικά ή γραπτά από γενιά σε γενιά (ήθη και έθιµα, συνήθειες, τραγούδια κ.ά.). Π.χ. Η µουσική παράδοση των Βαλκανίων κρύβει πολλά κοινά στοιχεία. Μεταφορά: µετακίνηση προσώπων και πραγµάτων από έναν τόπο σε έναν άλλο, (γραµµατική) σχήµα λόγου κατά το οποίο µια έννοια εκφράζεται µε παραβολή. Π.χ. Η µεταφορά των επίπλων θα γίνει την επόµενη εβδοµάδα στο καινούργιο µας σπίτι. Πλούτο: ο υλικός ή ηθικός θησαυρός. Π.χ. Οι πράξεις του δείχνουν αναµφίβολα πλούτο συναισθηµάτων. Συνθέτει: συνδέει τα µέρη για να έχει το σύνολο, γράφει µουσικό έργο. Π.χ. Ο Μάνος Χατζιδάκις έχει συνθέσει την µουσική για πολλά θεατρικά και κινηµατογραφικά έργα. Συµπεριλαµβάνεται: περιλαµβάνεται κάπου µαζί µε κάτι άλλο. Π.χ. Στον νέο τόµο συµπεριλαµβάνονται έργα διάσηµων ξένων και Ελλήνων συγγραφέων. Ιδρύει: θεµελιώνει, καθιερώνει, δηµιουργεί. Π.χ. Το τµήµα πληροφορικής ιδρύθηκε την τελευταία δεκαετία. ιευθύνει: διοικεί, κατευθύνει ως ανώτερος προϊστάµενος σε µια υπηρεσία. Π.χ. ιευθύνει την εταιρεία για τουλάχιστον είκοσι χρόνια. Συµφωνικής µουσικής: αρµονικής µουσικής, µουσικής για ορχήστρα. Π.χ. Μου αρέσει η συµφωνική µουσική ιδιαίτερα σε έντονες περιόδους της ζωής µου. Καθιερώνει: θεσπίζει, θέτει ως κανόνα ζωής, ως τρόπο συµπεριφοράς. Π.χ. Οι Ολυµπιακοί αγώνες καθιερώθηκαν κάθε τέσσερα χρόνια. ισκογραφία: το σύνολο των δίσκων ήχου. Π.χ. Λίγοι είναι οι Έλληνες καλλιτέχνες που έχουν κάνει σηµαντικά βήµατα στην διεθνή δισκογραφία. Στίχους: γραµµές ποιήµατος µε ορισµένο ρυθµό και µέτρο. Π.χ. Το τραγούδι «Τώρα που πας στην ξενιτιά» είναι σε στίχους Νίκου Γκάτσου και µουσική Μάνου Χατζιδάκη. Προσφορά: δωρεά, παροχή υπηρεσίας χωρίς αντάλλαγµα. Π.χ. Η προσφορά του Μάνου Χατζιδάκη στην ελληνική µουσική είναι ιδιαίτερα σηµαντική. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Την εποχή που ο Μάνος Χατζιδάκις σπουδάζει µουσική, γνωρίζει σηµαντικούς: α. ποιητές β. ζωγράφους γ. καλλιτέχνες 226
2. Ο Μάνος Χατζιδάκις γράφει µουσική για: α. τον κινηµατογράφο β. το θέατρο και αρχαίες τραγωδίες γ. τον κινηµατογράφο, το θέατρο και αρχαίες τραγωδίες 3. Κατά τον Μάνο Χατζιδάκη, αυθεντικά στοιχεία παράδοσης κρύβονται στο: α. ρεµπέτικο τραγούδι β. λαϊκό τραγούδι γ. µοντέρνο τραγούδι 4. Το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκη «Τα παιδιά του Πειραιά», που του χαρίζει το βραβείο Oscar το 1960, ανήκει στην ταινία: α. America - America β. Ποτέ την Κυριακή γ. Κάλπικη Λίρα 5. Στα τέλη του 1989, ο Μάνος Χατζιδάκις ιδρύει: α. την Πειραµατική Ορχήστρα Αθηνών β. την Ορχήστρα των Χρωµάτων γ. την Μουσική Ακαδηµία Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1 2 3 2 Οριζόντια 1. ωρίζω σε κάποιον κάτι. 2. Η άκρη του γιαλού. Κάθετα 1. Συναντώ κάποιον. 2. Γραµµή ποιήµατος. 3. Θέληση. 227
2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Περιµένω κάποιον. 2. Ήσυχα, ήρεµα. 3. Πρόσωπο που ασχολείται µε την τέχνη. Κ Σ _ Κ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( τα ξένα µέρη ): 1. Σηµαντική. 2. Η συµµετοχή σε κοινή εργασία. 3. Γράφω µουσικό έργο. 4. Το σύνολο των δίσκων ήχου. 5. Είδος δραµατικού θεάτρου. 6. Καθιερώνω, δηµιουργώ. 7. Τα ήθη και τα έθιµα. 1 2 3 4 5 6 7 228
Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Τώρα που πας στην ξενιτιά Τώρα που πας στην πουλί θα γίνω του γρήγορα σ. Για να σου φέρω τον σταυρό που µου να βρω δαχτυλίδι να σου δώσω. Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Ήσουν στην αυλή αγαπηµένο ποιος µου το φιλί που περιµένω. Στ όµορφο να µου ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. Χρυσή µου αγάπη έχε γεια να ναι µαζί σου η Παναγιά κι όταν έρθει το περιστέρι. Θα χω κρεµάσει στο παραθύρι τ ανοιχτό την καρδιά µου σαν αστέρι. Ήσουν στην αυλή αγαπηµένο ποιος µου το φιλί που περιµένω. Στ όµορφο να µου ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. 229
Τζιβαέρι Αχ! Η ξενιτιά το χαίρεται, τζιβαέρι µου, το µου και Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Αχ! Εγώ ήµουνα που το στειλα, τζιβαέρι µου, µε δικό µου, στην γη. Αχ! σε ξενιτιά, τζιβαέρι µου, εσέ και τα καλά σου, και. Αχ! Που πήρες το παιδάκι µου, τζιβαέρι µου, και το κανες δικό σου, στην γη. Λεξιλόγιο ενότητας Ακρογιάλι, το Ανταµώνω Αξιοσηµείωτος-η-ο ιευθύνω ισκογραφία, η Εξάσκηση, η Έρχοµαι σε επαφή Θέληµα, το Ιδρύω Καθιερώνω Καλλιτέχνης, ο Καρτερώ Κυπαρίσσι, το Μεταφορά, η Μοσχολούλουδο, το Νοτιάς, ο Ξενιτιά, η Ολοκληρώνω Πανάθεµα Παραγγέλνω Παράδοση, η Πατάω Περιέχω Πλούτος, ο Προσφορά, η Σιγανά Στίχος, ο Συµπεριλαµβάνοµαι Συµφωνική µουσική, η Συνεργασία, η Συνθέτω Ταπεινά Τζιβαέρι, το Τραγωδία, η Φυλαχτό, το Χαρίζω 230