ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ [ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ] ΠΡΕΒΕΖΗΣ Ἐν τῇ γεννήσει σου σύλληψις ἄσπορος, ἐν τῇ κοιμήσει σου νέκρωσις ἄφθορος θαῦμα ἐν θαύματι διπλοῦν συνέδραμε, Θεοτόκε πῶς γὰρ ἡ ἀπείρανδρος βρεφοτρόφος ἀγνεύουσα; πῶς δὲ ἡ μητρόθεος νεκροφόρος μυρίζουσα; Διὸ σὺν τῷ ἀγγέλῳ βοῶμέν σοι Χαῖρε, ἡ κεχαριτωμένη, ακούμε να ψάλλουν για την Θεοτόκο στην εορτή της κοιμήσεώς της, στις 15 Αυγούστου. Στην Κοίμηση της Θεοτόκου είναι αφιερωμένος ιερός ναός στην Πρέβεζα -οδός Εθνικής Αντιστάσεως αριθ. 8-, ο οποίος φέρει και το προσωνύμιο Παναγία των Ξένων. Καλείται δε και Παναγία των Ξένων, για τους ακόλουθους λόγους: -α. Κατά τον 18 ο και 19 ο αιώνα, τα ξένα εμπορικά πλοία που έρχονταν στην Πρέβεζα -το σημαντικότερο λιμάνι της Ηπείρου, μέσω του οποίου διεκινούντο τα εμπορεύματα, εκείνα που ερχόντουσαν από το εξωτερικό και εκείνα που κατευθύνονταν σ αυτό-, είτε παρέμεναν αρόδου (αγκυροβολημένα σε απόσταση από την ξηρά) είτε έδεναν στους μώλους (προβλήτες), δεδομένου ότι δεν υπήρχε τότε προκυμαία - κατασκευάσθηκε τον 20 ό αι.-. Τα πληρώματα των πλοίων αυτών, μετά από ένα οπωσδήποτε δύσκολο -και επικίνδυνο πολλές φορές- ταξίδι, έβγαιναν στη στεριά και προσέρχονταν για προσευχή στον πλησιέστερο ναό, ο οποίος εν προκειμένω ήταν ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Αλλά και οι ταξιδιώτες που έρχονταν από την ξηρά, έμπαιναν στην πόλη από την κεντρική πύλη -την μεσηνιά πόρτα - και μέσω της σημερινής οδού Π.Τσαλδάρη κατευθύνονταν στο κέντρο της πόλης και η πρώτη εκκλησία που συναντούσαν, ήταν ο ναός της Κοιμήσεως, στον οποίο και προσέρχονταν. Έτσι, από τους ξένους που την επισκέπτονταν -από στεργιά και θάλασσα-, έγινε η Παναγία των Ξένων. -β. Ο Σεραφείμ Ξενόπουλος στην Εγκύκλιο για τον έρανο προς ανοικοδόμηση του ναού, αναφέρει: Εἰς Πρέβεζαν τῆς Ἠπείρου παράλιον πόλιν κατοικουμένην ὑπὸ διαφόρων ξένων εὐσεβῶν, ὁ ναὸς τῆς Θεοτόκου καλούμενος «Ἡ Παναγία τῶν Ξένων». Εικάζεται ότι ως ξένους ευσεβείς εννοούσε τους εξ άλλων περιοχών της Ηπείρου μετοικήσαντες στην Πρέβεζα, οι οποίοι και εκκλησιάζονταν στον ναό της Κοιμήσεως -πολλοί π.χ. εκ Συρράκου, γενόμενοι και επίτροποι στον ναό-. -γ. Σ ένα από τα τροπάρια τα αφιερωμένα στην Θεομήτορα (τα και Θεοτοκία λεγόμενα), η Θεοτόκος προσαγορεύεται, μεταξύ άλλων, και ως των ξένων παράκλησις (Πάντων θλιβομένων ἡ χαρά, καὶ ἀδικουμένων προστάτις, καὶ πενομένων τροφή, ξένων τὲ παράκλησις, καὶ βακτηρία τυφλῶν, ἀσθενούντων ἐπίσκεψις, καταπονουμένων σκέπη καὶ ἀντίληψις, καὶ ὀρφανῶν βοηθός, Μῆτερ τοῦ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου, σὺ ὑπάρχεις Ἄχραντε σπεῦσον, δυσωποῦμεν ρύσασθαι τοὺς δούλους σου).
Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Πρεβέζης (ΒΑ όψη) Ο Ι.Ν. ανηγέρθη το πρώτον περί τα μέσα του 18 ου αιώνα σε ρυθμό απλής μονόκλιτης βασιλικής. Ο ναός παθὼν οὐκ ολίγον ἐκ τοῦ κατὰ Δεκέμβριον τοῦ 1869 ἔτους ἐπισυμβάντος καταστρεπτικοῦ σεισμοῦ, ἦτο ἑτοιμόρροπος, όπως αναγράφεται στην Εγκύκλιο που εκδόθηκε από τον μητροπολίτη Άρτης και Πρεβέζης Σεραφείμ Α 1 για τη διενέργεια εράνου προς ανοικοδόμησή του. Η Εγκύκλιος αυτή, η οποία ἐγένετο ἐν Πρεβέζῃ τῇ 14ῃ Ὀκτωβρίου 1871, καταχωρήθηκε στα Βιβλία του ναού, επικυρώθηκε ἡ γνησιότης τοῦ Καταστίχου τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, τέθηκε η σφραγίδα του μητροπολίτου Σεραφείμ, και ακολούθησε η επιβεβαίωση του γνησίου των υπογραφών από Τὸ Βασιλικὸν Ἑλληνικὸν Προξενεῖον και τέθηκε η σφραγίδα του 2. Παραθέτουμε το πλήρες κείμενο της Εγκυκλίου: Πρὸς τοὺς ἀπανταχοῦ εὐσεβεῖς ἀδελφοὺς χριστιανούς. Ἡ οἰκοδομὴ καὶ συντήρησις ἀπὸ τῶν πρώτων αἰώνων τῆς Χριστιανοσύνης τῶν Ἱερῶν Ναῶν, ἐν οἷς δοξάζεται ὁ Ὕψιστος καὶ προσφέρεται αὐτῷ ἡ ἀναίμακτος λατρεία ὑπὲρ ἁμαρτιῶν, ὑπῆρξε προσφιλὲς καὶ διηνεκὲς ἔργον τῶν εὐσεβῶν διὰ τῆς γενναίας αὐτοπροεραίτου τούτων συνεισφορᾶς, καὶ πολλοὶ τούτων ἐφιλοτιμήθησαν ἀ[δυσανάγνωστο] νὰ συνδράμωσιν ἁδραῖς δαπάναις τὴν Ἁγίαν Σιών, ἀνεγείραντες Ἱεροὺς Ναοὺς ὑπὲρ ἀφέσεως τῶν ἰδίων ἁμαρτιῶν. Εἰς Πρέβεζαν τῆς Ἠπείρου παράλιον πόλιν κατοικουμένην ὑπὸ διαφόρων ξένων εὐσεβῶν, ὁ ναὸς τῆς Θεοτόκου καλούμενος «Ἡ Παναγία τῶν Ξένων» παθὼν οὐκ ὀλίγον ἐκ τοῦ κατὰ Δεκέμβριον τοῦ 1869 ἔτους ἐπισυμβάντος καταστρεπτικοῦ σεισμοῦ ἦτο ἑτοιμόρροπος καὶ ὡς ἀκτήμων δεῖται τῆς φιλοθέου συνδρομῆς τῶν ἀπανταχοῦ εὐσεβῶν πρὸς ἀνοικοδόμησίν του. Ὁ φέρων τὴν παροῦσαν Βίβλον ἐστολισμένην τῇ εἰκόνι τῆς Θεοτόκου αἰδέσιμος ἱερεὺς Γεώργιος Κώνστα Παπᾶ Ἀθανασίου ἔχων βοηθὸν τὸν γηραιὸν Ἰωάννην Χρίστου Καλαντζὴν προσέρχεται πρὸς τοὺς φιλοχρίστους ἀδελφοὺς ἁπάσης πόλεως καὶ παροικίας ἐξαιτούμενος τὴν βοήθειάν των πρὸς ἀνοικοδομὴν τοῦ ἑτοιμορρόπου Ἁγίου τούτου Ναοῦ παρέχων ἅπασι τὴν βίβλον, ἴνα ἐκαστος τῶν εὐσεβῶν ἐγγράφῃ τὴν ἑκάστου προσφορὰν
του ὡς εἷς τῶν ἀδελφῶν καὶ συνδρομητῶν τοῦ οἴκου τούτου Κυρίου, ἐγχειρίζων τῷ αἰδεσίμῳ τούτῳ ἱερεῖ ὅ,τι ἕκαστος προαιρῆται. Ἀποδότω οὖν ἕκαστος τῶν εὐσεβῶν πλουσιοπαρόχως τὸν ὀβολὸν αὐτοῦ πρὸς οἰκοδομὴν τοῦ ἑτοιμορρόπου αὐτοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ἐπ ὀνόματι τιμωμένου τῆς Παναγίας τῶν Ξένων οὗ συνδραμέτω ἕκαστος φιλογενὴς τὴν Ἁγίαν Σιών, ἀποδότω ἐπ εὐλογίαις τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ. δόξα γὰρ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀντιλαβέτω προθύμως τοῦ οἴκου τούτου Κυρίου ἴνα ᾖ διὰ παντὸς προστάτις καὶ βοηθὸς ἡ Θεοτόκος ἁπάντων τῶν φιλοτίμως δωρησαμένων τὸν ἴδιον ὀβολὸν ὑπὲρ τῆς Ἁγίας Σιὼν καὶ μνημονεύηται εἰς τοὺς ἅπαντας αἰῶνας τὰ ὀνόματα αὐτῶν παρὰ τῶν κατὰ καιροὺς ἐφημερίων. Ἡ θεία χάρις ἡ τὰ ἀσθενῆ θεραπεύουσα καὶ τὰ ἐλλείποντα ἀναπληροῦσα φωτισάτω ἕκαστον τῶν εὐσεβῶν δι ἐκπλήρωσιν τῆς φιλοθέου ἀγαθοεργίας ταύτης. Ἐγένετο ἐν Πρεβέζῃ τῇ 14ῃ Ὀκτωβρίου 1871 ἑβδομηκοστῷ πρώτῳ. Ἐπικυροῦται ἡ γνησιότης τοῦ Καταστίχου τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἐν Πρεβέζῃ διὰ τῆς ἐνταῦθα Μητροπόλεως. Πρέβεζα τὴν 15 8/βρίου 1871 +Ὁ τοῦ Ἁγίου Ἄρτης Ἐπίτροπος π. Γεώργιος, Ἀνδρέας Πρωτοπαπᾶς Ζαλογγίτης, Κωνσταντῖνος Γ. Μουστάκης ἐπίτροπος, Βασίλειος Λέπας ἐπίτροπος, η σφραγίδα του Ἄρτης Σεραφείμ (στογγυλή, με σταυρό στο μέσον, άνω του οποίου το γράμμα Ο, αριστερά και δεξιά του σταυρού άνω μεν τα γράμματα ΑΡ ΠΡ [Άρτης-Πρεβέζης], κάτω δε τα γράμματα ΣΡ ΦΜ [Σεραφείμ] και κάτω από τον σταυρό 1864 [έτος αναλήψεως καθηκόντων του Σεραφεἰμ ως μητροπολίτου Άρτης]). Τὸ Βασιλικὸν Ἑλληνικὸν Ὑποπροξενεῖον Ἐπιβεβαιοῖ τὸ γνήσιον τῶν ἀνωτέρω ὑπογραφῶν τοῦ Ἱερέως Γεωργίου Οἰκονόμου Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου, τοῦ Ἀνδρέου Πρωτοπαπᾶ Ζαλογγίτου, Κωνσταντίνου Γ. Μουστάκη ἐπιτρόπου, Βασιλείου Λέπα ἐπιτρόπου. Ἐν Πρεβέζῃ Δεκάτην ἑβδόμην Ὀκτωβρίου 1871 πρώτου. Ὁ Ὑποπρόξενος[υπογραφή δισανάγνωστη], η σφραγίδα του Υ/Προξενείου (στρογγυλή, με τον θηρεό στο κέντρο και κυκλικά οι λέξεις: Ὑποπροξεν. τ. Ἑλλάδος ἐν Πρεβέζῃ). Αξιοσημείωτο, ότι στο Βιβλίον Α Συνδρομῶν καὶ δωρεῶν τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Κοιμήσεως Θεοτόκου, ἀρχόμενον ἀπὸ τὸ ἔτος 1871 -στη δεύτερη σελίδα του οποίου έχει καταχωρηθεί και η ανωτέρω Εγκύκλιος του μητροπολίτη Σεραφείμ-, υπάρχουν και άλλες ενδιαφέρουσες εγγραφές, πέραν των συνδρομῶν καὶ δωρεῶν, όπως π.χ. το Ὑπόμνημα ἀρχὴ Ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου. Τὴν 6 ην Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 1897 ἤρχισε πόλεμος ἐν Πρεβέζῃ διότι οἱ Τοῦρκοι κατέστρεψαν ἕνα φορτηγὸν πλοῖον τὴν «Μακεδονία» & οὕτως ἤρχισε πόλεμος ὁ ὁποῖος διήρκεσε ἐπὶ χρόνον πολὺν κατὰ τὸν ὁποῖον ἔμενον ἐνταῦθα χιλιάδες Τοῦρκοι.
Εἰς τὸν πόλεμον τοῦτον ἐνίκησαν οἱ Ἕλληνες εἰς τὴν Ἤπειρον, ὅπου & εἰσέβαλον ἀλλὰ ἕνεκα διαταγῆς ὠπισθοχώρησαν, οἱ δὲ Τοῦρκοι εἰσῆλθον εἰς Θεσσαλίαν τὴν ὁποίαν έγκατέλειπον μόνοι των οἱ Ἕλληνες ἥν [ἥτις] μετὰ προσέγγισιν ἑ νὸς ἔτους ἔπεσεν πάλιν είς τὰς χεῖρας τῶν Ἑλλήνων 3. Ὑπόμνημα, ἀρχὴ Ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου Η εγγραφή για τον πόλεμο του 1897 στο Βιβλίον Συνδρομῶν καὶ δωρεῶν του ναού. Αρχεία Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου. Πρέβεζα Το ατμόπλοιο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ του οποίου τη βύθιση επεδίωξαν οι Τούρκοι κατά την έναρξη του πολέμου του 1897, -όπως αναγράφεται στο σχετικό Υπόμνημα στο Βιβλίον Συνδρομῶν του Ναού Με τη συνδρομή των πιστών, ο ναός ξανακτίσθηκε σε βραχύ χρόνο, όπως προκύπτει από το του Σεραφείμ Ξενοπούλου γραφέν: ὠκοδόμηται (1873) ἐκ βάθρων, παθοῦσα ὑπὸ σεισμοῦ, ἡ ἱερὰ Ἐκκλησία τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ἐπιλεγομένη Παναγία τῶν Ξένων, ἄλλοτε οὖσα κτῆμα τῆς οἰκογενείας Ζαλογγιτῶν 4. Στα τέλη του 20 ού -αρχές του 21 ου αι., ο ναός ανακαινίσθηκε συστηματικά: έγινε προσθήκη/μερική επέκταση προς Δ, καθαρισμός και συντήρηση του τέμπλου και των εικόνων, αντικατάσταση της στέγης, αντικατάσταση/ανανέωση θυρών και στασιδιών, εγκατάσταση σύγχρονου συστήματος κλιματισμού, κατασκευή νέου κωδωνοστασίου, διαμόρφωση του αύλιου χώρου, ανακαίνιση του παλαιού οικήματος και διαμόρφωσή του σε ενοριακό κέντρο κ.λπ. 5. Στο υπέρθυρο της νότιας θύρας του ναού, εντοιχισμένη πλάκα αναγράφει την χρονολογία 1872 της εκ νέου (μετά τον σεισμό του 1869) ανεγέρσεως του ναού, με συνδρομές ἀδελφῶν καὶ τῶν ἐνταῦθα ξένων, ως και των τότε επιτρόπων κ.λπ.
Η πλάκα στο υπέρθυρο της νότιας πύλης και το αντίγραφό της παραπλεύρως 18+72 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 10 ΠΡΕΒΕΖΑ Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΑΙ ΞΕΝΩΝ ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΟΣ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΩΝ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΝΤΑΥΘΑ ΞΕΝΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΕΥΟΝΤΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΟΥΣΤΑΚΗ ΕΚ ΣΑΡΑΚΟΥ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΠΑ ΕΚ ΠΡΕΒΕΖΗΣ Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου. Πρέβεζα Αξιόλογο είναι το τέμπλο του λαού, ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο, όπως και το δεσποτικό. Η Κοίμησις της Θεοτόκου (τέμπλο).αθ.καρατζούλας 1881 Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου. Πρέβεζα Οι εικόνες του τέμπλου είναι όλες έργα του Πρεβεζάνου αγιογράφου & χαράκτη Αθ.Καρατζούλα 6, με χρονολογία 1881 είναι η Παναγία Βρεφοκρατούσα (ένθρονη), ο Ιησούς (ένθρονος), η Κοίμησις της Θεοτόκου, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος. Κάτω απ αυτές, στρογγυλές, Η
θυσία του Αβραάμ, Η εις Αίγυπτον φυγή, Η εν Βιθλεέμ βρεφοκτονία, Η αποτομή του Προδρόμου. Στο άνω μέρος του τέμπλου, το Δωδεκάορτον (εικόνες από τη ζωή του Ιησου -εν προκειμένω δέκα, όχι δώδεκα), με επίκεντρο μεγάλη ωοειδή εικόνα του Μυστικού Δείπνου. Επιστέγασμα του τέμπλου, η Ανάστασις 7. Η Ωραία Πύλη Αριστερά η Παναγία Βρεφοκρατούσα & η εις Αίγυπτον φυγή, δεξιά ο Ιησούς & η εν Βιθλεέμ βρεφοκτονία, φιλοτεχνημένες από τον Αθ.Καραντζούλα, 1881. Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου(τέμπλο). Πρέβεζα. Ο Μυστικός Δείπνος Η Ανάστασις στο τέμπλο του ναού. επιστεγάζει το τέμπλο. Αθ.Καρατζούλας 1881. Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου. Πρέβεζα Στην οροφή, η εικόνα του Ιησού Παντοκράτορος, η οποία περιβάλλεται από τις εικόνες των τεσσάρων ευαγγελιστών Μάρκου, Λουκά, Ματθαίου, Ιωάννη. Η εικόνα του Ιησού Μεγάλου Αρχιερέως στον Δεσποτικό Θρόνο είναι του Πρεβεζάνου αγιογράφου Ν.Θωμαΐδη, 1953.
Οι τοίχοι του ναού είναι αγιογραφημένοι από διάφορους αγιογράφους - Ε.Α.Μυλιώνης, Γ.Ι.Τριανταφυλλίδης, Β.Μπισμίκης κ.ά. Σε δύο επιτοίχια προσκυνητάρια, οι εικόνες των αγίων Τρύφωνος και Προκοπίου, δωρεά από την Ι.Μονή των Σπετσών Αγία Σκέπη. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στον ναό φυλάσσονται λείψανα των αγίων Προκοπίου και Τρύφωνος σε ασημένια οκτάπλευρη λειψανοθήκη. Στις πλευρές της είναι σκαλισμένες οι παραστάσεις της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του αποστόλου Θωμά, του προφήτου Ηλιού, των αγίων Νικολάου, Βασιλείου, Βησσαρίωνος, Τρύφωνος, Προκοπίου. Στο κάλυμμά της υπάρχουν οι επιγραφές: -α. ΔΙΑ ΧΙΡΟΣ ΑΘΝΣ ΚΑΙ ΔΕΛΦΙ ΔΟΥΓΟΥΡΡΙΟΣ ΚΑΛΑΡΙΤΩΝ+ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΑΙ ΞΕΝΩΝ ΠΙΤΡΟΠΟΣ Κ. ΣΤ. ΜΟΥΣΤΑΚΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΕΠΑΣ+1843 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ+12 (=Η λειψανοθήκη κατασκευάσθηκε δια χειρών του Αθανασίου Δογορίτου και των αδελφών του από τους Καλαρρύτες, επί αδελφών και ξένων επιτρόπων Κωνσταντίνου Μουστάκη και Βασιλείου Λέπα, την 12 Νοεμβρίου 1843), -β. ΤΑ ΜΕΝ ΑΓΙΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΑΓΙΟΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝ ΑΦΙΕΡΩΘΗΣΑΝ ΠΑΡΑ ΤΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΣΥΖΥΓΟΥ ΚΩΝ. ΜΟΥΣΤΑΚΗ ΣΤΟΝ ΝΑΟΝ ΚΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΤΟ ΔΕ ΚΙΒΩΤΙΟΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΩΝ (=Τα μεν άγια λείψανα των αγίων Προκοπίου και Τρύφωνος αφιερώθηκαν στον ναό της Κοιμήσεως Θεοτόκου Πρεβέζης από την Ελισάβετ σύζυγο Κωνσταντίνου Μουστάκη, η δε λειψανοθήκη αφιερώθηκε από συνδρομητές) 8. Στο κυρίως προσκυνητάρι, η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έργο του 1803 του Σπ. Βεντούρα 9. Τὴν σὴν δοξάζουσι κοίμησιν ἐ ξουσίαι, θρόνοι, ἀρχαί, κυριότητες, δυνάμεις καὶ χερουβεὶμ καὶ τὰ φρικτὰ σεραφείμ. Ἀγάλλονται γηγενεῖς, ἐπὶ τῇ θείᾳ σου δόξῃ κοσμούμενοι. Προσπίπτουσι βασιλεῖς σὺν ἀ ρχαγγέλοις, ἀγγέλοις, καὶ μέλπουσι Κεχαριτωμένη, χαῖρε, μετὰ σοῦ ὁ Κύριος, ὁ παρέχων τ ῷ κόσμῳ διὰ σοῦ τὸ μέγα ἔλεος. Η Κοίμησις της Θεοτόκου (προσκυνητάρι).σπ.βεντούρας 1803 Αλή πασάς Το πορτραίτο του, φιλοτεχνημένο
Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου. Πρέβεζα στην Πρέβεζα από τον Σπ. Βεντούρα το 1818 (βλ. σημ. 9) Σ ένα ακόμη προσκυνητάρι, είναι η εικόνα της Παναγίας της Πρεβεζάνας (Κυρία Αναφωνήτρα 10, γράφει στο εικόνισμα). Το πρωτότυπό της βρίσκεται στον ναό του Αγίου Νικολάου των Καθολικών στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς, από το 1500 περίπου. Παναγία ΚΥΡΙΑ ΑΝΑΦΩΝΗΤΡΑ Παναγία η Πρεβεζάνα Η Θεοτόκος, στην εικόνα της η Αναφωνήτρια στον καθολικό Ι.Ν.Αγ. Νικολάου Παναγίας της Πρεβεζάνας, φέρει στην Μονή Αναφωνητρίας στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς μετά την το προσωνύμιο Κυρία Αναφωνήτρα, (περιοχή Πλεμοναρίου) αποκατάσταση και συντήρηση το 1998. όπως διακρίνεται και στην στη Ζάκυνθο. (βλ. σημ. 10). Ι.Ν. Αγ.Νικολάου Καθολικλών. Αργοστόλι. παρατιθέμενη λεπτομέρεια. Ι.Μονή Αναφωνητρίας. Ζάκυνθος. Μετά από πεντακόσια χρόνια, με μέριμνα του μακαριστού μητροπολίτη κυρού Μελετίου, η Παναγία η Πρεβεζάνα επέστρεψε το 2001 στις ρίζες της, με αντίγραφό της που εναποτέθηκε στον ιερό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Πρέβεζα. Ο Κεφαλλονίτης λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος 11 σχετικά με την «Παναγία την Πρεβεζάνα» στην Κεφαλονιά και για το πώς η Άγια Εικόνα παρέμεινε στην εκεί Καθολική εκκλησία, γράφει πως: Εἴτανε λέει ἕνα καράβι ὀρθόδοξο Κεφαλλονίτικο, ποὺ ἔπλεε στὰ νερὰ τῆς Πρέβεζας κι εἶδε τὸ Ἅγιο Εἰκόνισμα νὰ ἐπιπλέῃ στὴ θάλασσα, άλλὰ δὲν σταμάτησε νὰ τὸ πάρῃ. Πέρασε ὅμως ἀργότερα τὸ καΐκι τοῦ Κεφαλλονίτη καθολικοῦ Καπιτάνου Πάγκαλη, ποὺ εὐλαβικὰ τὸ ἀνάσυρε ἀπὸ τὴν θάλασσα καὶ τὸ ἔφερε στ Ἀργοστόλι καὶ τὸ χάρισε στὴν Καθολικὴ ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικόλα. Ὅμως ὁ τότε Δεσπότης μας διέταξε τοὺς Καθολικοὺς νὰ τὸ παραδώσουνε στὴν κοντινὴ Ὀρθόδοξη ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικόλα. Ἀλλὰ τὴν ἡμέραν ἐκουβαλούσανε οἱ ὀρθόδοξοι τὸ Ἱερὸ Εἰκόνισμα τῆς «Παναγίας τῆς Πρεβεζάνας» στὴν ἐκκηλσία τους καὶ ἡ Χάρι Της γύριζε στὴ φιλόξενη τῶν Καθολικῶν ἐκκλησία.
Εἴπανε τότε νὰ βάλουνε δύο βάρδιες τὴ νύχτα ὄξου στὸ Λιθόστρωτο νὰ γδοῦνε τὶ γίνεται. Ἐκάτσανε λοιπὸν ὅλη τὴ νύχτα κι ἀπαραμονεύανε. Κατὰ τσῆ δώδεκα τὰ μεσάνυχτα εἴγδανε ἕνα φῶς ποὺ ἔβγαινε ἀνάερο ἀπὸ τὴν πόρτα τοῦ Σωτῆρα. Τὸ φῶς ἐφκειὸ ἐτράβηξε ντρίτα κατὰ τὴ Φραγκοκκλησιά, ἀκούμπησε στὸ φινιστρίνι ποὺ εἶναι ὄξου ἀπὸ τὴν πόρτα τση κι ἀπὸ 'κεῖ χάθηκε. Τὴν ἄλλη μέρα τὸ πρωὶ τὸ κόνισμα βρέθηκε πάλι μέσα στὴ Φραγκοκκλησιὰ κι ἐκειὸ εἴτανε τὸ φῶς ποὺ ἐπροβάτισε τὴ νύχτα. Τὶ νὰ κάμουνε οἱ Ἀργοστολιῶτες; Τὸ πῆραν ἀπόφαση πὼς ἡ Παρθένα δὲν τσοὺ ἤθελε. Τὴν ἄφηκαν λοιπὸν ἐκεῖ -ἐμπόριανε νὰ Τσῆ γυρίσουνε τὰ μυαλά;- κι εἴπανε νὰ συνεννοηθοῦνε μὲ τοὺς Μαλτέζους νὰ πηγαίνουνε κάπου-κάπου νὰ Τὴν στολίζουνε καὶ νὰ Τσῆ ψάλλουνε! Ἔτσι, κάθε στὶς 8 Σεπτεμβρίου ποὺ ἡ «Παναγία ἡ Πρεβεζάνα» γιορτάζει, συμβαίνει ἴσως κάτι τὸ μοναδικὸ λατρευτικὸ ἐπὶ τοῦ γήινου πλανήτη. Οἱ Καθολικοὶ μᾶς παραχωροῦνε τὴν ἐκκλησία τους γιὰ τρεῖς παρακλήσεις. Κι οἱ Ὀρθόδοξοι μὲ τὸν κλῆρο μας λειτουργιόμαστε στὴν Καθολικὴ ἐκκλησιά, κι ἀνασπαζόμαστε τὴν Ἅγια Εἰκόνα τῆς «Παναγίας τῆς Πρεβεζάνας» ποὺ συνεχίζει νὰ προτιμάῃ τὸ φιλόξενο Καθολικὸ περιβάλλον Της. Γιατὶ δὲν μπορεῖ ἡ Χάρι Της νὰ λησμονήσῃ, μὰ οὔτε καὶ νὰ συχωρέσῃ τὸν προπάππο μας ὀρθόδοξο καπιτάνιο ποὺ Τὴν εἶδε στὴ θάλασσα, μὰ δὲν Τὴν ἀνασήκωσε 12. Απ το 2001, τούτη η Εικόνα -αντίγραφό της-, βρίσκεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, στον ορθόδοξο ιερό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Πρέβεζα, όπου και εορτάζεται πανηγυρικά στις 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου). Σήμερον τῆς παγκοσμίου χαρᾶς τὰ προοίμια σήμερον ἔπνευσαν αὖραι σωτηρίας προάγγελοι ἡ τῆς φύσεως ἡμῶν διαλέλυται στείρωσις ἡ γὰρ στεῖρα μήτηρ δείκνυται τῆς παρθενευούσης μετὰ τόκον τοῦ κτήσαντος ἐξ ἧς τὸ ἀλλότριον οἰκιοῦται ὁ φύσει Θεὸς καὶ τοῖς πλανηθεῖσι διὰ σαρκὸς σωτηρίαν ἀπεργάζεται, Χριστὸς ὁ φιλάνθρωπος καὶ Σωτὴρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Παναγία η Πρεβεζάνα Πριν από τη συντήρηση, με καταφανείς τις πληγές Πιστό της αντίγραφο, από το 2001 στον Ι. Ναό από τα καρφιά της ασημοσκέπασης (επικάλυψη με Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγία των Ξένων) \ ασημένιο πουκάμισο ). στην Πρέβεζα. Ι.Ν.Αγ.Νικολάου Καθολικών. Αργοστόλι Κεφαλονιάς. Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου. Πρέβεζα 1. Σεραφείμ Α Ξενόπουλος, ο Βυζάντιος. Κων/πολη 18;;-Άρτα 1894. Σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα και δόκιμος ιστοριοδίφης. Το 1832 χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος, το 1847 πρεσβύτερος, το 1848 προχειρίσθηκε επίσκοπος Αργυρουπόλεως. Το 1863, έλαβε το δίπλωμα της σχολής της Χάλκης και στις 10 Απριλίου του ίδιου έτους μετατέθηκε στην Άρτα. Στις 27 Ιανουαρίου του 1864 εξελέγη Μητροπολίτης Άρτης, την πνευματική ζωή της οποίας σημάδεψε με την παρουσία του με το πλούσιο ποιμαντικό και συγγραφικό του έργο, το οποίο παρουσιάζει πολυμορφία και είναι ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας αξιομνημόνευτο το Δοκίμιον Ἱστορικὸν περὶ Ἄρτης καὶ Πρεβέζης, Ἀθῆναι 1884. Το 1881, με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και της Άρτας στο Ελληνικό Κράτος, αποσπάσθηκε εκκλησιαστικώς από την μητρόπολη Άρτης & Πρεβέζης [η οποία παρέμεινε ως Μητρόπολις Άρτης] η περιοχή της Πρέβεζας -η οποία παρέμενε υπό την οθωμανική κυριαρχία- και απετέλεσε νέα Μητρόπολη Νικοπόλεως & Πρεβέζης [πρώτος μητροπολίτης της οποίας τοποθετήθηκε ο από Χίου Αμβρόσιος Κωνσταντινίδης]. 2. Βιβλίον Α Συνδρομῶν καὶ δωρεῶν τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Κοιμήσεως Θεοτόκου ἀρχόμενον ἀπὸ τὸ ἔτος 1871, σελ. 2. 3 Το Μακεδονία ήταν ελληνικό επιβατηγό πλοίο της ακτοπλοϊκής εταιρείας "Πανελλήνιος Ατμοπλοΐα", ναυπηγήσεως περίπου του 1880. Χαρακτηριζόταν την εποχή εκείνη "φορτηγοποστάλι" επειδή διακινούσε φορτία καθώς και το ταχυδρομείο, ενώ διάκριση μεταξύ επιβατηγού και φορτηγού πλοίου ακόμη δεν είχε καθιερωθεί. Εκτελούσε δρομολόγια κυρίως Πειραιά-Κυκλάδες-Κρήτη αλλά και προς τα νησιά του Ιονίου. Λίγες ημέρες πριν ξεσπάσει ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 το Μακεδονία επιτάχθηκε για τις ανάγκες του επικείμενου πολέμου και εκτέλεση δρομολογίων κυρίως στο Ιόνιο. Στις 31 Μαρτίου/12 Απριλίου (π.ημερ/ν.ημερ.) του 1897 είχε καταπλεύσει στον Αμβρακικό μεταφέροντας επιβάτες, πολεμικό υλικό και ημιόνους του στρατού. Το πρωί της Κυριακής των Βαΐων 6/18 Απριλίου 1897 απέπλευσε κενό φορτίου και κατά τη στιγμή που διερχόταν το στόμιο της Πρέβεζας δέχθηκε καταιγιστικά πυρά από τα
τουρκικά φρούρια "Αγίου Γεωργίου", "Παντοκράτορα" και του επάκτιου πυροβολείου "Παλιοσάραγα", με στόχο να βυθισθεί, ώστε να φράξει το στόμιο και να καταστεί έτσι αδύνατη στη συνέχεια οποιαδήποτε διέλευση προς ή από τον Αμβρακικό. Παρά ταύτα και ενώ το πλοίο είχε υποστεί ζημίες με εκδήλωση πυρκαϊάς, ο καπετάνιος πρόλαβε τη βύθισή του εκτελώντας αναγκαστική προσάραξη σε αβαθή προς το -ελληνικό- Άκτιο, αφήνοντας έτσι ελεύθερη τη δίοδο του κόλπου. Αργότερα πωλήθηκε επί τόπου ως παλιοσίδερα (σκραπ). Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897 απετέλεσε την πρώτη -67 χρόνια μετά από την απόκτηση της ανεξαρτησίας της- πολεμική εμπλοκή της Ελλάδας (βλ. Λ.Συνέσιος -Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, εφημ. Τοπική Φωνή Μάρτιος 1997, & Λ.Συνέσιος -Παράθυρο στην Ιστορία μας/ο ατυχής πόλεμος των τριάκοντα ημερών [1897], τόμ. Α σελ. 349-368, Πρέβ. 2009). Το Κρητικό Ζήτημα ήταν το επίκεντρο του πολέμου αυτού, ο οποίος εξελίχθηκε στη Θεσσαλία, συμπτωματικά όμως άρχισε στην Πρέβεζα με την προσβολή του ατμοπλοίου Μακεδονία ήταν η πρώτη εχθροπραξία, και μάλιστα ώρες πριν από την κήρυξη του πολέμου -ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα Ασήμ Μπέης επέδωσε στον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο Σκουζέ την Κυριακή των Βαΐων 6/18 Απριλίου 1897 την ρηματική διακοίνωση περί διακοπής των διπλωματικών σχέσεων στις 10.30 το πρωί. Τις επόμενες ημέρες, η Πρέβεζα δεν έλειπε από την ειδησεογραφία - με άμεση ελπιδοφόρο προοπτική απελευθερώσεώς της: -εφημ. Εμπρὸς 7 Απριλ.1897: ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς τῆς Βονίτσης μεταβαίνει εἰς Πρέβεζαν -εφημ. Ἄστυ Κυριακὴ Πάσχα 13 Ἀπριλ. 1897: Περὶ ὥραν 11 τῆς ὀμίχλης διασκεδασθείσης, ὁ κανονιοβολιαμὸς ἤρξατο κατὰ τοῦ προχώματος Χαμιδιὲ καὶ τοῦ φρουρίου Παντοκράτορος Ἡ ἐκβίασις τῶν στενῶν τῆς Πρεβέζης εἶναι ἐκβίασις στενῶν μικροῦ Ἑλλησπόντου μὲ τὴν προσθήκην ὅτι ἐνταῦθα ἔχομεν καὶ τὸ ἀβαθὲς τῶν ὕδάτων, ὅπερ ἐπαυξάνει τὰς δυσχερείας -εφημ. Εμπρὸς 13 Απριλ.1897: Ἡ ἅλωσις τῆς Πρεβέζης. Κατὰ τηλεγράφημα πρὸς τὴν Κυβέρνησιν μάχη γίνεται ἐν Πρεβέζῃ μεταξὺ τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ καὶ τῶν Τούρκων. Ἡ πτῶσις τῆς Πρεβέζης κατὰ πᾶσαν πιθανότητα θὰ λάβῃ χώραν ἐντὸς τῆς σήμερον. Και από το Ημερολόγιο του Ι.Μ.Ρέντζου τόμ. Α, Πρέβ. 2013, εγγραφή 11 Απριλ.1897, πληροφορούμεθα ότι ὁ Ἀρχηγὸς τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ [Δ/τής ΙΙΙ Μεραρχίας συντ/ρχης Θρασύβ. Μάνος] έστειλε μικρὰν σημείωσιν πρὸς τὸν Ἀρχιερέα [Ιωακείμ] στην όποία του έγραφε ότι σὺν Θεῷ ἐλπίζω νὰ κάμωμεν Πάσχα εἰς Πρέβεζαν. Υπερβολικές ελπίδες, που πραγματοποιήθηκαν όμως δεκεπέντε χρόνια αργότερα. 4 Σεραφείμ Ξενόπουλος -Δοκίμιον Ἱστορικὸν περὶ Ἄρτης καὶ Πρεβέζης, σελ. 254, ἐν Ἀθήναις 1884 (ανατύπ. εκδ. Σκουφάς Άρτα 1986). 5 Οι ανακαινίσεις, εξωραϊσμός, εμπλουτισμός του ναού με ιερά σκεύη, εικονογραφήσεις κ.ά., οφείλονται εν πολλοίς τόσο σε δωρεές των πιστών όσο και στον ζήλο και τις προσπάθειες των εκάστοτε επιτρόπων αλλά και των εφημερίων - των οποίων τα ονόματα και την περίοδο εφημερίας των παραθέτουμε [ονόματα εφημερίων προ του 1864 δεν είναι γνωστά] : π. Γεώργιος Λάπας 1864-Μάι.1865 π. Ανδρέας Ζαλογγίτης Οκτ.1865-Δεκ.1898 π. Μιχαήλ. Δεκ.1898-Μάι.1903 π. Ευάγγελος Οικονόμος Αύγ.1903-Αύγ.1931 π. Δημήτριος Αρταβάνης Αύγ.1931-Φεβ.1937 π. Κωνσταντίνος Νικολαΐδης Φεβ.1937-Μάι.1953 αρχιμ. Γρηγόριος*Μαΐστρος Μάι.1953-Αύγ.1956 * Γρηγόριος Β Μητροπολίτης Καστορίας 1974-1985 αρχιμ. Θεοφύλακτος Κρητικός Αύγ.1956-Ιούν.1970 π. Σπυρίδων Γκάτζιας Ιούν.1970-Σεπ.1972 π. Δημήτριος Μπούσιος Σεπ. 1972-Αύγ.2001 π. Δημήτριος Τσόγκας Αύγ. 2001-Ιαν. 2007
αρχιμ. Νίκων Κουτσίδης Ιαν. 2007-Ιούν.2007 π. Γεώργιος Καραφάτης Ιούν.2007-Ιαν. 2010 αρχιμ. Άβελ Κωνσταντινίδης Φεβ. 2010-Δεκ.2012 αρχιμ. Ιάκωβος Κιζιρίδης Ιαν. 2013-6 Αθανάσιος Καρατζούλας. Πρέβεζα 1836-~1915. Ζωγράφος & χαράκτης. Μαθήτευσε στο Βασιλικὸν Σχολεῖον τῶν Τεχνῶν (ιδρύθηκε τον Οκτώβριο 1837, πρόδρομος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου), στην τάξη του ιερομόναχου Αγαθάγγελου Τριανταφύλλου (~ 1786-1872, διαπρεπής Νιγριτινός ξυλογλύπτης, χαλκογράφος και χαράκτης του 19ου αιώνα). Καραντζούλας /Καρατζούλας/ Καρατζούλης Αθανάσιος (Πρέβεζα 1836). Σπουδαστής της ξυλογραφίας το 1861-62. Την ίδια περίοδο σπούδασε επίσης καλλιγραφία και ζωγραφική. Πηγές για τους μαθητές του Αγαθάγγελου Τριανταφύλλου είναι το Μαθητολόγιο του Βασιλικού Πολυτεχνείου των σχολικών ετών 1859-70 [Αρχείο Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου], οι φάκελοι του ίδιου αρχείου για τα αντίστοιχα σχολικά έτη. Γιάννης Μπόλης, Δημήτρης Παυλόπουλος -Ελληνική Χαρακτική 1843-1915, σελ. 46. 7 Η εν λόγω εικόνα με την Ανάσταση του Ιησού (η οποία είναι κατά τα δυτικά πρότυπα -ν ανέρχεται στον ουρανό, κρατώντας σημαία- και όχι κατά τη βυζαντινή παράδοση -η εις Άδου καθοδος-), είναι και αυτή, όπως και ο Μυστικός Δείπνος, έργο του Αθ. Καραντζούλα, με χρονολογία 1881. Επικαλύπτει τη θέση όπου αρχικά υπήρχε ο Εσταυρωμένος (εξ ού και οι εκατέρωθεν -κενές εικόνων τώραθέσεις των Θρηνητικών λεγομένων -η Παναγία και ο Ιωάννης, ο μαθητής όν ηγάπα-, στις οποίες πλέον θα μπορούσε ενδεχομένως ν απεικονισθούν π.χ. οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ). 8 Ο Κωνσταντίνος Μουστάκης, ήταν προπάππος του Πρεβεζάνου λογοτέχνη Βασίλη Μουστάκη* [Πρέβεζα 2.5.1920-Αθήνα 26.11.1984] (ο γιος του Κ.Μ. Βασίλειος είχε γιο τον Περικλή -σύζυγος του οποίου ήταν η Αθανασία Ιω. Συνεσίου, αδελφή του Στέφανου Ιω. Συνεσίου, πατέρα του γράφοντος-, πατέρα του Βασίλη Μουστάκη). Ο Βασίλειος Λέπας, ήταν προπάππος του νυν αρχιεπισκόπου Αλβανίας κ. Αναστασίου [Γιαννουλάτου] (κόρη του Β.Λ. παντρεύθηκε τον πρεβεζάνο [ ]Μαλτέζο, κόρη των οποίων παντρεύθηκε τον Γεράσιμο Γιαννουλάτο, γιος των οποίων είναι ο αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος [Πειραιάς 4.11.1928-]. Ο Βασίλειος Λέπας ήταν πατέρας της γιαγιάς του αρχιεπισκόπου Αλβανίας κ.κ. Αναστασίου, της Άννας Μαλτέζου, της Βούλας Κατηνιώτη και των αδελφών τους. Γ.Μουστάκης -Πρέβεζα-Συρράκο, Συρρακιώτες στην Πρέβεζα, Πρεβ. 2008, σελ. 125). Οι Κωνσταντίνος Μουστάκης και Βασίλειος Λέπας, επίτροποι του ναού, εκλέγονταν ως αντιπρόσωποι της ενορίας τους για την ανάδειξη των έξι μελών της Δημογεροντίας, κατά την τρίτη εκλογή (η πρώτη έγινε 10.1.1882, η δεύτερη 27.6.1884) της 28 ης Οκτωβρίου 1885 και την τέταρτη της 1 ης Δεκεμβρίου 1887, κατά τις οποίες ο Κων/νος Μουστάκης εκλέχθηκε και δημογέροντας, όπως προκύπτει από τα Πρακτικά της Δημογεροντίας ( Α Κώδικας των Πρακτικών, Αρχεία Ι.Μ. Νικοπόλεως & Πρεβέζης). Το 1983, κατά την κατεδάφιση, προς ανέγερση νέου, του παλαιού ναού των αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Γεώργιος Ιάσ. Μουστάκης (απόγονος του Κ.Μ.) εντόπισε - την επιτύμβιο πλάκα του Βασιλείου Λέπα, ενημέρωσε σχετικά τον τότε μητροπολίτη κυρό Μελέτιο, και, μερίμνη του τότε εφημερίου Δημητρίου Μπούσιου και του γράφοντος, η θρυμματισμένη πλάκα αποκαταστάθηκε και τοποθετήθηκε στο προαύλιο του Ι.Ν. της Κοιμήσεως Θεοτόκου. Η αφιερώτρια Ελισάβετ [σύζ. Κων.] Μουστάκη, ήταν Συρρακιώτισσα, το γένος Τριανταφύλλου. [ ]. Στην οικογένεια αυτή περιήλθαν τα λείψανα των δύο Αγίων από μέλος της, που ήταν ιερομόναχος. Όταν πλέον δεν υπήρχε κανένα άρρεν μέλος
της οικογένειας τα είχε η Ελισάβετ Μουστάκη η οποία και τα αφιέρωσε το 1843 στον Ι.Ν. της Παναγίας της Πρέβεζας. Γ.Μουστάκης -Πρέβεζα-Συρράκο/ Συρρακιώτες στην Πρέβεζα, Πρεβ. 2008, σελ. 124. * Για τον Βασίλη Μουστάκη, βλ. Λ.Συνέσιος -Νεοέλληνες λογοτέχνες/βασίλης Μουστάκης, Πρέβ. 1996, σελ.131-139 [πρώτη δημοσίευση, εφημ. Τοπική Φωνή, Ιούν. 1995]. 9 Σπύρος Βεντούρας. Λευκάδα 1761-18.6.1835. Ζωγράφος/αγιογράφος της Επτανησιακής Σχολής. Σπούδασε ζωγραφική επί 10ετία στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βενετίας. Διδαχθεὶς τὰ Ἑλληνικὰ καὶ Ἰ ταλικὰ γράμματα ἐν τῇ πατρίδι, μετέβη εἰκοσιπενταετὴς εἰς Ἑνετίαν, ἔνθα ἐμυήθη εἰς τὰ μυστήρια τῶν σχολῶν τῶν διασήμων ζωγράφων τῆς Ἀναγεννήσεως Τζιορτζιόνε, Τιτσιάνο, Βερονέζε καὶ ἄλλων, μεθ ὅ ἐπανακάμψ ας εἰς Λευκάδα ἐπεδόθη εἰς τὴν ἁγιογραφίαν καὶ προσωπογραφίαν. Κ. Μαχαιράς -Ἡ Λευκὰς ἐπὶ Ἑνετοκρατίας 1684-1797. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο ζωγράφος, το 1818 ο πρόξενος του Αλή στη Λευκάδα Μαρίνος Λάζαρης τον επήρε μαζί του στην Πρέβεζα και του ανέθεσε να φιλοτεχνήσει την προσωπογραφία της Αυτού Υψηλότητος, Αλή Βεζύρ, που εκείνο τον καιρό βρισκόταν εκεί, με την υπόσχεση ότι θα αμειφθεί ανάλογα. Στις 23 Ιουνίου παρέδωσε την προσωπογραφία τελειωμένη και περίμενε μέχρι τις 17 Ιουλίου να πληρωθεί. Αυτό όμως δεν έγινε και ο Βεντούρας υπέβαλε αγωγή και στις 6 Σεπτεμβρίου ο Ειρηνοδίκης (Judice di Pace) εξέδωσε απόφαση που υποχρέωνε τον πρόξενο να πληρώσει 100 τάλληρα ως αμοιβή για την προσωπογραφία του Αλή. Ο ζωγράφος, κατά την απόδειξή του, έλαβε την αμοιβή του στις 18 Σεπτεμβρίου 1819 (βλ. Π. Γ. Ροντογιάννης -Η χριστιανική τέχνη στη Λευκάδα Αθν. 1974 ). 10 Στη Ζάκυνθο υπάρχει στη Μονή Αναφωνητρίας (ενοριακός ναός σήμερα του ομώνυμου χωριού [Αναφωνήτρια], στην περιοχή Πλεμοναρίου, ΒΔ της Ζακύνθου), επίσης εικόνα της Παναγίας της Αναφωνήτριας, της αυτής περίπου περιόδου -η παράδοση θέλει την εικόνα της Θεοτόκου να έχει έρθει με θαυματουργό τρόπο στο μοναστήρι από την Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά την άλωση-. 11 Δημήτριος Σωτ. Λουκάτος. Αργοστόλι../3/1908-Αθήνα 22.10.2003. Καθηγητής Λαογραφίας [Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Κρήτης, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών], Πρόεδρος Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας κ.ά. Ένας από τους κορυφαίους Έλληνες λαογράφους, με διεθνή αναγνώριση και ακτινοβολία. 12 Δ.Λουκάτος -Παναγία η Πρεβεζάνα, εφημ. Ο Φανός της Κεφαλονιάς, Ιανουάριος 1996.